Sübhaneke Duasını Hangi Konudan Söz Edilir

DEUl FD XLIII / ~ ss. FIKHİ İHTİLAFLARDA İSNADSIZ RİVAYETLERİN ROLÜ: SÜBHANEKE DUASINDAKi rvE CE LLE SENA.ÜKE' ÖRNEGİ Sabri ÇAP* ÖZ Sübhaneke duası, Hz. Peygamber'in namazda Fatiha sfuesinden evvel okuduğu dualardan olup Hanefiler ve Hanbelller mezkılr duanın namazda okunmasını tercih etmişlerdir. Temel hadis kaynaklarında, Resıilüllah'ın ve sahabenin içinde 've eel/e senôiike' ifadesinin geçtiği şekliyle Sübhaneke duasını namazda okuduklıınna dair birkaç rivayet varsa da bunların isnadsız olarak nakledildikleri görülmeh.-tedir. Bununla birlikte hadis eserlerinde Sübhaneke duasından başka, içinde bu ifadenin geçtiği iki farklı dua daha nakledilmektedir. Meşhur rivayetlerde 've eel/e senaiike' ifadesinin Sübhaneke duasında yer almamış olması sebebiyle bu duanın mezkU.r ifadeyle birlikte namazlarda okunup okunamayacağına dair tartışmalar Hanefi fıkıh kitaplarında yer almış, fakililer bu hususta birbirinden farklı görüşler ileri sürmüşlerdir. Ekseriyetin görüşüSübhaneke duasının 've eel/e senaiike' ibaresi olmaksızın bütün namazlarda okunınası yönündedir. Diğer taraftan normal namazlardan ziyade, bir duadan ibaret olduğundan cenaze namazlarında mezkUr duaya bu ifadenin eklenebileceği görüşü, bilhassa ilmihallerde ve uygulamada adeta bir zorunluluğa dönüşmüştür. Bu çalışmada söz konusu duanın temel hadis eserlerindeki keyfiyeti ile Hanefi fakihlerin namazlarda okunup okunmaması hakkındaki görüşleri, hadis ve fıkıh kaynakları dikkate alınarak değerlendirilecektir. Anahtar Kelimeler: Cenaze namazı, Sübhaneke, dua, hadis, fıkıh, meşhur rivayet. Yrd. Doç. Dr., İzmir funduszeue.info Çelebi Üniversitesi, İslimi İlimler Fak-ültesi, Hadis Anabilim Dalı Öğretim Üyesi; [email protected] Makalenin Hakemiere Gönderiliş Tarihi : 03/06/ J\lakalenin Hakemlerden Geliş Tarihi : 27/06/ Sabri ÇAP THE ROLE OF NARRATIONS IN JODICAL DISPOTES WHICH DON'T HAVE ANY ISNAD: THE CASE OF TWA ]ALLA THANAUKE IN SUBJ;TANAKA PRAYER ABSTRACT "Subl;ıanaka" is one of the prayers (dua) of the Prophet recited by him before Sürat al-Fatil;ıah in his all prayers (saldi), and I:Ianafi and I:Ianbali jurists preferred to be recited it in şaldt before Fatil;ıa. In the basic hadith sources, there are a few narrations indicating that the Prophet and his Companions recited "this dud" including the express~g of "wa )alla tbanduke", but these narrations were transmitted without any chain (imdd). However, badith books transmitted two different prayers apart from Subbônaka which include the statement "ıva )alla tbanduke". According to the famous narrations about 51fbbônaka prayer, it doesn't include "ıva )alla tbanduke", therefore it was discussed by Hanafi scholars and these discussions took place in their books whether it should be recited in şaldt along with "ıva ;alla thandukl', and jurists put forward different views. Nevertheless, the majority of jurists held the opinion that Sıtbbônaka must be recited with "ıva )alla tbanôukd' in all prayers. On the other hand, the view regarding this expressian can be added . in the funeral prayers, because the funeral prayer is just a prayer rather than şaldt. But this view turned into almost a necessity and application especially in catechism (ilibti~ books. In this study, therefore we will study the situarian of the mentioned dua in basic hadith books and the views of I:Ianafi jurists on whether it should be recited in the prayer, by considering the sources of badttb andjiqb. Keywords: Funaral prayer, Subl;ıanaka, Dua, I:Iadith, Fiqh, Famous niu:ration GİRİŞ Herhangi bir hüküm bildiren veya ibadetlerin uygulamalan hakkında bir açıklamada bulunan rivayetlerde ravilerin nakil esnasındaki tasarruflan, ravilere dayanan eksik veya ziyade lafizlar, mana ile rivayet gibi durumlar, fakihlerin birbirinden farklı ktihadlanna yol açmışt:u Hz. Peygamber'in (s.a.v.) bizzat kendisinin farklı uygulamalan da ibadetlerin tatbikinde · mezhepler arasında farklı ictihadlann sebeplerinden biridir. Her bir sahabi, Hz. Peygamber'den hangi uygulamaya şahit olmuşsa onu hayatı boyunca tatbik etmeye çalışmış ve etrafındaki insanlara da bunu Restll-i Ekrem'in (s.a.v.) uygulaması olarak öğretrnişti.r. Fıkhl mezhepler bazı farklılıklarla beraber sahabe kavlini veya uygulamalannı fı.khl Fıkhi İhtilaflarda İmadsız Rivq;•etlerin Ro/ii hükümlerin kaynaklanndan biri olarak kabul etmiştir. Bir rivayerin sılılıari hususundaki ihtilaflar ve r:ivinin adalet ve zapt durumu da . rivayetler hakkındafarklı hükümler verilmesine neden olmuşturDiğer taraftan bir kısım fikhi uygulamalar ilk devirlerden itibaren teamill olarak devam ederken, bunların kaynağı durumundaki rivayetler sonraki dönemlere isnadlanyla birlikte nakledilmemiş olabilmektedir. Fakihler bir hadisten farklı hükümler çıkarınakla birlikte bazen de sonraki dönemlerde sağlam bir rivayete dayanmayan bazı uygulamalar halk - arasında revaç bulmakta vevazgeçilmez bir hükme dönüşebilmektedir. Bazen de bir mezhep içinde her hangi bir konu hakkında farklı görüşler mevcutken bunlardan biri yaygınlık kazarunakta ve diğerleri gözardı edilebilmektedir. Benzer bir durum Hanefi mezhebinde bütün namazlarda iftitah tekbirinden sonra okunınası gereken Sübhfuıeke duasının,cenaze namazında 've eel/e senaiike' ifadesiyle birlikte söylenınesi hakkında söz konusudur. Erken dönem Hanefi fik.ıh kaynaklarının aksine bilhassa ilmihallerde ve son dönem fıkıh kaynaklannda bu ifadenin sadece cenaze namazında ve mutlaka okunması gerektiğine dair değerlendirmeler görülmektedir. Yine cenaze namazı öncesinde insanlara namazın kılınışı tarif edilirken Sübh:ineke'nin ısrarla 'ue eel/e smaiike' ile birlikte okunması hatırlatılmaktadır. Biz bu ifadenin temel hadis eserlerindeki durumunu ve Hanefi fakihlerin bu ifadenin namazlarda okunup okunmaması hakkındaki görüşlerini fıkıh kaynaklanru dikkate alarak değerlendirmek istiyoruz. Bütün namazlarda Sübhaneke duası mezkfu: ifade ile birlikte okunabilir mi? veya cenaze namazında Sübhaneke'yibu ifadeile beraber okumak ne derecede zorunludur? Hadis kaynaklan ve Hanefi fıkhı eserleri dikkate alındığında bu hususta nasıl bir sonuca ulaşılabilir? Bu soruların cevabını bulmak için önce Resill-i Ekrem'in (s.a.v.) namaza başlarken okuduğu dualan nakleden hadis eserlerini ve cenaze namazında Sübhfuıeke duasının okurunasıyla ilgili görüşlerin yer aldığı fıkıh kitaplanru gözden geçirmeye çalışacağız. 1. Resw-i E krem'in (s.a.v.) Nam aza B aşlarken Okuduğu Dualar · Rivayetler dikkate alındığında, Hz. Peygamber'in farz veya nafile namazlarda iftitah tekbirinden sonra birbirinden farklı dualar okuduğu görülmektedir. Bu farklılık Restllüllah'ın (s.a.v.) bilhassa gece namazlannda o.k-uduğu dualarda yoğunlaşmaktadır. Bunlardan bazılannın Sabri ÇAP Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafından daha çok tekrarlandığı anlaşılmaktadır. Sahabeden her birihayatlan boyunca Resill-i Ekrem'den (s.a.v.) duydı.İklan veya öğrendikleri dualan okumuşlar ve sonraki nesillere aktarmışlardır. Bunun bir sonucu olarak sahabeden muhtelif funduszeue.info dualan nakledilmiştir. Fıkhl mezhepler ise merru veya mevkuf olarak nakledilen bu dualardan birini esas almışlardır. Hz . .Aişe (ö. 58/) ve Ebu Said el-Hudri (ö. 74/) başta olmak üzere bazı sahabiler Hz. Peygamber'in (s.a.v) namaza başlarken Sübhaneke duasını okuduğunu rivayet etmişlerdir. Hz. Aişe'nin rivayetine göre "Resı11iillah (s.a.v.) naJllaza bajladığmda 3'iibbaneke AlldhiiJJJJJJe vebihamdike vetebôrakesiJJiike vetea/a ceddiike vela ilahe ğqptrk' derdi. ''1 Resillüllah'ın (s.a.v.) namaza başlarken Sübhaneke oud~aunu nakleden diğer bir rivayet ise Ebu Said el-Hudri'ye aittir. 2 Ancak bu rivayetlerin bir kısmında Resill-i Ekrem'in (s.a.v.) Sübh:ineke'yi gece namazlannda okuduğu belirtilmektedir. Namaza başlayınca Sübh:ineke okunmasıyla ilgili uygulama bazı sahabeden mevktif olarak da rivayet edilmektedir.3 Tirmizi Ebu Davud, "Salat", ; Tirmizi, "Ebvabü's-Salat", 65; İbn M:ice, ''İlcimetü's­ Sal:it", 1; Hilim, Ebu Abdillab Muhammed b. Abdullah b. Muhammed en- Nisabwi (ö. /), el-lvliistedrtk 'ale's-sahFhqpı (I-IV), thk.: Mustafa Abdüllcidir At:i, Daru'l-kütübi'l-'ilmiyye, 1. Baskı, Beyrut /, I, ; Darek-utni, .Ebü'l- Hasan Ali b. Ömer b. Ahmed (ö. /), es-Siiueu (I-IV), thk.: Abdullah Haşim Yem:ini el-Medeni, D:iru'l-ma'rife, Beyrut, tsz., I, ; Tah:ivi, Ebu Ca'fer Ahmed b. Muhammed b. Selıfunduszeue.info el-Ezcli el-Hacô ei-Mısô (ö. /), Şerh11 lvla'ôni'l-ôsôr (I-V), thk.: Muhammed Zehr:i en-Neccar, Muhammed Seyyid C:idülhak, Aıemü'l­ kütüb, I. Baskı, /, I, , No: 2 İbn E bi Şeybe, e/-lvl11saımef (I-XVI), thk.: Muhammed b. Abdullah el-Cum'a ve Muhammed b. İbrahim el-Lahyer:i.n, Mektebetü'r-rüşd N:işini.n, I. Baskı, /, II, 58, No: ; Tirmizi, "Ebvabü's-Sal:it", 6S; Ebu D:iwd, "Sal:it", ; Nes:ii, "İftitah", 18; Darirni, "Sal:it", 33; İbn Mace, ''İkametü's-Sal:it", 1; Ahmed b. Hanbel, Ebu Abdill:ih Ahmed b. Muhammed eş-Şeyb:ini, (ö. /8S5), funduszeue.info (I-VI), ei-Mektebü'l-İslimi, S. Baskı, Beyrut S/, m, SO; Beyhaki, Ebu Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali (ö. /), es-Siiueuii'l-kiibrô (I-XI), thk.: Muhammed Abdülkadir At:i, D:iru'funduszeue.infoübi'l-ilmiyye, III. Baskı, Beyrut /, II, S2, No: ; Tahavi,":}erh11 ıV!a'ôni'l-ôsôr, I, , No: 3 Bkz. İbn Ebi Şeybe, 1Hmamıef, II, S, S7, 58, No: , , , , ; Müslim, "Salat", 52; Darekutni, es-Siineıı, I, ; Beyhaki, es-Süuen, II, 52, No: (Hz. Ömer'den); İbn Ebi Şeybe, ıVliiS(IIJJJej, II, SS, No: (Hz. Ebu Fıkhi İbiilaflarda İmadsız Rivtı)retlerin Ro/ii (ö. /) bu hususta Hz. Ali(ö. 40/), Aişe, İbn Mes'ud(ö. 32/), Cabir(ö. 78/), Cübeyr b. Mut'im(ö. 59/) ve İbn Ömer'den (ö. 73/) de rivayerler olduğunu belirti.r. Ona göre Ebu Said el-Hudrl rivayeri bu konuda en meşhur olanıdır. 4 Sübhan~ke duası, Resill-i Ekrem (s.a.v.) ve bazı sahabenin namaza başlarken okudukları bir dua olarak rivayet edildiği gibi, İbn Mes'ud'dan nakledilen diğer bir hadiste bu duanın Allah'a en sevimli gelen _ söz olduğu belirtilmektedir. Resillüllah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: "AIIah'a m sevimli siiz ktJ!rm 'Siibhôneke Allôhiimme vebihamdike vetebôrakesmiike veteôlô ceddiike velô ilôhe ğqymk' demesidil: Allah'm en çok gazapla_ndığı söz de bir ki1ini11 diğer bi1i11e 'AIIah'tan kork' demesi, omm da cevap olarak 'sen kmdıiıe bak' demesidit: "' H adiste namazda Sübhaneke okumanın faziletinden mi yoksa herhangi bir dua olarak bunun faziletinden mi bahsedildiği açık değildir. Hz. Ali'den rivayet edilen diğer bir hadis Resill-i Ekrem'in(s.a.v.) namaza başlarken başka bir dua daha okuduğunu bildirmektedir. Bu rivayete göre "Resliliillah (s.a.v.) 11amaza baflarkm tekbir alır ve (veccehtii vechfye /ille~ .. ' dttasım okm·d '" Hz. Peygamber'in (s.a.v) namaza başlarken Beklr'den); Darekutni, es-Siinen, I, (Hz. Osman'dan); İbn Ebi Şeybe, lVliiiallllej, II, 55, No: (İbn Mes'ud). Tirmizi, "Ebvabü's-Salat", Tirmizi Abdullah b. Mübarek'ten tesbih namazında Sübhancke okunmasıyla ilgili bir rivayere daha yer verir (Tirmizi, "Vitr", 19). İbn Ebi Şcybe Dalıhak'tan maktti bir rivayete cllaha yer verir (MIIIOIIJiej, n, 58, No: ). Bkz. Nesai, ei-Siinenii'I-Kiibra (I-X), thk.: Hasan Abdülmun'im Çelebi, Müessesetü'r- risa!e, I. Baskı, Beyrut /, IX, , No: , , (son iki rivayet mevk.-uftur ve bazı mevkUf rivayetlerde 'ehabbe'l-kelam' kısmı sonda yer almaktadır); Nesai,Ebu Abdirrahm:1n Ahmed b. Şu'ayb b. Ali (ö. /), AJIIelii'I- J'evtll ve'l-lt[)'le,thk.: Faruk Hammade, Müessesetü'r-risa!e, 2. Baskı, Beyrut , I, , No: , (ıkinci rivayet mevJUftur); Dabbi, Fudayl b. Gazvan (ö. /), ed-DHa, thk.: Abdülaziz b. Süleyman, Mektebetü'r-Rüşd, Riyad /, s. (funduszeue.info). İbo Ebi Şeybe ise İbn Mes'ud'dan mevkUf olarak hadisin sadece ilk kısmını nakleder. Bkz.1\II11saımej, II, 58, No: İbn Ebi Şeybe, lvliiiOIIIIej, n, No: ; Müslim, "Salıitü'l-müsafiria". , ; Ebu Davtid, "Salat", ; Nesai, ''İfticih", 17; İbn Mace, "Cemaat", 61; Ahmed b. Hanbel, Miimed, m, 69 (Ebu Said el-Hudri'den). Elbani Hz. Peygamber'in bu duayı farz ve nafilelerde okuduğunu söylemektedir. Bkz. Elbıini, Muhammed Nasıruddin, Sabri ÇAP sıklıkla okuduğu dualardan biri de Ebu Hüreyre'nin (ö. 58/) naklettiği 'AIIôbiiJJmJe bôid b~ınf ve b~ı11e hatôy4Jıe 1 duasıdır. Ebu Hüreyre · şöyle demektedir: · "Rm/Iii/lah (s.a.v.) iftitah tekbi1i11i aldığmda tekbir ile kıraat arasında siikfit ederdi. Dedim ki: anam-babam sa11a feda o/sım ya &sri/el/ah! Tekbir ve kıraat arasmda siikfit ettiği11i gôii!J'Orti!JJ. Bıt esnada 11e dediğini bana söyler JJJisin? Resiiliil/ab (s.a.u.): 'Ai/abiim1Jıe bôid b~11f ve b~'lle ' dryot'II!JJ dedi. ,;ıResıll-i Ekrem (s.a.v.) namaza başlarken bunlardan başka dualar da okumuştur. 8 Bunların büyük bir kısmı ise bilhassa gece namazlanndadır. Resıllüllah'ı.o (s.a.v.) namaza iftitah tekbirinden sonra doğrudan Fatiha sılresi ile başlaclığı rivayetleri de güvenilir kaynaklarda yer almaktadır. 