Erzurum Kongresi Ulusal Egemenlik Maddeleri

General Ali Fuat Paşa’dan bir Amasya anısı:

“Amasya’da buluştuğumuz arkadaşlara 22 Haziran tarihinde veda ettim. Bir an önce teftişte bulunan Vali Muhiddin Paşa’dan önce Ankara’ya dönmek istiyordum. Hüseyin Rauf (Orbay)¹ Bey  ve görüşmelerimizde dinleyici olarak bulunup, kararlarımıza katılan eski İzmit Mutasarrıfı Süreyya (Yiğit) Bey²,  Mustafa Kemal Paşa’yla beraber Erzurum’a gidecekti. Gezileri daima gizli tutulacaktı, hareket günü hiçbir surette açıklanmayacaktı.

Yaverim İdris Çora Bey ile İstanbul’daki kişilere yazılan mektupları Kara Vasıf Bey’le³  götürecek olan Maliye Müfettişi Arif Bey beraberimde bulunuyorlardı. Mustafa Kemal Paşa hareketimden biraz önce beni bir kenara çekerek:

-‘Fuat Paşa, Beni Ordu Müfettişliği görevinde uzun süre bırakmayacaklarını biliyorum. Şu önümüzdeki birkaç gün içinde durum anlaşılacaktır. Seni temin ederim ki, mücadelemizi unvan ve yetkilerden uzak olarak sürdüreceğim. Arkadaşlarımın aynı yakınlığı ve bağlılığı göstereceğine inanıyorum.’

Paşa’nın ne demek istediğini anlamıştım. İstanbul’daki son görüşmemizde verdiğim sözü tekrarladım.

-‘Durum ne biçimde gelişirse gelişsin, ben ve kolordum, her zaman emrinizde kalacaktır’ dedim. Biraz durdu:

-‘Bu adamlar seni de kolordu başından ve hatta askerlikten ayırabilirler.’ Elimi heyecanla sıktı:

-‘Biliyorum, biliyorum Fuat’ dedi ve sonra ilave etti:

-‘Haydi, uğurlar olsun, Vali Muhiddin Paşa’ya selam söylemeyi unutma.’ ”⁴

¹ Hüseyin Rauf Orbay, (), Amiral, Milletvekili.

² İbrahim Süreyya Yiğit, (), Yönetici, Milletvekili. Siyasal Bilgiler Fakültesinden mezun olur. Kaymakam olur. Mustafa Kemal’le yakın arkadaş olurlar. İbrahim Süreyya Yiğit görevinden istifa eder. Gönüllü bir er olarak çarpışmak için Libya’ya gider, Mustafa Kemal’in komutasında Libya’da savaşır. Amasya’da katıldığı Milli Mücadelede sonuna kadar bulunur. Mustafa Kemal Atatürk’e Gazi unvanın verilmesi için  kanun önergesini hazırlayan İbrahim Süreyya Yiğit’tir.

³ Kara Vasıf Bey, (), Milletvekili, Baha Said Bey’le birlikte İstanbul’daki ilk direniş örgütü olan Karakol Cemiyetini kurdu. Sivas Kongresine katıldı ve Heyet-i Temsiliye üyeliğine getirildi. ’te muhalefetin siyasal örgütü olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasına girdi ve genel sekreterliğe getirildi.

⁴ Kemal Arıburnu, Kemal, Atatürk’ten Anılar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara s.

Kaynak: Atatürk ve Unutulmaz Anıları, Ahmet Gürel, Bülent Türker, Nisan

Milli Mücadele hareketinin dönüm noktalarından olan ve Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk öncülüğünde Türkiye Cumhuriyeti'nin temellerinin atıldığı Erzurum Kongresi, ulusal egemenliğin koşulsuz olarak gerçekleştirilmesine karar verilen ilk kongre olması ve Milli Mücadele'nin rotasının çizilmesi açısından önem taşıyor.

Ulu Önder Atatürk ve arkadaşları, 23 Temmuz 'da emperyalist güçlerin Osmanlı topraklarını paylaşmaya çalıştığı dönemde, Erzurum Kongresi ile Türkiye Cumhuriyeti'nin temellerinin atılmasını temin etti.

Düşman işgalindeki vatan toprağını kurtarmak için bağımsızlığa giden zorlu yolu Erzurum'dan sürdüren Atatürk ve silah arkadaşları, bu kongre sayesinde ülkenin bağımsızlığa giden yolunu açtı.

Doğu vilayetlerinden Erzurum, Sivas, Van, Bitlis, Diyarbakır ve Elazığ'a yönelik Ermeni tehlikesi ve kurulmak istenen Ermenistan'a tepki ile Trabzon vilayetinde de Trabzon, Rize, Gümüşhane, Ordu, Giresun'da Rum Pontus iddialarına karşı tedbir için toplanan Erzurum Kongresi, bölgesel bir kongre olmasına rağmen bütün yurdu ilgilendiren nitelikler taşıyor.

Erzurum Kongresi, hiçbir baskı ve yönlendirme olmadan Türk milletinin kendi hür iradesiyle almış olduğu milli bir kararın hayata geçirilmesiyle Türk milletinin var olduğu ve var olmaya devam edeceğinin en önemli göstergesi oldu.

Türk milletinin var olma mücadelesindeki ilk refleksini ve kararlılığını gösterdiği tarihi kongrede alınan "Milli sınırlar içinde vatan bölünmez bir bütündür, parçalanamaz." kararı ile Milli Mücadele yolunda büyük bir aşama kaydedildi.

Erzurum Kongresi'nin kapanışındaki konuşmasında "Tarih, bu kongremizi şüphesiz ender ve büyük bir eser olarak kaydedecektir." diyen Gazi Mustafa Kemal, bundan yıl önce Türkiye Cumhuriyeti'nin temellerinin atıldığı Kongre'nin önemine dikkati çekti.

Mustafa Kemal Paşa, "Milletimizin kurtuluş umuduyla çırpındığı en heyecanlı bir zamanda, fedakar sayın heyetimiz her türlü zahmete katlanarak Erzurum'da toplandı. Duygulu, asil bir ruh ve çok güçlü bir inançla vatan ve milletimizin kurtuluşuyla ilgili köklü kararlar aldı. Özellikle bütün dünyaya karşı milletimizin varlık ve birliğini gösterdi." sözleriyle kongrenin önemine vurgu yaptı.

"Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür parçalanamaz"

Yoğun çalışma sonrası bugünlere de ışık tutan 23 Temmuz Erzurum Kongresi'nde alınan kararlar şöyle:

- Milli sınırlar içinde vatan bölünmez bir bütündür, parçalanamaz.

- Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı millet topyekun kendisini savunacak ve direnecektir.

- Vatanı korumayı ve istiklali elde etmeyi İstanbul Hükümeti sağlayamadığı takdirde, bu gayeyi gerçekleştirmek için geçici bir hükümet kurulacaktır. Bu hükümet üyeleri milli kongrece seçilecektir.

- Kongre toplanmamışsa bu seçimi Temsil Heyeti yapacaktır.

- Kuvayımilliye'yi tek kuvvet tanımak ve milli iradeyi hakim kılmak temel esastır.

- Hristiyan azınlıklara siyasi hakimiyet ve sosyal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilemez.

- "Manda ve himaye kabul edilemez"

Cumhuriyetin temellerinin atıldığı kongredeki diğer kararlar ise şu şekilde:

- Manda ve himaye kabul edilemez.

- Milli Meclisin derhal toplanmasını ve hükümet işlerinin Meclis tarafından kontrol edilmesini sağlamak için çalışılacaktır.

Tarihi kongrenin yılının kutlandığı bugünlerde, Atatürk öncülüğünde kurulan meclisin görüşmelerini gerçekleştirdiği Erzurum Kongre Binası, büyük ilgi görüyor.

"Erzurum'un birleştirici özelliği tarih boyunca öne çıkmıştır"

Erzurum Teknik Üniversitesi (ETÜ) Rektör Yardımcısı ve Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Küçükuğurlu, Erzurum Kongresi'nin tarihteki önemini AA muhabirine anlattı.

Kongrenin tarih boyunca birleştirici rol oynayan Erzurum'daki en önemli toplantılardan olduğuna dikkati çeken Küçükuğurlu, "Erzurum'un birleştirici özelliği tarih boyunca öne çıkmıştır. Çünkü Erzurum, Anadolu'nun kuzeyini, doğusunu ve batısını birleştiren kavşak noktasındadır." dedi.

Küçükuğurlu, Erzurum'un büyük bir kongreyi yaparak şanlı bir şehir olduğunu bir kez daha ispatladığına işaret ederek şunları kaydetti:

"O günler Erzurum'un, tarihin en zor dönemiydi. Erzurum'un yarısı yakılmış yıkılmıştı ve harabeler arasında bir kongre yapıldı. Bu Kongre en zor sıkıntıları yaşamış olan insanların yaptığı kongreydi. Öncesinde Rus işgali ve Ermeni mezalimini yaşayan bir şehir, harabe halinde olmasına rağmen böyle bir kongreyi yaptı. Yani Erzurum en zor gününde en büyük görevi yaptı. Bu Kongre aslında Milli Mücadele'nin yerellikten ulusallığa geçişini simgeleyen ve bunun için en önemli kararların alındığı geçiş kongresidir. Çünkü Erzurum Kongresi'nde alınan kararlar daha sonra Sivas Kongresi'nde bütün yurda yayıldı."

Bu süreçte bütün önemli kararların Erzurum'da alındığını anlatan Küçükuğurlu, Erzurum Kongresi'nin aynı zamanda Milli Mücadele'nin lider kadrosunun belirlendiği kadro olduğunu söyledi.

"Kongrede fiili bir hükümet olan Temsil Heyeti kuruldu"

Küçükuğurlu, Atatürk'ün Erzurum'a geldikten sonra askerlikten istifa ettiğini ve kendisine Erzurumluların sahip çıkıp kongrede Milli Mücadele'nin lideri yaptığını anlatarak, "Erzurum Kongresi son gününde aldığı kararları uygulamak üzere fiili bir hükümet olan Temsil Heyeti'ni kurdu. Temsil Heyeti, kongrede alınan kararları uygulamakla görevliydi ve görevini 23 Nisan 'ye kadar devam ettirdi. Aslında buna geçici bir hükümet ve uygulama heyeti denilebilir." diye konuştu.

Erzurum Kongresi'ndeki kararların Misak-ı Milli'ye ve TBMM'nin açılışına kadar giden süreci belirlediğini bildiren Küçükuğurlu, şöyle devam etti:

"Misak-ı Milli bu kararlar üzerine son Osmanlı Mebusan Meclisinde kabul edildi ve temel Erzurum'da atılmıştı. Bu işin bir de psikolojik boyutu var. Erzurum'da bir umut ortaya çıktı. Belki de her şeyin bittiği nokta gibi düşünülürken Erzurum Kongresi bunun böyle olmadığını, milletin ayakta olduğunu, bütün zorluklara rağmen bu işe sahip çıkılacağını, milli birlik ve beraberlik konusunda geri adım atılmayacağını ortaya koydu, umut ışığı oldu. Hatta bazı yabancı gözlemciler Erzurum Kongresi'nin Cumhuriyete giden ilk adım olduğunu da söylerler. Çünkü burada halk kendi iradesiyle toplantı yaptı, temsilcilerini seçti, adeta bir meclis oluşturdu ve bunun başına da Mustafa Kemal Paşa'yı getirdi. Dolayısıyla Cumhuriyete giden yol da aslında Erzurum'da başladı ve bu yolda sonuna kadar devam edildi."

Küçükuğurlu, kongrede alınan kararların iç ve dış politikada belirleyici olduğuna değinerek sözlerini şöyle tamamladı:

"Erzurum'da pek çok temsilci bir araya gelmiştir, aslında ülkenin bütün meselelerini konuşmuşlardır ama konuştukları meseleler gerçek anlamda bir an önce çözüme kavuşturulması gereken meselelerdir. O yüzden Erzurum Kongresi'nde bir dakika bile boş geçilmemiştir, her anı ve saniyesi dolu dolu değerlendirilmiştir. Geçek meseleler üzerine konuşulan bir kongreden de gerçek sonuçlar ortaya çıkmıştır ve bu sonuçlar Milli Mücadele'nin sonraki rotasını belirlemiştir."