Osmanlı Döner Talas

Dostlar, olmaz belki ama olur da yolunuz Kayseri’ye düşerse, mutlaka ama mutlaka görmediniz istediğim tarih kokan bir beldemiz var. Talas İlçemiz… Sokakları, kesme taş evleri, camileri, kiliseleri, Arnavut kaldırımları, kısacası eşsiz tarihi dokusu sizi büyüleyecek. Buna inanın…

Hoş tarafları, doğal olarak avantajları olsa da başlı başına büyük bir çiledir aslında büyük şehirlerde yaşamak. An olur, önüne geçilemez bir dürtüyle sizi bu beton yığınlarına bağlayan zincirleri koparmak gelmez mi içinizden? Dizginlerinizi ellerinize alıp kimi zaman,  koparmak istediğiniz olmadı mı hiç? Eminim olmuştur… Siz buna kaçamak diyebilirsiniz. Ben kendini bulmak diyorum, güç toplamak, doğaya dönmek, özüne dönmek belki…

Yola düştüğünüz o andan itibaren omuzlarınızdaki yükün hafiflediğini hissedeceksiniz. Kısacık bir anı da olsa kedinize ayırdığınız için pişman olmayacak, aksine kendinizle gurur duyacaksınız. İçinizde, sizi çocukluk yıllarınıza götürecek tatlı bir heyecan olacak. Uzun zamandır tatmadığınız duyguları tadacaksınız, kim bilir? Bu böyle olmasaydı, 30 sene belki 40 sene önce baba yurdunu terk edip, çalışmak için gurbet ellere giden insanlarımız hasretle döner miydi?

Sözün burasında şu tartışmayı hatırlatmakta yarar olduğunu görüyorum. Eminim siz de bana hak vereceksiniz. Zaman zaman bir yerlerde denk gelmişsinizdir. İnsanların mı şehirleri, şehirlerin mi insanları şekillendirdiği öteden beri tartışıla gelmiştir. Söz konusu doğunun şehirleri olduğunda, taşa toprağa, köye-kasabaya şekil verenin insan olduğunu görüyoruz. Batı doğru gidildikçe aksine şehirlerin insanı şekillendirdiği açıkça görülür. Teknoloji ile beraber modernleşen batının şehirleri, yöre insanını kendisine ayak uydurmak zorunda bırakıyor. Ona istediği kıvamı veriyor.

Doğunun şehirleri de ister istemez bu modernleşmeden payını alıyor. Şehirleri birbirinden farklı kılan kültürel kimlikler hızlı bir şekilde kayboluyor. Buna direnebilen şehirler kültürel varlıklarını yarınlara aktarabiliyor ancak. Çok değil, bundan yirmi belki otuz sene evvel, gezip gördüğünüz hiçbir şehir bugünkü haline hiç benzemiyor. Kaçınılmaz bir şekilde tarihi doku değişiyor. Tarihi yapıların yerini modern evler almaya başlıyor.

Bu ifadeden modernleşmenin karşısında olduğumuz anlaşılmasın. Çağa ayak uydurmakla beraber tarihi dokunun korunmasının da önemli olduğunu söylemek istiyorum. Talas ilçemiz bu anlamda değişiyor, ama tarihi dokusunu da kaybetmeden bunu başarıyor. Unutmamak gerekir ki şehirler insanlarıyla olduğu kadar kültürel eserleriyle de ruh bulurlar. Tarihi varlıklarımızı bunlar arasında saymakla beraber bir şehrin kültürel zenginliği olan, delisi, velisi, ermişi, alimi ve sanatçısı o şehre ayrı bir ruh verir.  Doğunun geleneksel şehirlerinde, şehirler bu saydıklarımızla ön plandadır. Modern şehirlerde ise bürokratlar, iş adamları, pop starlar şehre anlam katarlar.