9 Resill-i Ekrem'in (s.a.v.) namaza başlarken okuduğu dualarla ilgili zikredilen rivayetlerden hareketle dört mezhebin namaza başladıktan sonra okunacak dua hakkındaki görüşleri kısaca şöyle oluşmuştur: Hanefiler10 ve Hanbeliler11 istiftah duası olarak Hz. Peygamber'in namaza Sifatu salali'n-nebf mine't-tekbir ile't-teslftJJ ke emıeke terah~ el-Mektebü'l-Meanf, X. Baskı, Riyad, tsz, s. 7 Buhari, ''Ezan", 89; Müslim, "Mesacid", ; Ebu Divud, "Salar", ; Nesru, "Tahirer", 48; ''İfticih", 15; İbn iYiace, "İicimetü's-Salar", 1; funduszeue.info, "Salar'', 37; Ahmed b. Hanbel, Miisned, ll, , Elbaru, Resw-i Ekrem'in bu duayı farz namazlarda ol"Uduğunu belirtmektedir. Bkz. Sifatii Salôli'n-nebi, s. Resill-i Ekrem'in (s.a.v.) namaza başlarken okuduğu diğer bazı dualar için bkz. İbn Ebi Şeybe, Muıamıej, II, 56, No: , ; Müslim, "Salatü'l-müsafirin''; ; Ebu Davıld, "Salar", ; Nesru, "İfticih", 16; İbn iYiace, ''İicimetü's-salat", 2. Elbaru, Resıilüllah'ın namazı hakkındaki eserinde 'Kıraate Baflarkm Okunan DHalar' başlığı altında 12 farklı dua zikretmektedir. Bkz. Elbaru, Srfatu ıalali'n-nebf, s. "&sıl/ii/lah (s.a.v.) nama~ tekbir ile baflar ve kıraale de Fatiha ıliresi ile baflardı." Bu han, "Ezan", 89; Müslim, "Salar", 52, ; Ebu Davıld, "Salar", , ; Nesru, "İfticih", 20; İbn Mace, "İkametü's-salat", 4; Ahmed b. Hanbel, ı'vliisned, VI, 10 Bkz. Şeybani, Ebu Abdilialı .Muhammed b. Haseo b. Ferkad, (ö. /), Kilabii'I- Asar (I-U), thk.: Ahmed İsa funduszeue.info'saravi, Darus-Selam, I. Baskı, Kahice /, I, ; ei-Aıl=ei-Mebslit(I-V), thk.: Ebü'l-Vefa ei-Efgani, Aıemü'l-kütüb, I. ·Baskı, Beyrut /, I, ; Kıis:ini, Alaaddin Ebu Bekr b. Mes'ud el-Hanefi (ö. /), Bedai'u'ı-ıanai'fi lertfbi'f-;erai' (I-X), thk.: Ali Muhammed Muavviz, Adil Ahmed Abdülmevcud, Baru'l-liitübi'l-ilmiyye, II. Baskı, Beyrut /, II, 11 Bkz. Ahmed b. Hanbel, Mesai/, Abdullah b. Ahmed b. Hanbel rivayeti, thk.: Züheyr eş-Şaviş, Mektebetü'l-islami, I. Baskı, Beyrut, /, s. 75; İbn Kudame, Ebu Muhammed Muvaffal'1lddin Abdullah b: Ahmed b. Muhammed b. Kudame (ö. Fıkhi İbtiltiflarda İsnadsız Rivayetlerin &Iii Sübhaneke ile başladığını bileliren rivayetleri ve Hz. Ömer'in uygulamasını esas alarak 'Sübhôneke' duasını tercih etmişlerdir.. M:ilikiler ise Resill.üllah, Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer'in namaza Fatiha sliresi ile başladığı rivayeri esas alarak herhangi bir dua okunmasını rnekruh kabul etmişler, namaza doğrudan Fatiha sillesi ile başlanmasını kabul etmişlerdir. 12 Şafillerin tercih ettiği dua ise Hz. Ali'nin naklettiği tveccehtü vech!Je !i/leif 'duasıclır. 13 2. Hz. Peygamber'in (s.a.v.) Cenaze Namazında Okuduğu Dualar Kütüb-i Sitte gibi temel hadis kaynaklan dikkate alındığında bize ResUl-~ Ekrem'in (s.a.v.) kıldığı veya kıldırdığı az sayıdaki cenaze namazı hakkında bilgi ulaşmıştır. Hadislerde daha ziyade Resill.üllah'ın (s.a.v.) her bir tekbirden sonra okuduğu duaların aynntılı nakli yerine sadece üçüncü tekbirden sonra okunan duaların yer aldığı görülmektedir. Hemen hemen bütün musanrıef, cami ve sünen türü hadis eserlerinin ana bölümlerinden biri de Kitabii'l-cenai:(dir. Ancak Daruru'nin (ö. /) Sünen'i dışındaki pek çok temel hadis kaynaklarında yer alan bu bölümde, musanniflerincenaze namazında okun~cak dualarla ilgili çok az sayıda funduszeue.infoe yer verdikleri görülmektedir. Mesela, Kütüb-i Sitte dikkate alındığında; Kitabii'l-cenai:(de 98 babta 'a yakın hadise yer veren Buhan(ö. ·/), cenaze namazındaki kıraate sadece bir bab ayırmış (bab,bdbii Kıraati Fatihati'l-kitab ale'l-cmazetı) ve bu babta İbn Abbas'tan bir rivayette bulunmuştur. Bu rivayete göre Talha b. Abdullah b. Avf der ki: ((İbn Abbas'm arkasmda kı!dığım bir cenaze ;ıatJJaifnda oFatiha stil-esini okudu ve tbumm siinnet olduğunu bilesiniz d!Je yaptım' dedi. "14 Buhari bu bölümde cenaze namazının kılınışı ile ilgili başka bir hadis zikretmerniştir. /), ei-MuğJJf (I-XV), thk.: Abdullah b. Abdülmuhsin, Abdülfettah Muhammed, Dam ilemi'l-kütüb, III. Baskı, Riyad /, n, 12 Bkz. Milik b. Enes, ei-Miidevvmetii'l-kiibrô (I-IV), Sahnô.n b. Said et-Tenılhi rivayeri, Diru'l-kütübi'l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut /, I, ; Karafi, Ebü'l- Abbas Şehabedclin Ahmed b. İdris b. Abdürrahim (ö. /), et;Zehfra (I-XIV), thk.: Muhammed el-Hacci, Darü'l-Garbi'l-İslinll, Beyrut , n, 1 3 Bkz. Şafll, Muhammed b. İdris eş-Şafll (ö. /), ei-Ümm (I-XI), thk.: Rıfat Fevzi Abdülmuttalib, Diru'l-vefa, I. Baskı, /, II, 14 Buhılıi, "Ceniiz", Sabri ÇAP Müslim (ö. /) ise Kitôbii'l-cenôi:(de hadise yer verir. O da cenaze namazında okunacak dualarla ilgili sadece Avf b. Mill'ten (ö. ): "Resı1liillah bir cenaze 11a/Jiaif kıldı ve duasım ezberledim. şöyle djyordu: AllôhiiJJJIJiaifirleM verha1J1hii ve ôjihf. .. "ravi der ki: llaJJJai} kılman kip )'elim kmdiiJJiJI olmasmı te!JJemıt ettitJJ. nli Bu, üçüncütekbirden sonra okunan dualardan biridir. Fatihasüresinin okunınası ile ilgili bir rivayete yer vermeyen Müslim, cenaze namazındaki tekbirierin sayısının dört olduğu ile ilgili ise iki farklı olay hakkında yedi rivayete yer verir. 16 Müslim gibi diğer hadis_kaynaklarında da cenaze namazında okunacak dualardan çok cenaze namazının tekbir sayıları hakkında rivayetlerin olduğu görülmektedir. Ebu Davıld(ö. /) Kitôbii'l-cmôi:(de hadis nakleder. O Abdullah b. Avftan İbn Abbas'ın cenaze namazında funduszeue.info:esini okuduğunu ve bunun sünnet olduğunu söylediğini, Ebu Hüreyre'den 17 ise Resillüllah'ın 'AIIôhiilmJJe mte Rabbiihô ve mte halaktehô ' duasını 18 ve 'AIIahiiJJifJJaifir funduszeue.infoô ve 1JJ~itinô 'duasını okuduğuna dair iki hadisi nakletmektedir. 19 Ebu Davıld aynca Vasile b. el-Eska"dan(ö. 83/) "Resiiliillah'm bir cenaze 11amaif11da 'AIIôhiimme imıe .ftilône'funduszeue.infoônin ft !{jJJIIJJetike fekzht jitnete'l-kabli ' duasını okuduğunu nakleder Ancak bu rivayetlerde duanın kaçıncı tekbirden sonra olduğuna dair bir _açıklama yoktur. Kitôbii'l-cenai:(de hadis nakleden Tirmizt(ö. /), Ebu Hüreyre ve Vilidü Ebi İbrahim el-Eşheli vasıtasıyla Resill.ü1İah'tan 'AIIahiimmaifir lihC!J!J'ilıa ' duasını/' Avf b. Mill'ten merru olarak 'AIIôhiiiJIIJJaifir /eM verhaiJihii' duasını22 ve İbn Abbas'tan Resillüllah'ın 15 Müslim, "Cenfu", 85, Aynca bkz. İbn Ebi Şeybe, ı\tlll!ollllej, IV, , No: t6 Bkz. Müslim, "Cenaiz", 17 Ebıl Davud, "Cenfu", 1 8 Ebıl Davıld, "Cenfu", 19 Ebıl Davıld, "Cenfu", ıo Ebıl Davtld, "Cenaiz", 56~ 21 Tirmizi, "Ceofu", 22 Tirmizi, "Cenfu", Fıkhi İhtilajlarda İsnadsız Rivayetlerin Ro/ii cenaze namazında Fat:ijıa sillesini okuduğunu funduszeue.info 23 Tirmizi, bazı sahabenin ve diğerlerinin ilk tekbirden sonra cenaze namazında Fatihasillesinin okunmasını kabul ettiklerini, Şafii(ö. /), İbn Hanbel(ö. /) ve İshak'ın (ö. /) görüşünün de bu yönde olduğunu söyler. Diğer bazı ehl-i ilme göre ise cenaze namazında kıraat (Kur'an okuma) yoktur. Cenaze namazı Allah'a sena, Peygamber'e salavat ve meyyite diıadır. Bu Sevri(ö. /) ve diğer bazı KUfelilerin de görüşüdür. 24 - Cenaze ile ilgili en geniş bölüme yer verenlerden birinin de Nesai(ö. /) olduğunu söyleyebiliriz. O Kitabii'l-cemii!{de babta hadis rivayet etmiştir. Nesa!, Avf b. Malik'ten merfıl olarak "funduszeue.infoğftr lehli verhamhii" hadisini (iki rivayet), Vaıidü Ebi İbrahim'den merfıl olarak funduszeue.infoimmağfir lihqyyina ve IJJ~)'itina " duasını, İbn Abbas'tan mevk:Uf olarak Fatiha sfuesini okuduğunu (üç rivayet) ve Ebu Ümame'den (ö. 86/) cenaze namazında sünnet olanın ilk tekbirden sonra Fatiha sillesinin okunması olduğunu funduszeue.info 25 Ebu Ümame rivayetinde Fatiha sillesinin ilk tekbirden sonra okunmasının sünnet olduğu belirtilirken, diğerlerinde duanın hangi tekbirden sonra okunduğu tasrili edilmemiştir. İbn Mace (ö. /) ise Kitabii'l-cenaizde hadise yer verir. O, İbn· Abbas'tan Resillüllah'ın cenaze namazında Fatiha sillesini okuduğunu26, EbuHüreyre'den merfıl olarak f_A//ôhiimmağftr /ibq)'yina ' duasını27 , Vasile b. el-Eska'dan merfı1 olarak <,A//ôbiimme inne fiila11e'bne fiilanin 'duasını28 ve Avf b. Malik'tenmerfıl olarak f_A!Iahihmm sal/i aleyhi vağ/ir 'duasını nakleder. 29 Bu rivayetle:rde de duanın hangi tekbirden sonra okunduğu açıklanmamıştır. 23 Tirmizi, "Cen:iiz", 39 (ıki rivayet vardır ve ikincisi mevküftur). 24 funduszeue.info, "Cen:iiz", 25 Nesru, "Cen:iiz", 26 İbn Mace, "Cen:iiz", İbn M:ke Ümmü Şerik'ten de Resillüllah'w cenaze namazında Fatiha sıiresini ok"UUllayı emrettiğini rivayet eder (İbn Mace, "Cemüz", 22). 27 İbn Mace, "Cen:iiz", ıs İbn Mace, "Cen:iiz", 29 İbn M:ke, "Cenfu", Sabri ÇAP İmam Malik'in(ö. /) Kitabii'l-cenaizde 16 babta 56 hadise yer verdiği Muvatta'ında Resill-i Ekrem'den nakledilen bir dua yer a:lmaz. O sadece Ebu Hüreyre'den mevkUf olarak Ebu Said el-Makbuô'nin kendisine cenaze namazını nasıl kıldığını sorması üzerine "cenaze komllmıca tekbir aldım, Allah 'a haJJJd ettim, Resiiliille salavat getirdim sonra da <.AJ/ahii!IJIJJe in11ebt1 abdiike ve'b11ii abdike ';eklinde d11a ettim" dediğini rivayet eder Kütüb-i Sitte'den sonra tasnif edilmiş olan bazı eserlerde ise Resfılüllah'ın cenaze namazının her bir tekbirinden sonra okuduğu dualada ilgili daha aynotılı bilgiler yer almaktadır. Hakim (ö. /) ve Beyhaki(ö. /)Cabir b. Abdullah'tan Resı3.lüllah'ın (s.a.v.) cenaze namazında dört tekbir aldığı ve ilk tekbirden sonra Fatiha sfuesini okuduğunu rivayet etmektedir. Taberaru'nio(ö. /) İbo Abbas'tan 31 bir rivayetine göre ise Resfılüllah (s.a.v.) Cabir b. Atik veya Sehl b. Atik'in cenaze namazında ilk tekbirden sonra Fatiha sfuesini, ikinci tekbirden sonra kendisine ve diğer peygamberlere salavat okumuş, üçüncü tekbirden sonra ölüye, dördüncü tekbirden sonra ise bütün mü'minlere dua etrniştir Elbaru, Resill-i Ekrem'den cenaze namazında okuduğu nakledilen ve Avf b. Malik, Ebu Hüreyre, Vasile b. el-Eska' ve Yezid b. Rukaoe el- Muttalib vasıtasıyla rivayet edilen dört dua tespit edebildiğini 30 Muvatta', "Ceofu", 17 (Rivayet için aynca bkz. İbn Ebi Şeybe, ıviusamıef, IV, , No: Bu rivayette Ebu Hü.reyre'nin üçüncü tekbirden sonra okuduğu dua farklıdır). Malik, Said b. el-Müseyyeb'ten de Ebu Hü.reyre'nin bir çocuk cenazesinde "AIIôbıifllflle e'izbii IJJiıı azôbi'l-kabr" dediğini (Muvatta', "Ceofu", 18), aynca Nafi'den İbn Ömer'in cenaze namazında Kur'an'dan bir şey ol,.-umadığını da rivayet eder. (Muvatta', "Cenaiz", 19). Mill'in toplam üç rivayeri vardır. Rivayet için ayoca bkz. İbn Ebi Şeybe, M11Saımef, IV, , No: (Burada Ebu Hüreyre'nin üçüncü tekbirden sonra okuduğu dua farklıdır). 31 Hakim, ei-Miiıtedrek, I, ; Beyhaki, eı-Siim11, IV, , No: Bu rivayette diğer tekbirlerden sonra hangi dualana ok-unduğu belirtilmemiştir 32 funduszeue.info, ei-Mı/celllii'/.evıat (I-X), thk.: Tank b. Ivazullah b. Muhammed, Abdül.ı;nuhsin b. İbrahim el-Huseyni, Daru'l-harameyn, Kahire, tsz, V, 83, No: 47; Kitôbii'd-duô (I-III), thk.: Muhammed Said b. Muhammed Hasan el-Buhan, Daru'l- beşii.ı:i'l-islamiyye, I. Baskı, Beyrut, /, s. , No: ; Heysemi, Nıireddin Ali b. Ebi Bekr (ö. /), Meca'u'z·zevô'id ve mmba~t'lfevô'id (I-X), Daru'l-lditübi'l-ilmine, Beyrur, /, III, Heyserrü bu rivayerin zaif olduğunu söylemiştir. Fıkbi İbtilaflarda İsnadsız Rivqyet/erin Rn/ii söylemektedir Buna Fatiha sfuesi ile ilgili rivayeri de ekleyebiliri.z. Sonuç olarak rivayerler dikkate alındığında Resill-i Ekrem~in cenaze namazında her bir tekbirden sonra okuduğu dualar hakkında açık bilgiler yer almamakta, genel olarak üçüncü tekbirden sonra okuduğu farklı dualara yer verilmektedir. Taberanl'.nin İbn Abbas'tan naklettiği ayrıntılı rivayet ise sahih kabul edilmemiştir. 3. Sahab e ve Tabiinin Cenaze Namazında Okuduğu D ualar _ Kütüb-i Sitte öncesi hadis kaynaklan dikkate alındığında cenaze namazının lalıruşı hakkında sahabe ve tabiinden nakledilen bazı uygulamalar da görülmektedir. Bilhassa Abdürrezzak(ö. /) ve İbn Ebi Şeybe'nin(ö. /)Mıtsamıiflerinde cenaze namazında okunan dualar hakkında daha aynntılı bilgi mevcuttur. Sonraki devir eserlerde cenaze namazında okunan dualar hakkında sadece üçüncü tekbirden sonra okunan muhtelif dualara yer verilirken daha erken döneme ait olan mezkfu eserlerde birinci ve ikinci tekbirden sonraki dualar hakkında da bilgi bulunmaktadır. Bu dualann başında Fatiha sfuesi gelmektedir. Mesela, Abdürrezzak funduszeue.infoıefınde merfıl ve mevk:Uf olarak Hz. Ömer(ö. 23/), Hz. Ali(ö. 40/), İbn Öp1er(ö. 73/), Ebıl Hüreyre(ö. 58/), İbn Abbas(ö. 68/) ve Zeyd b. Sabit'ten(ö. 45/) daha sonraki dönem eserlerinde de yer alan ve genellikle cenaze namazının üçüncü tekbirinden sonra okunan dualara yer verir. Maktıl olarak ise Ata(ö. /), Mücahid(ö. /), Hasan-ı Basri(ö. /), İbn Slri.n(ö. /), İbrahim en-Nehru(ö. 96/), İbn Cüreyc(ö. /) ve Şa'bi'den(ö. /) rivayette bulunur Abdürrezzak'ın İmam Malik vasıtasıyla rivayetine göre; Ebıl Said el-Makburi Ebu Hüreyre'ye cenaze namazını nasıl kıldığını sorması üzerine o "cenaze komtlımca tekbir aldım) Allah'a bamd ettim) Resiiliine salavat getirdim) sonra da 'AIIabiimme imıehtf abdiike vebnii abdike ' duasım okudımı" 33 Bkz. Elbani, Muhammed Nasırudclin, Ahkôlllii'l-cenôiz ve bide'uhô, Mektebetü'l- me:iı:if, I. Baskı, Riyad /, s. 34 Bkz. Abdürrezzak, Ebu Bekr Abdürrezzak b. Hemmam es-San'aru (ö. 21 1/), ıvf11tamıej 0-X), th.k.: Eymen Nasruddin el-Ezheô, Daru'l-kütübi'l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut /, III, , No: Sabri ÇAP demiştir. 15 Bu rivayette Ebıl Hüreyre cenaze namazında okunan dualar hakkında bize daha aynnnlı bilgi vermektedir. Buna göre birinci tekbirden ·sonra o Allah'a hamd-ü senada bulunmuş, fakat bunu hangi dualan okuyarak yapt:J.ğını belirtmemiştir. Yine Abdürrezzak'ın diğer bir rivayetine göre Aci, Ebu Salih ez-Zeyyat'a cenaze namazını sormuş, o da Resliliillah'a salauatla baJiarsm, sonra Allahiilll!Jiağfir /iai?Jôilıa duasmz okm:rmı' demiştir. 