yılına kadar borç istemenin onur kırıcı olduğu düşünüldüğünden ve borç istenen ülkelerin Osmanlı yanlısı görünmek istememesinden borç alınamamıştır. Bu dönemde 'te Fas, 'de ise Cezayir ve Tunus borç vermeyi kabul etmemiştir.
yılına dek almış olduğu borçları ödemede sıkıntıya düşen Osmanlı İmparatorluğu borç ve faizlerinin ödemesine, Nisan ayında son vermiştir.
Muharrem Kararnamesi ile 20 Aralık 'de Osmanlı Hükûmeti'nin Osmanlı lirası olan dış borcu indirime gidilerek toplam dış borç lira olarak tespit edilmiş,[2] ödeme koşulları yeniden düzenlenmiştir. Muharrem Kararnamesi'nin maddesine göre, Osmanlı İmparatorluğu'nun dış borçlarını ödeyememesi sonucu, borç ödemelerini güvence altına alacak olan vergi kaynaklarının toplanması ve denetimi işlevini yürütecek olan Düyun-u Umumiye'ye bırakılmıştır.
yılında savaş patlak verdiğinde Osmanlı Devleti'nin dış borcu kısa vadeli borçlar hariç ,4 milyon Osmanlı lirasıdır. ( milyon sterlin).
Dış borçlar, Osmanlı Devleti çöktükten sonra, Osmanlı topraklarında kurulan devletler arasında paylaştırılmış ve en büyük borç yükü Türkiye'ye verilmiştir. yılında Osmanlı borçlarının %67’sinin Türkiye tarafından ödenmesi kararlaştırılmıştır. Türkiye'nin payına düşen ,5 milyon altın Osmanlı lirası tutarındaki borcun ödenmesi için Düyun-u Umumiye İdaresi ile 13 Haziran tarihinde Paris'te bir anlaşma imzalanmıştır.
Türkiye Düyun-u Umumiye'ye olan borcunun son taksitini, ilk dış borcun alınmasından tam yüzyıl sonra, 25 Mayıs 'te ödemiştir.
Osmanlı İmparatorluğu'ndan kalan borçlar[değiştir kaynağı değiştir]
yılında Viyana Kuşatması'nın başarısızlıkla sonuçlanmasından sonra Osmanlı İmparatorluğu, Karlofça Antlaşması ile toprak kaybetmeye başlamıştır. Osmanlı Devleti kaybettiği toprakları geri kazanma siyaseti izlemiş; başlayan İran Savaşı, Rusya'nın denizlere serbest geçmeye çalışması Osmanlı'yı sürekli bir savaşın içinde tutmuştur. Bu esnada tüm tarım alanları ve madenler savaş bölgesi içerisinde kaldığından devlet geliri düşmüştür.
Devlet geliri düşünce vergiler artırılmıştır. Tarım ile uğraşan kesim vergiden kurtulmak için tarımı bırakarak İstanbul, Edirne, Bursa gibi büyük şehirlere göç başlamıştır.
Vergi gelirinin düşmesi, Osmanlı Devleti'nin maaş ödeme sıkıntısına düşmesine neden olmuş. Bir taraftan çalışanların tarımdan devlete kayması, bir taraftan kaybedilen topraklar nedeniyle vergi gelirlerinin düşmesi, sıkıntıları artırmıştır.
Sıkıntılar sonucunda yüzyıl başlarında halktan altın ve gümüşler toplanarak, sikkeler yapılmış ve %20 değer fazlasıyla piyasaya sürülmüştür. yılında bu tedbirler yeterli gelmeyince kaime çıkarılmıştır. Kaime enflasyonist bir etki yaratmıştır.
yılında mali bunalımın daha da artması ile tasarruf sahiplerinin belirli bir faiz karşılığı elindeki tahvilleri toplamak için esham kavaimi çıkarılmıştır.
İç borçlanma[değiştir
Osmanlı’nın hangi borçlarını üstlenmiştik?
Uluslararas&#; Kalk&#;nma Bankas&#; Ekonomi bölümünden James funduszeue.info’in haz&#;rlad&#;&#;&#;, 21 Nisan tarihli Türkiye’nin D&#;&#; Borçlar&#;n&#;n Tarihi adl&#; raporda yer alan bilgiler, Türkiye hükümeti ile kamuya aç&#;k olan di&#;er bilgilerin toplanmas&#;yla haz&#;rlanm&#;&#; ve Osmanl&#;’dan kalma borçlar&#;n ekonomimizi nas&#;l etkiledi&#;ini göstermesi aç&#;s&#;ndan kaynak niteli&#;i ta&#;&#;yor. Bu çal&#;&#;madaki verilerin tamamen do&#;ru olmamas&#; ihtimali bulundu&#;u, yani rakamlar&#;n az çok farkl&#; olabilece&#;i, çal&#;&#;man&#;n giri&#;inde belirtiliyor.
