Zit Tepki

Zıt tepki ve karşı koşullamanın farkı
Zıt Tepki bir &#;Bitişiklik Kuramı&#; ilkesidir. Karşı Koşullanma ise bir &#;Klasik Koşullanma&#; ilkesidir. İlk olarak Zıt Tepki kavramının Btişiklik kuramı temsilcilerinden Guthrie&#;ye ait olduğu bilinmelidir. Bu bilgi büyük oranda ayırt edici bir durumdur.
Guthrie&#;yi kısaca hatırlarsak:
&#; Öğrenme tek seferde gerçekleşir(sonunculuk ilkesi). Pekiştirece gerek yoktur. Tekrarın öğrenme üzerinde hatırda kalması dışıda bir işlevi söz konusu değildir.
Demek ki &#;Zıt Tepki&#; Guthri&#;ye ait bir kavramsa,

1- Öğrenmenin tek seferde gerçekleşmesi gerekmektedir.
Örnek: Kediden korkan bir çocuğa, annesinin kucağında bir kedi gösterildiğinde tek seferde öğrenme gerçekleşmiş olalıdır. Zaman içinde kedi korkusu ortadan kalkar ifadesi burada kullanılamaz! (tek sefer, bitişiklik, sonunculuk ilkesi)

2- Öğrenmenin tek yasası bitişikliktir
Örnek: İtici uyarıcı kedi + çekici uyarıcı anne ortama tek seferde ve aynı anda verilirler. Yani bir U+U bitişikliği yaşanmıştır.

Oysa Karşı koşullanma da bir uyarıcıya verilen tepki başka bir uyarıcı ile zaman içeirsinde ve farklı zamanlarda verilerek tepki değiştirilir. Yani bitişiklik U+U şeklinde olmaz. Bir anda olmaz. Zamanla ve aşamalı olarak ortaya çıkar.

Örnek: A öğretmenini sevmeyen çocuk derside sevmez (A öğretmen ve Ders arasında bir koşullanma vardır. Derse gösterilen tepi öğretmene gösterilen tepkidir.) A öğretmeni tayin olur ve okuldan gider (uyarıcı ortamdan çekildi) B öğretmeni derse girmeye başlar.(Ortama yeni bir uyarıcı geldi) B öğretmenini sevmeye başlayan çocuk, zamanla, derse karşı da nefret yerine sevgi geliştirmeye başlar. (Koşullanma zamanla gerçekleşti. Artık ders uyaranı ortamdan çekilmiş olan eski uyarıcıya değil, ortama giren yeni uyarıcıya koşullanmıştır.)

Örnek 2:
Zil + Et &#;> Salya
X (defa) tekrar var
Zil &#;> Salya (artık bu davranış öğrenildi)

Zil &#;> Salya + Elektrik &#;> Kaçma (ortama zilden sonra öğrenilen et değil yeni bir uyarıcı verildi)
X (defa) tekrar var
Zil &#;> Kaçma )artık zilden sonra ete değil, elektriğe koşullandığı için davranış karşıt başka bir duruma genellenmiş. Karşıt koşullama gerçekleşmiştir.

Hepimizin alışkanlık haline getirdiği ve vazgeçmek isteyip de vazgeçemediği pek çok davranışı vardır. Bazıları bizi nadiren etkilese de bazıları her an peşimizdedir. Abur cubur yeme isteğinin önüne geçemeyen bir genç, annesinin tüm ısrar ve çabasına rağmen peynir yemeyen bir çocuk, köpek fobisini yenemeyen bir kadın, kötü alışkanlıklarından vazgeçemeyen bir adam, okul korkusu yaşayan bir öğrenci…

Edwin Ray Guthrie, öğrenme konusundaki çalışmaları ile tanınan ünlü bir Amerikalı davranış psikoloğuydu. Bu yazıda, mevcut alışkanlıktan vazgeçip yeni alışkanlık kazanma yöntemlerinin birinden, Guthrie Bitişiklik Kuramından bahsedeceğiz. Keyifli okumalar…

Edwin Ray Guthrie

Bir filozof, matematikçi olan ve daha davranışçı psikoloji akımından etkilenerek kuramını geliştiren Edwin Ray Guthrie() öğrenmeye ilişkin görüşlerini Guthrie Bitişiklik Kuramıile açıklamıştır. Devamında da alışkanlıkları yok etmek için tercih edebileceğimiz yolları da kuramını destekleyecek şekilde listelemiştir.

Guthrie, bir alışkanlıktan kurtulmanın en iyi yolunun eskisinin yerine yeni bir davranış yaratmak olduğunu dile getirmiştir.