36 Bu rivayette iki dua yer almakta, Allah'a hamd-ü sena yer almamaktadır. İbn Ebi Şeybe ise Kitôbii'l-cenaiz'de Resillüllah'tan merru olarak cenaze namazında üçüncü tekbirden sonra okunan dua şeklinde A vf b. Malik (ö. 73/), Ebu Hüreyre, Ebıl Seleme(ö. 94/), Ebıl Bekr(ö. 13/) ve Hz. Ömer vasıtasıyla gelen rivayerlere yer verir. Benzer veya farklı dualan aynca mevkılf olarak Hz. Ali, Ebıl Mılsa el-Eş'an(ö. 44/), Abdullah b. Selam(ö. 43/), Ebıl'd-Derda(ö. 32/), Ebıl Said el-Hudri(ö. 74/) ve İbn Ömer'den nakleder. 37 İbn Ebi Şeybe'.nin Kitôbii'l-cenôizde yer verdiği bablardan biri "Cenôze 1ıama~pıda bilindı ikindı iiçii11cii ue dördiincii tekbirdm sonra oka11 (d11ala~)"admı taşunaktadır. 38 İbn Ebi Şeybe cenaze namazında okunacak belirli duaların şart koşulmadığına dair nakillere de yer verir. 39 Bu iki eserde sahabe ve tabiinden nakledilen rivayetlerde cenaze namazında her tekbirden sonra okunacak dualar hakkında daha ayrınnlı bilgileri görebilmekteyiz. Bu rivayeclerin bir kısmında birinci tekbirden sonra Allah'a hamd-ü sena, ikinci tekbirden sonra ise Hz. Peygambeee salavat getirileceği ifade edilmektedir. Mevkılf rivayetler dikkate alındığında cenaze namazında okunan dualar hakkında daha aynnnlı bilgilere ulaşılmaktadır. Abdüfunduszeue.info ve İbn Ebi Şeybe'nin Musannef'leri bu hususta çok miktarda rivayet ihtiva· 35 Abdürrezzak, Musmmef, m, , No: ; İbn Ebi Şeybe, Musannef, IV, , No: 36 Abdürrezzik, Musannef, Ill, , No: Benzer bir rivayet Hasan-ı Basô'den de nakledilmektedir. Bkz. Abdürrezzik, MII!OIIIIej, m, , No: , 37 Bkz. İbn Ebi Şeybe, klusannef, IV, , No: 38 İbn Ebi Şeybe, Mmanliif, IV, 39 İbn Ebi Şeybe, Musamıef, IV, , No: (Cabir, Amr b. Şuayb, İbrahim en-Nehai, Said b. Müseyyeb, Şa'bi ve İbn Sirin'den). Fıkhi İhti/aflarda İsnadsız Rivqyetle1in Ro/ii etmektedir. İbn Ebi Şeybe'nin bir rivayetine göre "Ht; Ali bir ceJıaze namaif kıldığında Allah'a hamdede1; Resuliillah'a salavat getiri!; sonra da 'AIIahiimmağftr liaf?)'aina ' duasını okmdu. " Abdürrezzak ve İbn Ebi 10 Şeybe'funduszeue.info İbn Müseyyeb'ten (ö. 93/) bir rivayetine göre ise o, <'cenaze namaifnda siimıet olan tekbir almak, sonra Fatihayı okumak, sonra Resuliillah'a salavat ve sonra da öli!Je samimf olarak dua etmektir. Sadece ilk tekbirden sonra (Kur'an) okmıt;1; sonra da sağ tarafa selam verilir" demişti.r. 41 Bu rivayete göre Allah'a hamd Fatiha sfuesi okunarak yerine getirilmiştir. - Tablin nesiinin önde gelen müfessirlerinden biri olan Mücahid (ö. /r'cmaze namaif hakkmda kırk kitap cem ettim, onlardan bitini muhafaza etti1JJ. Btt kitaba gö're,· tekbir alum; sonra Fatiha okımm; sonra Resuliillah'a salavat getitilit; som-a da 'AI/abiinmıe abdiike flilaniin halaktehU ' 42 duası okımıtr" demişti.r. Bu ve benzeri rivayerlere göre Allah'a hamd Fatiha sfuesini okumaklayerine getirilmektedir. Şa'bi'den rivayete göre de "cenaze 11aJJlaif!1da ilk tekbin/m sonra Allah 'a hamd ve sena ile baflam1; ikincisindm sonra Resuliillah'a salavat geti1ili1; iiçihıciisiinden som-a öli!Je d11a ve dö'rdiinciisiindm sonra da selam ve1ilil: " 0 İbn Cüreyc ise Ebu Hüreyre, Ebu'd- Derdi, Enes b. funduszeue.info ve İbn Abbas'ın üç tekbirin her birinden sonra Fatiha'yı okuduklan, dua ettikleri ve· istiğfarda bulunduklan, dördüncü tekbirden sonra ıse bir şey okumadıklarının rivay~t edildiğllı.i söylemektedir. 44 Beyhaki (ö. /) ise Ümame b. Sehl vasıtasıyla adını funduszeue.infoiği bir sahabiden ve Dalıhak b. Kays'tan cenaze namazının sünnetinin ilk tekbirden sonra Fatiha sılresi ve diğer tekbirlerden sonra Resillüllah'a salavit ve cenazeye dua olduğunu nakleder Şurahbil b. Sa'd ise İbn Abbas'ın arkasında kıldığı bir cenaze namazında onun ilk tekbirden sonra Fatiha sfuesini okuduğunu, ilcinci tekbirden sonra 40 İbn Ebi Şeybe, Musannef, IV, , No: 41 Abdürrezzak, Musamıef, III, , No: Aynca bkz. İbn Ebi Şeybe, Musamıef, IV, , No: 42 Abdürrezzak, Musamıef, III, , No: 43 Abdürrezzak, Musamıef, ID, , No: ; İbn Ebi Şeybe, ıviusannef, IV, , No: , 44 Abdürrezzak, M~1samıej, III, , No: 45 Beyhaki, es-Siinen, IV, 64, No: , Sabri ÇAP Resıllüllah'a (s.a.v.) salavat getirdiğini ve üçüncü tekbirden sonra da 'AI/ahiifmlle abdiike ve'bnii abdike .. . 'duasını okuduğunu nakletmektedir Sahabe ve tabiinden cenaze namazında okurluklan dualarla ilgili nakledilen rivayetlerin uygulama hakkında daha aynntılı bpgi ihtiva ettiği görülmektedir. Merfı1 hadisiere ağırlık veren hadis funduszeue.info Kitabii'i- cenaizbölümlerinde isecenaze namazında okunan dualardan çok eliğer konularla ilgili hadisler yer almaktadır. Okunacak dualar olarak bilhassa birinci tekbirden sonra Allah'a hamd-ü senada bulunulacağı belirtilirken, bazı rivayetlerde bunun Fatiha sılresi okunarak yapılacağı anlaşılınakla birlikte, genel olarak hangi dualarla yapılacağı hakkında rivayetlerde açıklık bulunmamaktadır. Hadis kaynaklannda cenaze namazında okunacak dualar hususunda sınırlayıcı bir hükmün olmadığım da söyleyebiliriz. Bunun en önemli sebebi Resill-i Ekrem'in (s.a.v.)cenaze namazlannda farklı dualar okumasıdır. 47 Diğer taraftan başta Kütüb-i Sitte olmak üzere üçüncü asırcia tasnif edilen hadis kitaplanrun daha önceki hadis literatüründe yer alan bazı rivayetlere yer vermeelikleri görülmektedir. Erken dönem eserlerde cenaze namazının her tekbirinden sonra okunan dualar hakkında bilgi mevcutken, öncelikle merfı.1 rivayetleri esas alan sonraki kaynaklarda cenaze namazının kaç tekbirden 46 Hikiın, ei-M17ıtedrtk, 1, ; Beyhaki, eı-Siinm, IV, 69, No: Ahmed b. :txleni"in rivayetine göre ise İbn Abbas bir cenaze namazında ilk tekbirden sonra Fatiha sıiresini oh.-umuş, ikinci tekbirden sonra Restilüllah'a (s.a.v.) salavat getirmiş, üçüncü tekbirden sonra ölüye ve dördüncü tekbirden sonra ise kadın-erkek bütün mü'miolere dua etmiştir. İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalani (ö. /) el- ıvfetôlibii'/-ôi!Je bizevôidi'!-tJJeıônidi's-ıeiiiÔII!Jye (I-V), thk.: Habiburrahman el-Azami, Diru'l-ma'rife, Beyrut tsz., I, (Ahmed b. Meni'den). 47 Cenaze namazında okunacak dualarla ilgili hadis kaynaklannda birbirinden farklı rivayetlerin mevcudiyeri hususunda IGmil Miras şu değerlendirmede bulunmah.-tadıı: ''Bafla MiiıliiJJ'iu Aif b. Ma/ik'tm rivqyet elliği d11a obJJak iizere diğer Stilall ve Siinm ıa!Jip/eri iileaddit d11a rivqyet elllliflerdit: Öyle an/api!Jor ki, Rel-i J<.ibrfya Efendimiz kt!dtklan cenaze 1/a/J/a:dannda /q])'e/1 bir dlla bt9'tlnJJal/11flar, btmlardan her birilinde ba1ka bafka d11a tiiiiifltrdir. Her ıahôbi de ipifiği diiO)'t nakil ve rivô.;•e/ elllJiflir. B11 d/Jet/e jitkahô, /Ja!linin bildiği kııa, ll!{fm her hangi bir dttt!}t okıJı teroiz etmiJierdir. Ş11 kadar ki, ed't)•e-i 1/Je'Jflre ry)'İie ve /Jaflfnin zatine ve btmdan bafka biifiili /vfiiı/iilllan/ara fail bir d11a old11ğ11 için ed'IJ!Ye-i me'ıJ/reden bafka d11a edildiğinde btmlan ihtiva elmeıi efdaldir." IGmil Miras, Sahih-i B11hôri M11!Jtaıan Temd-i Sarih Tercemeıi ve Şerhi, VII. Baskı, DİB Yayınlan, Ankara , IV, Frkhi İhtilaflarda İsnadsız Rivqyetluin Ro/ii ibaret olduğu ve üçüncü tekbirden sonra okunan dualar hakkında rivayerlere yer verilmiştir. 4. 'Ve cellesenaüke 'İfadesinin Kaynaklan İlk dönem hadis kaynaklannda Hz. Peygamber'in namaza Sübbaneke dvası ile başladığına dair rivayerlerin mevcudiyeti. ile birlikte bu rivayerlerin biç birinde 've eel/e wıôiike' ifadesi yer almamaktadır. Sahabe ve tabiinden de bu hususta açık bir rivayete rasrlayamad.ık. Mevkılf ve maktfu:ivayerlerde birkaç sahabiden birinci rek'attan sonra hamd ve senada bulundukları nakledilmekte, ancak bunu Sübhaneke okuyarak yaptıklan açıkça belirtilmemektedir. Bununla birlikte sahabe ve tabiiçıin Sübbaneke okuyarak hamd-ü senada bulunmuş olmaları da mürrıkündüfunduszeue.info, genel olarak Sübhaneke okumak şeklinde açıklanmıştır. Serahsi (ö. /), erken dönem hadis kaynaklarında göremediğimiz 've eel/e smôiike' ifadesini İmam Muhammed'e (ö. /) nispet etmektedir. Ancak onun ef-Mebsiit'ta bu goruşu İmam Muhammed'e nispet ettiği kaynağın ismi farklı şekillerde kaydedilmişti.r. 48 Serahsi'nin burada 'veeelle senôiike' ifadesini Muhammed eş-Şeybaru'nin ei- Hrteee alô ehli'I-Medfne adlı eserine nispet ettiğini ·düşünmekle birlikte biz bu ifadeyi ei-Htteee'nin matbu nüshasında göremedik ei-Mebsiifun farklı baskılannda da bu ifade değişik şekillerde yer almıştır. Bunun bir sonucu olarak Serahsi'nin nereye atıfta bulunduğunu anlamak güçleşmiştir. İmam Muhammed'in bu görüşünü nakleden daha sonraki bazı Hanefi fakihleri 48 Serahsi'nin ifadesi şöyledir: "Muha/JJ/JJtd rahmefullahi alryh Kitôbii'l-hacc'da Medineli/erden naillaz kılanm 've eel/e mrôiike)'i de ıi!J•I~·eceğini ?fkretti." Serahsi, Ebii Bekr Şemsü'l­ eimme Muhammed b. Ebi Sebl Ahmed (ö. /), ei-Mebıiit (I-XXXI), Daru'l- ==:: ma 'rife, Beyrut tsz., I, (.!ljt J>.J ~~ ,;ıı JJ~J 4.U1 J>l .:r ~~ yl::S' cj .iıı v-.; PJ)· Bu metni esas alan ei-Mebsiit'un Türkçe tercümesi "lvluball/llled (rb.a) Kitabii'I-Hacc'da Medine eblinden "nafl/az krlan 've eel/e smôiike' de der" şeklindedir. (Serahsi, ei-Nlebmt, edit.: Mustafa Cevat Akşit, Gümüşev Yayınlan, İstanbul , I, 23). Bir diğer ==:: baskıda ise bu losım şöyle yer almaktadır: ( J~J ıll J>i .:r ;.,..,~., yl::S' cj .1ıı v-.; PJ .!ljt J>.J L.ıi J-<ıll) (Serahsi, ei-Mebsrlt, Daru'l-ma'rife, Beyrut /, I, 12). 49 Şeybaru, ei-Hiicce alô eb/i'I-Medllle(I-IV),tashih ve ta'lik: Seyyid Mehdi Hasan el-Kilini, Alemü'l-Kütüb, III. Baskı, Beyrut / ei-Hilcce'nin büyük bir losaurun günümüze ulaştığı düşünülmektedir (bkz. Taş, Aydın, "Ş~•bôJJi'~ DİA, XXXIX, 42, s. 41). Sözkonusu kısmın günümüze ulaşmamış olması mümkündür. Sabri ÇAP de bunun kaynağını farklı zikretmişlerclir. Konuya atıfta bulunan IGsaru (ö. / )'~sler ia, ister 11J11ktedi veya miinftrid o/sım, Siibhaneke AllahiimiiJejıi somma kadar oktl1j Zahim'r-1ivqye'de böyle dellliftit: Xitabii'l- hae'da ise bmıa 've eel/e senaiikejıi ilave etti" demekteclir. 50 İbn Maze el-Buhiıi (ö. /)de mezkfu: ifadenin el-Asi ve en-Nevadilde zikredilınediğini belirttikten sonra İmam Muhammed'in görüşünü Halvaru (ö. /) ve Serahsi'den nakletmekte vesözkonusu eseri Kitôbii'l-hueee alô ehli'l- Medfne şeklinde zikretmekteclir Mevsıli (ö. /) ise kaynak belirtmeksizin İmam Muhammed'in Sübhaneke'ye 've eel/e senôiike' ifadesini eklediğini söylemekle yetinir Ayni (ö. /)ise kaynak zikretmeksizin İmam Muhammed'in eserini Kitabii'l-hae ala ehli'l-Medfne ismiyle kaydederek bu sözü ona nispet etmekteclir Başta Serahsi ve Halvaru olmak üzere bazı Hanefi fakilileri tarafından Muhammed eş-Şeybaru'ye nispet edilen bu görüşe rağmen onun temel eserlerinde iftitah tekbirinden sonra okunacak dualara yer verirken 've eel/e senôiike' hakkında herhangi bir açıklamada bulunmadığı görülmektedir. Mesela; İmam Muhammed el-As!da 'Namaza gilif' babında ''kifi nallla!(fJ baflamak istediğinde tekbir a/uj ellietini kulaklanmil bizasma kadar kaldırır ve 'Siibhaneke Al/ahiilllme ve bihadike ve tebarakesmiike ve teôlô eeddiike 50 Kıisani, Bedôi'lf's-sauôi', II, Adı geçen yayınevinin / tarihli 7 ciltlik II. baskısı da ayru ifadeye yer vermektedir. ( 'lJ .!l..ı JWJ .!ll-l .!lNJ .!l~J funduszeue.info .!.);\,.- : J~ ( .j ..!JJ; funduszeue.info •.!!;ı.:; J>.J ~~~ ,..I:S"..; .ys. •'iJ <ı'.ı)l .riJ;. ..; fo u.<.. ~>_,< ;i t;..ıV ;i ı..ı..ı .:ıiS' •!>-- ,.!l_.,ı. .ıı ,L!J.ı). sı İbn Maze el-Buhi.ô, Burhanüddin Ebu'I-Meili .Mahmud b. Ahmed b. Abdülaziz el- Hanefi (ö. /), el-ıVIuhft funduszeue.info'l-fikhi'n-Nu'lllaJJf (I-IX), thk.: Abdülkeôm Simi el-Cündi, Diru'l-Kütübi'l-İlmiyye, I. Baskı, Beyrut /, I, (~..ılı J.>i Js- ~1 yi:S" .j fo .iıı v-.) ~ .:ı~. 52 Bkı. Mevsıli, Ebü'l-Fazl Mecdüddin Abdullah b. Malımüd b. Mevdüd (ö. /), ei-İhtfJ•ar li-ta'/f/i'l-mflhfôr (I-V), thk.: Zühe)•r Osman el-Ca'id, Diru'l- Erkam b. Ebi'l-Erkam, Beyrut tsz., I, 53 Ayni, Ebü Muhammed _Bedreddin Mahmüd b. Ahmed b. Musa el-Hanefi (ö. /), ei-Bri14J'e lerhri'I-Hid4J•e (I-XIII), nşr.: Diru'l-lditübi'l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut /, ll, ( ..!.lı-1 .!lNJ .!l~J ~~ .!.);~ ~.ıil.}>i Js- ~~ ,..I:S" .;ı .JS Jü.: .!l~ ..ıı 'jJ !l_;L;; J>.J). Fıkhi İhtilaflarda İsnadsız Rivq)'etlerin Ro/ii ve lô ilôhe ğqymk' der" demekte34 fakat söz konusu ifadeden hiç bahsetmemektedir. O bu eserinde cenaze namazı ile ilgili bir bölüme yer vermemiş, 'Namaz Böliimii"nde ''fehidziı yıkanması ve omm için yapılması gereke11ler" ve "Kadm ve erkek öliiletin yıkanJJJası" adıyla iki baba yer vermiş ve burada cenaze namazı hakkında bazı hususlara da değinmiş, fakat okunacak dualardan hiç bahsetmerniştir. 55 Muhammed eş-Şeybaru 'Kitôbii'l-Asôr'da ise Basra'dan bir gurup İnSanJ.!l namaza başlarken hangi duanın okunacağını sormak üzere Hz. Ömer'e (ö. 23/) geldiklerini, Hz. Ömer'in onlara kıldırdığı namazda cehren Sübhaneke duasını okuduğunu Ebu Hanife'den nakletmekte ve ~ım;ıaza ba;larkm biz bmum okmmıasım kabul ede1iz' demekte, fakat 've eel/e senaiikehakkında bir açıklamada bulunmamaktadır. 56 Muvatta'ın Şeybanl rivayetinde ise Said el-Makburi'nin funduszeue.infoının Ebu Hüreyre'ye cenaze namazını nasıl kıldığını sorması üzerine Ebu Hüreyre'nin 'cenôze komllmıca tekbir aldım, Allah 'a hamdettim, Resiiliine salavôt getirdi1ll, sonra da Allôhiim1Jie abdiike ve'b11ii abdike duasını okttdtlllı' dediği nakledilmekte ve akabinde İmam Muhammed "biz bmm kabıli ede1i~ Cenôze 1ıamaif11da kıraatyoktur ve bu Ebt1 Hanift'nin göiii;iidiir" demekte~. 