Islahat Fermanı
Yürürlüğe konulan yeni reformların yerleşmesi ve genişletilmesi çerçevesinde hangi konularda, ne türden tedbir ve düzenlemelere gidileceğini ve bunlarla ilgili hangi yöntemlerden yararlanılacağını göstermek üzere hatt-ı hümayun tarzında hazırlanan belgenin adıdır. 18 Şubat ’da Bâbıâlî’de ilân edilen fermanın amacı, devletin güçlendirilmesi, yönetim nazarında, vatandaşlık temelinde mutlak bir eşitliğe mazhar bulunan bütün halkın her açıdan tam bir mutluluğa kavuşturulması ve ülkenin bayındır hâle getirilmesi şeklinde açıklanmıştır. Gülhâne Hatt-ı Şerifi gibi Islahat Fermanı da Osmanlı Devleti’nin varlığı ekseninde yeniden alevlenen Şark Meselesinin çözümü bağlamında değerlendirilmelidir.
Rusya’nın, ulaştığı güce ve mevcut konjonktüre dayanarak Viyana Düzeni’ni tek taraflı olarak işlevsiz bırakmak suretiyle Osmanlı üzerindeki tarihî emellerini gerçekleştirmek için Kudüs’teki Mübarek Makamlar/anahtar meselesi bahanesiyle harekete geçmesi, Kırım Savaşı’nın () patlak vermesine yol açmıştı. Ancak başta İngiltere ve Fransa olmak üzere dengenin diğer aktörleri, başlamış olan savaşta tercihlerini; menfaatlerini ve Avrupa barışını temsil eden Avrupa güç dengesinin sigortası olarak konumlandırdıkları Osmanlıların varlığını Rusya’ya karşı savunma yönünde kullanacaklardı. Zira özellikle İngiltere, Çar I. Nikola’nın ( ö. ) düşündüğünün aksine, menfaatleri açısından Osmanlı’nın varlığının devamından ümidini henüz kesmiş değildi. Islahat Fermanı da bu iyiliğin karşılığı olarak yayımlanacaktı.
Büyük devletlerin Osmanlı Devleti’nin yanında yer almasının bir başka önemli sebebi ise Osmanlı’nın Macar ve Polonyalı mülteciler konusunda her şeyi göze alarak sergilediği, son derece insani yaklaşımın, Müslümanlar ve Türklerle ilgili Avrupa’daki olumsuz algıları tersine çevirmesiyle oluşan kamuoyu baskısıydı. Öte yandan İngiltere ve Fransa, Osmanlı ile imzaladıkları ittifak antlaşmasından sonra yıllarında İstanbul’da oluşturdukları karargâhlarıyla Osmanlı Devleti’ni müşterek Avrupa himayesine almışlardı. Savaşı kaybeden Rusya’nın barış şartlarını kabul etmesiyle gerçekleşen görüşmeler sırasında İngiltere ve Fransa, 8 Ağustos ’te aralarında imzaladıkları protokolle belirlemiş oldukları dört barış şartından dördüncüsü olan, Osmanlı tebeası Hristiyanların hak ve imtiyazlarının pekiştirilmesine yönelik reformlar konusundaki baskılarını artırmışlardı. Bundan dolayı ferman, Kırım Savaşı’ndaki müttefiklik ilişki ve ortamından kaynaklanan karşılıklı yükümlülüklerin bir türevi durumundaydı.
Söz konusu baskıların gölgesinde gerçekleşen ilk reformlardan biri, Meclis-i Vâlâ’nın ikiye ayrılmasını müteakip, reformları takip etmek üzere 26 Eylül ’te Meclis-i Ȃlî-i Tanzîmât’ın kurulmasıydı. Bu çerçevede uygulanan reform baskılarının ilk ve belki en önemli sonucu ise 28 Mart ’te gerçekleşen düzenleme ile “cizye” isminin “iâne-i askeriye”ye çevrilmesi olacaktı. Aslında, Müslümanların üstünlüğünün, yani hâkim ve mahkûm millet ayrımının simgesi olan cizye meselesine bir çözüm getirilmeden girişilecek eşitlik temelli düzenlemelerin işe yaraması mümkün değildi. Nitekim Tanzimat Fermanı’nda, örtük olarak bu ayrıma son verildiği belirtilmiş ancak önemli bir ilerleme sağlanamamıştı. Bu yüzden müttefikler, baskılarını öncelikle bu mesele üzerinde yoğunlaştırmışlar ve nihayet yapılan düzenleme ile istedikleri sonucu almışlardı.