Yetkililer tarihi dokuyu koruma adına gerçekten güzel çalışmalara imza atıyorlar. Talas ilçemizin tarihi sokaklarını, tarihi evlerini, kısacası kültür hazinelerini sonraki  nesillerin hizmetine sunmak adına restore ediyorlar. Böyle bir  çaba ancak alkışlanabilir. Restorasyon yoluyla hizmete açılan eserler arasında Yaman Dede Camii gösterilebilir. Osmanlının Rum azınlığı tarafından kullanılan bu cami önceleri Panaya Kilisesi adını taşıyordu. ’te yaşanan nüfus değişikliğiyle Rumların gidişinden sonra kilise camiye çevrilmiş ve hizmete açılmıştır.

Talas ilçemizde, kendinizi tarihi bir yolculuk yapıyormuş gibi hissedeceğimiz bir sokağın içinde meraklı gözlerle ilerliyoruz. Her an her köşe başından bir faytonun çıkıvereceğini; bacağında şalvarı, üstünde cepkeni, ayağında yemenisiyle bir kâhyanın bir kapıyı açmak için acele adamlarla koşturuvereceğini; hafifçe kımıldayan bir perdenin arkasından mahcup bir yüzün belirivereceğini görür gibi oluyoruz. Bir anda iki katlı, geniş avlulu bir konağın canlanıverdiğini, mutfağından nefis kokuların yükseldiğini, neşeli gürültülerin avluyu, ardından bütün sokağı doldurduğunu hayal ediyoruz.

Çok değil, belki bir yüz yıl önce bu sokak, bu taş evler, hatta bu koca mahalle cıvıl cıvıl çocuk seslerinin yükseldiği, hayat dolu bir yaşama alanıydı. Bugün alabildiğine ıssız, alabildiğine yalnız… Pek çok evin kapısına kilit vurulmuş, pek çok ev kaderine terk edilmiş…

Tarihçe

Talas sözcüğü, rüzgarın kaldırdığı doz, temiz güzel havası olan kırlar anlamına gelen Yakutça bir kelimedir. Bilindiği gibi farklı nedenlerle Anayurttan göç ederek dünyanın çeşitli yerlerine dağılan Türk boyları, yeni yerler fethettikçe ele geçirdikleri yerlerin isimlerini değiştirmişlerdir. Bugün yapılan araştırmalar Türk mührünü taşıyan coğrafya üzerinde Talas isminin verildiği yirminin üzerinde yerleşim yeri olduğunu gösteriyor.

İlçe, Kayseri’ye bağlı bir belde iken ’den itibaren Kayseri’den ayrılarak belediye haline gelmiştir. Anadolu’nun fatihi Selçuklulardan önce de yerleşim yeri olan Talas’ın ilk zamanları hakkında fazla bilgimiz yok. Bugün ilçemizin bir kilometre kadar doğusunda yer alan Derevenk mevkiinde bulunan  mağaralardaki duvar resimleri, kilise ve manastır kalıntıları bölgenin miladi  ikinci belki üçüncü yüzyılından itibaren Hıristiyan yerleşim yeri olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte bugünkü Talas’ın ortaya çıkışı Anadolu’nun Türkleşmesiyle beraber olmuştur.

İlçe ’da Safevi Hükümdarı Şah İsmail’in zulmünden kaçarak Anadolu’ya gelen Ermenilere de sığınak haline gelmiş, farklı etnik unsurların, farklı dini cemaatlerin barış içinde bir arada yaşadığı bir yerleşim yeri olmuştur.

Trikopis ve Talas

Talas, Milli Mücadele’nin en hareketli zamanlarında tarihi olaylara sahne olmuş bir ilçemiz. Yunan ordusunun İzmir’i işgal ettiği, ardından işgali genişleterek Eskişehir ve Kütahya’ya kadar ilerlediği bu zor zamanlarda milli mücadelemizin başkenti konumundaki Ankara, Yunan işgali ile tehdit altındadır. İşgalci Yunan komutanı Trikopis kendisini dev aynasında görmektedir:

• “Yakında Ankara’yı işgal edeceğiz. Ankara’dan sonra durmayacak Kayseri’ye, Talas’a kadar gideceğiz. Kahvelerimizi Talas bağlarında içeceğiz.” Demektedir.

Tarihin seyrini hepimiz biliyoruz. Yunan ordusu Sakarya’da durdurulmuş, Büyük Taarruz’da bozguna uğratılmış, 9 Eylül’de İzmir’den denize dökülmüştür. Bu arada Trikopis de esir alınmıştır.