57 İmam Muhammed, el-H11cce alô ehli'l-Medine adlı eserinde ise namazda k:uaat hakkında farklı konularda bilgi verirken, iftitah tekbirinden sonra okunacak dualara yer vermeıniŞtir. 58 54 Şeybini, el-Asi, Alemü'l-kütüb Baskısı, I, Eserin Muhammed Boynukalın tarafindan yapılan tahkikli baskısında da ayru ifadeler yer almaktadır. Bkz. e/- As/(Mukaddime+ I-XII), thk. ve dirase: Mehmet Boynukalın, Daru İbn Hazm, Beyrut /, I, 6. İmam Muhammed namazda yanılma ile ilgili bölümde de Sübhaneke'nin terkinden dolayı sehiv seedesinin gerekip gerekmeyeceğinden bahsederken 'Siibhaneke Allahiiliiiiie ve bihomdik' ifadesi}•le yetinmektedir. Bkz. Ag.e.,Alemü'l-lditüb Baskısı (),1, ; Daru İbn Hazm Baskısı (), I, 55 Şeybini, funduszeue.info, Aıemü'l-h.-ütüb Baskısı (), I, ; Daru İbn Hazm Baskısı (), I, 56 Bkz. Şeybani, Kitobii'l-ôsar, I, , No: O bu duarun gizli o!unacağından bahsederken de 've eel/e senaiike' if~desine yer vermez. Bkz. A.g.e., I, 57 Milik, J.'ıtf11votto', Şeybaru rivayeti, thk.: Abdillvehhab Abdüllatif, IV. Baskı, Kahire /,s. 58 Bkz. Şeybaru, Ebu Abdiliili Muhammed b. Hasen b. Ferkad, (ö. /), ef·HIIcce ola ehli'I-Medine (I-IV), Alemü'l-h.-ütüb, III. Baskı, /,!, , , Şeybam bu eserinde cenaze bahsinde "ii/ihliill)'lkoiiii/OS/ 1~ "cenaze /JIO!(JIIdo el/eri/1 Sabri ÇAP Tesbit edebildiğimiz kadanyla Serahsi'den sonra Sübhaneke duasının 've cel/esenaiike' ile birlikte yer aldığıdiğer kaynaklar funduszeue.infoı.e yakın tarihlerde vefat etmiş olan İmam Gazili (ö. /) ve Deylerni'nin (ö. /) eserleridir. Gazili İI?J•ôll Ulfi1J1i'd-df11'de namaza başlarken okunacak dualar hakkında bilgi verirken farklı rivayerlerle gelen dualan birleştirmek için 'AIIôhii ekber kebfra11 ve'l-hamdii Iiliahi kesfran ', 'veccehtii vech!Je lille::if. .. ' ve 'SiiblıallekeAIIahiimme vebihamdike vetebôrakesmiike veteôla ceddiike ve cel/esenôiike ve lô ilôhe ğaymk' dualanru birlikte okumarun güzel olacağını söyler Ancak Gazili l;ıurada bir kaynak zikretmez. İhya'da geçen hadislerin tahricini yapan Irak! (ö. /), Sübhaneke ile ilgili rivayeri Ebu Davıld, Tirmizi ve Hakim'in Hz. Aişe'den (merru), Müslim'in de Hz. Ömer'den mevkılf olarak rivayet ettiğini, Hakim'in Hz. Aişe rivayetini sahih, Tirmizi ve Direkutci'nin ise zalf kabul ettiğini söyler Iraki söz konusu musanniflecin rivayetlerinde 've eel/e se11aiike' ifadesinin bulunmadığına işaret etmemiş, sanki mezkılr musannifler hadisi Gazili'nin naklettiği şekliyle rivayet etmişler gibi dile getirmiştir.Şafiiolan Gazali'nin namaza başlarken Sübhaneke duasının 've cellesmôiike' ile funduszeue.info-te okuoacağını söylemesi de dikkat çekicidir. Deylerni ise İbn Mes'ıld'dan merfıl olarak nakledilen ''AIIah'a en sevimli siiz k11lım 'SiibhônekeAIIôhii!IJIJJe vebihaiJidike vetebôrakesllJiike veteôlô ceddiike ve la ilôhe ğ'!)•mk' de1J1esidir. Allah'ın e11 çok gazaplandığı söz de bir k~sıiıin diğer bi1ine 'AIIa/J'ta/1 kork' deiJiesi, omm da cevap olarak 'sen kendine bak' demesidir' 6' hadisini İbn Mes'ıld'dan 'ue cellesenaiike' ifadesi ile birlikte kaldmiiJJost'~ "cmowle birlikte yiiniiJJe" ue "cmozmin kabre komdllloıt" gibi biiblara yemıiş fakat cenaze namazı.auı kılınışından ve ol,.-unacak dualardan bahseonemiştir. Bk2. A.g.e., I, 59 Gazili, Ebu Hıirnid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tusi (ö. /), İI!J'ÔII UltiiJJi'd-din (I-IV), D:iru'I-Ma'rife, Beyrut tsz, I, w Bk2. Irili, Ebü'l-Fazl Zeyaüddin Abdurrahim b. el-Hüseyn b. Abclirrahman (ö. /), ei-Muğnf hoiiJii'l·esfôrji'l-eıfôr Ji lahrfci IIIÔ ji'I-İl!Jôi mine'I-abbar (İl!J•ô ile birlikte), I, 6ı Bk2. Nesru, es-Siinmii'I-Kiibrô, IX, , No: ; , (son iki rivayet mevl,.'liftur ve bu rivayetlerde Sübhaneke'nin sonunda ilave ifadeler de vardır. Ayoca bazı funduszeue.infoayetlerde 'ebobbe'J./ulôlll' kısmı sonda yer almaktadır); Nesıü, Amelti'l-yev ı:e'l-lqle, I, , No: , (ıkinci rivayet mevküftur); ed-Dabbi, ed-D11ô, s. (mevkılQ. İbn Ebi Şeybe ise mevkılf olarak hadisin sadece ilk kısmını nakleder. Bk2. M11somıej, II, 58, No: 2~ Fıkhi İhtilajlarda İsnadsız Rivqyetle!ill Ro/ii nakleder Bu rivayette, mezkılr duanın namaz veya namaz clışuıda o_kunan bir dua olup olmaclığı hakkında bir kayıt funduszeue.infosii'l-ahbar'uı bazı baskılannda ise hadiste bu ifade bulunmamaktadu:. 63 Sübhaneke duasına 've cellesenaiike' ifadesiyle birlikte yer verenlerden biri de geç dönemde yaşamış olan Ali b. Muhammed el- Bağdadi el-Hazin'dir(ö. /). O Liibabii't-te'vtlfl me'ani't-tmifl adlı tefsirinde ((Gecenin bir kısmmda ve yıldıifann baf!Jı sırasmda O 'nu tesbih et'M ayetinin tefsirinde Hz. Aişe'den ((Prygamber (s.a.v.) 11amaza baflaymca 'SiibhdnekeAJ/ahiimme ve bihamdike vetebarakesmiike vetea/a ceddiike ve eel/esmalike ve la i/ahe ğayruk' d11asım okurdu"rivayetini nakletmektedir Hazin kaynak olarak Tirmizi ve Ebıl Davıld'u göstermektedir. Halbuki bu iki muhaddisin Hz. Aişe'den naklettiği rivayette mezkılr ifade yer almamaktadu:. Sübhaneke'den başka 've cellesenaiike' ifadesini ihtiva eden diğer bir hadis daha vardu:. Bu rivayet, bir kimseden veya zilim bir sultandan korkulduğunda, uykusuzluk durumunda ve yolculuğa çıkılacağında okunacak uzun bir dua olup İbn Abbas, İbn Ömer, Enes b. Malik, İbn Mes'ıld ve Hilid b. Velid'den (ö. 21/) merftl ve mevkılf olarak nakledilmektedir. Bu hadist~, sözü edilen ifade ".!.l.r.f .J! 'YJ .!.ljG J>.-J .!.ljk- ]ı:." şeklinde yer almaktadu:. 66 62 Deylemi, EbU Şüca'Şirılye b. Şehredir b. Şirılye (ö. /), Firdevsii'funduszeue.infoôr bi !IJe'siili'l-hitôb (I-V),thk.: Said b. Besyı1nl Zağlill, Diru'funduszeue.infoübi'l-ilmiyye, Beyrut 14{)6/, I, , No: 63 Bkz. Deyleı:nl, Firdevsii'l-ahbôr (I-V), thk.: Fevvaz Ahmed ez-Zümerli, Muhammed el-Mu'tasun billah el-Bağdacli, Dılru'l-h.-ütübi'l-Arabi, I. Baskı, Beyrut /, I, , No: 64 et-Tfu, 52/ 65 Bkz. Hazin, Ebü'l-Haseo Alaüddin Ali b. Muhammed b. İbrahlm el-Bağdadi (ö. / ), Liibôbii't-te'vflfi llleôni't-teniffı thk.: Muhammed Ali Şahin, Diru'funduszeue.infoübil- ilmiyye, I. Baskı, Beyrut , IV, 66 Bkz. İbn Ebi Şeybe, Mflsmmef, X, , No: , ; Buhaô, ei-Edebii'l-llli!fred, s. , No: ; Tinnizi, Da'a~at, 90, No: ; Taberıini, ed-D11ô, I, , , , No: , , ; ei-MII'cei!Jii'l-keM; IV, , No: , X, 15, , No: , ; Beyhaki, ed-D11ôii'l-kebfr (I-III), thk.: Bedr b. Abdullah, I. Baskı, Kuveyt, , ll, 35, 62; No: , ; Heyseı:nl, Meci!Je'"'z-Zevôid, X, Bu hadis İbn Mes'ud'dan mevkUf olarak ise, Taberani, ed-D11a, I, , No: ; e/-1\funduszeue.info'cemii'l- Sabri ÇAP Hanefi fakihi İbnü'l-Hümam (ö. /) ise bu ı:ivayete atıfta bulunarak 've eel/e senaiike' lafıını İbn Ebi Şeybe ve İbn Merdı1ye'rıln (ö. /) funduszeue.infoôbii'd-dua'sında İbn Abbas'tan mevkuf olarak uzun bir hadiste naklettiğini, Hafız Ebu Şüca' (ed-Deylemi)'nin ise İbn Mes'ud'dan rivayet ettiğini söyler İbnü'l-Hümam, 've eel/e seJJaiike' ifadesi her ne kadar İbn Ebi Şeybe ve İbn Merdı1ye tarafından uzun bir hadiste İbo Abbas'tan nakledilen bir ı:ivayette kendi sözü olarak bir cümle halinde rivayet edilmiş ve Ebu Şüca' tarafından Kitabii'l-ftrdevlte İbn Mes'U.d'dan rivayet edilen bir hadiste geçmişse demeşhur kaynaklarda yer almış sayılmadığını vurgular İbn Mes'ud rivayetini Deylemi'den başka musannifler de merfıl ve mevkı1f olarak rivayet etmelerine rağmen 've eel/e senaiike' ifadesini Deylerni'nin eseri dışında diğer kaynaklarda göremedik. Bu rivayette ise Sübhaneke'nin namazda okunan dua olarak mı tebcil edildiği yoksa genel mi olduğu belli değildir. İbnü'l-Hümam'ın bu ifadenin başka hadisler içinde geçmesinin, namazda okunmasını gerektinneyeceğini vurguladığını görüyoruz. 5. Cenaze Namazında Sübh"aneke Duasının Okunınası Temel hadis kaynaklarında yer alan merfıl ve mevkuf rivayetlerin hiç birinde cenaze namazının ilk tekbirinden sonra Sübhaneke . duasının okuoacağına dair açık bir ifade geçmemektedir. Merfıl rivayetlerde öncelikle üçüncü tekbirden sonra okunan dualara işaret edilmekte, sena ve salav:ida ilgili aynnnya girilınemekteclir. Bunun sebeplerinden birisinin, ihtilafların daha çok sena ve salavattan ziyade üçüncü tekbirden sonra okunan dualarda cereyan etmesi ihtimalidir. Resillüllah'ın daha ziyade üçüncü tekbirden sonra farklı dualar okumuş olması, birinci ve ikinci . kebfr, X, 15, No: ; İbn Ebi Şeybe, Mllımmif, VI, 22, No: ; Buh:lıi, ei- Edebii'l-miifred,thk.: Semir b. Emin ez-Züheyri, Mektebetü'l-me:iı:if, I. Baskı, Riyad /, s. , No: Halid b. Velid'den ise, Taberaru, Ebii'/-Kôm11 Siiii!JWIÔII b. Ahmed b. E.1Jiib (ö. /), el-lvbtttiiJii'l-kebfr (I-XX), Thk.: Harndi Abdülmecid es-Selefi, .Mektebetü'l-'ulılm ve'l-hikem, 2. Baskı, Musul /, N, , No: ; İbn Abbas'tan mevküf olarak, İbn Ebi Şeybe, ı1rluıamıef, VI, 23, No: ; Tabecini, ei-M11 'cmJii'l-kebfr, X, , No: ; Heysemi, Memıe11 'z-zevôid, X, 67 İbnü'l-Hüm:im, Kemıileddin Muhammed b. Abdülvahid b. Abdülhamid, (ö. /), Fethıt'l-kadir (I-X), (Merginani'nin Kilabii'l-bidli,)'e'si ile birlikte), Daru'l- Fikr, y.y., tsz., I, 68 İboü'l-Hüm:im, Felb11'l-kadfr, I, Fıkhi İhtilaflarda İsnadsız Rivqyet!etin Ro/ii _ tekbirden sonra ise yoğun olarak aynı dualan tekrarlaması veya bu tekbirlerden sonra dua okumamış olması da ihtimal dahilindedir. Yine sababe funduszeue.infoin uygulamalarından, cenaze namazında okunacak dualar hakkında hatta sena ve salavat dahil olmak üzere bir sınırlama olmadığı da anlaşılmaktadır. Hadis literatüründe Hz. Peygamber'in cenaze namazında Sübbaneke okuduğuna dair bir rivayete rastlanmamaktadır. Dolayısıyla cenaze narnazına Sübhaneke okuyarak başlanması görüşünü Resill.üllah'ın uygulamasına dayandırmak mümkün değildir. Hanefiler ve Hanbeliler namaza Sübhaneke duası ile başlanması hususunda hemfikir iken69 cenaze namazında Hanbeliler Fatiha sılresinin ° okunınası görüşünü kabul etmişlerdir. Cenaze namazında Sübhaneke 7 okunı:nası görüşü sadece Hanefilere mahsustur. Ancak Hanefilerin ilk tekbirden sonra hamd ve sena olarak Sübhaneke okunınası görüşünü Resill.üllah'tan, sahabeden veya tabiinden nakledilen rivayetlere dayandırmadıklarını söyleyebiliriz. Onların cenaze namazını bazı yönleriyle namaza benzeterek, diğer namazlardaki uygulamayı cenaze narnazına da tatbik ettikleri görülmektedir. Hanefiler bu açıdan namazlar arasında farz veya nafile ayırımı yapmamışlar, bütün namaziara başlarken hamd-ü sena olarak Sübhaneke cimisının okunınası görüşünü kabul etmişlerdir. 6. Sübhaneke'nin 've celle senaüke' İle Okunınası Hakkında Fıkhl Tartışmalar Temel hadis kaynaklarında cenaze namazında Sübbaneke duasının okunacağına dair açİk bir ifadenin yer almadiğını ve bu hususun sadece Hanefi mezhebi için söz konusu olduğunu yukanda belirtmiştik. Hanefi fıkıh kaynaklannda Sübbanekenin 've cellesenôiike' ile birlikte okunınası husus u,_genel olarak namaza başlanınca okunacak dualarla ilgili bölümde ele alınmakta, nadirende cenaze namazı ile ilgili bölümde zikredildiğigörülmektedir. Hanefi fakihler arasında 've ce!lesenôiike'nin bütün namazlarda okunabileceğini söyleyenler olduğu gibi, sadece nafile namazlarda okunabileceğini, bütün namazlarda okunup okunmamasının kişiye bağlı olduğunu vecenaze namazı dahil, bütün namazlarda 69 Bkz. Şeybani, /(jfabii'I-Asar, I, ; /(jtôbii'I-Asl e!-IJia'r!if bi'/-1\1/ebslit, I, ;Ahmed b. Hanbel, ı\tlesôi~ s. 70 Bkz. İbn Kudaine, ei-Muğnf, IV, Sabri ÇAP okuamamasım savunanlar mevcuttur. Yine bu ifadenin cenaze namazında da okunmasım zorunlu görmeyenler ve sadece cenaze namazında söylenınesi gerektiğini düşüneniere rastlanmaktadır. Burada öne sürülen asıl gerekçe sözkonusu ifadenin meşhur rivayetlerde yer almadığı, yani Hz. Peygamber'den ve sahabeden sahih olarak rivayet edilmediği, dolayısıyla me'sı1r olmayan bir ifadenin farz ve nafile namazlarda veya bütün namazlarda söylenmemesi gerektiğidir. Cenaze namazında söylenebileceğinin gerekçesi ise bu namazda rükıl ve secde bulunmadığınqan dolayı diğer namazlar gibi olmadığı; hamd, sena ve duadan ibaret olduğudur. Fıkhl olarak 've cellesenaiike' ifadesinin cenaze namazında söyleomesinin bir zorurıluluk olmadığı, sadece söylenınesinde bir sakıncanın bulunmadığı belirtilmektedir. Bilhassa bu ifade hakkındaki tarttşmaların cenaze namazı ile ilgili bölümlerde değil, namaza başlayınca okunacak dua ile alakalı konular arasında ele alınmış olması da dikkat çekicidir. Hanefi fıkıh kaynaklarında bütün namaziara başlarken Allah'a hamd ve senada bulunularak başlanması gerektiği zikredilmekte ve bu husus salıibe ve funduszeue.info uygulamalarına dayandırılmaktadır. Sübhaneke duası da hamd ve seninın ifası olarak okunmaktadır. Mesela; İmam Muhammed namaza başlanınca okunacak dua ile ilgili şu rivay~te yer veru: ''Basra'lı bir gurup insan sadece namaza başlayınca okunacak duayı sormak için Ömer b. Hattab'a geldiler. (funduszeue.info) dedi ki: Ömer kalktı ve namaza başladı. Onlar da Ömer'in arkasındaydılar. Ömer sesli olarak 'SiibhônekeAI!ahiimme vebihatJıdike vetebôrakesiJıiike ve teala ceddiike ve ta ilôhe ğayruk 'u okudu. Muhammed dedi ki: Biz de namaza başlarken buuygulamayı alıyoruz. Fakat imarnın bunu sesli okumasım gerekli görmüyoruz."71 71 Muhammed eş-Şeybaru, Kitabii'l-ôJôr, I, İmam Muhammed'in bu rivayetini iftitah tekbiri ile ilgili bölümde EbU Yusuf da nakletrniştir. (Bkz. Ebu Yusuf, Ya'kub b. funduszeue.info el-Ensan (ö. /), Kitôbii'l·aJôr, Daru'l-kütübi'l-ilrniyye, Beyrut tsz., s. Ebu Yusuf oh.