Cizyenin iâne-i askeriyeye çevrilmesinin anlamlarından biri, zimmîliğin oluşturduğu millet sisteminin tasfiyesiyle vatandaşlık temelli modern devlete geçişteki engelin tamamen aşılmış olmasıydı. Meşruiyeti Hz. Ömer’in bir uygulamasına dayandırılan “düzenlemede zaruret ilkesinin geçerli olduğu bir çağa geçildiği” yönündeki karar da yöneticilere çok geniş bir inisiyatif alanı açıyordu. Bu durumda, aynı zamanda Tanzimat ve Islahat düzenlemeleri arasında çok önemli bir köprü olan cizye tadilatı, Islahat Fermanı’nın hem ayrılmaz bir parçası hem de temeli olarak belirmekteydi. Böylece Islahat Fermanı, cizye düzenlemesiyle birlikte muazzam bir kırılmayı temsil edecekti.
Islahat Fermanı da sonbaharı akabinde, ’da verilen hakları yeterli bulmayan ve verilen sözlerin tutulmadığını iddia ederek çok daha inandırıcı ve geniş çaplı reformlar yapılmasını isteyen Batılı devletlerin yoğun baskıları eşliğinde, İstanbul’da belirli aralıklarla gerçekleşen gizli konferanslarda hazırlanmış ve ilân edilmişti. Bu görüşmelere İngiliz, Fransız ve Avusturya Büyükelçileri Stratford Canning (ö. ), Edouard Thouvenel (ö. ) ve Baron Prokesh-Osten’in (ö. ) yanı sıra Âlî Paşa (ö. ) ve Fuad Paşa (ö. ) katılmış; toplantı zabıtlarını Prens Kallimaki (ö. ) tutmuştu.
Tanzimat Fermanı’nda can, mal, ırz ve namus güvencesi olarak belirlenmiş olan temel ilkeler ve açılımlarıyla sınırlandırılmış ve bir kısmı kapalı olarak ifade edilmiş olan eşitlik temelli uygulamaların alanı, Islahat Fermanı ile neredeyse hayatı her yönüyle kuşatacak bir genişliğe ulaşmıştı. Askerlikten kamu hizmetine atanmaya, herhangi bir kesime karşı küçük düşürücü hitapların yasaklanmasından karma mahkemelerde şahitliğin eşitlenmesine, işkencenin önlenmesinden rüşvet, irtikap ve ihtilasın kaldırılmasına vb. konulara ilişkin ayrıntıları her alanda örneklendirilen Osmanlı vatandaşlığı temelindeki eşitliğe yapılan vurgu, Tanzimat’tan çok daha güçlüydü. Bu örnekler, kamu görevlilerine nakit maaş ödenmesi uygulamasının gayrimüslim cemaat hiyerarşisinde de yaygınlaştırılması ve ulaşım hizmetlerinin geliştirilmesi gibi diğer konularla birlikte değerlendirildiğinde, modern ve merkezî devlet örgütlenmesinin çok daha güçlü olarak pekiştirildiğini gösteriyordu.&#;
Toplumun ve kurumların tamamını eşitlikçi anlayışa göre yeniden şekillendirmeyi hedefleyen fermanda en fazla dikkat çeken ve tepki toplayan cihet, gayrimüslimlerin siyasî haklarda da Müslümanların seviyesine çıkarılmasıydı. Zaten fermana, geçmişten tam bir kopuşu ve dolayısıyla anayasal bir kırılmayı temsil etme nitelik ve işlevi yüklenmesi de bu haklarla ilgiliydi. Ferman, Meclis-i Vâlâ’nın ve millet örgütlenmelerinin yeni bir yapıya kavuşturulması; yeniden yapılandırılacak eyalet ve sancak meclislerine, özgür bir tartışma ortamı oluşturmak üzere, yapılacak adil seçimlerle Müslüman ve gayrimüslim delegeler atanması gibi hükümleriyle, temsil ilkesini bütün ülkeye yaymayı öngörüyordu. Bir kısım maddeler ise Avrupa’nın baskısı ve iç kamuoyundan gelecek tepkileri dengeleyebilmek için belirsiz ifadelerle geçiştirilmiş ve bu şekilde tarafların, ilgili maddeleri işlerine geldiği şekilde yorumlamalarına açık hâle getirilmişti.
