Kuranda Miras Hesabı

Sual: Miras, taksim edilmeden, hissesini hediye caiz mi?
CEVAP
Hacim veya vezin ile ölçülen ortak malı ölçmeden hediye etmek faiz olur. Ev, tarla, kumaş, ev eşyası gibi şey ise hediye edilir.

Sual: Miras parasını 3 kardeş paylaşmadan, ödünç vermek caiz mi?
CEVAP
Üçünün rızası ile caizdir.

Sual: Babamın emekli maaşında erkek kardeşimin de hakkı var mı?
CEVAP
Miras olmadığı için yoktur.

Sual: Babam sağlığında (Şu tarlayı kardeşin Ahmede verdim) dedi. Ahmed bunu duymadı. Hibe sahih mi?
CEVAP
Haber ulaşınca, hibe tamam olur.

Sual: Arkadaş, tarlamı ücretsiz ek dedi. Ektim. Arkadaş öldü. Vârisleri ücret istiyor, vermem lazım mı?
CEVAP
Evet. Çünkü arkadaşın sağ kaldığı müddetçe yetkisi vardı. Şimdi o tarla mirasçılarındır. Mirasçılarla anlaşmak gerekir.

Sual: Vârisin, haram mal olduğunu bildiği halde, mirası alması caiz olur mu?
CEVAP
Evet, caiz olur.

Sual: Doğduktan hemen sonra ölen çocuğun mirası nasıl halledilir?
CEVAP
Çocuk, ölen akrabasına vâris olur. Çocuk ölünce, bıraktığı mal vârislerine taksim edilir.

Kâfir evladın hakkı
Sual: Almanya'da yaşıyoruz. Bir oğlum ile bir kızım var. Oğlum dinsiz imansız bir ateist oldu. Kızım da birkaç yıl önce Hristiyan biri ile evlendi. Gayrimüslim ile evlenen Müslüman kızın mürted olacağını bildirdiysek de anlatamadık. Beyim o halleri yüzünden iki çocuğumuzu evlatlıktan reddetmişti. Şimdi ise beyim vefat etti. Bu iki evladın dinimizce miras hakları var mıdır?
CEVAP
Tam İlmihal'de diyor ki:
Müslüman evladı olduğu halde, helale, harama, farzlara, mesela, namaza, gusle önem vermeyen, oruç tutmak istemeyen, günah işleyince pişman olmayan mürted olur, Müslümandan miras alamaz. Bir hadis-i şerif meali şöyledir:
(Müslüman kâfire, kâfir de müslümana mirasçı olamaz.) [Buhari, Müslim, Ebu Davud, Tirmizi]

Nuh aleyhisselam, (Ya Rabbi, benim ailemden olanları kurtaracaktın. Oğlum suda boğuldu) dedi. Allahü teâlâ, (Ey Nuh, o oğlun, yaptığı kötü iş yüzünden senin ailenden sayılmaz) buyurdu. (Hud 46)

Görüldüğü gibi, bir Müslümanın dinsiz imansız oğlu, onun ailesinden sayılmıyor. Aileden sayılmayınca miras da düşmüyor.

Feraiz ilminde Avl hesabı
Sual: Bir ateist, Kur’anda miras taksiminde hata olduğunu zannedip, Nisa suresi 11 ve âyet-i kerime meallerini yazarak diyor ki:
Varsayalım ki, bir adam öldü ve geride üç kız evlat, bir ana, bir baba ve karısını bıraktı Üç kız evlada mirasın 2/3'ü, ana ve babanın her birine 1/6, karısına 1/8 kalacaktır. (2/3)+(1/6)+(1/6)+(1/8 ) = 1, bulunur! (1,0 olması gerekirdi!) Ölen adamın lira parası var ama hesaba göre lira miras dağıtılması gerekiyor. O fazladan lirayı Allah mı yollayacak?
CEVAP
Ateist, feraiz ilmini bilmediği için böyle yanlış hesap yapıyor. Önce feraiz ilmine göre hesabı yapalım, sonra gerekçelerini bildirelim. Feraiz ilmine göre, feraiz programları yapılmıştır. Biri sitemizde Faydalı Linkler kısmında mevcuttur.

3 KIZ + 1 ANA + 1 BABA + 1 ZEVCE varsa, Kızların her biri, 16/ 81 hisse alır. Üç tanesi 48/81 ini alır. Anne, 12/ 81, baba, 12/81, zevce, 9/ 81 alır. 48 +12+12+9 = 81 eder.

Ateistler avl nedir bunu bilmiyorlar. S. Ebediyye kitabında avl bahsi şöyle anlatılıyor:
Meselâ, zevce ve ana ve iki kız kardeş ve anadan iki kız kardeş bulunduğu zaman, mîrâs on ikiye taksîm edilip, zevceye üç hisse, anaya iki hisse, iki kız kardeşe sekiz hisse [her birine dört hisse], ana bir kız kardeşe dört hisse [her birine ikişer hisse] verilir ki, hisseler mecmû’u 17 oluyor. Şu hâlde, meselenin aslı on yediye (Avl) etti denir ve mîrâs on yediye taksîm edilir.