-unaca dualarla ilgili başka bir rivayete yer vermez). Hadisi -ayoca Tahavi (Şer/m Ma'ôni'l·aJôr, I, , No: ) ve Hakim (ei-MiiJtedrek, I, ) nakleder. Şaw olan Nevevi ise Hz. Ömer'den nakledilen rivayette Sübhaneke'nin iftitah tekbirinden sonra okunduğunun açık olmadığuu ileri sürer. Fıkbi İbtiltiflarda İsnadsız Rivqyetle1in Ro/ii İmam Muhammed eliğer bir eserinde de namaza başlayınca okunacak dua ile ilgili şöyle der: 'Xi,si namaz kılmak istediğinde tekbir alır ve ellerini ku/funduszeue.infoım hizasma kadar kaldım: Sonra SübhanekeA//ahiitJime vebihamdike vetebôrakesmüke vetea!a ceddiike ve la i!ahe ğayruk (duasını) akut: "72 İmam Muhammed bu eserinde cenaze namazı ile ilgili bölümde namazın kılmışını tarif etmekte, ancak okunacak dualara hiç değinmemektedir. O 73 bu eserlerinde 've ce//esenaiike' ile ilgili bir değerlendirmeye yer vermemişfunduszeue.infoed eş-Şeybaru başka bir eserinde ise cenaze namazında okunacak dualada ilgili şu görüşleri nakleder: ''Bize Ebu Hanife Hammad'dan, Hammad da İbrahim'den haber verdi ve dedi ki: Cenaze namaifnda belidenmiş bir !V' yoktur. Ancak ·namaza baflarsıJı1 A//ah'a hamd edersin1 Peygamber'e (s.a.v.) salavat getiJirsiJ1 kendin ~cin ve ölii için istediğin gibi A//ah'a dua edersin. "74 1 ''Bize Süfyan es-Sevrffibu Haşim'den o da İbrahim en-Nehru'den haber vereli ve dedi ki: 'Bilinci tekbirden sonra Al/ah'a wıa1 ikincisinde Prygamber'e (s.a.v.) salavafı üçüncüsünde ölü için dua ve dö.rdüncüsiinde selam Velirsin. ' Muhammed dedi ki: Biz bunu alınz. Bu aynı zamanda Ebı/Han[/e 1nin de göriifüdiir."75 Onun bu açıklamalarından cenaze namazının kılınışını açıklayıp okunacak duaların ayrıntısına girmediği görülmektedir. Cenaze narnazına başlayınca harnci ve senanın hangi dua ile yapılacağı açıklanmamış, dolayısıyla 've eel/e senaüke' ifadesine de yer verilmemiştir. Hanefi fıkıh kaynaklarını dikkate aldığımızda namaza başlayınca okunacak dua veya namaza başlayınca okunan Sübhaneke'nirı 've eel/e senaiike' ile birlikte okunınası ya da okunmaması hususunda genel olarak şu görüşlere rastlanmaktadır: Bkz. Nevev:l, Ebu Zekeriyya Yahya b. Şeref (ö. /), ei-Meclllfi' wiJII'I-miihez:zeb (I-XX),thk.: Mahmud Matrahi, Daru'l-fikr, 1. Baskı, Beynıt /, lll, 72 Muhammed eş-Şeybaru, Kitabii'f-Asl, I, 73 Bkz. Muhammed eş-Şeybaru, Kitabii'I-Asl, I, 74 Muhammed eş-Şeybaru, Kitôbii'l-asôr, I, Ayrıca bkz. Abdürrezzak, lvfffsannef, III, , No: 75 Muhammed eş-Şeybaru, Kitôbii'l-ôsôr, I, ; Abdürrezzik, ıvlwamıef, III, , No: Sabri ÇAP a. 'Ve CeUeSen aüke' Bütün. Namazlarda Okunur Hanefi fıkıh kaynaklannda 've eel/e senaiike' ile ilgili tartışfunduszeue.info cenaze namazı bölümünde değil, iilitah tekbirinden sonra okunacak olan dua münasebetiyle yapıldığını daha önce ifade etmiştik. Serahsi (ö. /) de konuyu bu bağlamda ele alır ve namaza başlanınca Sübhaneke duasının okunacağını funduszeue.infoi bu duayı Resıllüllah'ın okuduğunun Hz. Ömer, Ali ve İbn Mes'ud tarafından rivayet edildiğini, ancak 'ue eellesenaiike' ifadesinin bu rivayetlerde zikredilmediğini belirtir. O bu ifadenin- okunmamasını savunur ve gerekçe olarak da meşhur rivayerlerle nakledilmemiş olmasını gösterir. Ancak Serahsi, İmam Muhammed'in 'ue eellesmaiike' ifadesinin bütün namazlarda söyleneceği görüşünde olduğunu nakletmektedir. O cenaze namazı veya diğer namazlar arasında bir ayınrn. olmaksızın Muhammed eş-Şeybaru'nin Kitabii'I-H11eee alaehli'l-Medfne'de, namaz kılanın mezkfu ifadeyi de söyleyeceğini zikrettiğini nakleder. Onun bu konuyu namaza başlarken 76 okunacak dua konusunda ele alması da önemlidir. Ancak o Hanefi mezhebincieki genel görüşe göre, bu sözün meşhur rivayetlerde yer almadığından dolayı söylenmeyeceğini de belirtmektedir. Serahsi'den sonra Hanefi fakihlerinden Mevsıli (ö. /) de namaza başlarken okunacak dua hakkında bilgi verirken Sübhaneke'nin sonuna kadar okunacağını belirtir ve İmam Muhammed'in Sübhaneke'ye 'ue eellesenaiike'ıfadesini de ilave ettiğini söyler.n Şeybam'ye göre b~ ifade sadece cenaze namazında değil, bütün namazlarda söylerunelidir. Ayni (ö. /) ise namaz kılan kişinin tekbirle namaza başladıktan sonra Sübhaneke'yi okuyacağını, Ebu Bekir, Ömer, İbn Mes'ud, İbrahim en- Nehai, Ahmed ve İshak gibi ilimlerin çoğunun bu görüşte olduğunu · ifade eder ve İmam Muhammed'in Kitabii'l-hıteee ala ehli'I-Medfne adlı eserindeki görüşüne yer verir Hanefi fıkıh kaynaklan bu görüşü İmam Muhammed'e nispet ederken, Şafii mezhebine mensup olan Ebü'l-Mehasin Ruyaru (ö. /) ve Ebu'l-Hüseyn Yemeni (ö. /) namazda 'ue eel/e 76 Serahsi, ei-Mebsiit, I, ·-- 77 Mevsill, ei-İhtfJ•ôr li Ta'lfl'i/-Muhtôr, I, 1s Ayni, e/-BiJ·e ftrhu'I-Hid4J·e, II, Fıkhi İhtilaflarda İsnadsız Riuqyetle1i11 Ro/ii senaüke' okunınası görüşünü İmam-ı Azam'a ruspet etmişlerdir. Ruyani, Ebu Hanife'nin ''Namaza'Siibhaneke AllahiimJJJe ve bihamdike ve tebarakesmiike ve teala ceddiike ve eel/e senaiike ve la i/ahe ğtıjıruk; ile baflar" dediğini :Oaklederken Yemeıli namaza başlarken okunacak dualar 79 hakkında Şafii'nin görüşünü naklettikten sonraEbuHanife'funduszeue.info tekbirinden sonra Sübh:ineke'yi 've eel/e senaiike' ile birlikte okumayı müstehab kablll ettiğini zikreder Ancak İmam-ı Azam'a isnad edilen böyle bir görüşe Hanefi kaynaklarında rastlayamadık. Bu durum aynı zam~da mezheplerin görüşlerinin kendi kaynaklarından tespitinin zorunluluğunu da göstermektedir. b. 'Ve celleSenaüke'Sadece Nafile Namazlarda Okunur Bazı kaynaklarda 've eel/e se1ıaüke' ifadesinin bütün nıifile namazlarda söylenebileceği görüşü yer almaktadır. Serahsi namazın başlangıcında okunan Sübhaneke'nin 've eel/e smaiike' ile okunup okunmayacağı tartışmaları ile birlikte Ebu Yusuf'un Sübhaneke'ye ilave olarak 'veeeehtii veehrye lille~f. .. ' duasını da okumay1 güzel bulduğunu, Şafii'nin de bu görüşte olduğunun nakledildiğini söyler. Şafii'nin aynca buna ilave olarak Hz. Ali'den nakledilen "AI/ahüwlle innf zalemtii nejsf zulmm . .. " duasını da ilave ettiğini belirtir Serahsi bütün bu rivayetleri şöyle değerlendirir: "Bize göre btmlarm hepsini kiJinafile nama~arda sijyle1: Nafilelerde d11a gmif tıttttltJıttflt Fmifarda ise btt koda mqhur olan esere ilave yapıltJJaz. ,,y Burada onun diğer istiftah duaları ile birlikte 've eel/e smaiike' 2 ifadesi hakkında da değerlendirmede bulunduğu anlaşılmaktadır. 79 Rılyani, Ebü'l-Mehasin Fahru'l-İsl:iın Abdülv:funduszeue.info b. İsmail b. Ahmed et-Tabeıi (ö. /), Bahm'f-lltiizehheb (I-XIV), thk.: Tank Fethi es-Seyyid, Daru'l-kütübi'l- ilıniyye, I. Baskı, , II, O bu görüşü Sevri, Ahmed b. Hanbel, İshak b. Rahuye ve Evzai'ye de ruspet eder. 80 Bkz. Yemeni, Ebu'l-Hüseyn Yahya b. Ebi'l-Hayr eş-Şafii (ö. /), ei-Bv•an ji e!(/ıebi'l-imôm q-Şô.fti (I-XIII), thk.: Kasım Muhammed en-NUri, Daru'l-ivlinhac, I. Baskı, Cidde /, ll, Müellif, hadisi Hz. Aişe'nin Hz. Peygamber'den naklettiğini de belirtmekte, fakat kaynak zikretmemektedir. sı Bkz. Serahsl, ei-Mebslit, I, 82 Serahsi, el-i\tiebslit, I, 13 ( )l.i .;ı;ıı ..;; ı..i.; e;--Ji 4J _r'ıı_, ,ı~P}=:lt..;; .!ll~ J~ .:ııs- ..;i ıs- .!ll~ J<Ji.; f:/1 y _rı ı.. Js- >!;ı). Sabri ÇAP Merginaru (ö. /) de namaza başlarken Sübhaneke'nin okunacağıru, meşhur rivayerlerde yer almadığından dolayı 'veeelle se11aiike' ifadesinin farz namazlarda söylenmeyeceğini belirtir Farzlann dışındaki namazlarda mezkıir ifadenin söylenebileceğine dair diğer bir değerlendirme}ıi de Baberti (ö. /) yapmaktadır. Konuyu ele alırken o şu görüşü dile getirir: "Farz naJJJaifara geli11ee, bunlarda tJJefhm· olan esere i!Jıadede bulmmllllaz. Bmıdan dolqyı farz naa;darda 've eel/e smôiike' ifadesi söyleJJtllei: Çiinkii b11 ifade !Jlefhllr tivqyetlerde ifkrediiJJJedi. 'B4 Baberti bu hususta . cenaze namazı ve nafile namazlar gibi bir ayınm da yapmamaktadır. Benzer bir değerlenclirme}ıi Ayni'nin (ö. /) de yaptığı görülmektedir. O bu ifadenin meşhur haberlerde zikredilmediğini, Şerhu't-Tabavi'de Mütekaddimfuıdan bunun hakkıoda bir söz olmadığını söylediğini bildirir ve 'b11 ifadeyifor'{jarda söylemez' der. 85 Molla Büsrev (ö. /), "ilk tekbirdm sonra diğer namaifarda o/duğ11 gibi senada b11/mmr" demiş, senanın nasıl ifa edileceği ve Sübbaneke okunduğunda 've eel/e senaiike' ile ilgili bir açıklama yapmamış ur. 86 Molla 83 Merginaru, Buxhanüddin Ebü'l-Hasan Ali b. Ebi Bekr b. Abdilleelli el-Fergioi (ö. /), ei-Hidqye ferlm Bidô;·eli'l-miibtedf (I-IV), el-Mektebetü'I-İslamiyye, (y.y.), tsz., s. İbo Abidin de şöyle der: "Hid4J•e ıôbibi funduszeue.infoôrôtii'n-Nevôrjl adlr_kitabmda 've eel/e ımôiike' ıô~i !llefbur kitabiarda farzlar hakkmda llaklediiiiJelltiflir. Nerede riv4J•el edi!IJiifJt ondan aksal tehecdid 1/allta'(fdtr' dtllliflir. ''İbn Abidin, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdiliaziz ed-Dımaşki (ö. /), Reddii'l-llmbtôr ale'd-Diini_'l/ltbtôr (I-VI), Daru'l-fikr, II, Basla, Beyrut /, I, 84 Baberti, Ekmelüddin Muhammed b. iYiahmüd b. Ahmed el-Baberti er-Rüml el- .Mısri (ö. /), ei-İn4J•e ftrbu'l-hidqy·e (1-X), (Hidaye ile birlikte), Dıiru'l-fikr, (y.y.), tsz., I, 83 Ayni, ei-BiH4J•e ferbH'I-Hidqye, ll, 8<i Bkz. Molla Hüsre\', Mehmed b. Feramuxz b. Ali (ö. /), Diirerii'l-bukkôtJJ 1erhlf GHreri'l-abkôllt (I-II), Dıiru İhyru'l-lditübi'l-Arabiyye, tsz., I, Molla Hüsrev, "ilk tekbirden sonra diğer namazlarda olduğu gibi senada bulunur ( ~ ~1 (U~ t8j) ..,.,ıft:=ıı ) 1( t;!" JJ~ı" dediği halde (Diirerii'l-bukkôllt wh" Gureri'l-obkô, I, ) bu eserin tercümesinde sadece sena ifadesi nak:ledilmemiş, bunun yerine ''i/k tekbirdm soNra, diğer 1/allta'(/ardaki gibi Siibbôlfeke AllabiiiiiiJJe ve bibadik ve tebôrokeımiik ve teô/ô ceddiik ve eel/e ımôiik ve lô ilôbeğaymk duôsr okmmr" şeklinde tercüme edilmiştir. Bkz. Molla Hüsre''• GHrenoe Diirer Ttmllllesi (İılallt Frkbr ve Htrkukr1 (I-IV), Terc.: Arif Erkan, KitSan, İstanbul , I, Aynı durum eserin Osmanlıca tercümesinde de görülmektedir. (Bkz. Süleyman b. Veli ei-Ankaravi, TermJJetii'I-Gurer ı•e'd-diirer, Matbaatü'funduszeue.info, II. Baskı, (y.y.), , s. ). Fıkhi İhtilajlarda İSJJadsız RıiJq)'etlerin Ro/ii Hüsrev namazın kılınışı ile ilgili bölümde ise senayı Sübhaneke olarak açıklamakta, farz namazlarda 've ce/le smaiike' ifadesini söylemeyeceğini belirtmekte ve buna gerekçe olarak da meşhur rivayetlerde yer almadığını göstermektedir İbn Nüceym ise 've eel/e senaiike'nin söyleomesinin isteğe bağlı olduğunu, meşhur rivayetlerde yer almadığını ve meşhur olana tabi olunması gerektiğini önceki kaynaklardan naklettikten sonra şöyle der: "Bmılardmı hasıl olan, her ne kadar funduszeue.info'ı sma olsa da, bu durumun hıtsus!J•etinde 1iv4Jıet edilene ifyade ettJJeksi~n muhafaza edilmesi apsından, evla olan bımtt bütünnamazlarda terk etmekti1: '~8 Birçok kaynakta )arz namaifarda bttntl SÖ)'IeJJJez" ifadesi tekrarlanınakla birlikte farz-ı kifaye olan cenaze namazı kastedilmemektedir. · c. ' Ve ceffeSenaüke'Cenaze Namazında Okunmayabilir Bir kısım fıkıh eserlerinde cenaze namazı ile ilgili bölümde Sübhaneke ile beraber 've eel/e senaiike'nin okunup okunmayacağından hiç bahsedilmez. Bu durum müelliflerin cen:aze namazında bu ifadenin ilave edilmesini gerekli görmediklerinin bir işareti kabul edilebilir. Mesela Serahsi, 've eel/e smaiike' ile ilgili tartışmalan namaza başlanınca okunan dualar bağlamında ele alır. O cenaze ~amazı hakkında bilgi verdiği yerde ise, okunacak dualarla ilgili geniş bilgi vermemektedir. Serahsi sadece 'diğer namaifarda olduğ11 gibi birinci tekbirden sonra Allah 'a sena eder' der ve Sübhaneke ile ilgili bir ifade kullanmaz. Sonra da Fatiha okunup okunmayacağı, Rabbena dualan ve rivayet edilen 'AIIahiimmağ(ir liha_y)'ina ' duasına değinir. İbn Mes'ud'dan nakledilen ((bize cenaze nama~pıda bir dıta ve kıraat fa11 koptbJıadı. İmamm tekbir aldığı kadar tekbir al ve en güzel duaları seç ve oku"rivayetini tercih eder Onun birinci tekbirden sonra diğer namazlarda olduğu gibi Allah'a sena edileceğini belirtınesi ve 87 Molla Hüsrev, Diirerii'l-b11kkôt11 w/J/f G11reri'/-abkalll, I, 88 İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbr3hlm b. Muhammed el-Iviısri (ö. /), ei- Babm'r-rôik ftrbll Kenif'd-dekôik (I-VTII), Diro'lütübi'l-İslanu, II. Baskı, tsz., I, Şürünbül:ili de Başiye'sinde 've eel/e sem1iike'nin el-Hidaye'de de farz namazlacia mukayyed olduğunu belirtt:ih."ten sonra İbn Nüceym'in görüşlerini aynen nakleder. Bkz. Şürünbülili, Ebü'l-İhlas Hasen b. Amm:ir b. Ali el-Vef:ii el-Mısri (ö. /), Hôf!Jetii Şiiriillbii/ali(I-II), (Diirerii'I-H11kkôt11 wlm Gllreri'I-Ahkôtll ile birlikte), D:iru ihy:ii'l-k-ütübi'l-Arabiyye, (y.y.). tsz., I, 89 Bkz. Serahsi, ei-Mebsiit, I, Sabri ÇAP 've eel/e wıaiike' hakkında bir izahta bulunmaması, cenaze namazı ile diğer namazlar arasında bir fark görmediğini göstermek-tedir. Mevsili de cenaze namazı hakkında ((İlk tekbirden sonra Al/ab 'a bamd edeJj ikıiıci tekbirde11 sonra Ht; P~gamber'e salat-ii selam geti1i1: Üçiincii tekbirden so1ıra 11amaz kılan kifi kmdisıiıe, ö1i!Je ve biitii11 miiiilinlere dua ede1: Dö1-diineii tekbi1-den sonra da selam ve!it·" der90 ve hamd-ü senanın nasıl yapılacağına dair bir bilgi vermez. 