Alışkanlıkların yok edilmesinde temel kural hep aynıdır. İstenmeyen ve ortadan kaldırılmak istenen tepkiye yol açan uyarıcı bulunur ve bu uyarıcının varlığında başka bir tepkinin ortaya çıkması sağlanır. Bu şekilde uyarıcıyla istenmeyen tepki arasında kurulmuş olan yeni çağrışım yok edilerek uyarıcıyla yeni ve istendik tepkiler arasında çağrışım kurulması sağlanır.

Edwin Ray Guthrie

Guthrie Bitişiklik Kuramı Nedir?

Guthire kuramına göre uyaran tepki bağını kuvvetlendiren veya zayıflatan unsur tekrarlamama değildir. Alışkanlıkların kuvvetini belirleyen unsur, o alışkanlığın birleştirildiği (çağrışım bağı kurulan) uyaranların sayısı ve çeşididir. Yani belli bir alışkanlık, tek bir uyarana bağlanmış olarak ortaya çıkıyorsa bu alışkanlığın başka bir alışkanlıkla yer değiştirmesi daha kolay olmaktadır.

Ancak, alışkanlığın bağlandığı uyaranlar fazlaysa bu alışkanlığın yeni bir alışkanlıkla yer değiştirmesi veya sönmesi daha zor gerçekleşmektedir. Örneğin sigara alışkanlığı pek çok uyarıcı duruma bağlanabilir. Yemek sonraları, kahveyle birlikte, üzülünce, sevinince, teneffüslerde, bir sorunu tartışırken v.b. bu alışkanlık daha güçlü olacaktır. Guthrie Bitişiklik Kuramı, alışkanlıkların bıraktırılmasında üç yöntem üzerinde durmaktadır.

1- Eşik Yöntemi

Alıştığımız bir davranıştan kademe kademe uzaklaşmak ya da alışmak istediğimiz davranışa kademe kademe yaklaşmaktır. Modern psikoterapistler tarafından da kullanılan bu yöntemde amaç; istenmeyen tepkiye neden olan uyarıcının çok az düzeyde verilerek yavaş yavaş artırılmasıyla organizmanın uyarıcıya alışmasını sağlamaktır. Bu yöntem, korku ve fobileri yenmek için de kullanılmakta olup bu alanda sistematik duyarsızlaştırma olarak adlandırılmaktadır.

Eşik yönteminde uyaranın şiddeti o kadar düşüktür ki organizma istenmeyen tepkiyi yapmaz. Daha sonra kademeli olarak uyaranın şiddeti artırılır. Ancak uyaranın şiddeti hiçbir zaman istenmeyen tepkiyi ortaya çıkaracak şiddete ulaşmaz.

Guthrie’ye göre uyaran şiddeti yavaş yavaş artırılırken organizmanın kavrama eşiği de kademeli olarak yükselmektedir. Dolayısıyla sonuçta uyaranın şiddeti yüksek de olsa organizma istenmeyen tepkiyi çıkarmamaktadır.

Çeşitli kaynaklarda vahşi bir atın eyere alıştırılması eşik yöntemine örnek verilmektedir. Başlangıçta atın sırtına çok hafif bir kumaş atılmaktadır. Sonucunda at, hissedilir-hissedilmez olan bu uyarana çifte atma tepkisi vermemektedir. Daha sonra biraz daha ağır bir kumaş atın sırtına atılmakta ve bu işlem atın eyere tepki vermemesi durumuna kadar yükseltilmektedir.

2-Bıktırma Yöntemi

Bıktırma yöntemine yorgunluk veya usandırma yöntemi de denilmektedir. Bu yönteme göre birey bir tepkiyi yapamayacak kadar yorgun düşüp, bu tepkiyi bırakıncaya kadar istenmeyen tepkiyi tekrar tekrar yaptırılmasıdır. Birey istenmeyen tepkiyi o kadar çok yapar ki ya yorgunluktan ya da aşırı yapmadan dolayı bıkar.

İlgili uyarıcı istenmeyen davranış için itici, tiksindirici bir kimlik kazanır. Bireyin bıkkınlık durumu istenmeyen davranışı durdurmasına veya yerine başka bir tepki yapmasına neden olur. Yapılan son tepki olacağından birey aynı uyaranla karşılaştığında istenmeyen tepkiyi değil de en son yapılan tepkiyi yapar.