Islahat Fermanı, eğitim konusunun ele alındığı ilk anayasal belge olması itibarıyla da ayrı bir önem taşımaktaydı. Eğitim meselesini içeren maddeler, Türk modernleşmesinin eğitim temelli karakterini de ilk defa açığa çıkarıyordu. Buna göre, belirsiz ifadelerle geçiştirilmiş olsa da Tanzimat’la en güçlü ivmesine kavuşan modernleşmedeki batılılaşma/laikleşme eğilimi, çok daha kalıcı hâle gelmekteydi. Islahat Fermanı’nın Fransızca tercümelerinde özellikle laiklik teriminin sıklıkla tekrarlanması, bu yönelişin bir yansıması olabilirdi. Uyrukların her birini kardeş telakki etme iddiasındaki fermana en büyük tepki Müslümanlarla Rumlardan gelmişti. Müslümanlar ilân gününü matem günü olarak tanımlarken Müslümanların üstünlüğüne alışkın olduklarını; fakat Yahudilerle eşitlenmeyi kabul edemeyeceklerini söyleyen İzmit metropoliti tepkisini, ferman okunduktan sonra tekrar kutusuna konduğunda “İnşallah o torbadan bir daha çıkmaz.” sözleriyle ifade etmişti. Gayrimüslimlerin özellikle karşı geldikleri eşitlik ise askerlik konusu olacaktı.
30 Mart ’da imzalanan Paris Antlaşması öncesinde yayımlanan ferman, antlaşma ile Osmanlı Devleti’nin Türkiye Devleti adıyla Avrupa devletleri ailesine resmen dâhil edilerek Rusya’ya karşı Avrupa’nın ortak himayesine alınmasının bir bedeliydi. Zaten antlaşmada Osmanlı Devleti, galip geldiği savaşın sonunda mağlup Rusya ile aynı muameleye tabi tutulmuştu. Antlaşmanın kazananları, Rusya’nın ağırlığı altına girmeye başlayan Avrupa dengesini isteklerine uygun olarak yeniden düzenleyen büyük Avrupa devletleri, özellikle Fransa olmuştu.
Kırım Savaşı ve meyvesi olan Islahat Fermanı sürecinde Osmanlı diplomasisi, kuvvetler dengesi mekanizmalarını, devletin varlığını devam ettirmeye yönelik olarak harekete geçirmedeki maharetini, Tanzimat Fermanı sürecinden sonra bir kere daha sergilemişti. Sürecin Âlî Paşa dışında yıldızı parlayan diplomatları, başlarda Stratford Canning ve sonlara doğru Edouard Thouvenel’di. Sürecin sonunda Fransızlar, Avrupa dengesinde uzun zamandır devam eden İngiliz üstünlüğünü ele geçirmişler; bu olgu içeriye, Âlî Paşa ve çevresinin Reşit Paşa ve çevresine üstünlüğü olarak yansımıştı.&#;
Mehmet Yıldız
Kaynakça
Akyıldız, Ali. Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Bürokrasisinde Reform. İstanbul: Eren,
Andıç, Fuat-Andıç, Süphan. Kırım Savaşı, Âlî Paşa ve Paris Antlaşması. İstanbul: Eren,
Davison, Roderic. Osmanlı İmparatorluğunda Reform I. Çev. Osman Akınhay. İstanbul: Papirüs,
Lewis, Bernard. Modern Türkiye’nin Doğuşu. 4. Bölüm. Ankara: TTK,
Yerasimos, Yerasimos. Az Gelişmişlik Sürecinde Türkiye. 3. Bölüm. İstanbul: Gözlem,
Yıldız, Mehmet. “ Islahat Fermanına Giden Yolda Meşruiyet Arayışları (Uluslararası Baskılar ve Cizye Sorununa Bulunan Çözümün İslami Temelleri)”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı: 7 ()
Yıldız, Mehmet. “Kırım Savaşında Yapılan Baskıların Müteazzir, Garip ve Müstesna Eseri: Islahat Fermanı.” Savaştan Barışa: Yıldönümünde Kırım Savaşı ve Paris Antlaşması (). Bildiriler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi ():
Yıldız, Mehmet. “ Islâhât Fermânı, Türkiye’de Toplumun Eğitim Yoluyla Dönüştürülmesindeki Yeri, Karşılaştırmalı Metin Transkripsiyonu, Fransızca, İngilizce, Almanca ve Arapça Tercümeleri,” Kitap Dostu Ali Birinci’ye Armağan. Ankara: Polis Akademisi ():
Islahat Fermanı
Islahat Fermanı veya Islâhat Hatt-ı Hümâyûnu Tanzimat’ın ilanından sonraki uygulamalarla ilgili olarak özellikle gayrimüslimlere yeni haklar tanıyan 18 Şubat tarihli hatt-ı hümâyun.
