23 Nisan Karadeniz

dâhil olmasiyla 1914-1915 yilinda gerçekleçen olaylar, Türklerin iki modern muharebe gemisine sahip olmasinin Rus-Karadeniz donanmasinin baçina ne derece büyük sorunlar açacagini göstermi^tir. Bu gemi, zirh ve silah açisindan muharebe gemilerinden daha zayifti. Buna ragmen Rus muharebe gemilerinin hizmete giriçine kadar eskimiç dretnot öncesi muharebe gemilerinden oluçan Rus-Karadeniz donanmasi için son derece tehlikeli

bir rakip olarak kaldi. "Imperatritsa Maria" sonra da "Imperatritsa II. Yekaterina'nin" donanmaya dâhil olmasi, Rus donanmasina denizdeki egemenligini geri kazandirdi.

1910-1915 yillari arasi Istanbul Bogazi'na yapilacak çikarma harekâti planlarinin Rus donanmasinin askerî denizcilik uzmanlari tarafindan neden çok riskli olarak nitelendirildigi belli oluyor. Dogal olarak, finansmanin yetersiz oldugu koçullarda hiç kimse bile isteye böyle riskli bir harekâta dâhil olmak istemezdi. Nitekim 1912 sonbaharinda Türk ordusunun Bulgarlar tarafindan yenilgiye ugratilmasi durumunda, "Hiristiyan ahaliyi korumak için" 5 bin Rus askerinden oluçan bir müfrezenin Istanbul'a nakli hususu diçiçleri bakanligi tarafindan gündeme getirildiginde Rus-Karadeniz donanmasinin böyle mütevazi bir birligin bile nakli için gerekli araç gereçten yoksun oldugu anlaçildi.7 Fakat problem beklenmeyen bir taraftan ortaya çikmiçti; Birinci Balkan Savaçi sirasinda Bulgaristan neredeyse bogazlara hâkim oluyordu. Dolayisiyla Rus birligi Hiristiyan ahaliyi korumak yerine Bulgar askerlerinin Istanbul'a giriçini engellemek zorunda kalabilirdi.

Bogazlarin yabanci ellere geçebilecegi anlaçildiginda çikarma hazirliklari tekrar baçlatildi. 1914 >ubat'inda yüksek çurada Arjantin ve §>ili için ABD ve Ingiltere'de inça edilen ûç muharebe gemisinin satin alinmasi da dâhil olmak üzere Rus-Karadeniz donanmasinin çikarma operasyonuna hazirlanmasi hususu ele alindi.8

Birinci Dünya Savaçi'nin baçlamasi ve Türkiye'nin savaça dâhil olmasindan sonra bogazlar meselesi tekrar gündeme geldi. Literatürde savaçan koalisyonlar için bogazlarin önemi geniç bir çekilde tartiçilmaktadir. Bir bakiç açisina göre; Alman karçiti koalisyon ülkeleri tarafindan Çanakkale ve Istanbul bogazlarinin içgali, Türkiye'yi hizli bir çôk^e götürecek, silah ve askeri teçhizat açisindan Rusya'ya ciddi bir yardim saglanarak savaçin seyrini ïtilaf Devletleri lehine çeviren bir dönüm noktasi olacakti. Bu nedenle Rus yönetiminin bütün g^lerini bogazlarin içgaline göndermeyi reddetmesi, büyük bir hata olarak degerlendirilebilir.9 Benzer bakiç açisi detayli bir çekilde literatürde dile getirilmektedir.10

Göz önüne almak gerekir ki; Rusya'nin müttefiklerinin Çanakkale Bogazi'ni içgal te^ebbüsleri (>ubat 1915-Ocak 1916], Ingiliz-Fransiz kuvvetlerinin baçarili olmasi durumunda Rusya'nin bogazlardan mahrum kalacagina dair Rusya Diçiçleri Bakanligi'nda tekrar bir endiçeye sebep oldu.

Rus yönetimince bogaza bir çikarma operasyonu savaç boyunca tartiçildi. 0

Operasyon tekliflerini ortaya atanlar diplomatlar olurken deniz ve özellikle kara a

kuvvetleri komutanligi daha ölçülü bir tavir takindi. A.V. Kolçak'in 1920'de verdigi ifadeye ù

göre; Romanya'nin tarafsiz kalmasi çartiyla 1917 baharinda gerçekleçtirilmesi dü^ünülen S ° « bogaza çikarma harekâti için 1916 yazinda planlar kuruldu. Ancak Romanya'nin savaça 0Ä ^®

7 Iu. Luneva, Bosfor iDardanell: TainyeprovokatsiinakanunePervoimirovoi voiny (1908-1914) (Moskova: 2010], 136137.

8 Luneva, Bosfor i Dardanelly: Tainye provokatsii, 203-209.

9 Bu bakiç açisi en belirgin haliyle çu çaliçmada tasvir edilmiçtir: P. V. Multatuli, Gospod' da blagoslovit reshenie moe..., (Sankt-Peterburg: Satisie, 2002].