Mesela, zevc ve beş kız kardeş bulunduğu zaman, meselenin aslı altıdan ise de, hisselerin toplamı yediye avl ediyor [yani hisselerin toplamı yedi oluyor] ve beş kız kardeşe, dört hisse düşüyor. Dört hisse, beş kız kardeşe bölünemeyeceği için, meselenin aslı, 5 x 7 = 35 olur. Beş kıza, [4 x 5 = 20] yirmi hisse verilir. Zevc, [3 x 5 = 15] on beş hisse alır.

Fetâvâ-yı Hindiyye)de diyor ki, meyyitenin zevci, kız kardeşi ve babadan kız kardeşi olsa, zevc yarısını ve kız kardeş de yarısını, babadan kız kardeş altıda birini alıp, meselenin aslı, altıdan yediye avl eder. Babadan erkek kardeş de bulunsaydı, babadan kız kardeşi, farz hissesinden düşürüp asabe yapardı. Zevcden ve kız kardeşten geriye bir şey kalmadığı için, babadan kız kardeş, hiçbir şey alamazdı.

Avl: Meyyitin oğlu yoksa, zevc ve zevce, kız ve kardeşler olursa, avl durumu gündeme gelmekte ve hisse sayısı otomatik yükselmektedir. Bununla ilgili örnekler:

1 zevc 3/7, 2 tane kız kardeş - her biri 2/7 Ortak payda 6 idi, fakat avl ederek 7 oldu. Ortak payda = 6, Toplam 7 hisse. Meselenin aslı 6 dan ise de hisselerin toplamı 7 ye avl ediyor. Yani hisselerin toplamı 7 oluyor.

1 zevce 3/17, 2 tane kız kardeş - her biri 4/17, 2 tane anadan kardeş - her biri 2/17
1 ana 2/17 Ortak payda 12 idi, fakat avl ederek 17 oldu. Ortak payda = 12 toplam 17
1 zevc 9/21, 6 kız kardeş - her biri 2/21, Ortak payda 18 idi, ama avl ederek 21 oldu.
1 zevc 21/49, 7 kız kardeş - her biri 4/49, Ortak payda 42 idi, fakat avl ederek 49 oldu.

Malının tamamı için vasiyet
Sual: Bir kimse, ölmeden önce, malının tamamını dilediğine verebilir mi veya tamamının vârislerinden birine verilmesini vasiyet edebilir mi?
CEVAP
Hayatta iken, malının tamamını dilediği kimseye hediye edebilir ise de, salih çocukları arasında ayırım yapmamalıdır. Malının tamamını vârislerden birine veya başkasına vasiyet etse, vasiyet edilene ancak üçte biri verilir.
Bu konuda bilgi için tıklayınız.

Vârisi olmayanın vasiyeti
Sual: Hiç vârisim yok. Malımın kaçta kaçını vasiyet edebilirim?
CEVAP
Vârisi olmayan, malının hepsini de vasiyet edebilir. Vârisi olan ise, üçte birinden fazlasını vasiyet edemez. Vasiyet etse de, üçte birinden fazlası yerine getirilmez.

Miras ve seferilik
Sual: (Erkek, ana babasının bulunduğu şehre gittiği zaman, hiç bir zaman seferi olmaz; orası onun vatan-ı aslisi olur. Çünkü erkek, ana babanın mirasçısıdır, o ev ve içindekiler, ölünce erkeğe kalacaktır. Kadın da, erkeğe bağlı olduğu için, seferi olmaz) deniyor. Bu doğru mudur?
CEVAP
Hayır, doğru değildir. Akılla mantıkla din olmaz, dinimiz nakle dayanır. Mirasın seferilikle veya seferiliğin mirasla hiçbir ilgisi yoktur. Din kitapları, vatan-ı asliyi, şöyle tarif ediyor:
1- Bir kimsenin, vatan-ı aslisi, doğduğu yerdir.
2- Bu kimse, evlenirse, doğduğu yer vatan olmaktan çıkar, vatan-ı aslisi, evlendiği yer olur.
3- Daha sonra başka bir yere temelli yerleşirse, son yerleştiği yer, vatan-ı aslisi olur. Başka şekilde vatan-ı asli olmaz. (S. Ebediyye)

Maaş ve miras
Sual: Ölen babamın emekli maaşını annemle kız kardeşim alıyor. Ben de, oğlu olarak vârisiyim. Bu maaşı benim de paylaşmam gerekmez mi?
CEVAP
Emekli maaşı, miras malı olmadığı için, sadece kimlere veriliyorsa onlar alır.

Ölünün soykası
Sual: (Soyka evde kalmaz)diyorlar. Ölen kimsenin bütün kıyafetlerini fakirlere vermek mi gerekir, bazılarını hatıra olarak saklamak caiz olmaz mı?
CEVAP
Soyka [ölünün elbiseleri], vârislerinin olur. Vârisleri, paylaştıktan sonra, istedikleri gibi kullanırlar veya başkasına verebilirler. Ev, arsa, elbise gibi bölünemeyen mallar, hediye etmek ve helalleşmek suretiyle de paylaşılabilir.