Osmanlı İmparatorluğu'nun çöküş döneminde devletin yıkılmaktan kurtarılması amacıyla; siyasi kuruluşlar, kişi hakları ve yeni kurumların kurulması konularında yapılması tasarlanan köklü değişiklikler için Sultan Abdülmecid zamanında yayımlanan fermandır. Tanzimat Dönemi'nin önde gelen devlet adamlarından biri olan SadrazamMehmed Emin Âli Paşa tarafından büyük Avrupa devletlerinin arzuları doğrultusunda hazırlanarak yürürlüğe konmuştur.
İlan edilme sebebi, Tanzimat Fermanı ile benzerlik gösterir. Bu ferman da Avrupalı devletlerin desteğini almak ve Kırım Savaşı'nı sona erdirecek Paris Antlaşması'nda kazanımlar elde etmek amacıyla ilan edilmiştir.
İmparatorluk boyunca en önemli fermanlar: 3 Kasım 'da Tanzimat Fermanı, 18 Şubat 'da Islahat Fermanı ve 'ta da Sultan Abdülaziz fermanları olarak sıralanır. Bu fermanlarla, devletin çöküşünün toplumsal ve ekonomik nedenleri araştırılmadan, bazı Batı kuruluşlarını ve anlayışını devlete getirmekle devletin kurtarılabileceği sanılmış fakat bu fermanlarla toplumdaki kuruluş ve anlayış ikileme düşmüş, din merkezli dünya görüşü ve bu anlayışla kurulan kuruluşlarla birlikte Batı asıllı kuruluşlar arasındaki çatışmalar sonucunda toplumun içinde daha büyük sorunlar çıkmış, çöküşü önleyeceği düşünülen ıslahat fermanları, beklenen etkiyi gösterememiştir.
Bu dönemde Batı'nın ekonomik desteğine, vereceği borçlara gereksinim duyan Osmanlı Devleti, bunları ancak Batı devletlerine çeşitli imtiyazlar tanımak koşuluyla elde edebilmiştir. Bu imtiyazlar sayesinde Osmanlı topraklarına giren yabancı sermaye ve yatırım, sahip olduğu imkân ve güçle yerli sanayiyi büyük ölçüde öldürmüştür. Böylece Osmanlı Devleti yarı sömürge bir devlet hâline gelmiş, bütün ekonomisi ve zengin kaynakları Batılı devletlerin eline geçmiştir.
Islahat Fermanı, Tanzimat'ın devamı olarak nitelendirilebilecek bir değişim olarak da kabul edilebilir. Zaten fermânParis Antlaşması metni içerisinde yer almış; antlaşmanın imza aşamasında ise Batılı devletler tarafından Rusya'nın Osmanlı Devleti'nin iç işlerine karışmasının engellenmesi neticesinde yapılan baskı ile ilân edilmek durumunda kalmıştır.
Islahat Fermanı, Osmanlı tebâası içerisinde gayrimüslimlere yönelik birtakım hakların verilmesini içermektedir. Avrupalı devletlerin Fransız İhtilali'nin yaymış olduğu milliyetçilik akımlarından etkilenerek Balkanlar'da isyanlar çıkarmakta olan gayrimüslim azınlıkları ülkeye bağlamayı amaçlamaktadır ve dolayısıyla amaçlanan hedeflerden biri de Avrupalı devletlerin bunları bahane ederek Osmanlı Devleti'nin iç işlerine karışmasını önlemektir.
