Dünyanın Ikiz Kardeşi Gezegen

"Astronomy and Astrophysics" dergisinde yayımlanan çalışma, Güneş'e "ikiz kardeşi kadar" benzeyen ve 6 milyar yaşında olduğu sanılan HIP adlı yıldızın, çevresindeki gezegenleri kendisine çekerek yuttuğunu ortaya koydu. 

Çalışmayı yürüten uluslararası ekipten Chicago Üniversitesi Öğretim Üyesi Jacob Bean, “Elde edilen bulgular, yakın gelecekte bir gün Güneş’in de Dünya’yı içine çekerek yok edeceği anlamına gelmiyor. Ancak yıldız sistemlerinin, gezegen sistemleri için benzer etkilere sahip olabileceğini görmemizi sağlıyor." dedi.

Yale Üniversitesinden Debra Ficher, “Bilgisayar simülasyonları, günümüzden milyarlarca yıl sonra, Merkür’ün gezegenler arası kütle çekim gücünün birikmesi sonucu Güneş tarafından yutulacağını gösteriyor." ifadesine yer verdi.

"GEZEGEN SİSTEMLERİ HAKKINDAKİ ANLAYIŞIMIZI DEĞİŞTİRDİ"

HIP yıldızının yörüngesindeki gezegenleri yemesinin de bunun bir örneği olduğunu söyleyen Ficher, "Keşif, gezegen sistemlerinin şekillenmesi hakkındaki anlayışımızı derinleştiriyor.” yorumunu yaptı.

Şili'deki La Silla Rasathanesi'nde yer alan 3,6 metrelik teleskobu kullanan araştırmacılar, HIP yıldızının yörüngesinde biri Neptün’den yüzde 50, diğeri ise Dünya’dan 3 kat daha büyük iki gezegen tespit etti.

Araştırmacılar, Dünya'dan 3 kat büyük gezegenin, çevresinde döndüğü HIP yıldızına çok yakın bir mesafede bulunduğu ve yörüngesindeki dönüşünü 3 günde tamamladığını belirledi.

Söz konusu iki gezegenin büyük olasılıkla gezegen sisteminin dış kısmından içe doğru çekildiğine işaret eden bilim adamları, sistemdeki diğer gezegenlerin ise ya HIP tarafından dışarı fırlatıldığını ya da yutulduğunu ileri sürdü.

HIP yıldızının, ısıya dayanıklı metallerle dolu kayalık gezegenleri yuttuğu için yaşıtı bir yıldızdan 4 kat daha fazla lityum içerdiği kaydedildi.

Yeni teoriye göre Güneş benzeri yıldızlar yüzde 80 oranında ikiz olarak doğuyor; ama sonra birbirinden kopup uzayda başka yerlere gidiyor. Eskiden Güneş’in kötü ikizi Nemesis’in dinozorları yok eden göktaşı çarpışmalarına yol açtığı sanılıyordu. Ardından kayıp 9. gezegen araştırmaları bunun yanlış olduğunu gösterdi. Peki Güneş’in gerçekten kayıp tek yumurta ikizi varsa nereye gitti?

Tek yumurta ikizi

yılında gökbilimciler Güneş’in Nemesis adında bir kırmızı cüce yoldaş yıldızı olduğunu düşünüyordu. Galaksideki yıldızların dörtte üçünün kırmızı cüce ve yıldız sistemlerinin de yüzde 50’sinin ikili güneş sistemi olması onları böyle düşünmeye itmişti.

Buna göre Nemesis Güneş’ten çok uzakta dönüyor; ama her milyon yılda yaklaşarak Güneş Sistemi’ndeki Oort bulutunda bulunan kuyrukluyıldızları rahatsız ediyordu. Yörüngesinden çıkan kuyrukluyıldızlar da Dünya’da dinozorların yok olmasına yol açan göktaşı çarpışmalarına sebep oluyordu.

İlgili yazı: Uzay Milleti Asgardia ’de Kuruluyor

Kayıp 9. gezegen

Ancak, aradan geçen zamanda yeni ve güçlü kızılötesi teleskoplar kullanıma girdi. Bunlar da bize en yakın yıldız olan Proxima Centauri’den daha yakın bir kırmızı cüce bulamadılar.