3- Zıt Tepki Yöntemi ( Uyuşmayan Uyarıcılar Yöntemi)

İstenmeyen tepkiye neden olan uyarıcı ile bu uyarıcıyla rekabet edebilecek ve istenen bir tepkiyi (zıt tepki) meydana getirecek uyarıcı ile birlikte sunulur. Bu farklı uyarıcıların ortaya çıkardığı tepkiler, bırakılması istenen tepkilerle uyuşmayacaktır. Dolayısıyla istenilmeyen tepkiyi ortaya çıkaran uyaranlar, benzer durumda yeni ve farklı tepkilere bağlanacaktır.

• Kelime ezberi yapmayı sevmeyen ancak şarkı söylemeyi çok seven kişinin İngilizce çalışırken kelimelerle şarkı sözleri oluşturup bu şekilde daha rahat ezber yapması,
• Köpeklerden korkan çocuğun annesinin kucağında, güvende iken köpekle etkileşime girmesinin sağlanması ve annenin verdiği güven duygusunun baskın gelerek korku tepkisinin verilmemesi,
• Okula gitmekten hoşlanmayan çocuğun vakit geçirmeyi sevdiği bir arkadaş grubu edindikten sonra “okulu sevmeme” tepkisinin azalarak ortadan kalkması…

Guthrie Bitişiklik Kuramı İle İlgili Eleştiriler

Yapılan en önemli eleştirilerden biri, öğrenme esnasında yapılan tepkinin sonuçlarını hesaba katmamasıdır. Guthrie, bir tepkinin işe yaradığı veya ödül elde edildiği için öğrenilebileceğini reddetmiş, “yaptığımız
için öğreniriz” demiştir.

Oysa yapılan deneysel çalışmalarda pekiştirmenin “son yapılan tepki” faktörüne göre öğrenmede daha etkili olduğu gözlenmiştir. Diğer bir eleştiri, teorisini test etmek için deneye başvurmamasıdır.

Onun eğitime en önemli katkısı ise, “yaptığımız için öğreniriz” prensibini yaygınlaştırması olmuştur. Sonucunda kesin olan bir şey var ki yaparak – yaşayarak öğrenmeye olanak sağlayan öğrenme ortamları oluşturmak eğitim açısından kesinlikle önemlidir. Ayrıca göz atmak isterseniz: Bir Alışkanlıktan Kurtulmak İçin 21 Gün Gerçekten Yeterli mi?

Kaynaklar ve ileri okumalar:

• Guthrie’s Contiguity Theory of Learning with Examples; Bağlantı: funduszeue.info
• Prof. Dr. Ramazan Arı; Eğitim Psikolojisi -Gelişim ve Öğrenme; ISBN: ; Nobel Yayınevi

Matematiksel

1. WATSON’IN ÖĞRENMEYE İLİŞKİN GÖRÜŞLERİ

Watson’a göre, insan davranışı çocukluktan itibaren çevredeki belli uyarıcılarla belli tepkilerin birleşmesi sonucu koşullanma yoluyla, meydana gelir.

Watson’a göre bir uyarıcıya verilecek tepki, o uyarıcıya karşı en son yapılmış ve en sık tekrarlanmış tepkidir. Bu ilkeye “en son ve en sık tepki ilkesi” adı verilmektedir. Watson öğrenme sürecinde sadece bitişiklik ve sıklık ilkelerini kabul etmiş, pekiştirmenin ya da ödüllendirmenin gerekli olmadığını savunmuştur.

2. GUTHRIE’NİN ÖĞRENMEYE İLİŞKİN GÖRÜŞLERİ

Guthrie’ye göre öğrenmenin tek yasası bitişikliktir. Bitişikliği, bir uyarıcıya karşı yapılan tepkinin daha sonra aynı (benzer) uyarıcıyla karşılaşıldığında da gösterilme eğilimi olarak tanımlar. Guthrie, öğrenmenin tek bir denemede uyarıcı ve tepkinin yakın zamanda verilmesiyle oluşan koşullanma ya da çağrışımla gerçekleştiğini, bu nedenle tekrarın önem taşımadığını vurgular.

Guthrie’ye göre, öğrenmede ödüle veya pekiştirmeye gerek yoktur. Guthrie, kötü alışkanlıkları yok etmek için üç yöntem ileri sürmüştür.

1. Eşik Yöntemi (Alıştırma Yöntemi)

İstenmeyen davranışları, istenen davranışlara dönüştürmeyi sağlayan bir öğrenme tekniğidir. İstenmeyen davranışı meydana getiren uyarıcı organizmaya azar azar ve yavaş yavaş uzun sürede verilerek, istenmeyen davranışın ortaya çıkması önlenir ve istenen davranışın yapılması sağlanır.