Ferman, bir Osmanlı toplumu oluşturmayı amaçlar. Irk, dil, din vb. ayrımı yapmaksızın bir Osmanlı milleti oluşturmayı amaçlar ki yüzyılda devletin kötü gidişâtını durdurmak amacıyla ortaya çıkan fikir akımlarından Osmanlıcılık kapsamındadır. Tanzimât Fermânı (Gülhane Hatt-ı Şerif-î, 3 Kasım )'nın amacı azınlık isyanlarını önlemek, azınlıkları bahane ederek Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti'nin iç işlerine karışmasını önlemek ve toprak bütünlüğünü korumaktır.
Ferman[değiştir Islahat Fermanı
Islahat Fermanı Kırım Savaşı sonrası Sultan Abdülmecit döneminde 28 Şubat ’da Bab-ı Ali’de ilan edilmiştir. Bakanlar, şeyhülislam, bürokratlar ve gayrimüslim cemaat liderlerinin önünde ilan edilen ferman temel olarak Tanzimat Fermanı ile sunulan reformları genişletmek ve gayrimüslim topluluklara devlet kademesinde daha fazla hak ve yetki vermeyi amaçlamış ve imparatorluğun Avrupalı güçler arasında itibarının artması ve imparatorluk içindeki etnik grupların gözeticisi Avrupalı ülkelerin müdahalesinin önüne geçmek amacı ile ilan edilen diplomatik bir hamledir.[1] Ayrıca, Halil İnalcık’a göre Islahat Fermanı’nın yazılmasında Avrupalı devletlerin baskıları da etkili olmuştur. Islahat Fermanı, Kırım Savaşı sonrası imzalanan Paris Antlaşmasından önce ilan edilmiştir, böylelikle Osmanlı İmparatorluğu fermanın maddeleri doğrultusunda Avrupalı ülkelerin desteğini kazanmayı ve antlaşmadan karlı çıkmayı hedeflemiştir. Islahat Fermanı’nın ilan ettiği genel hükümler bakımından gayrimüslimlerin, devletin vilayet, taşra ve merkez kurumlarında yer almaları için haklar tanınmış ve Gayrimüslimler ile Müslümanlar eşit statüye getirilmek istenmiştir. Bu bakımdan Ferman laiklik açısından da önemli adımlar içerir.[2]
Neden İlan Edildi?
Islahat Fermanı’nın ilan edilmesinin altında yatan temel neden Kırım Savaşı sonrası imzalanacak olan Paris Antlaşması’nda Osmanlı İmparatorluğu lehine kazanımları arttırmaktı. Böylelikle Osmanlı imparatorluğu Islahat Fermanı ile masada Avrupalı devletlerin desteğini alacak ve uluslararası arenada itibarını arttırmış olacaktı. Aynı zamanda ilan edilen hükümlerle tıpkı Tanzimat Fermanı’nda da olduğu gibi imparatorluktan kopmak isteyen etnik grupların ayrılmalarını önleme ve bu grupların ayrılmak için öne sürdükleri nedenler ortadan kaldırılmak istenmiş ve Avrupalı güçlerin imparatorluğun iç işlerine karışmasının önüne geçilmek istenmiştir. Bu sebepler doğrultusunda Islahat Fermanı ile gayrimüslim topluluklara çeşitli imtiyazlar tanınmıştır.