Ardından, matematik modelleri Güneş Sistemi’nde gerçekten asteroit çarpışmalarına yol açabilecek kayıp bir 9. gezegen olduğunu gösterdi. Böylece Asimov’un aynı adlı bilimkurgu romanına da konu olan Nemesis teorisi gözden düştü.

İlgili yazı: İnternetinizi Uçuracak En İyi 10 Modem

Öyleyse ikizler fikri nereden çıktı?

Aslında evrendeki ikili yıldızlı sistemlerin ne kadar yaygın olduğunu ölçmek zor: Bunun bir nedeni uzaydaki galaksi ve yıldız sayısı hakkında kesin bilgi sahibi olmayışımız. İkincisi ise ikili güneş sistemi sayısının yıldız tiplerine göre değişmesi.

Zaten yazımıza konu olan Güneş tek yumurta ikizi olabilir varsayımı da bundan kaynaklanıyor. Yeni gözlemlerin sayısı arttıkça teorilerimizi iyileştiriyoruz.

Örneğin, California Berkeley’den teorik fizikçi Steven Stahler ve ekibinin son teorisine göre, Güneş benzeri yıldızlar yüzde 80 oranında ikili yıldız sistemlerinde doğuyor (eskiden bu oranın yüzde 50 olduğu sanılıyordu). Üstelik Güneşimizin sadece ikizi değil, kayıp tek yumurta ikizi de olabilir. Bakın bu hikaye nasıl ortaya çıktı:

İlgili yazı: Fizikçiler Karanlık Madde Süper Sıvı Olabilir Dedi

Perseus Tülü

Mass Effect bilgisayar oyunlarında geçen ve akıllı robot Gethlerin arkasında saklandığı Perseus Tülü aslında gerçek bir gökcismi: Perseus, Dünya’dan ışık yılı uzakta yer alan dev bir soğuk gaz bulutu. Arkadan gelen yıldız ışığını karanlık bir perde gibi kesiyor ve Perseus Tülü adını buradan alıyor.

Şaşırtıcı keşif

Bilim insanları Perseus Tülü’nün arkasını görmek için ışıkla çalışan optik teleskoplar yerine radyo teleskoplar kullandılar. Harvard Smithsonian Gökfiziği Gözlemevi ve California Üniversitesi, Berkeley radyo teleskopları Perseus bulutunun içindeki yıldızların haritasını çıkardı ve uzaya nasıl dağıldıklarını gösterdi.

İşin ilginci Perseus’un içinde tümü 1 milyon yıldan daha genç olan Güneş benzeri onlarca yıldız var. Güneşimiz 4,6 milyar yaşında olduğu için gerçekten bebek sayılan bu yıldızlar gaz bulutunun içine oldukça dağınık olarak yayılmış bulunuyor.

Elbette birbirine bu kadar benzeyen ve hemen hemen aynı yaşta olan bebek yıldızların böylesine dağınık olması fizikçileri şaşırtıyor. Ancak, Stahler bu yıldızların ikili yıldız sistemlerinde büyük oranda tek yumurta ikizi olarak doğduğunu ve sonradan kopup birbirinden uzaklaştığını söylüyor.

İlgili yazı: Düz Dünya Teorisini Çürüten 12 Kanıt

Güzel fikir

Oysa yıldızların tek yumurta ikizi olarak doğup sonra birbirinden nasıl koptuklarını ve neden uzaya dağıldıklarını açıklamak kolay değil.

Her durumda Perseus gaz bulutunun içinde, kendi güneş rüzgarının yarattığı temiz kozaların içinde yer alan ve kardeş olduğu bariz olan çok sayıda Güneş benzeri yıldız bulunuyor. Bunların arasında birbirine yakın yörüngelerde dönen yıldızlar (30 milyar km) ve uzaklığı astronomik birime (75 milyar km) ulaşan uzak mesafeli ikili sistemler var.

Buna karşın buluttaki dağınık bu güneşler, yıldız yoğunluğunun arttığı bulut merkezinin çevresinde küresel bir dağılım sergiliyor. Kısacası Perseus bulutundaki yıldızların, Güneş benzeri yıldızlarla birlikte tek bir yıldız kümesi halinde doğduğunu söyleyebiliriz.