Miri topraklar
Sual: Eskiden, baba ölünce mirî [devlete ait] toprakların tapusu, çocuklara, kız erkek ayırımı yapılmadan eşit olarak mı veriliyordu?
CEVAP
Eskiden, mirî topraklara ait tapunun, çocuklara devredilmesi miras olmayıp, devletin ihsanıydı. Vârise mülk olmazdı. Kirayla verilmiş olurdu. Tapu sahibi ölünce, toprak, erkek ve kız çocuklarına eşit olarak verilirdi. Şimdi mirî toprak kalmadığı ve herkesin mülkü olduğu için, miras hükümlerine göre pay edilir.

Miras hesapları
Sual: Dinimize göre yapılan miras hesaplarında, elimizde ölçü olması için birkaç basit örnek verilebilir mi?
CEVAP
Sitemizde, linkler bölümünde, miras programı vardır. O programla kolaylıkla hesaplanabilir.

Ölenin mirasçıları olarak aşağıdakiler kalırsa, miras payları karşılarındaki gibi olur:
1 kız 1 oğlan= Kız 1/3, erkek 2/3 hisse alır.
1 kız 2 oğlan = Kız 1/5, erkeklerin her biri 2/5 hisse alır.
2 kız 2 oğlan = Kızların her biri 1/6, erkeklerin her biri 2/6 hisse alır.
2 kız 1 oğlan = Kızların her biri 1/4, erkek ise 2/4 alır.
3 kız 1 oğlan = Kızların her biri 1/5, erkek ise 2/5 hisse alır.
1 kız 3 oğlan = Kız 1/7, erkeklerin her biri 2/7 hisse alır.
3 kız 3 oğlan = Kızların her biri 1/9, erkeklerin her biri 2/9 hisse alır.

Ölenin hanımı da varsa
1 kız, 1 oğlan 1 hanım = 1 kız 7/24, 1 erkek 14/24, hanım 3/24 hisse alır.
1 hanım, 1 kız, 1 oğlun kızı, 1 kız kardeş, 1 ana = 1 kız 12/24, 1 oğlun kızı 4/24, 1 hanım 3/24, 1 ana 4/24, 1 kız kardeş 1/24

Ölenin kocası da varsa
1 kız, 1 oğlan, 1 koca = Kız 1/4, oğlan 2/4, koca 1/4 hisse alır.
1 koca, 1 oğlun oğlu, 1 oğlun kızı, 1 kız, 1 erkek kardeş = 1 kız 6/12, 1 koca 3/12, 1 oğlun oğlu 2/12, 1 oğlun kızı 1/12 hisse alır. Erkek kardeş hisse alamaz.
1 koca, 1 babası, 3 oğlun kızı, 1 ananın anası = 1 koca 9/45, 1 baba 6/45, oğlun kızının her biri 8/45, 1 baba 6/45, 1 ananın anası 6/45 hisse alır.
1 kocası, 1 anası, 1 babanın anası, 1 ananın anası, erkek kardeşin 2 oğlu= 1 kocası 6/12, 1 anası 4/12, erkek kardeşin oğlunun her biri 1/12 hisse alır. 1 ananın anası ile 1 babanın anası hisse alamaz.

Ölenin oğlu yoksa
1 kız, 1 kız kardeş, 1 oğlunun oğlu = 1 kız 1/2, oğlunun oğlu 1/2 hisse alır.
1 kız, 1 erkek kardeş, 1 oğlununkızı = Kız 3/6, erkek kardeş 2/6, oğlun kızı 1/6 hisse alır.
1 hanım, 1 oğlunun kızı, 1 kız kardeş, 1 ana = 1 oğlunun kızı 12/24, 1 hanım 3/24, 1 ana 4/24, 1 kız kardeş 5/24 hisse alır.

Ölenin neslinden kimse yoksa
1 koca, 1 ana, 1 babanın babası, 1 kız kardeş =koca 3/6, ana 2/6, babanın babası 1/6 hisse alır, 1 kız kardeş hisse alamaz.
1 hanım, 1 ana, 1 erkek kardeşi, 1 kız kardeşi = hanım 9/36, ana 6/36, 1 erkek kardeşi 14/36, 1 kız kardeşi 7/36 hisse alır.
1 hanım, 1 babanın anası, 1 kız kardeş, 2amca = hanım 6/24, babanın anası 4/24, 1 kız kardeş 12/24, 2 amcadan her biri 1/24 hisse alır.
1 koca, 1 ana, babadan 2 erkek kardeş, 1 babadan kız kardeş, 1 anadan kardeş = koca 15/30, ana 5/30, babadan 2 erkek kardeşin her biri 2/30, 1 babadan kız kardeş 1/30, 1 anadan kardeş 5/30 hisse alır.

Ölenin babası da varsa
1 hanım, 1 kız, 1 oğlun kızı, 1 kız kardeş oğlu, 1 baba = 1 hanım 3/24, 1 kız 12/24, 1 oğlun kızı 4/24, 1 baba 5/24 hisse alır.
1 hanım, 1 erkek kardeş, 2 kız kardeş, 1 baba = 1 hanım 1/4, 1 baba 3/4 hisse alır. Erkek ve kız kardeşler hisse alamaz.
1 koca, 1 kız, 2 kız kardeş, 1 oğlun kızı, 1 baba, 1 ana = 1 kız 6/15, 1 oğlun kızı 2/15, 1 koca 3/15, 1 baba 2/15, 1 ana 2/15 hisse alır.