Islahat Fermanı’nın Hükümleri
Islahat Fermanı ile beraber;
- Ülke içindeki tüm din gruplarına din ve ibadet özgürlüğü sağlanmış,
- Gayrimüslimlerin de merkez yönetiminde, vilayet ve taşra meclislerinde üye bulundurmasının ve görev alabilmelerinin önü açılmış,
- Vergilerin toplanmasında Gayrimüslimler ile Müslümanlar arasında eşitlik sağlanmış,
- Cizye vergisi kaldırılmış,
- Gayrimüslimlere de askerlik yapma, askeri okullara girme hakkı tanınmış,
- Memurluk alımlarında din farkı gözetilmeksizin herkes eşit değerlendirilmeye alınması sağlanmış,
- Din, dil, ırk, mezhep farkı gözetmeksizin herkesin eşit olduğu ilan edilmiş,
- Din değiştirme serbestlemiş,
- Gayrimüslim din adamlarına maaş bağlanmış, yeni ibadethanelerin açılmasına izin verilmiş,
- Gayrimüslim ve Müslümanların dahil olduğu yargılamaların usulü belirlenmiş,
- İşkence, eziyet gibi uygulamalar yasaklanmış ve,
- Diğer ülke vatandaşlarına Osmanlı topraklarında mülk edinme hakkı tanınmıştır.[3]
Islahat Fermanı’nın Değerlendirilmesi ve Sonuçları
Tanzimat Fermanı’na göre daha kapsamlı ve ayrıntılı olan Islahat Fermanı hukuksal biçim olarak Tanzimat fermanı gibi anayasal bir özellik bulundurmaz. Islahat Fermanı, Tanzimat Fermanı ile ilan edilen reformların devamlılığını sağlamakla beraber kapsamlarını genişletmiş ve Ferman’ın odağı Müslüman kesimden daha çok Gayrimüslim kesim olmuştur. İlan edilen hükümlerle beraber Gayrimüslimler ile Müslümanlar eşit konuma getirilmeye ve dinler arası ayrıcalık kaldırılmaya çalışılmıştır. Aynı zaman da din ve mezhep farkı gözetmeksizin herkesin eşit hale gelmesi ve memurluk, askerlik, meclis alımlarında din farkının öneminin kalmaması laikleşme için atılan adımlardan olmuştur.[4] Kısacası, Islahat Fermanı ile Gayrimüslimlere yönelik uygulanan kısıtlamalar ve din farklılığı yüzünden ortaya çıkan ayrımlar kaldırılmıştır.
Islahat Fermanı’nın sonuçlarına baktığımızda Ferman Müslümanlar tarafından büyük tepki toplamış, Müslümanlar Gayrimüslimlerle eşit haklara sahip olmayı kabul etmemişlerdir. Aynı zamanda Ferman Gayrimüslimler ve Avrupalı ülkeler tarafında yetersiz bulunmuştur. Diğer taraftan, gayrimüslim toplulukların Islahat Fermanı ile beraber öncesine göre daha çok imtiyaz kazanmışlardır. Islahat Fermanı sayesinde eyalet ve taşra meclislerinde üye bulundurma hakları kazanmışlar hem hukuksal hem de kamusal alanlarda Müslümanlarla eşit haklara sahip olmuşlardır. Islahat Fermanı’nın diplomatik etkilerine baktığımızda ise Osmanlı İmparatorluğu için beklenen etkiyi göstermemiştir. Ayrıca Islahat Fermanı içeriden de olumlu olumsuz eleştirilere maruz kalmıştır. Tanzimat Fermanı’nın yazarı Mustafa Reşid Paşa Fermanın Fermanın "Hainler tarafından Avrupa 'ya verilen bir vasıta-i tahrib-i memleket. . . " olduğunu dile getirerek, bu fermanın iç karışıklıkların çözümüne fayda sağlamaktan çok, Müslim ve Gayrimüslimleri daha çok biribirine düşüreceğini savunmuştur.[5] Diğer taraftan Hariciye Nazırı Fuad Paşa ise bu Fermanın ilanı ile imparatorluğa dış müdahalenin önlendiğini savunmuştur. Ayrıcak, Islahat Fermanı’nın hazırlanışında büyük etki sahibi olan İngiliz Elçisi Stratford Canning Gayrimüslimlere verilen ayrıcalıkları yeterli bulmamıştır.
Konu Hakkında Daha Fazlası için:
- Mehmet Seyitdanlıoğlu-Halil İnalcık, Tanzimat Değişim Sürecinde OsmanIı İmparatorluğu
- Erik J. Zürcher, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi
- Halil İnalcık, Devlet-i Aliyye - Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar 4
Hazırlayan: Muhammed Emin Keskin
- ↑Mehmet Seyitdanlıoğlu-Halil İnalcık, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Phoenix Yayınevi, Nisan
- ↑Şerif DEMİR, Tanzimat Döneminde Bir Devlet Politikası Olarak Osmanlıcılık, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, s
- ↑Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku, Bursa Ekin Kitabevi Yayınları, , s
- ↑Şerif DEMİR, Tanzimat Döneminde Bir Devlet Politikası Olarak Osmanlıcılık, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, s
- ↑Mehmet Seyitdanlıoğlu-Halil İnalcık, Tanzimat Değişim Sürecinde OsmanIı İmparatorluğu, Phoenix Yayınevi, Nisan
nest...