91 Onun bu tavnndan 've eel/e smaiike'yi zorunlu görmediği, hatta Sübhaneke'den başka bir dua ile de hamd ve sena edilmiş- olunacağı kanaatinde olduğu anlaşılabilir. Mevsill namaza başlarken okunacak dua hakkında bilgi verirken ise Sübhaneke'nin sonuna kadar okunacağını belirtir ve İmam Muhammed'in Sübhaneke'ye 've eel/e senaiike' ifadesini de ilave ettiğini söyler Şürünbülili(ö. /) ise cenaze namazı ile ilgili bölümde; birinci tekbirden sonra senada bulunulacağını, senanın Sübhaneke funduszeue.infoüıümıne vebihamdike ilailiiri.h olduğunu, sena niyetiyle Fatihasfu:esinin okunmasının da caiz olduğunu söyler O da bu esnada 've eel/e senaiike'den hiç bahsetınez. Fıkıh kitaplannın bir kıs~da bu ayrıntıya girilmemiş olması, onların bu ifadenin söylenınesini gerekli görmemeleri ve bunu şart koşmamış olmalan şeklinde anlaşılabilir. d. 'Ve celleSenaükerun Bütün N amazlarda Okunınası İsteğe B ağlıdır Namazlarda ve eel/e smaiike' ifadesinin söylenip söylenmemesi hususunda namaz kılan kişinin muhayyer olduğunu düşünen fakihler de mevcuttur. Bu görüşte olanlara göre bir kişi bu ifadeyi söylüyorsa ona 90 Mevsıli, ei-İhtfyôr li lo'lili'I·MIIbtôr, I, 91 Temel İslam kaynaklanrun Türkçeye tercümelerinde bazen hassas davraaılmadığı görülmektedir. Mevsıli cenaze namazının birinci tekbirinden sonra hem ei-1\!Iflhtarve hem de onun şerhi olan e/-İhtfJ•ôr'da sadece Allah'a hamd edileceğini ifade etmiş olmasına rağmen ei-MHhtôr'ın tercümesinde bu kısım "ille tekbirdeli sonra. Al/oh Teôlôjo hod o/orak 'Siibhô11eke' okmmr" şeklinde çevirilmişti.r. Bkz. Celal Yeniçeri, İIIIOIJJ·I A 'za'm İctihad ue Göii;tleri, ei-İhtf;•ôr Metlli'l·lllllbtar li'/fetvô Tercü11mi, Şamil Yayınevi, İstanbul, s. 92 Mevsili, ei-İbtfJ•ôr li ta'lildNI11hlor, I, 93 Şürünbülili, Merôkr'lfe/Ob bi·İIIIdadi'lfellah,funduszeue.info'l-kütübi'l-ilmiyye, Il Baskı, Beyrut /, s. Fıkhi İhtilaflarda İsnadsız RiVt!J'etleJin &Iii engel olunmaz, söylemeyen birine de bu konuda bir şey funduszeue.info Mesela; İbn Maze el-Buhan(ö. /) eliğer birçok fı.kıJ;ı kitabında olduğu gibi, cenaze namazında 've eel/e senaiikeı ifadesi ile ilgili hususu namaza başlanınca okunacak olan dua veya kıraat tartışmalan arasında ele almakta verramaza başlayınca Sübhaneke'nin sonuna kadar okunacağını söyledikten sonra Şemsü'l-eimme Halvan.i'nin (ö. /) "meJ4Jihimiz 'eğer 've eel/e senaiikeı ifadesini söylerse bundan men edi/meiı bm söylemezse, sÖ)ılemek/e emredilmezndeeliğfunduszeue.info nakleder Diğer bir Hanefi fakihi Tahtavi (ö. /) ise 've eel/e senaiike' sözü hakkında mütekaddimfuı nezdinde bir görüş olmadığını belirttikten sonra Halvaru'nin sozunu tekrarlamaktadır. 95 Görüşlerini naklettiğimiz fakihlere göre sözkonusu tartışma gereksiz görülmüş ve uygulama kişilerin tasarrufuna bırakılmıştır. Bu hususta cenaze namazı ile eliğerleri arasında bir ayının da yapılmamıştır. e. Cenaze Namazında Sübhaneke Yerine Başka Bir Dua da Okunabilir Bazı Hanefiler cenaze namazında ilk tekbirden sonra hamd-ü seninın eliğer namazlarda olduğu gibi, cenaze namazında da Sübhaneke duası ile yapılmasını şart koşmaıruşlardır. Mesela; Kudılô (ö. /) Cenaze Namazı bahsinde "tekbir alır ve b11 tekbirden sonra Allah'a hamdede1; sonra tekrar tekbir alır ve Resu/iillah a salavat getitit; teknır tekbir alır ve kmdisi 1 iÇin, ölii için ve biitiin Miisliimanlar ~cin dua eder. Diirdiineii defa tekbir alır ve selam ven"rn demiş ve okunacak dualada ilgili bir açıklama yapmamıştır. 96 94 İbn Maze el-Buhıiô, el-i'vfHbftii'I-Biirhônf ft'l-filehi'n-NH'IlJÔIIf, I, Aynca bkz. İbn Nüceym, m-Nebm'lfôik terh" !VJı:rj'd-dekôik1 I, Kaşgıiri, Ebu Abdillah Sedidüdclin Muhammed b. Muhammed b. Ali (ö. /) (Miit!Jelii'l-mHıalli, Dlıu't-obaati'l-Amira, , (y.y.), s. 52), İbn Nüce}•m (ei-Bahm'r-rôik ftrhlf km:rj'd- dekôik, I, ) ve Şürünbül:ili (Merôkı'lfelôb bi İmdôdi'lfettôh, s. ; Hôf!J•etii Şiiriinbiilôli, I, ) de aynı görüşü tekrarlamaktadır. 95 Tahtavi, Ahmed b. Muhammed b. İsmii.l ed-Dukati et-Tahtavi (ö. /), Hôş!J•etii't-Tabtôut alô merôkı'lfelôb şerbu Nfili'l-tzôb, thk.: Muhammed Abdiliaziz el- funduszeue.info, Diru İhyai'l-kütübi'l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut /, s. , 96 Kudılô, Ebü'l-Hüseyn Ahmed b. Ebi Bekr Muhammed b. Ahmed el-Kudılô (ö. /), Niublasam'I-Kıidlinji'l-fikbt'I-Hanefi, thk.: IGmil Muhammed Muhammed Uveyda, Dlıu'l-k"?tübi'l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut /, s. 47 (>;<.;_;,-<ı .:ıl :o')l..J'J -=l~J 4J y~ ~ _;,-~ ( r!-J ~ .1ıı ~ ~~ .? ~J ö;(.; _;,-~ ( 4,# JW .1ıı ~ Sabri ÇAP Buna göre hamd Sübhaneke ile gerçekleşeceği gibi başka bir dua ile de mümkündür. Merginaru (ö. /) de el-Hidqye'de cenaze namazı hakkındaki kısımda Sübhaneke ile ilgili bir ifadeye yer vermez. Sadece Kudfui'de yer alan açıklamayı ona atıfta bulunmaksızın oakleder. 97 Merginaoi, hamdin nasıl yapılacağını cenaze bölümünde belirtmerniştir. 98 Bu eserlerde hamdin nasıl yapılacağının belirtilmemesioio, fakililer arasında artık hamd ve senanın Sübhaneke duası ile yapıldığının yerleşmiş olmasından kaynaklanması da mümkündür. İbo Maze el-Buhaô, cenaze namazındaki kıraade ilgili bölümde şöyle demektedir: "İlk tekbirden sonra Allah'a hamdeder, Allah'a senada bu!tmur. B11radaki sena hakkmda herhangi bir !V' belidenmedi. Diğer nama~arda ise sena hımmmda smırlama getirdiler. Bu da funduszeue.infoôhii1JJJlle ilôahirih'dit: Şemsii'l-eimme dedi ki: İftitah tekbilinden sonraki sena hımmmda ihtilafetti/et: Bir ~J ~~ >.r.(; fr<t ( .:r-JilJ)· Eserin tercümesinde Cenaze Namazı Bahsinde ise şöyle deoilmeltedir: "(Dört tekbirden ibarettir) birinci tekbirin arkasında Sübhaneke Alliliümme ve bihamdike ve tebarekesmüke ve teila ceddüke ve celle senaüke ve la ililie ğayruk duasım okuyarak Allah'a hamdeder, sonra ikinci tekbiri alarak Hz. Peygaınber'e salat-ü selam getirir. Sonra üçüncü tekbiri alır ve kendisine, ölüye ve bütün Müslümanlara dua eder." Kudfui, Ebü'l-Hüseyin Ahmed b. ·Ebi Bekr Muhammed b. Ahmed (ö. /), Kı1dliri Met11i Terremeıi, Tre.: Ali Arslan, Arslan Yayınlao, İstanbul {t.y.), s. Eserin Osmanlıca tercümesinde ise "AIIab'a lıallldeder" ifadesi "Siibbaneke okflr" şeklinde tercüme edilmiştir. (Bkz. Emin. Fehim Paşa, Kı1dtlri Şerif Tereiimeıi: A~!(j)ıe, V. Baskı,Dersaadet, , s. ). Soner Duman ve Osman Gürnan tarafından yapılan tercüme ise metne uygundur. Bkz. MJihlasam'I-Kı1dt1ri, funduszeue.info: Soner Duman, Osman Güman, Editör: Faik Akçaoğlu, Beka Yayıncılık, İstanbul, , s. 97 Merginaru, ei-Hidqye ferlı11 Bidqyeti'l-miibtedı~ s. 92 ( "Cmaze namaif dô'rf tekbirden ibaret ollfp birinci tekbirdeli sonra kifi Allah 'a hdeder, ikinci tekbirdeli sonra Hi; Prygamber'e (s.a.v.) salavat getirir, iifiillcii tekbirden ıonra kendine, öli!Jıe ve biitiin Miisliilllanlara d11a eder, dördiincii tekbirdm sonra da sefalll verir'). 98 Merginfuıi namaza .başlarken okunacak dualada ilgili ise Sübhaneke'nin okunacağıru, meşhur rivayetlerde yer almadığından dolayı 've eel/e wıaiike' ifadesinin farz namazl~da söylenmeyeceğini belirtir. Bkz. Merginaru, ei-Hidqye 1erh11 Bidqyeti'J- Illiibted~ s. ei-Hidô_;•e'nin hadislerinin tahticini yapan Zeyle'i'nin naklettiği rivayetlerde 've eel/e seııaiike! ile ilgili bir ifade yer almamaktadır. (Bkz. Zeyle'i, Ebu Muhammed Cemaleddin Abdullah b. Yusuf b. Muhammed (ö. /), Nasbll'r- rqye li ehôdisi'I-Hidqye, (I-V), Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye, III. Baskı, Beyrut , I, Fıkhi İhtilajlarda İmadsız Riva_yetlerin Ro/ii kmm Zahim'r-1ivqye'deki biitiin ~kir/er/e Allah'a hamdeder derken,bir kmm da farz nama~arda/ diğer nanıa~arda oldt~ğrl gibi SiibhanekeAI/ahiimmei/a ahüih okur dedf. •D? Ayni (ö/) ise, Mebsut'tan naklen cenaze namazında ilk tekbirden sonra ne okunacağı hususunda ilimlerin ihtilaf ettiğini, bazılannın Zahiru'r-rivaye'de olduğu gibi Allah'a hamd edeceğini, bazılannın ise bütün namazlarda olduğu gibi Sübhıineke duasını okuyacağım söylediğini ve bunun Hasan (b. Ziyad)'ın (ö. /) EbtiHanlfe'den rivayeri olduğunu söylediğini nakleder. İbrahim Halebi'nin(ö. /) Cenaze Namazı bölümünde ((birinci tekbi1i alır ve akabinde senada b11ltmt1r" sözünü şerheden Damad, ilk tekbirden sonra sena olarak imarnın ve cernaatin Sübhaneke'yi sonuna kadar okuyacağım, Zıihiru'r-rivaye'ye göre Allah'a hamdedeceğini, sena ve Sübhıineke okunınası görüşünün Hasan (b. Ziyad)'ın İmam-ı Azam'dan rivayeri olduğunu söyler. Haskefi (ö. /) ise aynı metnin şerhinde Fatiha sılresini okurnayacağını, ancak sena niyetiyle okuyabileceğini belirtir. Aynı şekilde Şürünbülili'ye (ö. /) göre de birinci tekbirden sonra senada funduszeue.info ise Sübhaneke duasıdır vesena niyetiyle Fatiha sılresinin okunması da caizdir. Cenaze namazı konusunu ele alırken Sübhaneke ile ilgili aynntıya girmeyen İbn Abidin (ö /)decem1ze namazı ile ilgili bölümde senayı Sübhaneke olarak kabul eder ve ei-Mebsılfta Allah'a hamdedileceğinin belirtilcliğine işaret ettikten sonra "bana giire Zahiru'r-rivqye'nin mllktezası, 99 İbn M:ize el-Buhılri, ei-Muhftii'l-biirbôfunduszeue.info'l-ftkht'n-Nu~JJaJJi,Il, Aynca bkz. İbnü'l­ Hümim, Fethu'l-kadfr, Il, 1oo Bkz. Ayni, ei-Bina_)'e lerhii'I-Hidôye,m, 10 1 Halebi, Burhaneddin İbrahim b. Muhammed b. İbrahim (ö. /), Miilteka'l- ebhur (I-IV), (Mecma'u'l-enhur ile birlikte), thk.: Halil İmran el-Mansıi.r, Daru'l- kütübi'l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut /, I, Damad Efendi, Abdurrahman Gelibolulu Şeyhizade (ö. /), Mw11a'u'l- enh11r ftŞerhi Miilteka'l-ebh11r (I-IV), thk.: Halil İmran el-Mansur, Daru'l-kütübi'l- ilmiyye, I. Baskı, Beyrut /, I, Haskefi, Alaeddin Muhammed b. Ali b. Muhammed ed-Dımaşki (ö. /), ed-Diinii'l-miinteka fi ftrhi'I-Miilteka (I-IV), (.ı'vlecma 'u'l-mhur ile birlikte), thk.: Halil İmran el-Mansı1r, Daru'l-kütübi'l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut /, I, ıo.ı Şürünbülili, Merakı'l-ft/ah bi-imdadi'l-ftttah, s. Sabri ÇAP hangi hamd sfgasb,fe ol11rsa olsmı,siimıetin yelim geleceğidir. Bu d11mm, hamdetJJJVfi miiftemii old11ğu11dan mezktlr smaya (Siibha11eke)e) da fômildir" demektedlr. Hanefiler dışındaki bir kısım ulema ise cenaze namazında ilk tekbirden sonra Fatiha sılresinin okunacağı görüşündedirler. Tirmizi bazı sahabe ve diğerlerinin ilk tekbirden sonra Fatiha sılresinin okunmasını kabul ettiklerini, Şam, İbn Hanbel ve İshak'ın da aynı görüşte olduğunu söyler. f. Hiçbir Namazda ~e ceUeSenaüke, O kunmaz BazıHanefi fakihleri ise hiçbir namazda Sübhaneke duasının 've eel/e smaiike' ile birlikte okurunayacağı düşüncesindedirler. Bu görüşü ileri sürenler, mesned olarak meşhur rivayetlerde sözkonusu ifadenin yer almamasını ve bu ifade hakkında mütekaddimılndan nakledilen bir söz olmamasını zikrederler. Bu husus cenaze namazı da dahil olmak üzere bütün namazlar için geçerlidir. Fıkıh kaynaklarında bu tartişmalar cenaze namazı hakkında değil, bütün namazlar esas alınarak yapılmaktadır. Mesela İbn Maze el-Buhan, 've ce/le senaiike' ifadesinin el-As/ ve clt- Nevadit·'de zikredilmediğini belirtir. Ayru demeşhur haberlerde Sübhaneke ile birlikte 've eel/e senôiike' lafzının zikredilmediğini söyler ve bu ifade hakkında mütekaddimfuıdan menkul bir söz olmadığını nakleder. İbn Nüceym (ö. /) deSübhaneke'de 've eel/e senaiike' ifadesi hakkında bu ifadenin meşhur rivayetlerde yer a.l.q:ıadığıru söyledikten sonra şöyle der: "Netice olarak evlô olan,tivayet edilmi muhafaza etme bakımmdan, her 1ıekadar b11 ifade Allah,a bir senô olsa da, riv#),ete ifyade yapmaksıi}Jl biitii11 namaifarda b11 ifadeilin terkedi/mesidir. '..ı 09 İbn Nüceym, Ebu Hafs'tan namazda 've eel/e senaiike'nin söylemnesinin rnekruh ıos İbo Abidin, Reddu'I·IIJIIhtôr ale'd-Diini'l-lllulıtôr, II, Cenaze namazının sünnetlerinin üç olup bun1aon hamd, sena ve dua olarak beürtilmesi ve sena ile hamdin aynı veya ayn olduğuna dair tartışma için bkz. İbn Abidin, A.g.e., II, Tirmizi, "Ceniiz", 39, No: İbn J\lfıize el-Buha.ô, ei-Mubf!. ei-Biirhô11f, I, 1oa Ayni, ei-Billô.J'e, II, İbn Nüceym, ei-Bahm'r-rôik 1erhu km!(jd-dekôik, I, ; San'aru, Bedôi'lf's-sallôi', II, Frkhi İhtilaflarda İsnad.rız Rivq)'etlerin Ro/ii olduğunu da nakleder İbn Nüceym 've eel/e smaiike' ifadesi ile ilgili taruşmayı sadece cenaze namazı çerçevesinde değil, bütün· namazlar bağlamında ele alır. İbn Abidin(ö /) ise önceki fakihlerin görüşlerini de naklederek şöyle der: "Bedai'~de Zahiru'r-rivaye'ye göre 've eel/e senaiike'yi terkeder denilir. Kôfl'de ise bu ifadenin meşhur rivayetlerde yer almadığı belirtilir. Bahr ve Hifye'de ise her ne kadar bu ifade Allah'ı sena _ olsa da, rivayet edilene ziyadede bulunmaksızın olduğu gibi muhafaza etmek için,evla olanbu ifadeyi bütün namazlarda terketmektir denilir. Bu sözde Hidqye sahibinin 've eel/e smaiike'yi farzlarda okumaz' ifadesinin mefhumu olmadığına bir işaret vardır. Fakat Hidqye silibi Mıthtaratii'n-Neva~l adlı eserinde 've eel/e senaiike' sozu meşhur rivayetlerde farzlar hakkında nakledilmemiştir. Nerede rivayet edilmişse ondan maksat teheccüd namazıdır' demiştir. Ve eel/e mıaiike' ifadesinin yalnız cenaze namazında okuoacağını (İbrahim Halebi (ö. /)) Şerht~'i-1\!Iiilryeti's-Saği'lde zikretmiş, fakat bu sözü kimseye ruspet etmemiştir. Bunu (Mergin~'nin (ö. /)) Hidqye ve M11htaratii'n-Neva;d!inden naklettiğimizden başkası hakkında görmedim." Netice itibariyle bazı Hanefi fakihler tarafından meşhur rivayetlerde yer almadığından dolayı meşhur rivayeri olduğu gibi muhafaza etmek için 've eeiie senaiike' ifadesinin bütün namazlarda terkedilmesi daha uygun görülmüştür. g. 'Ve celleSenaüke' Sadece Cenaze Namazında Okunur Hanefi fıkıh kaynaklarının bir kısmında ise 've eel/e senaiike' ifadesinin sadece cenaze namazında söylenebileceği görüşünün dile getirildiği, bununla birlikte onların bunu bir zorunluluk olarak ifade etmedikleri görülmektedir. Zira cenaze namazı kısaca hamd-ü sena, salavat ve duadan ibaret görülmüş, bunların sınırlannın belirlenınediği İbn Nüceym, en-Nehm'lfaik wh11 !Vn~'d-dekôik (I-lll), thk.: Ahmed Azv İnaye, Daru'l-kütübi'l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut, /, I, Şürünbülili de bu hükmün farzlada mukayyed olduğunu söyleelikten sonra İbn Nüceym'in görüşünü olduğu gibi tekrarlar. Bkz. Şürünbülili, Ha1!Jetii Şiiriinbiilali, I, 1 ll İbn Abidin, Reddu'l-muhtôr ale'd-Diirri'l-muhtôr, I, Sabri ÇAP açıklanmıştır. Şafii'nin cenaze namazını diğer namazlar gibi görmesine karşılık, Hanefi mezhebinde .cenaze namazı diğer namazlardan · farklı değerlendiriımişt:ir. Bunun gerekçesi olarak da İbn Mes'ıid'dan nakledilen ''&sri/ii/lah bize ee11aze 1/aiJiaifllda d11a ve kıraat belirlemedi, imam tekbir aldığı gibi wı de tekbir al ve dilediğin e11 giizel d11alan okri''rivayeti ve Abdurrahman b. Avf ve İbn Ömer'den nakledilen ''ce11aze nama~pıda !Vtr'a11'da11 bir kıraatyoktmj çii11ki/ eenôze Ha!Jiaif d11a içi11 elllredilmiftit/mep7t kılmml{tır. Dilalllll baflangıct da hamd, se11ô ve Resı1/iillah'a salavattır,kıraat değfunduszeue.info Cenaze namazı gerçek bir namaz değil, ölü için dua ve istiğfardır. Cenaze namazında rükıi ve secde gibi rükünler yoktur. Cenaze namazında dua, abdest ve kıbleye dönmenin şart koşulması, tilavet seedesinde de olduğu gibi, onun gerçek bir namaz olmasına işaret etmez. Bu nedenlecenaze narnazına mutlak olarak namaz denilemez. Günümüzde yazılan Hanefi ilmihallerde ise cenaze namazındaSübhaneke'nin 've eel/e wıôiike' ile birlikte okunmasının vurgulandığı görülmektedir. Halbuki fi.kıh kaynaklannda durum böyle değildir. Zira 've eel/e senôiike' ifadesinin cenaze namazlannda okunınası ile ilgili değerlendirmelerin fıkıh kaynaklarında ele alınışına bakacak olursak; İbrahim Halebi(ö. /) namaza başlayınca Sübhaneke duasının okunacağını söylemiş, Darnacl Şeybizade Abdurrahman (ö. /) Miiltekô şerhlnde, meşhur rivayetlerde 've eel/e smôiike' ifadesinin Kıisani, Bedôi'u'ı-ıanôi~ II, Kıisaru, Bedôi~t'ı-ıanôi~ II, 11 4 Bkz. Kıisaru, Bedôi~t'ı-ıonôi~ II, Hanefi ilmihallerde cenaze namazında Sübhaneke'nia 've eel/e ıenôiike' ile birlikte okunmasının mutlaka yer aldığı görülmektedir. Bkz. İlt11ihal, Heyet, Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara , (I), I, ; Şentürk, Lütfi-Yazıcı, Seyfettin, İıla İlihal~ DİB, VII. Baskı, Ankara, , s. ; Bilmen, Ömer Nasuhi, Bi!Jiik İsla İlihal~ Ankara tsz., s. ;Döndüren, Hamdi, Delillenjıle İslo İlihal~ Erkarn Yayınlan, İstanbul, tsz., s. ; Gözübeııli, Beşir, "Cenaze", İılo'da İnollf İbadet ve Giinliik Ya{ayt{ Anıiklopedisi (I-IV), Redaktör, İbrahim Kafi Dönmez, Marmara · Üniv. İlahiyat Fak-ültesi Vakfı Yayınlan, İstanbul, , I, ; IV, Süleyman Ateş (İıla İllllihal~ I-II, Yeni Ufuklar Neşciyat, İstanbul , II, ) ve Vecdi Aleyüz (Muk.a.J·eıeli İbadttler İlfl1ihali -İılôtll Ftkhmda İbadetler- I-IV, İ.z Yayıncılık, İstanbul , I, ) ise cenaze namazında 've eel/e smôiike' ifadesine yer vermemişlerdir. Halebi, Miilteka'l-ebh11r (Mttiila 'u'l-mh11r ile birlikte), I, Fıkhi İhtilajlarda İmadsız Rivqyet/erin Ro/ii nakledilmediğini belirtmiştir. Baskefi ise "evlô olan emaze 11aa~ dıp11da 've eel/e senaiike' ifadesinili terkidir" demekte ve bu ifadeyi Miilteka müellifi Halebi'ye nispet etmektedir. Görüldüğü üzere o 've eel/e senaiike'nin cenaze namazı dışında söylenmemesini sadece evleviyyetle izah etmiş, bunun cenaze namazında zorunluluğunu da söylememiştir. İbn Abidin, namazın ad:1Ql kısmında Ve ee/fe se11aiike' cümlesinin yalnız cenaze 1 namazında okunacağının İbrahim Halebi'nin (ö. /) Şerhı/1- Miii!Jeti's-Sağıf'inde zikredildiğini, fakat onun bu sözü kimseye nispet etmediğini belirtir ve bunu Merginılni'nin (ö. /) el-Hid4Je ve Mııhtaratii'Nevai}/inden başka yerde görmediğini söyler. IGmil Miras(ö. ) ciacenaze namazında birinci tekbirden sonra·okunacak dua olarak Sübhılneke'yi zikredip 've eel/e senaiike' ifadesini parantez içinde nakletmekte ve dipnot olarak "daha uzun bir hayli iftitah duaları vardır. Fakat Haneflmezhebi11de mıthtar olan)lttkarıda )'azılı olan d11adu: Bıt dttadaki kavis içine aldığımız (ve eel/e smôiike) fıkrası mefahir-i 1ivqyette bulu11madığında11 sair 11amatfarda bujık1·a okımmaz" demektedir. Bazıkaynaklarda Muhammed b. Abdullah b. Mes'ud el- Mes'udi'ye (ö. /) nispet edil~n bir görüşe de işaret etmeliyiz. Mes'udi'nin bayram namazının her tekbirinden sonra 've cellemıôiike' ile birlikte ~übhılneke okunınası görüşünde olduğu rivayet edilmektedir. Damad, Mecma 'u'J-enhllrjfferhilviiilteka'J-ebhm; I, Haskeô, ed-Diirri;'/-miilrtekô ji ferhi'I-Miiltekô, (Mecmall'f-enhllr ile birlikte), I, ; Tahtfı.vi, HôfiJ•etii't-Tahtôvf alô /lıerôkı'lfelôh, s. Baskefi diğer bir eserinde ise 've eel/e ımôiike' ifadesinin sadece cenaze namazında söyleneceğini belirtmektedir. Bkz. Haskeô, ed-Diirrii'l-muhtôr ferhu Tenvfri'f-ebsôr ve cômi'i'f-bihôr, thk.: Abdilim ün' im Halil İbrahim, Dfı.nı'l-lditübi'l-ilmiyye, Beyrut /, s. Tahtavi de 've eel/e wrôr7ke'rıin cenaze namazı dışında terkinin evla olduğunu tercih eder. Bkz. et- Tahtavi, HôfiJ'elii't-Tahtôvf alô merôkı'/felôh, s. İbn Abidin, &ddii'f·!lllfbtôr ale'd-Diini'f-llmhtôr, I, ııo Kamillvfuas, Tectfd-i Sarib Terciimeıi, N, Bkz. Nevevi, Ebu Zekeriyya Yahya b. Şeref (ö. /), ei-Meci' ferhll'f-mJilıezzeb (1-XX),thk.: Mahmud Matrahl, Dfı.ru'l-fikr, 1. Baskı, Beyrut /, V, 17; Ravzatii'l-tôlibftı ve /detii'I-JJJi!ftill (I-XII), thk.: Züheyr eş-Şaviş, el-Mektebü'l-İslfı.m.l, Beyrut, Şam, Amman, ill. Baskı, /, II, 71; İbn Kesir, Ebü'l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer (ö. /), Tabakôtii'f-Şôji!J.Jıfll, thk.: Enver el-Biz, Dfı.nı'l-Vefa, (y.y.), , s. , Sabri ÇAP Ancak ona nisbet edilen bu görüşü İbn Salalı (ö. /) garib olarak nitelemektedir. Celal Yıldırım ise 've eel/e senaiike' ifadesinin eliğer namazlarda söylenmeyip cenaze namazında söylenmesinin bir kıs1m hikmederinden bahseder. Yıldırım şöyle demektedir: "el-Asıl, e1ı-Nevadirgibi kaynak kitaplarda cenaze namazının dışında bu cümlenin okunmaması oradaki dua makamına ve onun eşrar ve hikmetine daha uygundur, sonucuna işaret edilmektedir. Allah'ı layıkıyla övm~k ne mümkün o kendisini övdüğü gibi uludur. Cenaze namazında mü'min kardeşimiz için dua ederken, namazın başlangıcında yine Sübhaneke'yi okuyoruz. Ne var ki ve eel/e smaiike'ye burada yer veriyoruz. Bunun birçok nedeni vardır: _ a-) Her duanın ve duada yer alan kelime ve cümlenin bir ma- kamı vardır ki onun başka bir yerde okunınası aynı feyiz ve rahmete kapı açmaz. O halde ve eel/e senaiike'nin feyiz ve rahmet makamı, cenaze namazındadır. b-) Ölen kardeşimiz için Allah'ın rahmet ve mağ:firetini dilerken O'nun yüceliğini, azarnet ve kudretini, rahmet ve inayerini önce Sübhaneke ile anlatmaya ya da dile getirmeye çalışıyoruz. Bu açıdan O'nun geniş rahmet ve mağfiretini diliyoruz. Ve celle senaüke diyerek O'nun rahmet ve mağ:firetinin, azarnet ve kibriyasının yüceliğine erişmenin mümkün olmadığını, en üstün övgüye ancak O'nun layık bulunduğunu kalbimizden dilimize getirmeye çalışıyor ve "ve celle senaüke" cümlesiyle bunu ifade ediyoruz. c-) Bu cümlenin cenaze namazında okunduğunda kalbe verdiği şifayı başkayerde okunmasıyla elde etmek o ölçüde te'sirli değildir. Bu bakımdan dualarda rivayet edilen şekle bağlı kalmakta . büyük yarar vardır. Ve cellesenaüke cümlesinin vereceği şifayı Bkz. İbn Salah, Tabakôtii'I-F11kabô ef-.Şft}i!JJ•e (I-II), thk.: Muhyiddin Ali Necib, Daru'l-beşairi'funduszeue.info, I. Baskı Beyrut , I, Fılehi İhtilaflarda funduszeue.infoız RivqJ•etlerin Ro/ii biraz da bu açıdan değerlendirmek funduszeue.info" Yukanda zikredilen tartışmalarda fakihlerin ileri · sürdükleri gerekçelerden de anlaşıldığı gibi cenaze namazında 've eel/e senôiike' ifadesinin söylenip söylemnemesi ile il!gili ihtilaflar tamamen rivayerin sıhhati ile ilgili olup bu ifadenincenaze namazında söylenmesinin herhangi bir hikmeti söz konusu değildir. Sonuç - Resill-i Ekrem (s.a.v.) namaza başlarken farklı dualar okumuş, bunlardan bazılauru da daha çok tekrarlamıştı.r. Fıkhl mezhepler ise ilerleyen asırlarda Resillüllah'ın sünnetindeki bu genişliği daraltarak otorite kabul ettikleri sahabe ve tabiinin uygulamalan olan veya Hz. Peygamber'in daha çok tekrarlarlığını düşündükleri dualardan birini esas almışlar ve namaziara başlarken bunlardan birinin okunmasını tercih etmişlerdir. Hanefiler ise bütün namazlarda funduszeue.info tekbirinden sonra Sübhaneke duasının okunmasını benimsemişfunduszeue.info Cenaze namazında Resillüllah (s.a.v.) diğer namazlardan farklı dualar okumuştur. Merffi rivayerlere yer veren temel hadis kaynaklannda cenaze namazında Resill-i Ekrem'in (s.a.v.) üçüncü tekbirden sonra okuduğu farklı dualar bulunmakta, hatta bu duaların kaçıncı tekbirden sonra olduğuna işaret edilmemektedir. Cenaze namazında Resillüllah'ın (s.a.v.) Sübhinekeduasıru okuduğuna dair bir rivayere hadis ve fıkıh kaynaklannda rastlanılmamıştı.r. Musannefler gibi merffi ve mevkılf rivayerlere birlikte yer veren kaynaklarda ise salıibe ve tabifuıdan cenaze namazının her bir tekbirinden sonra okuduklan dualada ilgili rivayetler yer almaktadır. Merffi ve mevkılf rivayetler dikkate alındığında cenaze namazında okunacak dualar hususunda diğer namaziara kıyasla oldukça geniş bir serbestlik olduğu görülmektedir. Namaza başlarken Sübhaneke okunınası hususunda Hanefi ve Hanbelifakihler hemfikir iken cenaze namazında eliğer namazlar gibi Sübhanekeduasının okunınası görüşü sadece Handilere mahsustur. Bu görüş, esas itibariyle farz veya nafile bütün namaziara başlarken 'hamd-ii se11ô'da bulunma hükmüne dayanmakta olup bütün namaziara Sübhaneke Celal Yıldırım, Koj•naklaf!Jıla İslam Frkhr (I-IV), Uysal Kitabevi, V1. Baskı, Konya , I, Sabri ÇAP ile başlama hükmünden harekerle cenaze namazı da bir namaza benzetilerek aynı duanın okunınası kabul edilmiştir. Erken dönem hadis kaynaklannda Sübhaneke'nio 've eel/e senaiike' ile birlikte geçtiği bir rivayet tespit edilememiştir. Sübhaneke'nio 've eel/e senaiike' ile birlikte yer aldığı hadis kaynağı olarak Deylemi'nin Firdevsii'/- ahbalı görülmektedir. Şafll mezhebine bağlı olmasına rağmen Gazili de İ~dsında Sübhaneke'yi mezkfu ifadeyle birlikte zikretmiştir. Hanefi kaynaklannda Sübhaneke'nin 've eel/e senaiike' ile birlikte okunacağı görüşü Muhammed· eş-Şeybfuıi'ye nispet edilmekle birlikte onun eserlerinde böyle bir ifadesine rasrlanamarnıştır. Görülebildiği kadanyla bu görüşü eş-Şeybfuıi'ye nispet eden ilk kişi Serahsi olup, İmam Muhammed'in eserine atıfta bulunurken kitap adı matbu metinlerde farklı şekillerde yer almıştır: Bu kanşıklık daha sonraki Hanefi fıkıh kaynaklannda da devam etmiştir. Fakililer Şeybam'ye nispet edilen bu görüşün onun eserlerinde olup olmadığını tahkik etmemişlerdir. Bilhassa Türkçe ilmihallerde cenaze namazında Sübhaneke'nin 've eel/e smaiike' ile birlikte okunınası vurgulanmakta, diğer namazlarda ise bu ifadenin okunup okunmaması hususunda bir değerlendirme yer almamaktadır. Fıkıh kaynaklannda ise 've eel/e senaiike' ifadesi genel olarak cenaze namazı bağlamında değil, namaziann başlangıcında okunacak dua konusunda ele alınmaktadır. Hanefi fakihler Sübhaneke duasının sözkonusu ifade ile birlikte okunınası hususunda farklı görüşle+ ileri sürmüşlerdir. 