Trikopis Mustafa Kemal’in huzuruna çıkarılır.

Endişe içinde Mustafa Kemal’e sorar:

• “Beni ne yapacaksınız?”
• “Talas’a göndereceğiz.” De Mustafa Kemal. “Orada size kahve ikram edeceğiz…” diye cevap verir.

Gerçekten de Trikopis iki ülke aralarında esir mübadelesi antlaşması yapana kadar Talas’ta gözetim altında tutulur.

Cemil Baba

Yaşı ellinin üzerinde olanlar çok iyi bilirler. ’de Kayseri’nin Deliklitaş Mahallesi’nde doğmuş, daha sonra Talas’a yerleşmiş Cemil Baba, nam-ı diğer Mavi Boncuklu Cemil Baba isminde bir zat-ı muhterem vardı. Bütün gün sırtında boya sandığı ile dolaşır, insanlara nasihat eder, kendisine yakınlık duyanlara da kırmızı-mavi renkli boncuklardan verirdi. ’te Kayseri’de Meslek Yüksek Okulu’nda ayrı sıraları paylaştığım Faruk isimli bir arkadaşım  birkaç yıl önce Cemil Baba’nın kendisine iki mavi bir de kırmızı boncuk verdiğini söylemişti. Mavi boncuklar erkek çocukları, kırmızı boncuklar da kız çocukları simgelermiş. Yıllar sonra aynı arkadaşla karşılaştığımda iki oğlunun ve bir kızının olduğunu öğrenmiştim.

Keramet ehli bir zat olan Cemil Baba ’de vefat etti. Mezarı bugün Talas ilçemizde kendi adının verildiği Cemil Baba Mezarlığı’ndadır.

Kerametleri kitap haline getirilen Cemil Baba hakkında çok sayıda rivayet mevcuttur. Bu rivayetlerden  birini burada vermenin uygun olacağını düşünüyorum.

Cemil Baba yine her zamanki gibi, sırtında boya sandığı bütün çarşıyı dolaşırmış. Esnaf ona saygı ve sevgide kusur etmezmiş. Çarşı esnafı Cemil Baba’ya izzet-i ikramda bulunulur, bu konuda birbirleriyle adeta yarışırlarmış.

Günlerden bir gün çarşıya yeni bir esnaf gelmiş. Bu adam esnafın yaşlı Cemil Baba’ya gösterdikler ilgiyi yadırgar, “Kirlide keramet mi olur?” diyerek ulu orta konuşuyormuş. Ne zaman Cemil Baba’yı görse yüzünü başka tarafa çevirir, görmezden geliyormuş.

Adam bir gece bir rüya görmüş. Rüyasında dört adam kendisini tuttukları gibi bir Camikebir’in minaresine, bir Bürüngüz Camiinin minaresine çıkarıyorlarmış. “Atalım mı aşağı” diyerek minareden sallandırıyorlarmış. Adam sabaha kadar ölüm korkusu içinde ecel  terleri dökmüş. Güç bela güneş doğarken kan ter içinde uyanmış.

O gün dükkanı biraz erken açmış. Bakmış karşıdan Cemil Baba geliyor, koşup ellerine sarılmış.

“Buyur Baba, bir çay bir soğukluk ikram edeyim,” demiş.

Cemil Baba, adamın yüzüne bakmadan:

“Minareyi görmeseydin aklın başına gelmezdi le?” demiş.

İşte, Talas ilçemiz tam da böyle bir yer. Kayseri’ye yolunuz düştüğünde mutlaka uğramanız , gezip görmeniz gereken bir yer. Ali Dağı’nın eteklerinde Hilal biçimli bir ova üzerine kurulmuş ilçemiz, tarihi dokusuyla, Osmanlı döneminden kalma taş evleri ve Arnavut kaldırımlı sokaklarıyla sizleri bekliyor.

Özlellikle Talas Belediyesi&#;nin restorasyon çalışmasıyla hizmete açtığı OSMANLI SOKAĞI&#;nı mutlaka görmenizi istiyorum.

Bu arada ne olur ne olmaz, Cemil Baba’ya da uğrayı verin. Bir Fatiha okuyun!