Islahat Fermanı
Islahat Fermanı Kırım Savaşı sonrası Sultan Abdülmecit döneminde 28 Şubat ’da Bab-ı Ali’de ilan edilmiştir. Bakanlar, şeyhülislam, bürokratlar ve gayrimüslim cemaat liderlerinin önünde ilan edilen ferman temel olarak Tanzimat Fermanı ile sunulan reformları genişletmek ve gayrimüslim topluluklara devlet kademesinde daha fazla hak ve yetki vermeyi amaçlamış ve imparatorluğun Avrupalı güçler arasında itibarının artması ve imparatorluk içindeki etnik grupların gözeticisi Avrupalı ülkelerin müdahalesinin önüne geçmek amacı ile ilan edilen diplomatik bir hamledir.[1] Ayrıca, Halil İnalcık’a göre Islahat Fermanı’nın yazılmasında Avrupalı devletlerin baskıları da etkili olmuştur. Islahat Fermanı, Kırım Savaşı sonrası imzalanan Paris Antlaşmasından önce ilan edilmiştir, böylelikle Osmanlı İmparatorluğu fermanın maddeleri doğrultusunda Avrupalı ülkelerin desteğini kazanmayı ve antlaşmadan karlı çıkmayı hedeflemiştir. Islahat Fermanı’nın ilan ettiği genel hükümler bakımından gayrimüslimlerin, devletin vilayet, taşra ve merkez kurumlarında yer almaları için haklar tanınmış ve Gayrimüslimler ile Müslümanlar eşit statüye getirilmek istenmiştir. Bu bakımdan Ferman laiklik açısından da önemli adımlar içerir.[2]
Neden İlan Edildi?
Islahat Fermanı’nın ilan edilmesinin altında yatan temel neden Kırım Savaşı sonrası imzalanacak olan Paris Antlaşması’nda Osmanlı İmparatorluğu lehine kazanımları arttırmaktı. Böylelikle Osmanlı imparatorluğu Islahat Fermanı ile masada Avrupalı devletlerin desteğini alacak ve uluslararası arenada itibarını arttırmış olacaktı. Aynı zamanda ilan edilen hükümlerle tıpkı Tanzimat Fermanı’nda da olduğu gibi imparatorluktan kopmak isteyen etnik grupların ayrılmalarını önleme ve bu grupların ayrılmak için öne sürdükleri nedenler ortadan kaldırılmak istenmiş ve Avrupalı güçlerin imparatorluğun iç işlerine karışmasının önüne geçilmek istenmiştir. Bu sebepler doğrultusunda Islahat Fermanı ile gayrimüslim topluluklara çeşitli imtiyazlar tanınmıştır.