10 S. P. Borisevich, "Voenno-politicheskoe rukovodstvo Velikobritanii i bor'ba za Chernomorskie prolivy v gody Pervoi mirovoi voiny. 1914-1916" (Avtoref. diss. kand. ist. nauk, Ussuriiskii gosudarstvennyi pedagogicheskii institut, 2003].

dahil olmasi ve askeri bajarisizligi, Rus güflerinin kaymasina sebep olmuj ve planlanan fikarma harekatini erteletmijti. 1917 yili bajinda fikarma fikri P.N. Milyukov tarafindan destekleniyordu. Fakat if politikadaki gelijmeler yüzünden artik fikarma harekatinin gerfeklejtirilmesi imkansizdi.11

Genel olarak bir fikarimda bulunmak gerekirse, Birinci Dünya Savaji öncesinde ve savaj sirasinda bogaza bir fikarma harekatinin askeri uzmanlarca (hem deniz kuvvetleri uzmanlari hem kara kuvvetleri uzmanlari) fok riskli oldugu afikfa belirtilmijti. Kara kuvvetleri komutanligina gore Rusya'nin bajlica düjmanlari olan Almanya ve Avusturya-Macaristan'in karada yenilgiye ugramasiyla savaj sona erecekti. Dolayisiyla bogazlar gibi merkezden uzak bir bölgede yapilacak olan operasyon ifin büyük bir güf ayrilamazdi.

Bu harekatin bajlica taraftarlari, meseleyi genel politik zaviyeden ele alan ama meselenin askeri-teknik problemlerine vakif olmayan Rusya'nin di§i§leri olmujtur. Bogazlara yapilacak olan harekatin reddedilmesinin temel sebebi ise söz konusu dönemde böyle ciddi bir operasyonu gerfeklejtirmek ifin Rus kara ve deniz kuvvetlerinin genel olarak yetersiz olmasiydi.

Tablo 1: Avusturya-Macaristan, Türk ve Rus-Karadeniz donanmalarindaki zirhlilarrn özellikleri

Gemi tipleri Yevstafiy (Rusya) Panteley mon (Rusya) Rostislav (Rusya) Tri Svetitelya (Rusya) Dvenadtsat Apostolov (Rusya) Brandenburg (Türkiye/ Almanya)12 Mesudiye (Türkiye/ ingiltere) Radetskiy (Avusturya- Macaristan) Erzherzog Karl (Av.-Mac.) Habsburg (Av.-Mac.)

ronilato 13950 13450 11000 14100 8700 10700 9700 15900 10650 8250

Hiz, knot 16 16 16 16 15 16 17 20,5 20,5 19,5

Ana kalibre silahlar 4 x 305 mm 4 x 203 mm 4 x 305 mm 4 x 254 mm 4 x 305 mm 4 x 305 mm 6 x 280 mm 2 x 234 mm 4 x 305 mm 8 x 240 mm 4 x 240 mm 3 x 240 mm

Orta kalibre silahlar 12 x 152 mm 12 x 152 mm 8 x 152 mm 8 x 152 mm13 4 x 152 mm 6 x 105 mm 12 x 152 mm 20 x 100 mm 12 x 190 mm

Kemer zirhi mm(max) 230 230 368 (180-240) * 457 (250-220) ** 356 (170-200) ** 400 (200-270) * 300 (100-120) 230 210 220

Kule zirhi mm(max) 254 254 254 (130-170) * 406 (225-190) ** 305 (150-170) ** 300 (150-200) * 152 (50-60) *** 250 240 210

Nicelik, adet 2 1 1 1 1 2 1 3 3

Kizaga konma Ekim-Kasim 1904 1898 1895 1891 1888 1890 1872 Ey.-Kas. 1907 Ocak1909 19021904 18991901

Suya indirme Nisan- Ekim 1906 1900 1896 1893 1890 1891 1874 Ey. 1908 Tem. 1909 Nis. 1911 19031905 19001902

Hizmete Mart-Mayis 1911 1905 1899 1895 1892 1894 1875, 1903'te temelli modernize edildi. Haziran 1910 Ocak1911 Eylül 1911 19061907 19021904

Q ^ ^

< g >- * £elik zirh, daha sonraki zirhlilarda kullanilan Krupp zirhina göre mermilere karji yaklajik 1.5-2 kat daha düjük

§ ra" © dirence sahipti. Parantez ifinde Krupp zirhina ejdeger zirh kalinligi gösterilmektedir.

- ** Bilejik zirh, daha sonraki zirhlilarda kullanilan Krupp zirhina göre mermilere karji yaklajik 1.8-2.1 kat daha düjük