İlgili yazı: İnternette teknik takip ve gözetimi önleme rehberi

Sadede gelirsek

Fizikçiler Perseus yıldızlarına baktıkları zaman Güneşimizin 5,6 milyar yıl önce tek yumurta ikizi olarak doğduğu sonucuna vardılar. Kayıp ikizimiz Güneş Sistemi’nin doğumundan sonra ve sadece birkaç milyon yıl için Neptün’den 17 kat uzakta; yani 75 milyar km mesafede dönüyor olmalıydı.

Aslında bu varsayımlar tek başına Güneş’in tek yumurta ikizi olduğunu göstermiyor; ama bilgisayar simülasyonlarında yıldızımızın doğum anını görmek için zamanı geriye sararsak Güneş’in kardeşiyle birlikte tek bir yıldız nüvesinden doğduğunu görüyoruz. Tek yumurta hikayesi buradan çıkıyor.

İlgili yazı: Balinalar Neden Bu Kadar Büyük?

Peki nereye gitti?

Stahler’a göre bu saatten sonra kesin cevabı bulmamız imkansız. İkizimiz son 4,5 milyar yılda galaksinin herhangi bir yerine gitmiş olabilir. Tek bildiğimiz uzaklarda olduğu. Yoksa teleskopla çoktan görürdük.

Yine de kardeş yıldızları oluşturan çekirdek çok hızlı dönüyorsa daha küçük olan yıldız, merkezkaç kuvvetiyle çekirdekten koparak uzaya savrulmuş olabilir; çünkü tek yumurta ikizlerinin bile yüzde klon olması imkansız ve biri diğerinden küçük olabilir.

Elbette Güneş’in ikiziyle hemen hemen aynı boyda olması da mümkün. Her halükarda kimyasal bileşimi aynı olmak zorunda (tabii araya sinema tarihinin en karizmatik günbatımını almadan olmaz. 😉

Star Wars Tatooine ikiz güneşler günbatımı

İlgili yazı: Mobil İnternette Video İzleme Rehberi

Nasıl anlarız?

Perseus Tülü’ne bakarak Güneş’in ikizi olabileceğini anlıyorsak bebek yıldızlara bakarak da ikizlerin tek yumurtadan nasıl koptuğunu anlayabiliriz.

Ancak bu sanılandan zor bir iş: Sonuçta genç yıldızların çok dengesiz bir manyetik alanı var. Bu da bebek yıldızları saran ve gelecekte gezegenleri oluşturacak olan çalkantılı gaz bulutunun onları teleskoplardan gizlemesine yol açıyor.

Neyse ki tek yumurta ikizleri teorisini geliştirmekte kullandığımız Perseus bulutu konusunda şanslıyız. Buradaki genç yıldızlar uzaya tümüyle dağılarak birbirinden uzaklaşma fırsatı bulamadılar. Bilgisayar simülasyonlarımız da onların eskiden bulutun neresinde doğduğunu gösterebildi.

İlgili yazı: NASA Trappist-1 Sisteminde 7 Yeni Dış Gezegen Keşfetti

İstisna mı?

Bu istisnadan neyi anladığımıza bağlı: Perseus bulutu yıldız türleri ve dağılımı açısından bir istisna ise gözlemlerimizi Güneş benzeri yıldızlar yüzde 80 oranında ikili yıldız sistemlerinde bulunur ve bunların büyük kısmının ikiz kardeşleri vardır diye genelleyemeyiz. Öte yandan evren istisnaların kaide olacağı kadar büyük.

Kısacası her kadar ikili yıldız sistemlerinin nasıl oluştuğunu anlamak için Perseus bulutunu kullansak da teleskopla görebildiğimiz binlerce yıldızın, evrendeki yıldızların dağılımları hakkında fikir yürütecek kadar büyük bir örneklem oluşturmadığını kabul etmek zorundayız.

İlgili yazı: Kızıl Nova: Çift Yıldızlar ’de çarpışacak

Güneş’in ikizini bulamayacak mıyız?