Ölenin anası da varsa
1 koca, 2 erkek kardeş, 2 kız kardeş, 1 baba, 1 ana = 1 koca 3/6, 1 ana 1/6, 1 baba 2/6 hisse alır.
1 koca, 1 erkek kardeş, 1 ana, 1 babanın babası, 1 babanın anası = 1 koca 3/6, 1 ana 2/6, 1 babanın babası 1/6 hisse alır.
1 koca, 1 kız, 1 kız kardeş, 1 erkek kardeş oğlu, 1 ana = 1 kız 6/12, 1 koca 3/12, 1 ana 2/12, 1 kız kardeş 1/12 hisse alır.

Ölenin ceddinden kimse yoksa
1 hanımı, 1 kızı, 2 erkek kardeşi, 1 kız kardeşi = hanımı 5/40, 1 kızı 20/40, 2 erkek kardeşin her biri 6/40, 1 kız kardeşi 3/40 hisse alır.
1 hanımı, 1 oğlu, 2 erkek kardeşi, 1 kız kardeşi = hanımı 1/8, 1 oğlu 7/8 hisse alır. 2 erkek kardeşi ve 1 kız kardeşi hisse alamaz.

Bekâr ölenler
1 kız kardeş, 1 ana, 1 baba = 1 ana 1/3, 1 baba 2/3 hisse alır. Kız kardeş hisse alamaz.
1 erkek kardeş, 1 ana, 1 baba = 1 ana 1/3, 1 baba 2/3 hisse alır. Erkek kardeşi hisse alamaz.
1 erkek kardeş, 1 ana = 1 ana 1/3, 1 erkek kardeş 2/3 hisse alır.

Neslinden ve ceddinden kimse yoksa
1 kocası, 1 erkek kardeşi, 2 kız kardeşi = kocası 4/8, 1 erkek kardeşi 2/8, 2 kız kardeşin her biri 1/8 hisse alır.
1 hanımı, 2 kız kardeş, babadan 2 erkek kardeş = hanımı 6/24, 2 kız kardeşin her biri 8/24, babadan 2 erkek kardeşin her biri 1/24 hisse alır.
1 hanımı, 1 kız kardeşi, anadan 2 kardeşi, 2 amcası = hanımı 3/13, 1 kız kardeşi 6/13, anadan 2 kardeşin her biri 2/13 hisse alır. 2 amcası hisse alamaz.
1 hanım, 2 kız kardeş, babadan 2 kız kardeş, erkek kardeşin 2 oğlu = hanım 6/24, 2 kız kardeşin her biri 8/24, erkek kardeşin 2 oğlundan her biri 1/24 hisse alır. Babadan 2 kız kardeş hisse alamaz.
1 kocası, 1 anası, 1 anadan kardeşi, erkek kardeşin 2 oğlu = kocası 3/6, anası 2/6, 1 anadan kardeşi 1/6 hisse alır. erkek kardeşin 2 oğlu hisse alamaz.
1 hanımı, 1 anası, 1 erkek kardeşi, anadan 3 kardeşi = hanımı 9/36, anası 6/36, 1 erkek kardeşi 9/36, anadan 3 kardeşin her biri 4/36 hisse alır.

Ölenin babası olmayıp oğlu ve ceddinden kimse varsa
1 hanımı, 2 oğlu, 1 kızı, 1 annenin annesi, 1 babanın babası = hanımı 15/, 2 oğlun her biri 26/, 1 kızı 13/, annenin annesi 20/, babanın babası 20/ hisse alır.
1 kocası, 3 oğlu, 2 kızı, 1 anası, 1 babanın babası, 1 babanın anası = kocası 24/96, 3 oğlun her biri 10/96, 2 kızın her biri 5/96, anası 16/96, babasının babası 16/96 hisse alır. 1 babasının anası hisse alamaz.

Anne rahminde vâris varsa
Anne rahminde vâris varsa, bir oğlan bir kızmış gibi hesap yapılarak hissesi çok olana göre miras taksim edilir.
1 hanımı, 1 hanımın rahmindeki çocuğu, 1 ana, 2 erkek kardeş:
Doğacak çocuk kızsa: hanımı 6/48, 1 kızı 24/48, ana 8/48, 2 erkek kardeşin her biri 5/48 hisse alır.
Doğacak çocuk oğlansa: hanımı 3/24, 1 oğlu 17/24, ana 4/24 hisse alır. 2 erkek kardeşi alamaz.
17/24, 24/48’ten büyük olduğundan miras, anne rahmindeki vâris oğlanmış gibi taksim edilir. Çocuk, kız da doğsa, erkek de doğsa hissesi 17/24 olarak ayrılır ve kendisine verilir.

Ölenin oğlunun hanımının rahminde torunu varsa
1 oğlunun hanımının rahmindeki çocuğu, 1 koca, 1 ana, 1 baba:
Kızsa: 1 oğlunun kızı 6/13, koca 3/13, ana 2/13, baba 2/13
Oğlansa: 1 oğlunun oğlu 5/12, koca 3/12, ana 2/12, baba 2/12
6/13, 5/12’den büyük olduğundan miras, anne rahmindeki vâris kızmış gibi taksim edilir. Çocuk, kız da doğsa, erkek de doğsa, hissesi 6/13 olarak ayrılır ve kendisine verilir.