'Ve eel/e senaiike'nill bütün namazlarda okunabileceğini dile getirenler olduğu gibi, bu ifadenin farz namazlar dışında bütün nafile namazlarda okunabileceğini savunanlar da vardır. Yine meşhur rivayerlerde mevcut olmayan kısmın cenaze namazında okunmayabileceğini söyleyenietle birlikte bunun bütün namazlarda okunup okunmaması hususunda kişinin muhayyer olduğunu belirten fakihler de mevcuttur. Cenaze namazında harnci ve sena olarak Sübhaneke'den başka bir duanın okunınası da mümkündür. Bir kısım fakihler ise cenaze namazının bazı yönleriyle namaza benzemekle birlikte rükı1 ve s~cde olmaması sebebiyle murlak olarak namaz sayılamayacağı gerekçesiyle bahse konu ifadenin sadece cenaze namazında okunabileceği görüşündedirler. Hanefi· fakihlerin çoğunluğu ise 've eel/e senaiike' ifadesinin meşhur rivayerlerde yer almamış olmasını dikkate alarak cenaze namazı da dahil olmak üzere bunun bütün namazlarda okunmaması gerektiğini söylemişfunduszeue.infoimizce hem temel hadis kaynaklannda ve Fıkhi İhtilajlarda İsnadsız Rivayetlerin Ro/ii hem de fıkıh literatüründe ne Resill-i funduszeue.info'e (s.a.v.) ve ne de sahabeden birine bilinen bir isnadla ulaşmayan bu ifadenin cenaze namazında da söylenmemesi daha isabetlidir. Cenaze namazı Allah'a hamd ve sena, Reswüllah'a (s.a.v.) salavat ve cenaze ile birlikte bütün mü'minlere duadan ibaret olduğundan, Sübhaneke'nin 've eel/e senaüke' ile birlikte okunmasının zorunluluk derecesinde gerekli görülmesi uygun değildir. Bu düşüncenin daha ziyade ilmihallerden veya ilmihallere dayanan diğer dini kitaplar ve yaygın din eğitiminden kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Cenaze namazında hamd-ü sena, salavat ve dua farklı ifadelerle yerine getirilebilir. Geniş dini bilgiye sahip olmayanlara bu ifadenin öğretilmesi de kanaatimizce gereksizdir. Ve eel/e senaüke' ile ilgili durum, İslam'ın ilk dönemine ait bazı hususlann sonraki asırlara teamill olarak nakledildiği halde rivayet olarak nakledilmediğini de göstermektedir. Herhangi bir isnadlı rivayete dayanmayan benzer uygulamalar ise başlı başına bir araştırma konusudur. Sabri ÇAP KAYNAKÇA Abdürrezzak, Ebu Bekr Abdürrezz:ik b. Hemmam es-San'aru (ö. /), Mıtsamıef (I-X), thk.: Eymen Nasrudclin el-Ezheıi, Daru'l-kütübi'l-ilmiyye, I. Basla, Beyrut / Ahmed b. Hanbel, Ebı1 Abdiliili Ahmed b. Muhammed eş-Şeybaru, (ö. /), ei-Miisned (I-VI), el-Mektebü'l-İsl:lmi, S. Basla, Beyrut / Ahmed b. Hanbel, Mesai~ Abdullah b. Ahmed b. Hanbel rivayeti, thk.: Züheyr eş-Şaviş, Mektebetü'l-islam1, I. Baskı, Beyrut / Ayni, Ebu Muhammed Bedredelin Mahmud b. Ahmed b. Musa el-Hanefi (ö. /), ei-BiJJqye Jerhrt'I-Hidqye (I-XIII), neşr.: Diru'l- kütübi'l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut / Baberô, Ekmelüdclin Muhammed b. Mahmud b. Ahmed el-Baberô er- RUmi el-Mısô (ö. /), ei-İnq)'e Jerh11'l-hidqye (I-X), (Hidaye ile birlikte), Daru'l-fikr, (y.y.) tsz. Beyhaki, Ebu Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. AJi (ö. /), es-Siimnii'l- kiibra (I-XI), thk.: Muhammed Abdülkadir Ata, Daru'l-kütübi'l- ilmiyye, m. Baskı, Beyrut / . Beyhaki, ed-D11aii'l-kebir (I-ll), thk.: Bedr b. Abdullah, I. Baskı, Kuveyt Buhaô, EbU Abdiliili Muhammed b. İsmail (ö. /), ei-CaJJJf~t's-sahfh (I-VIII), el-Mektebetü'l-İsl:lmiyye, İstanbul tsz. Buhaô, el-Edebii'l-mi!fred,thk.: Semir b. Emin ez-Züheyô, Mektebetü'l- mearif, I. Baskı, Riyad / Dabbi, Fudayl b. Gazvan (ö. /), ed-D11a, thk.: Abdiliaziz b. Süleyman, Mektebetü'r-Rüşd, Riyad / Darnacl Efendi, Abdurrahman Gelibolulu Şeybizade (ö. /), Meta '11'1-enhurftŞerhi Miilteka'i-ebh11r (I-IV), thk.: Halil İmxan el- Mansılr, Daru'l-kütübi'l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut / Darekutni, Ebü'l-Hasan Ali b. Ömer b. Ahmed (ö. /), es-SiiJıe1ı (I- IV), thk.: Abdullah Haşim Yemani el-Medeni, Diru'l-ma'rife, Beyrut tsz. Fıkhi İhtilaflarda İsnadsız Riuqyetlmiı Ro/ii Dfu:iml, Ebu Muhammed Abdullah b. Abdurrahman (ö. /), es- Siilım (I-II), thk.: Fevvaz Aluned Zümerli-Hıilid es-Seb'u'l-alemi, Daru'l-kütübi'l-'Arabi, I. Baskı, Beyrut / Deylemi, Ebu Şüca'Şirılye b. Şehredar b. Şirılye (ö. /), Firdevsü'l- ahbar bi me'siiti'l-hitab (I-V),thk.: Said b. Besyılni Zağlıll, Dıiru'l­ kütübi'f-ilmiyye, Beyrut / Ebu Davıld, Süleyman b. el-Eş'as es-Sicistini (ö. /), es-Sünen (I- - IV), thk.: Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, el-Mektebetü'l- İslamiyye, İstanbul tsz. Elbani, Muhammed Nasırudclin, Ahkamii'l-cenaiz ve bide'uha, Mektebetü'l- . mearif, I. Baskı, Riyad / Elbaru, Sıfatu salôti'n-nebf mine't-tekbfr ile't-tes!ftJı ke mneke teraha, el- Mektebü'l-Mearif, X. Baskı, Riyad tsz. Gazill, Ebu Hamid Muhammed b . Muhammed b. Muhammed b. Aluned et-Tusi (ö. /), İl!Jau UIUmi'd-df!ı (I-IV), Dıiru'l­ Ma'rife, Beyrut tsz. Hakim, Ebu Abdiliili Muhammed b. Abdullah b. Muhammed en- Nisaburi (ö. /), ei-Miistedrek 'a!e's-sahfhayn (I-IV), thk.: Mustafa Abdülkadir Ata, Daru'l-kütübi'l-'ilmiyye, 1. Baskı, Beyrut / Halebi, Burhinedclin İbrahim b. Muhammed b. İbrahim (ö. /), Miilteka'l-ebhur (I-IV), (Mecma 'u'l-enhur ile birlikte), thk.: Halil İrruin el-Mansfu, Dıiru'l-kütübi'l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut / Haskefi, Alaedclin Muhammed b. Ali b. Muhammed ed-Dunaşki (ö. /), ed-Dünii'l-miinteka ft ferhi'I-Mülteka (I-IV), (Mecma't~'l­ enhm' ile birlikte), thk.: Halil İmnln el-Mansfu:, Daru'l-kütübi'l- ilmiyye, I. Baskı, Beyrut / Haskefi, ed-Dünii'l-muhtar ferhu Tenvfri'l-ebsar ve cami'i'l-bihô1; thk.: Abdülmün 'im Halil İbrahim, Daru'l-kütübi'l-ilmiyye, Beyrut / Hazin, Ebü'l-Hasen Alaüddin Ali b. Muhammed b. İbrahim el-Bağdadi (ö. /), Lübôbü't-te'vf!ft meani't-te1ı;if~ thk.: Mul1ammed Ali Şahin, Daru'l-kütübil-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut Sabri ÇAP Heyseı:ni, Nılreddin Ali b. Ebi Bekr (ö. /), Mec!Jıa'1f'z-zeua'id ve nıellba~t'lfeua'id (1-X), Dam'l-kütübi'l-ilmiyye, Beyrut / Iraki, Ebü'l-Fazl Zeynüddin Abdunahim b. el-Hüseyn b. Abdirrahman (ö. /), ei-Mrlğ11f an hamli'l-esfôrfi'l-esfôr ft tahrfci ma fi'I-İhyai mıiıe'l-ahbar (İhya ile birlikte). İbn Abidin, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdiliaziz ed-Dımaşki (ö. /), Reddii'l-mt~htar ale'd-Diini'I-?Jıtthtar (1-VI), Daru'l-fikr, IT, Şaskı, Beyrut / İbn Ebi Şeybe, el-lıJI11samıef (I-XVI), th.k.: Muhammed b. Abdullah el- Cum'a ve Muhammed b. İbrahim el-Lahyeran, Mektebetü'r-rüşd Naşirfuı, I. Basla, y.y. / İbnü'l-Hümam, Kemileddin Muhammed b. Abdilivahid b. Abdülhamid, (ö. /), Fethtt'l-kadfr (1-X), (Merginini'nin Kitabii'l-hid4Je'si ile birlikte), Dam'l-Fikr, (y.y.) tsz. İbn Kesir, Ebü'l-Fida İmadüddin ~smail b. Ömer (ö. /), Tabakatii'f-Şôfi[yyilı, thk.: Enver el-Baz, Dam'l-Vefa, (y.y.) İbn Kudame, Ebu Muhammed Muvaffakuddin Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudame (ö. /), ei-Mılğ11f (I-XV), thk.: Abdullah b. Abdülmuhsin, Abdülfettah Muhammed, Dam ilemi'l-kütüb, IIT. Baskı, Riyad / İbn Mace, Ebu Abdiliili Muhammed b. Yezid el-Kazvini (ö. /), es-Siinen (I-II), tlık.: M. Fuad Abdilibiki, Dam ihyii't-türasi'l- funduszeue.info, (y.y.) / · İbn Maze el-Buhiı:i, Burhanüddin Ebu'I-Meili Mahmud b. Ahmed b . Abdiliaziz el-Hanefi (ö. /), ei-Mı1hft ei-Biirhô11ffi'l-fikhi'tı­ NII'matıi (I-IX), thk.: Abdilikerim Sfuni el-Cündi, Daru'l-Kütübi'l- İlmiyye, I. Basla, Beyrut / İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim b. Muhammed el-Mısri (ö. /), ei-Bahm'r-raik jer!Jtl Ken:d'd-dekôik (I-VIII), Daru'l- kütübi'l-İslami, II. Baskı, (y.y.) tsz. İbn Nüceym, m-Nehm'Jfjik 1erh11 Ken:d'd-dekaik (I-III), tlık.: Ahmed Azv İnaye, Dam'l-kütübi'l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut / Fıkhi İhtilaflarda İsnar:Uız Rivqyetleniı Ro/ii İbn Salah, Tabakatii'I-Fı1kaha ej-Şa}iryye (I-II), thk.: Muhyiddin Ali Nedb, Dam'l-beşairi'l-İslfuniyye, I. Baskı Beyrut Karafi, Ebü'l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. funduszeue.info b. Abdürrahim (ö. /), ez-Zehira (I-XIV), thk.: Muhammed el-Hacd, D aru'l- Garbi'l-İslfuni, Beyrut I<asani, Alaadelin Ebu Bek.r b. Mes'ud el-Hanefi (ö. /), Bedai'u's- sa11ai' ft tertfbiJ-ferai' (I-X), thk.: Ali Muhammed Muavviz, Adil - Ahmed Abdülmevcud, Dam'l-kütübi'l-ilmiyye, II. Baskı, Beyrut / Kaşg:iri, Ebu Abdillah Seclidüddin Muhammed b. Muhammed b. Ali (ö. /), Mii'!Jıeti/1-lllllsa/1~ Daru't-ttbaati'l-Amira, (y.y.) Kudfui, Ebü'l-Hüseyn Ahmed b. Ebi Bekr Muhammed b. Ahmed el- Kudfui (ö. /), Muhtasam'funduszeue.infoi fi'l-fikhı'I-Hallefl thk.: Kfunil Muhammed Muhammed Uveyda, Dam'l-kütübi'l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut / M:ilik b. Enes, (ö. /), ei-Muvatta' (I-II), thk.: M. Fu:id Abdülbaki, Dam ihy:ii't-tür:isi'l-Arabi, (y.y.) tsz. M:ilik b. Enes, ei-Müdevvenetii'l-kiibra (I-IV), Salınlin b. Said et-Tenılhl 'rivayeti, D am'l-kütübi'l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut / Mergin:ini, Burhanüddin Ebu'I-Hasan Ali b. Ebi Bekr b. Abdülcelil el- Fergani (ö. /11 97), ei-Hidaye ferhı1 Bidayeti'l-miibtedt (I-IV), el- Mektebetü'l-İsl:imiyye, (y.y.) tsz. Mevsıli, Ebü'l-Fazl Mecdüddin Abdullah b. Mahmud b. Mevdud (ö. /), ei-İht!Jıar li-ta'ltli'l-mtthtar (I-V), thk.: Zübeyr Osman el- Ca'id, D:iru'l-Erkam b. Ebi'l-Erkam, Beyrut tsz. Miras, I<amil, Sahth-i Buharf Mtthtasan Tecrid-i Sarih Tercemesi ve Şerh~ IV, DİB Yayınlan, 7. Baskı, Ankara Molla Hüsrev, Mehmed b. Fer:imurz b. Ali (ö. /), Diirerii'l- hukkam ptrhtt Gureri'l-ahkan1 (I-Il), Dam İhy:ii'l-kütübi'l-Arabiyye, (y.y.) tsz. · Müslim, Ebü'l-Hüseyn Müslim b. el-Hacc:ic el-Kuşeyri en-Nis:iburi (ö. /), ei-Cami'u's-sahth (I-V), thk.: M. Fuad Abdülb:iki, el- Mektebetü'l-İslamiyye, İstanbul tsz. Sabri ÇAP Nes:ü,Ebu Abclirrahman Ahmed b. Şu'ayb b. Ali (ö. /), Amelii'i- yevllı ve'i-l~yle,thk.: Faruk Hammade, Müessesetü'r-ris:ile, 2. Baskı, Beyrut Nes:ü, es-Siilwı (I-VITI), Dam ihyai't-türasi'l-Arabi, Beyrut tsz. Nes:ü, es-Siinenii'funduszeue.info (I-X), thk.: Hasan Abdülmun 'im Çelebi, Müessesetü'r-ris:ile, I. Baskı, Beyrut / Nevevi, Ebu Zekeriyya Yahya b. Şeref (ö. /), ei-Mecmu' ferlm'i- miihezzeb (I-XX),thk.: Mahmud Matrahl, Daru'l-fikr, 1. Baskı, Beyrut / Nevevi, Ravzatii't-ta/ibtn ve ti11Jdetii'l-mi!Jtfn (I-XII), thk.: Züheyr eş-Şaviş, el- Mektebü'l-İslami, Beyrut, Şam, Amman, ID. Baskı, (y.y.) / Ruyani, Ebü'l-Mehasin Fahru'l-İslam AbdülvaJ:ıid b. İsmill b. Ahmed et- Tabeı:i (ö. /), Bahm'i-miizehheb (I-XIV), thk.: Tank Fethi es-Seyyid, Dam'l-kütübi'l-ilmiyye, I. Baskı, (y.y.) Serahsi, Ebu Bekr Şemsü'l-eimme Muhammed b. Ebi Sehl Ahmed (ö. /1 ), Mebsfit (I-XXXI), Daru'l-ma'rife, Beyrut tsz. Şafii, Muhammed b. İdris eş-Şafi.i (ö. /), ei-Üm11ı (I-XI), thk.: Rıfat Fevzi Abdülmuttalib, Dam'l-vefa, I. Baskı, (y.y.) / Şeybani, Ebu Abdillliı Muhammed b. Hase~ b. Ferkad, (ö. /), el- Asar (I-II), thk.: Ahmed İsa el-Mu'saravi, D arus-Selam, I. Baskı, Kahire / Şeybani, ei-Asl=ei-Mebsiit(I-V), thk.: Ebü'l-Vefa el-Efgfuıi, Aıemü'l-kütüb, I. Baskı, Beyrut / Şeybaru, ei-Asl=ei-Mebsiit (Ivfukaddime+ I-XII), thk. ve dirase: Mehmet Boynukalın, Dam İbn Hazm, Beyrut / Şeybaru, ei-Hiicce ala ehli'i-lviedflıe (I-IV),tashih ve ta'lik: Seyyid Mehdi Hasan el-K11aru, Aıemü'l-Kütüb, lll. Baskı, Beyrut / Şürünbülili, Ebü'l-İhlas. Hasen b. Arnmar b. Ali el-Vefai el-Mısri (ö. /), Haf!Jetii Şiiliilıbiilalt(I-IT), (Diire1ii'I-H11kkôm fer/JII Gt~reli'I-Ahkam ile birlikte), Dam ihyru'l-kütübi'l-Arabiyye, (y.y.) tsz. Fıkhi İhtilaflarda İsnadsız Rivayetleri11 Ro/ii Şürünbülill, Merôkı'lfelôh bi-İmdôdi'lfettôh,Dfu:u'l-kütübi'l-ilmiyye, II. Baskı, Beyrut / Taberaru, Ebü'funduszeue.infoım Müsnidü'd-Dünya Süleyman b. Ahmed b. Eyyı1b (ö. /), Kitôbii'd-duô (I-III), thk.: Muhammed Said b. Muhammed Hasan el-Buhan, Daru'l-beşiiri'l-islamiyye, I. Baskı, Beyrud/ · Taberaru, el-Mıt'cenıii'l-evsat (I-X), thk.: Tarık b. Ivazullah b. Muhammed, - Abdülmuhsin b. İbrahim el-Huseyru, Daru'l-harameyn, Kahire tsz. Tahavi, Ebu Ca'fer Ahmed b . Muhammed b. Sel:lıne el-Ezdi el-Hacô el- Mısri (ö. /), Şerhı1 Ma'ôni'l-ôsôr (l-V), thk.: Muhammed Zelıra en-Neccar, Muhammed Seyyid Cadülhak, .Aıemü'l-kütüb, I. Baskı, (y.y.) / Tahcivi, Ahmed b . Muhammed b. İsınan ed-Dılkati et-Tahtavi (ö. /), Hôt!Jetii't-Tahtôvf ala merôkı'lfelôh 1erhıt Niiri'l-izôh, thk.: Muhammed Abdiliaziz el-Hilidi, Daru İhyai'l-kütübi'l­ ilmiyye, I. Baskı, Beyrut / Tirmizi, Ebu İsa Muhammed b. İsa b . Sevre (ö. /), es-Siinm (I-X), Ta'lik veyayına hazırlayan: İzzet Ubeyd ed-Du'asi,el-Mektebetü'l- İslamiyye, İstanbul tsz. Yemem, Ebu'l-Hüseyn Yahya b. Ebi'l-Hayr eş-Şafii (ö. · /), el- B~ôn .ft me!{/ıebi'l-ifltôm eJ-Şôfii (I-XIII), thk.: Kasım Muhammed en-NUri, Daru'l-Minhac, I. Baskı, Cidde / Yıldınm, Celal, Koynaklmryla İslam Fzkhı (I-IV), Uysal Kitabevi, VI. Baskı, Konya Zeyle'i, Ebu Muhammed Cemaleddin Abdullah b. Yusuf b. Muhammed (ö. /), Nasbtt'r-raye li ehôdfsi'l-Hidaye1 (I-V), Daru'l- Kütübi'l- İlmiyye, III. Baskı, Beyrut O.

Sübhaneke duası, iftitah tekbirinden sonra okunduğu için istiftah duası olarak da isimlendirilir. Veya namazların ilk rekatında ve cenaze namazının başında okunan duaya istiftah duası denir.

Sübhaneke, bir ayet değil duadır. Hanefi ve Hanbelilere göre Sübhaneke duası okumak sünnettir. Çünkü Hz. Aişe (ra)&#;den şöyle dediği rivayet edilmiştir: &#;Hz. Peygamber (s.a.v.) namaza başladığı zaman &#;Sübhanekellahümme ve bihamdike ve tebarekesmüke ve teala ceddüke vela ilahe gayruk&#; derdi.&#; (Ebu Davud)

Hadis-i Şerif&#;ten öğrendiğimiz Sübhaneke Duası, Peygamber Efendimiz (s.a.v.)&#;in bize öğrettiği dualardandır. İftitah tekbirinden sonra ilk olarak Sübhaneke Duası okunmak suretiyle Allah&#;ın yüceliği övülür. Bir diğer Hadis-i Şerif şöyledir:
Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem gece namaza kalktığı zaman, tekbir alır, sonra: “Ey Allah’ım seni tesbih eder, ve sana hamd ederim. Senin ismin yücedir. Celâlin uludur. Senden başka ilâh yokttur,” derdi. Sonra da üç kere:
– “Allah’tan başka ilâh yoktur.” Üç kere:
– “Allah (şanına lâyık) büyüklükle büyüktür. Şeytandan ve onun şerrinden, kibirinden, sıkmasından bilen işiten Allah’a sığınırım.” derdi. (Tirmizi, Ebvâbu’s-Salât, b. )

Sübhaneke namazlarda hangi durumlarda okunur?

Sübhaneke duası, namazlarda ayakta iken iftitah tekbirinden sonra okunur. Her namazın ilk rekatında, iftitah tekbirinden sonra; ikindi namazının sünnetinin ilk ve üçüncü rekatında Fatiha suresinden önce; Yatsı namazının ilk sünnetinde, ilk rekat ile üçüncü rekata kalkınca Fatiha Suresinden önce; Teravih namazları dört rekatte bir selam verilerek kılınıyorsa, üçüncü rekate kalkıldığı zaman Fatiha Suresinden önce; Cenaze namazında, ilk tekbirden sonra (ve celle senâük) eklenerek okunur.

Sübhaneke duasında hangi konudan söz edilir

Sübhaneke tesbihten gelir. Bu da Allah Teala&#;yı tenzih etmektir. Tebarekesmüke, bereketten gelir. Bu da bir şeyde ilahi hayrın sabit olmasıdır. Teala ceddüke: Ced, azamet demektir. Yani senin büyüklüğün her şeyin büyüklüğünden yüce ve üstündür, yahut senin celalin ve azametin yüce demektir.

SÜBHANEKE DUASI


OKUNUŞU

Sübhânekellâhümme ve bi hamdik ve tebârakesmük ve teâlâ ceddük (ve celle senâûk*) ve lâ ilâhe ğayrûk.
*  “Ve celle senâük” yalnızca cenaze namazlarında kullanılır.

ANLAMI

Allah&#;ım! Sen eksik sıfatlardan pak ve uzaksın. Seni daima böyle tenzih eder ve överim. Senin adın mübarektir. Varlığın her şeyden üstündür. Senden başka ilah yoktur.

SÜBHANEKE DUASI DİNLE