Bilimden umut kesilmez. İleride kuantum bilgisayarlar binlerce yıldızın milyarlarca yıllık geçmişini görmemizi ve eskiden nerede olduklarını bulmamızı sağlayacak.

O zaman evrende 1 trilyon yıldız gözlemlemeye gerek kalmadan Güneş ikizi sorununu çözebileceğiz (zaten Samanyolu’nda o kadar yıldız yok). Bunun için yıldız yörüngelerini zamanda geri sarmamız yeterli.

İlgili yazı: Yer Fıstığı Şekilli Çift Yıldız Sistemi Ezber Bozdu

Yıldız avcıları

Ayrıca yıldız ışığının tayfını inceleyerek kimyasal bileşimlerini tespit edebilir ve bunu yörünge geçmişiyle karşılaştırarak içlerinden hangisinin Güneşimizin ikizi olduğuna bakabiliriz. En azından, bir yıldızın Güneş’i ve eskiden komşu olduğu yıldızı doğuran aynı gaz ve toz bulutundan gelip gelmediğini anlayabiliriz.

Ancak, hem yakınımızda çok sayıda yıldız var hem de 4,5 milyar yılda bunlar uzaya iyice dağıldılar. Özellikle de kayıp ikizimiz galaksinin diğer ucunda ise onu bulmamız zor.

Bu zorlukları aşarak potansiyel kardeşimizi bulmak için süper güçlü optik kuantum bilgisayarlar kullanmamız gerekecek. Peki elimizdeki teleskoplarla neler yapabiliriz? Onu da James Webb uzay teleskopu ve kardeşleri yazısında anlattım.

İkili yıldız sistemleri nasıl oluşuyor?

¹Embedded binaries and their dense cores

İlgili

ANKARA

"Astronomy and Astrophysics" dergisinde yayımlanan çalışma, Güneş'e "ikiz kardeşi kadar" benzeyen ve 6 milyar yaşında olduğu sanılan HIP adlı yıldızın, çevresindeki gezegenleri kendisine çekerek yuttuğunu ortaya koydu. 

Çalışmayı yürüten uluslararası ekipten Chicago Üniversitesi Öğretim Üyesi Jacob Bean, “Elde edilen bulgular, yakın gelecekte bir gün Güneş’in de Dünya’yı içine çekerek yok edeceği anlamına gelmiyor. Ancak yıldız sistemlerinin, gezegen sistemleri için benzer etkilere sahip olabileceğini görmemizi sağlıyor." dedi.

Yale Üniversitesinden Debra Ficher, “Bilgisayar simülasyonları, günümüzden milyarlarca yıl sonra, Merkür’ün gezegenler arası kütle çekim gücünün birikmesi sonucu Güneş tarafından yutulacağını gösteriyor." ifadesine yer verdi.

"Gezegen sistemleri hakkındaki anlayışımızı değiştirdi"

HIP yıldızının yörüngesindeki gezegenleri yemesinin de bunun bir örneği olduğunu söyleyen Ficher, "Keşif, gezegen sistemlerinin şekillenmesi hakkındaki anlayışımızı derinleştiriyor.” yorumunu yaptı.

Şili'deki La Silla Rasathanesi'nde yer alan 3,6 metrelik teleskobu kullanan araştırmacılar, HIP yıldızının yörüngesinde biri Neptün’den yüzde 50, diğeri ise Dünya’dan 3 kat daha büyük iki gezegen tespit etti.

Araştırmacılar, Dünya'dan 3 kat büyük gezegenin, çevresinde döndüğü HIP yıldızına çok yakın bir mesafede bulunduğu ve yörüngesindeki dönüşünü 3 günde tamamladığını belirledi.

Söz konusu iki gezegenin büyük olasılıkla gezegen sisteminin dış kısmından içe doğru çekildiğine işaret eden bilim adamları, sistemdeki diğer gezegenlerin ise ya HIP tarafından dışarı fırlatıldığını ya da yutulduğunu ileri sürdü.

HIP yıldızının, ısıya dayanıklı metallerle dolu kayalık gezegenleri yuttuğu için yaşıtı bir yıldızdan 4 kat daha fazla lityum içerdiği kaydedildi.

Muhabir: Zehra Ulucak