Cinsiyet biliniyorsa
Sual: Bugün fennin ilerlemesiyle, anne rahmindeki çocuğun cinsiyeti bilinebiliyor. Anne rahmindeki vârisin hissesi, cinsiyetine göre belirlenemez mi?
CEVAP
Ölüm zamanında ana rahminde bulunan vâris, bir oğlan veya bir kız imiş gibi iki türlü miras hesabı yapılıp, ikisinden hissesi çok olanı ayrılıp, geri kalan, diğer vârislere taksim edilir. (Dürr-ül-müntekâ)

Görüldüğü gibi, ana rahmindeki çocuğun cinsiyeti belliyse ona göre miras taksimi yapılır denmiyor, iki türlü miras hesabı yapılır, hissesi çok olana göre hissesi ayrılır deniliyor. Dinimizin bildirdiği hüküm bu olunca, anne rahmine yerleştirilmiş döllenmiş yumurtanın cinsiyeti bilinse bile yine böyle miras taksimi yapılır. Dinimiz bize doğmamış çocuğun cinsiyetini bilip ona göre miras taksimi yapmayı değil, iki türlü hesap yapıp hissesini ona göre ayırmayı emrediyor. Miras bu hesaba göre taksim edilmezse vârislerin hakları olan hisseleri değişebilir. Bu da, hem dinin emrine uymamak, hem de kul hakkına girmek olur. Mesela ölmüş kişinin vârisleri aşağıdaki gibi olsa ve ölmüş erkek kardeşinin hanımı da hamile ise bu çocuk da mirastan hisse alır. Böyle yapılmazsa hem dinin emrine uyulmamış olur hem de daha doğmamış bir çocuğun hakkı gasp edilmiş olur.

Ölenin vârisleri:
1 kocası, 1 anası, 1 kızı, 2 erkek kardeşin kızı, 1 anne rahmindeki erkek kardeşinin çocuğu:
Kızsa: kocası 4/16, kızı 9/16, anası 3/16 hisse alır, (2+1) erkek kardeşin kızları hisse alamaz, yani 0 hisse alır.
Oğlansa: kocası 3/12, anası 2/12, kızı 6/12, 1 erkek kardeşin oğlu 1/12 hisse alır, 2 erkek kardeşin kızları hisse alamaz.
1/12, 0’dan büyük olduğundan miras; anne rahmindeki vâris oğlanmış gibi taksim edilir. Çocuk, kız da doğsa, erkek de doğsa, hissesi 1/12 olarak ayrılır ve kendisine verilir.

Peş peşe ölürlerse
Sual: Babam ve abim trafik kazasında ağır yaralandılar. Önce babam birkaç saat sonra da abim öldü. Mirasları nasıl taksim edilir?
CEVAP
Sonra ölen diğerine vâris olur. Mesela, iki kardeşten biri Çin’de, diğeri Avrupa’da, aynı gün, güneş doğarken ölseler, Avrupa’da ölen, diğerine vâris olur, çünkü güneş Çin’de daha önce doğmaktadır. (Dürr-ül-müntekâ, Redd-ül-muhtar)

Babanız önce öldüğü için önce babanızın mirası varislere taksim edilir. Babanız öldüğünde abiniz hayatta olduğu için, babanızın mirasından hisse alır. Bu hissesi eklendikten sonra, ölen abinizin mirası varislerine taksim edilir.

Nikâhlanıp ölen
Sual: S. Ebediyye’de, (Doğduktan sonra hemen ölen çocuk, vâris olur ve mirası kalır) deniyor. Bunun gibi, nikâhlanıp henüz zifaf olmadan ölen kimse de, vâris olur ve mirası kalır mı? Vâris olması ve mirasının kalmasına bir örnek verilebilir mi?
CEVAP
Evet, doğduktan sonra hemen ölen çocuk, vâris olup mirası kaldığı gibi, nikâhlanıp hemen ölen kimse de vâris olur ve mirası kalır.

Çocuk doğar doğmaz, ana baba gibi hayatta kim varsa onlara vâris olur. Onlar zenginse, çocuk zengin doğmuş sayılır. Annesi, çocuk doğduktan sonra ölse, çocuk da ölse, çocuk annesine vâris olur. Çocuk ölünce, alacağı mirası, vârislerine kalır.

Nikâhlanıp, henüz zifaf olmadan ölen kimse de, vâris olur ve mirası kalır.

Miras malı
Sual: (Haram karışık miras malı, mirasçılara helâl olur) deniyor. Haram nasıl helâl olur?
CEVAP
Mirasçı haram olduğunu bilse de, mirası alması caiz olur denildi. Sahipleri bilinmeyen haram malın vârislere helal olacağı da bildirildi. (S. Ebediyye)

Üzüm helâl bir gıdadır. Şarap yapılınca haram oluyor. Şarap sirkeye dönünce helâl oluyor. Haram mal da, miras olarak kalınca, mirasçılar için haram olmaz kavli de vardır.