Islahat Fermanı’nın Hükümleri
Islahat Fermanı ile beraber;
- Ülke içindeki tüm din gruplarına din ve ibadet özgürlüğü sağlanmış,
- Gayrimüslimlerin de merkez yönetiminde, vilayet ve taşra meclislerinde üye bulundurmasının ve görev alabilmelerinin önü açılmış,
- Vergilerin toplanmasında Gayrimüslimler ile Müslümanlar arasında eşitlik sağlanmış,
- Cizye vergisi kaldırılmış,
- Gayrimüslimlere de askerlik yapma, askeri okullara girme hakkı tanınmış,
- Memurluk alımlarında din farkı gözetilmeksizin herkes eşit değerlendirilmeye alınması sağlanmış,
- Din, dil, ırk, mezhep farkı gözetmeksizin herkesin eşit olduğu ilan edilmiş,
- Din değiştirme serbestlemiş,
- Gayrimüslim din adamlarına maaş bağlanmış, yeni ibadethanelerin açılmasına izin verilmiş,
- Gayrimüslim ve Müslümanların dahil olduğu yargılamaların usulü belirlenmiş,
- İşkence, eziyet gibi uygulamalar yasaklanmış ve,
- Diğer ülke vatandaşlarına Osmanlı topraklarında mülk edinme hakkı tanınmıştır.[3]
Islahat Fermanı’nın Değerlendirilmesi ve Sonuçları
Tanzimat Fermanı’na göre daha kapsamlı ve ayrıntılı olan Islahat Fermanı hukuksal biçim olarak Tanzimat fermanı gibi anayasal bir özellik bulundurmaz. Islahat Fermanı, Tanzimat Fermanı ile ilan edilen reformların devamlılığını sağlamakla beraber kapsamlarını genişletmiş ve Ferman’ın odağı Müslüman kesimden daha çok Gayrimüslim kesim olmuştur. İlan edilen hükümlerle beraber Gayrimüslimler ile Müslümanlar eşit konuma getirilmeye ve dinler arası ayrıcalık kaldırılmaya çalışılmıştır. Aynı zaman da din ve mezhep farkı gözetmeksizin herkesin eşit hale gelmesi ve memurluk, askerlik, meclis alımlarında din farkının öneminin kalmaması laikleşme için atılan adımlardan olmuştur.[4] Kısacası, Islahat Fermanı ile Gayrimüslimlere yönelik uygulanan kısıtlamalar ve din farklılığı yüzünden ortaya çıkan ayrımlar kaldırılmıştır.
Islahat Fermanı’nın sonuçlarına baktığımızda Ferman Müslümanlar tarafından büyük tepki toplamış, Müslümanlar Gayrimüslimlerle eşit haklara sahip olmayı kabul etmemişlerdir. Aynı zamanda Ferman Gayrimüslimler ve Avrupalı ülkeler tarafında yetersiz bulunmuştur. Diğer taraftan, gayrimüslim toplulukların Islahat Fermanı ile beraber öncesine göre daha çok imtiyaz kazanmışlardır. Islahat Fermanı sayesinde eyalet ve taşra meclislerinde üye bulundurma hakları kazanmışlar hem hukuksal hem de kamusal alanlarda Müslümanlarla eşit haklara sahip olmuşlardır. Islahat Fermanı’nın diplomatik etkilerine baktığımızda ise Osmanlı İmparatorluğu için beklenen etkiyi göstermemiştir. Ayrıca Islahat Fermanı içeriden de olumlu olumsuz eleştirilere maruz kalmıştır. Tanzimat Fermanı’nın yazarı Mustafa Reşid Paşa Fermanın Fermanın "Hainler tarafından Avrupa 'ya verilen bir vasıta-i tahrib-i memleket. . . " olduğunu dile getirerek, bu fermanın iç karışıklıkların çözümüne fayda sağlamaktan çok, Müslim ve Gayrimüslimleri daha çok biribirine düşüreceğini savunmuştur.[5] Diğer taraftan Hariciye Nazırı Fuad Paşa ise bu Fermanın ilanı ile imparatorluğa dış müdahalenin önlendiğini savunmuştur. Ayrıcak, Islahat Fermanı’nın hazırlanışında büyük etki sahibi olan İngiliz Elçisi Stratford Canning Gayrimüslimlere verilen ayrıcalıkları yeterli bulmamıştır.
Konu Hakkında Daha Fazlası için:
- Mehmet Seyitdanlıoğlu-Halil İnalcık, Tanzimat Değişim Sürecinde OsmanIı İmparatorluğu
- Erik J. Zürcher, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi
- Halil İnalcık, Devlet-i Aliyye - Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar 4
Hazırlayan: Muhammed Emin Keskin
- ↑Mehmet Seyitdanlıoğlu-Halil İnalcık, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Phoenix Yayınevi, Nisan
- ↑Şerif DEMİR, Tanzimat Döneminde Bir Devlet Politikası Olarak Osmanlıcılık, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, s
- ↑Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku, Bursa Ekin Kitabevi Yayınları, , s
- ↑Şerif DEMİR, Tanzimat Döneminde Bir Devlet Politikası Olarak Osmanlıcılık, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, s
- ↑Mehmet Seyitdanlıoğlu-Halil İnalcık, Tanzimat Değişim Sürecinde OsmanIı İmparatorluğu, Phoenix Yayınevi, Nisan
çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası