Aşırı Salya Üretimi

Hamile kadınların sık karşılaştıkları durumlardan birisi de tükürük salgılarının herzamankinden daha fazla olduğunu fark etmeleridir.

Tükürük ağız boşluğu içinde yerleşmiş salgı bezleri tarafından üretilir. Günlük üretimi gün içinde değişiklik göstermekle birlikte 24 saatte yaklaşık 1.5-2 litre tükürük üretilir ve fark etmeden yutulur.

Tükürük bezleri tarafından salgılanan bu sıvı temel olarak sudan oluşur ancak içinde mukustan, elektrolitlere, enzim ve hormonlara hatta mikrop öldürücülere kadar pekçok madde bulunan tükürüğün değişik fonksiyonları vardır:

• Kayganlaştırıcılık: Tükürük içinde bulunan mukus sert gıdaların sindirim sistemine zarar vermeden yutulmasına yardımcı olur. Ayrıca ağız boşluğunu kaplayarak besinlerin ve diğer maddelerin direkt olarak dokular ile temas etmesini engeller
• Çözücülük: Katı gıdaların çözülerek tadının alınmasını sağlar
• Ağız içi hijyen: Ağız boşluğu içini sürekli yıkayarak yabancı cisimlerin ve ölü dokuların uzaklaştırılmasını sağlar. Ayrıca içerdiği bazı enzimler bakteriler üzerinde etki göstererek aşırı çoğalmalarını engeller.
• Sindirim: Karbonhidratların sindirimi ağız içinde tükürük salgısında bulunan amilaz enzimi ile başlar.
• Asit dengeleme: Mide içeriğinin asit ortamını içinde barındırdığı bazik maddeler sayesinde dengeler.

Hamilelik ve tükürük salgısı
Pekçok faktör tükürük salgısında artışa neden olabilir. Ağzı içinde ya da dişlerde ortaya çıkan problemler, bademcik iltihabı gibi hastalıklar tükürük üretimini arttırır. Tükürüğün rahatsız edecek seviyede fazla olması üretim miktarındaki artışa bağlı olabileceği gibi yutulmasındaki azalmanın bir sonucu da olabilir.

Tükürük salgısını ayarlayan en güçlü faktörlerden birisi de beyindir. Herhangi bir yiyecek maddesinin düşünülmesi, kokusunun alınması ya da tadına bakılması üretim miktarının hemen artmasına neden olabilir. Heyecan, korku, endişe gibi psikolojik durumlar da tükürük miktarında değişikliğe neden olabilir.

Tükürük üretimini etkileyen faktörlerden birisi de hamileliktir. Hamilelik sırasında genelde tükürük üretiminde bir artış görülür. Bu artış özellikle gebeliğe bağlı bulantı ve kusma sorunu yaşayanlarda daha fazladır. Genel olarak gebelerin yaklaşık %1’inin fazla tükürük salgısından yakındığı kabul edilmekle birlikte bu oranın %17’ye kadar çıkabildiği ileri sürülmektedir.

Daha az sayıdaki kadında ise tükürük salgısı çok rahatsız edici ve günlük yaşantıyı etkileyecek boyutlarda olabilir. Bu kadınlar gün boyunca sürekli bir mendile ya da kap içine tükürme gereksinimi duyabilirler. Hatta zaman zaman konuşmalarında bile bozulmalar olabilir. Bu rahatsız edici boyuttaki tükürük salgılanması ptyalismgravidarum ya da sialorrheaolarak adlandırılır.

850 kadın üzerinde yapılan bir ankette ptyalism sorunu olan kadınların %40’ı yutma güçlüğü yaşadıklarını, %30’u tat alma duyularının olumusuz etkilendiğini, %30’u uyku düzenlerinin bozulduğunu ve %27’si ise konuşmalarının etkilendiğini belirtmişlerdir.

Nedenleri
Gebelikte görülen aşırı tükürük salgısının altında yatan neden tam olarak bilinmemektedir ancak bulantı ve kusmalara da neden olabilen hormonal değişimlerin olaydan sorumlu olduğu düşünülmektedir. Bir başka olasılık da bulantı varlığında kadının tükrüğünü yutmaktan bilinç dışı olarak kaçınması ve bu nedenle üretilen sıvının ağız içinde birikmesidir. Böyle bir durumda sorun tükürük salgısının artışı değil yutulmasının azalmasıdır.

Tükürük salgısının artmasının nedenlerinden birisi de gebelikte çok sık görülen mide yanmasıdır. Gebelik sırasında mide içeriğinin yemek borusuna kaçması nadir değildir. Böyle bir durumda asit yapıda olan mide içeriği yemek borusunu döşeyen dokularda rahatsızlığa neden olur ve kişi bunu yanma olarak hisseder. Yemek borusunda asit miktarının artması sonucu beyine giden uyarılar tükürük salgısını arttırır. Artmış olan bu salgının içinde fazla miktarda asit dengeleyici bikorbonatlar bulunur ve tükürük yutulduğunda yemek borusunda bulunan fazla asidi nötralize eder. Benzer şekilde kusma durumunda da yemek borusu içinde asit arttığından tükürük salgısı da artar.

Önlemler
Gebelikte görülen tükürük artışı sıklıkla bulantı ve kusmalar gibi 6. hafta civarında başlayıp 14-16. haftalar civarında azalarak kaybolur. Tükürük salgısını azaltmak için herhangi bir ilaç kullanılmaz ancak bulantı ve kusmalar ile mücadele etmede kullanılan öneriler burada da işe yarayabilir. Bunlar:

• Gün içinde sık aralıklarla dişleri fırçalamak ve ağzı çalkalamak
• Sık aralıklarla az miktarlarda yemek
• Yeterli miktarda sıvı almaktır

Bazı kadınlar sert ve aromasız şekerler ile şekersiz sakız çiğnemenin yakınmaları azalttığını belirtmektedirler. Ekşi şekerler ve aromalı sakızlar ise tükürük üretimini arttırdığından önerilmez. Yine benzer şekilde kabak çekirdeği, beyaz leblebi, ayçekirdeği gibi çerezlerin de yakınmaları azalttığını belirten kişiler vardır.

İdeal olan üretilen tükürük sıvısını yutmaktır. Ancak aşırı miktarda olan tükrüğü yutmanın bulantıları arttırdığından yakınıyor ve sürekli tükürmek gereksinimi duyuyorsanız farkında olmadan fazla miktarda sıvı kaybettğinizi unutmamalı, sıvı alımınıza özen göstermeli ve bol su içmelisiniz.

Bebeğinizin gelişimi üzerinde herhangi bir olumsuz etkisi olmayan bu rahatsız edici durum genelde ilk trimesterin sonunda azalarak kaybolacaktır. Ancak tıpkı bulantı ve kusmalarda olduğu gibi çok az sayıda hastada durum gebeliğin ileri dönemlerine kadar devam edebilir.

Tedavi

Nedir

Sebepler

İnanması güç olsa da sağlıklı her yetişkin günlük 1 ila 1,5 litre civarında tükürük üretir ve normal olarak bu sıvıyı yuttuğuna hiç odaklanmaz. Ancak, tıp dilinde hipersalivasyon ismiyle bilinen aşırı tükürük salgılanmasından muzdaripseniz, sık sık yutkunma ihtiyacı hissedebilir ve ayrıca ağzınızdan salya akması gibi nahoş durumları deneyimleyebilirsiniz.

Tükürük üretimi ağız sağlığının önemli bir parçasıdır. Çünkü bu berrak sıvının dişlerimizi çürüklerden korumak, ağzımızı nemlendirmek, midemizin yiyecekleri daha kolay sindirmesine yardımcı olmak ve ağız kokusu bakterileriyle savaşmak gibi önemli görevleri var. Ancak, herhangi bir şeyin gereğinden çok fazla olması daha iyi sonuçlar doğuracağı anlamına gelmez. Zira, tükürük bezlerinin gereğinden fazla üretim yapması yalnızca rahatsızlık vermekle kalmaz, aynı zamanda utanç verici ve hatta belki de altta yatan başka bir tıbbi durumun olduğunun işareti olabilir. Aşağıda, ağızda tükürük birikmesinin olası nedenlerini tartışıyor ve tedavi yöntemlerine değiniyoruz…

Hipersalivasyon Nedir?

Tükürük bezlerinin gereğinden daha fazla tükürük üretmesi durumuna hipersalivasyon denir. Hipersalivasyondan muzdarip kişiler ağızlarında biriken fazla miktardaki tükürükten dolayı sürekli yutkunma ihtiyacı hissedebilir, konuşma zorluğu çekebilir ve ileri durumlarda ağızlarında sızan salya nedeniyle dudaklarında çatlaklar oluşabilir. Tüm bunlar, bireyin yaşam kalitesini önemli ölçüde düşürmenin yanı sıra öz güven eksikliğine yol açabilir.

Öte yandan, hipersalivasyon başlı başına bir hastalık değil, çoğu zaman altta yatan başka bir durumun belirtisi olarak tanımlanır. Aşırı tükürüğe neden olan bu etkenler, takma diş kullanmaktan hamileliğe, reflüden yutma yeteneğinin azalmasıyla sonuçlanan kas kontrolü yitimine kadar pek çok etken nedeniyle ortaya çıkabilir.

Ağızda Tükürük Birikmesi Neden Olur?

Bebekler 1,5 – 2 yaşına gelene kadar ağız kaslarında tam olarak kontrol sahibi olmadıklarından yetişkinler gibi yutkunamazlar. Bu nedenle, uyku sırasında ve uyanıkken bebeklerin ağzında tükürük birikebilir ve bu sıvı salya şeklinde ağızdan akabilir. Bebeklerdeki bu durum normal kabul edilse de yetişkinlerdeki fazla tükürük salgılanması geniş yelpazede birçok etken nedeniyle ortaya çıkmış olabilir…

• Asit reflü
• Ağız veya boğaz enfeksiyonları
• Hamilelik
• Mide bulantısı
• Takma diş kullanmak
• Ağız içi hijyene dikkat etmeme
• Çene problemleri
• Antikonvülzan ve sakinleştirici ilaç kullanımı
• Kuduz veya tüberküloz
• Alerji
• Zehirli böcek ısırıkları ve zehirli mantarlar
• Civa gibi toksin maddelere maruz kalma
• B3 (niasin) vitamin eksikliği

Ağızda tükürük birikmesi yukarıdaki nedenlerden dolayı ortaya çıkmışsa, bunların tedavisiyle birlikte kendiliğinden geçer. Ancak, ağızda tükürük birikmesi sürekli olarak devam ediyorsa bu duruma kas kontrolünü (yutkunmayı) etkileyen kronik sağlık koşullarının neden olabileceğini bilmek önemlidir. Bunlar:

• Parkinson hastalığı
• Amyotrofik lateral skleroz (ALS)
• Maloklüzyon (dişlerin kötü kapanma durumu)
• Yüz sinir felci
• Zihinsel engelli olmak
• Serebral palsi (fetal dönemle 5 yaş arasında oluşan beyin hasarı)
• Down sendromu
• Felç

Ağızda Tükürük Birikmesi Nasıl Tedavi Edilir?

Hipersalivasyon tedavisi altta yatan nedene bağlı olarak değişkenlik gösterir. Doktorunuz, aşırı tükürük üretiminizin diş çürüğü veya diş eti iltihabı gibi bir nedenden kaynaklandığını düşünüyorsa sizi diş hekimine yönlendirebilir. Ayrıca, limon veya sirke gibi ağız sulanmasına neden olabilecek asidik gıdaların tüketimini sınırlandırmanız konusunda öneride bulunabilir.

Doktorunuz ayrıca antikolinerjik ilaçlar reçeteleyebilir veya yüz kaslarını sıkılaştırarak salya akmasını engelleyen botulinum toksini (Botoks) yapılmasını tavsiye edebilir. Ancak, botoks uygulamasının etkilerinin geçici olduğunu ve birkaç ay sonra yeniden yapılması gerekeceğini bilmek önemlidir.

Daha ileri vakalarda doktorunuz tükürük bezlerine cerrahi müdahale seçeneğini düşünebilir. Ayrıca, tükürük bezlerine radyasyon tedavisi uygulamak bir başka seçenektir.

Aşırı tükürük sorununuz varsa bol su içmeyi ihmal etmeyin. Ek olarak, dişlerinizi fırçalamanız ve ağız gargarası kullanmanız ağzınızı geçici olarak kurutarak tükürük birikmesini nispeten engelleyebilir.