Kadın, kocasının haram parayla satın aldığını, haram karışık malını yiyebilir veya kullanabilir. Günahı kocasına olur. (S. Ebediyye)

Dede yetimine miras
Sual: Baba öldükten sonra dede ölse, dedenin mirasçı olarak bir oğlu veya bir kızı hayatta olsa, babası ölen torunlara miras düşer mi?
CEVAP
Eğer dedenin bir oğlu varsa, babası ölen toruna miras düşmez. Bütün hisse tek oğluna kalır. Halk arasında, (Dede yetimine miras düşmez) diye bunun için söylemişlerdir. Eğer ölen dedenin sadece bir kızı varsa, o zaman dedenin ölen oğlunun oğluna, yani dedenin bu ölen oğlundan olan torununa da miras düşer. Dedenin mirasının yarısı kızına, yarısı da bu torununa düşer.

Ölenin kardeşine miras
Sual: Bir kimse ölünce, geriye sadece hanımıyla bir oğlu veya bir kızı kalırsa, ölenin kardeşine de miras düşer mi?
CEVAP
Oğlu varsa kardeşine miras düşmez. Hanımına 1/8, oğluna 7/8 hisse düşer.

Eğer sadece bir kızıyla hanımı varsa, hanımına 1/8, kızına 4/8 ve kardeşine, 3/8 hisse düşer. Bu durumda, kardeşin kız veya erkek olması neticeyi değiştirmez.

Ölünün soykaları
Sual: Ölünün soykalarını, mirasçılardan biri, başkalarına verebilir mi?
CEVAP
Soyka, ölü elbisesi demektir. Bu kelime bazı yörelerde kullanılır, genelde olumsuz olarak (Sıkıntı veren eşya) anlamında kullanılır. Mesela, (Şu soykalarını buradan kaldır!) şeklinde söylenir.

Ölünün elbiseleri mirasçılara taksim edilir. Yahut mirasçılar, herhangi bir kimseye, (Bunları istediğine ver!) diyebilirler. Hepsinin rızası ile mirasçıların birinde de kalabilir, başkalarına da verilebilir.

Miras malını yemek
Sual: Taksim edilmeden, miras mallarını mirasçıların kullanması günah mıdır? Bölüşmeden hediyeleşseler caiz olur mu?
CEVAP
Bölünmesi mümkün olmayan, ev ve ev eşyası gibi mallar, hediye etmekle de paylaşılabilir. Mesela vârislerin hepsinin rızasıyla, vârislerden birine veya vâris olmayan başka birine verilebilir. Sayılabilen, ölçülebilen eşyalar ve paralar, taksim edilmeden önce hediye edilemez. Miras paylaşılmadan, özellikle bölünebilen mallar, kullanılmamalı veya yiyip içilmemelidir.

Babasını öldürenin miras alması
Sual: Dinimize göre babasını, anasını öldüren bir kimse, bunların bıraktığı maldan, yani mirastan pay alabilir mi?
Cevap: Köle, meyyiti öldüren, başka dinden olanlar ve mürtetler yani Müslüman iken Müslümanlıktan dönenler miras alamaz. Katle, öldürmeye yardım eden de, kâtil gibi miras alamaz. Bunların akil ve baliğ olmaları da şarttır. Mürtede varis olunur, fakat mürted, Müslümana varis olamaz.

Sual: Müslümanlıktan çıkan bir kimse, Müslüman olan babası vefat ettiği zaman, babasının mirasından pay alması dinen uygun mudur?
Cevap: Müslüman evladı olduğu hâlde, helale, harama, farzlara, namaza, gusle ehemmiyet vermeyen, bunları inkâr eden, pişman da olmayanın imanı gider ve böyle olan bir kimse, Müslümandan miras alamaz.

Haramdan kalan miras malı
Sual: Bir kimse, haram yollarla mesela çalarak, gasbederek ve benzeri şekilde mal toplasa ve daha sonra vefat etse. Bu kimsenin bıraktığı, haram yoldan gelen malları mirasçıları alabilir mi?
Cevap: Konu ile alakalı olarak İbni Âbidînde buyuruluyor ki:
“Alimlerin çoğuna göre, Müslüman ölüp, şarap parası bırakırsa, vârislerin bu parayı alması helal olmaz. Gasbedilmiş mal, zulüm ile alınan ve rüşvet, çalgı, kumar paraları da böyledir. Vârislerin, bu paraları sahiplerine geri vermesi, sahibi bilinmiyorsa, fakirlere dağıtması lazımdır. Kullanması haram olur. Ölenin haram kazandığını bilir, fakat hangi malın haramdan geldiğini ayıramazlarsa, mirasın hepsi helal olur ise de, fakirlere vermeleri iyi olur. Kullanmaları haram olan malı vererek satın aldıklarını yemeleri ve kullanmaları helal olur. Sahipleri bilinmeyen haram malın vârislere helal olacağı da bildirildi. Teganni, çalgı ücretleri, pazarlıkla olmayıp, parasız okursa, hediye olarak aldıkları para habis olmaz, helal olur. Dilencinin biriktirdiği para ve mal habistir, temiz değildir. Bir kimse, haram olarak edindiği malı başkasına verse, o da, başka birine verse, haramdan geldiğini bilenlerin bunu alması haram olur. Fasit satış müstesnadır. Zevce, kocasının haram para ile satın aldığını, haram karışık malını yerse, kullanırsa, caiz olur. Günah kocasına olur.

Sahâbîlerden Câbir (r.a.) hastalanmış, kendini bilmez halde yatarken Resûlullah, yanına Hz. Ebû Bekir’i de alarak onu ziyarete gitmişti. Abdest aldı, hastanın yüzüne biraz su serpti. Kendine gelen Câbir Resûlullah’a, “Malım hakkında ne yapayım?” diye sorunca miras âyetleri nâzil oldu (Buhârî, “Tefsîr”, 4/4).

İslâm hukukunda mirasın (terike) nasıl taksim edileceği geniş ölçüde Kur’an-ı Kerîm’de, bu âyetlerle sûrenin sonundaki âyette açıklanmıştır. Sünnet ve icmâ delilleri de bu âyetlerde yeterince açıklanmamış olan kısımların hükmünü açıklığa kavuşturmuştur.

Ölenin anası, babası, oğlu, kızı, kardeşi gibi bazı yakınlarının hisseleri bu âyetlerde ve birkaç hadiste belirlendiği ve açıklandığı için bunlara “belli payların sahipleri” mânasında ashâbü’l-ferâiz denilmiştir. Tek başlarına olunca mirasın tamamını, bunlarla beraber olunca geri kalanı alan akrabaya ise asabe denir. Meselâ ölenin oğlu tek başına bulunsa mirasın tamamını alır, ölenin karısıyla (oğulun anası veya analığı) bulunduğu takdirde ise bunun sekizde bir hissesinden geri kalan sekizde yediyi alır. Ashâbü’l-ferâizin birbirine ve asabeye göre değişen ve paylarını etkileyen durumlarına hal denir ve böyle kırk hal vardır.

âyette tek kızın ve ikiden fazla kızın payları belirlenmiş, ancak iki kızın payı ifade edilmemiştir; müctehid ve müfessirler iki kızın payının da –ikiden fazlası gibi– üçte iki olduğu sonucuna varmışlardır. Çünkü âyetin başında “Erkeğe iki kadınınki kadar pay vardır” buyurulmuştur, erkeğin bu payı (ölenin bir kızı ve bir oğlu olsa oğlunun alacağı pay) üçte iki olduğuna göre –erkek bulunmadığında da– iki kadının payının üçte iki olduğu buradan anlaşılmaktadır, öteden beri uygulama da böyle olmuştur.

İlgi çekici bir husus da miras taksiminde kadının payının esas alınması ve erkeğin alacağı payın buna göre belirlenmesidir. Bu açıklama şeklinin kadının mirastan pay almasını sağlayan önemli inkılâbın pekiştirilmesine yönelik olduğu söylenebilir.

“Babalarınız ve oğullarınızdan hangisinin fayda bakımından size daha yakın olduğunu bilemezsiniz” ifadesi, İslâm’da miras taksiminin şahsî duygulara ve tercihlere göre değil, akrabalık bağına ve bu bağın cemiyet ve aile hayatında sağladığı faydalara göre belirlendiğini göstermektedir. Mirasın akrabalık bağına dayanması, bu bağın ise akrabalar arasında farklı düzeylerde bulunması, payların da buna göre az veya çok olmasını gerektirmektedir. “Aralarında rahim bağı bulunanlar Allah’ın hükmüne göre birbirlerine daha yakındır” (Enfâl 8/75) meâlindeki âyet de, usul veya fürû olma bakımından aynı çizgi üzerindeki (aynı derecede) yakın akrabanın uzağını mirastan mahrum edeceğine (hacb kaidesi) ışık tutmaktadır.

Miras hakkında ya kandan ve doğumdan ya da evlenmeden oluşan yakınlık esas alındığı için evlât edinme, kardeşlik sözleşmesi, sırf vasiyete dayalı miras paylaştırma usulleri ortadan kaldırılmıştır.

Miras paylaşımında kadınların yarı erkek hissesi kadar pay almaları ilk bakışta bazı kimselere ters gelmiş, “Kadının daha fazla pay alması gerekirdi” gibi düşünülmüş, müslüman olmayan bazı yazarlar da bu bakımdan İslâm miras hukukunu tenkit etmişlerdir. Halbuki konuya, İslâm’ın getirdiği yükümlülükler bütünü, nimet-külfet dengesi gibi başka unsurlar göz önüne alınarak bakıldığında bu dağıtım şeklinin adalet ve hakkaniyete daha uygun olduğu görülmektedir. Şöyle ki:

a) Bütün durumlarda kadının payı erkeğinkinin yarısı kadar değildir. Çocukları da bulunan bir ölünün mirası paylaştırılırken anası ile babası hayatta iseler bunların payları altıda birer olmak üzere eşittir. Dede ve nine de böyledir. Anası bir olan kardeşler birden fazla iseler mirasın üçte birini –erkek ve kadın– eşit olarak paylaşırlar. Bu eşit paylaştırmada ya mirasçının ölü ile ilişkisi ya da onu ölüye bağlayan vasıta göz önüne alınmıştır.

b) Aynı derecede erkekle kadın akraba yan yana geldiğinde erkeğe, iki kadın hissesi kadar pay verildiği durumlarda aile ve kamu yararı ile malî yükümlülükler göz önüne alınmış ve buna göre bir denge kurulmuştur. Bugün daha ziyade Batı toplumlarında durumun kısmen değiştiği gözlenmekte olsa bile geçmiş zamanlarda erkekler, ticarî tecrübe, bilgi birikimi ve toplumsal aktivite gibi imkân ve konumları itibariyle servetin rasyonel kullanılışına kadınlardan daha yatkın olmuşlardır. Âyette, bu gibi objektif durumlar dikkate alınarak, içinde toplumun da hakkı bulunan servetin daha çoğu üzerinde tasarruf hakkı erkeğe verilmek suretiyle bu anlamıyla servetin daha iyi korunması, idare edilmesi, aile ve toplumun ondan âzami derecede istifade etmesi amaçlanmıştır.

c) Tasarruf ve idare bakımından mirasın çoğuna erkekler hükmetmekte iseler de bizzat faydalanma bakımından kadınlar daha avantajlı durumdadırlar. Çünkü kadınlar, erkeklerin aldıklarının yarısını almakla beraber bu yarıda başkalarının –meselâ kocalarının, erkek kardeşlerinin– tasarruf, müdahale ve istifade hakları yoktur. Kadınlar bu hisseyi istedikleri gibi kullanırlar. Evlenirken düğün masrafı, mehir (kocanın karısına vereceği veya borçlanacağı teminat akçesi), evlendikten sonra ailenin geçiminin temini hep erkeğe yüklenmiştir ve bu vesileyle kadınlar, erkeklerin aldıkları mirastan da istifade etmektedirler. Hesaplandığında görüleceği üzere kadınlar, mirasın üçte birine mâlik oldukları halde faydalandıkları pay yaklaşık olarak üçte ikiyi bulmaktadır. Ayrıca erkeklerin askerlik, belli dereceye kadar muhtaç akrabanın nafakasını temin, kaza tazminatı (diyet) ödemesine katılma gibi –kadınlar için söz konusu olmayan– malî yükümlülükleri de vardır.

d) İslâm miras taksimini tenkit edenlerin dikkat etmeleri gereken bir husus daha vardır: Eski Roma, Yunan, Mısır, Hint, İran, Çin ve Arabistan’da kadınlar mirastan tamamen mahrum bulunuyorlardı; miras taksiminde ulaşılmak istenen amaç, servetin ailede kalması, başka ailelere intikal etmemesi idi. Ortaçağ’dan sonra Batı’da, kadınlarla erkeklerin mirastan eşit pay almaları için bazı hukukî düzenlemeler yapıldı, kanunlar çıkarıldı. Ancak bu defa kadınların, malları üzerinde serbest tasarruf haklarına sınırlamalar –özellikle erkeklerin izni şartı– getirildi. Buna karşı yeni zamanlarda yapılan mücadeleler sonunda genellikle elde edilen sonuç, mülkiyet ve tasarrufta eşitlik olabildi. İslâm’ın daha baştan verdiği hak ise mülkiyet bakımından kadına üçte bir olan, fakat tasarruf ve istifade bakımından üçte ikiyi bulabilen bir miras payıdır.

11 ve âyetlerde birkaç kere tekrarlanan “vasiyet ve borçtan sonra” ifadesi hem bu ikisinin, taksime nisbetle önceliğine hem de önemine işaret etmektedir. Bu tâlimata göre önce ölünün borçları ödenecek, sonra vasiyeti yerine getirilecek, daha sonra da kalan miras paylaştırılacaktır. Hadisler ve icmâ, vasiyeti mirasın üçte biri ile sınırlamış, vârislere vasiyet yoluyla mal bırakmayı da yasaklamıştır. Terikenin üçte ikisi vârislerin mahfuz hisseleridir. Mûris (miras bırakan), malının üçte birinden fazlasını yabancılara (vâris olmayanlara) veya bir hayır kurumuna vasiyet etmiş olsa bile –vârisler razı olmadıkça– bu vasiyetin üçte biri aşan miktarı geçerli değildir.

Vâris olamayan akraba ile yetimlerin mirastan faydalandırılmaları, ayrıca nafaka, zekât, kurban, fıtır sadakası, üçte birle sınırlı vasiyet, ihtiyaç devam ettiği müddetçe –zekât ödenmiş olsa bile– yoksulların servet üzerinde hak sahibi olmaları ve bunlara ek olarak adaletli bir şekle sokulmuş olan miras taksimi, İslâm’ın öngördüğü sosyal adalet ve refahın sağlanmasında rol oynayan önemli kural ve kurumlardır.

13 ve âyetlerde, yukarıda belirtilen buyruk, yasak ve tavsiyelerin Allah Teâlâ tarafından konulmuş sınırlar olduğu, Allah ve resulüne itaat edenlerin âhirette büyük mükâfatlara nâil olacakları, onlara itaatsizlik edip Allah’ın koyduğu sınırları aşanların ise ağır cezalara çarptırılacağı vurgulanmıştır.