2. Bıktırma (Yorma) Yöntemi

İstenmeyen davranış organizma usanıncaya ya da yerine farklı bir davranış gösterinceye kadar yaptırılır. Organizma istenmeyen davranışı yapmaktan sıkıldığı için, davranış sönme eğilimine girer.

3. Zıt &#; Tepki Yöntemi (Karşıt Koşullanma)

Bireye yapmaktan kaçındığı ve hoşlanmadığı davranış, hoşlandığı ve yapmak istediği bir davranış ile birlikte yaptırılır. Zıt tepki yönteminde, istenmeyen davranışı ortaya çıkaran uyarıcı, tam tersi bir davranışa neden olması beklenen diğer bir uyarıcıyla eşleştirilir.

BAĞLAŞIMCILIK (THORNDIKE)

Thorndike uyarıcı ve davranışın nöronal (sinirsel) bir bağla bağlandığını savunur. Bağlaşım, uyarıcı ve davranış arasında nöronal bağın oluşmasını ifade eder. Seçme ve Bağlama: Thorndike’a göre, öğrenmenin en temel formu deneme-yanılma öğfunduszeue.infoike bunu daha sonra seçme ve bağlama yoluyla öğrenme olarak adlandırmıştır. Öğrenici olan organizma, belli bir amaca ulaşmak zorunda olduğu bir durumla karşılaştırılır. Bu durumda, organizma amacına ulaşmak için pek çok davranış sergiler.

Ancak bunlardan bazıları amacına ulaşmasına yardım eder, bazıları ise onu amacından uzaklaştırır. Öğrenici olan organizma daha sonra aynı uyarıcı koşullarla kendisini amaca ulaştıran tepkileri seçer, amacına götürmeyen, başarısız olan tepkileri eler.

Haz ile sonuçlanan, başarıya götüren tepkiler kalıcı olur. Öğrenmede “Küçük Adım” İlkesi: Thorndike, problem çözme sürecinin ard arda sıralanan denemelerin sonucunda yavaş yavaş oluştuğunu savunur. Thorndike’a göre öğrenme, büyük atlamalardan ziyade, küçük sistemli adımlar sonucunda gerçekleşir.

BAĞLAŞIMCILIK KURAMININ TEMEL İLKELERİ:

a. Hazırbulunuşluk ilkesi

Öğrenmeye ilgi, istek, motivasyon ve ön bilgilerin etkisi vardır. Thorndike’ye göre organizmanın hazırbulunuşluk derecesi ve durumu, öğrenmenin etkililiğini ve niteliğini etkiler.

b. Tekrar (alıştırma) ilkesi

Tekrar edilen konuların etkin bir biçimde öğrenilmesi uyarıcı-tepki arasındaki bağın tekrar yöntemi ile güçlendirilmesinden kaynaklanır. Öğrenme sürecinde ezberleme
değil, tekrarlama ve uygulama önem taşır.

yılından önce; Thorndike göre, uyarıcı ve tepki arasında bağ kullanıldıkça güçlenir (kullanılma yasası) ve “tekrar” devam etmediğinde ya da nöronal bağ kullanılmadığında, uyarıcı durumlar ve tepkiler arasındaki bağlaşım zayıflar (kullanılmama yasası). yılından sonra; Thorndike, tekrar etmenin bağı güçlendirmediği gibi, kullanmamanın da bağın gücünü azaltmayacağını  savunmuştur.

c. Etki ilkesi

Etki yasasına göre, uyarıcının yol açtığı tepki, doyurucu bir sonuca götürüyorsa, uyarıcı ile tepki arasında “değiştirilebilir” bağ güçlenir. Eğer tepki cezalandırılır, başka deyişle rahatsız edici sonuçla karşılaşır ise, uyarıcı &#; tepki bağı zayıflar.

Filed under: Öğrenme Psikolojisi &#; Tagged: BAĞLAŞIMCILIK (THORNDIKE), BAĞLAŞIMCILIK KURAMININ TEMEL İLKELERİ, BİTİŞİK KURAMLAR (Watson – Guthrie), Bıktırma (Yorma) Yöntemi, Etki ilkesi, Eşik Yöntemi (Alıştırma Yöntemi), GUTHRIE’NİN ÖĞRENMEYE İLİŞKİN GÖRÜŞLERİ, Hazırbulunuşluk ilkesi, Tekrar (alıştırma) ilkesi, WATSON’IN ÖĞRENMEYE İLİŞKİN GÖRÜŞLERİ, Zıt - Tepki Yöntemi (Karşıt Koşullanma) &#; Leave a comment &#;