– aras&#;nda Osmanl&#; &#;mparatorlu&#;u d&#;&#; borçlar&#;n&#;n baz&#;lar&#;n&#; ödeyememi&#;ti. ’te d&#;&#; borçlar&#;n faizinin yüzde 50’sinin (borcun tamam&#; yakla&#;&#;k 1 milyar dolard&#;) nakit olarak ödenebilece&#;i duyuruldu. Faizin geri kalan&#;n&#;n, be&#; y&#;l için yüzde 5’lik hisse senedi (sertifika) olarak ödenece&#;i duyuruldu. Ertesi y&#;l hisse senedi bas&#;m&#; durduruldu ve tüm borcun, üçü hariç, hepsi ask&#;da kald&#;. ’de Düyun-u Umumiye (Osmanl&#; Kamu Borcu Yönetimi) kurularak d&#;&#; borçlar&#;n yabanc&#; tahvil sahiplerine elde edilen gelirlerden ödenmesi sa&#;land&#;. Borçlular için bu yönde bir düzenleme yap&#;lmas&#;yla borç, milyon liradan yüzde 42 dü&#;ürülerek milyon Osmanl&#; liras&#;na indirildi. Bu mebla&#;a en az yüzde 1 sabit faiz uygulanacakt&#; ve faizin art&#;r&#;lmas&#; söz konusuydu. ’te borçlara bir düzeltme daha yap&#;ld&#;. Borcun anaparas&#;, ’te ödenmek üzere yüzde 30’dan yüzde 62,5’a indirildi (faizleri azalt&#;ld&#;) ama sonraki faiz oran&#; yüzde 4’e yükseltildi. ’te Osmanl&#; Devleti I. Dünya Sava&#;&#;’na girdi&#;inde, tüm d&#;&#; borç ödemeleri donduruldu, o zaman borcun tamam&#;n&#;n milyon lira oldu&#;u, bunun yüzde 62’sinin Fransa’ya, yüzde 29’unun Almanya’ya; geri kalan&#;n ço&#;unun &#;ngiltere, Hollanda ve Belçika’ya oldu&#;u hesaplanm&#;&#;t&#;.
KAYBED&#;LEN TOPRAKLAR BORÇTAN DÜ&#;ÜLDÜ
– aras&#;nda, – aras&#;nda tahvillerden gelen faizlerden (kupon) toplanm&#;&#; gelirlerden borçlar&#;n küçük bir k&#;sm&#; ödenebildi. ’te Lozan Anla&#;mas&#; ile I. Dünya Sava&#;&#;’n&#;n sonunda kaybetti&#;imiz topraklar Osmanl&#;’dan kalan borca kar&#;&#;l&#;k say&#;ld&#;. Lozan Anla&#;mas&#;’nda tümü listelenen borcun milyon lira oldu&#;u hesaplanm&#;&#;t&#;. Yeni kurulan Cumhuriyet bu borcun yüzde 65’inden sorumlu tutuldu. Borçlar&#;n geri ödenmesi için yeniden görü&#;meler yap&#;ld&#; ve ’de bir anla&#;ma imzaland&#;. Ödemeler y&#;ll&#;k olarak yap&#;ld&#;&#;&#;nda ’da döviz kar&#;&#;l&#;&#;&#;yla 8,8 milyon dolar olan borç, ’de 14,9 milyon dolara ç&#;kacakt&#;.
’da finans krizi nedeniyle Türkiye, sözle&#;medeki miktar&#;n ödemesinde üçte bir oran&#;nda kesinti yapt&#;. Faiz oran&#; yüzde 7,5 olan, milyon Frank de&#;erinde yeni Türkiye bonolar&#; ç&#;kar&#;ld&#;. 1 Nisan ’da bono sahiplerinin 5 y&#;l boyunca ödemelerinin sadece yar&#;s&#;n&#; nakit olarak alabilece&#;i, öteki yar&#;s&#;n&#;n Türk liras&#; veya Fransa’da kredi sa&#;lay&#;c&#;n&#;n hesab&#;na yat&#;r&#;lmak üzere Türkiye’den ürün sat&#;n al&#;nmas&#; biçiminde yap&#;labilece&#;i duyuruldu.
KALAN BORÇLARIN ÇO&#;U BONOYA ÇEVR&#;LD&#;
Osmanl&#; döneminde yap&#;lan &#;zmir Kasaba demiryolundan kalma borç, May&#;s ’te yap&#;lan anla&#;mayla yüzde 7,5’luk bonoya çevrildi. Bonolar, ba&#;ka para birimine çevrilebilir Frans&#;z frang&#;yd&#;. Bu bonolar&#;n kar&#;&#;l&#;&#;&#;, ’da bu rapor haz&#;rland&#;&#;&#;nda ödenmi&#; durumdayd&#;.
&#;zmir Ayd&#;n demiryolundan kalma borç, May&#;s ’te yüzde 7,5’luk bonoya çevrildi. Bu bonolar Sterlin olarak ç&#;kar&#;ld&#; ama ba&#;ka para birimlerine dönü&#;türülebilirdi. ’ta &#;ngiltere ile yap&#;lan anla&#;mayla bonolar&#;n de&#;eri de&#;i&#;tirildi. Resmi duyurulara göre ’ten kalma yüzde 7,5’luk bonolar, ’da yap&#;lan duyuruyla geri ödendi.
II. Dünya Sava&#;&#;’ndan önce Türkiye’deki hükümet, sava&#;&#;n uzun sürebilece&#;ini dikkate alarak, para birimini stabilize edebilmek için &#;ngiltere ve Fransa ile baz&#; kredi anla&#;malar&#; yapt&#;. Bu krediler d&#;&#; ödemeler ile ordunun donat&#;lmas&#; içindi. Ayr&#;ca sava&#; esnas&#;nda sava&#; malzemesi tedari&#;i için Almanya ile milyon Mark de&#;erinde anla&#;ma yap&#;ld&#;. Bu krediler, raporda belirtildi&#;ine göre, Türkiye’nin iç ve d&#;&#; borçlar&#;n&#;n üç kat artmas&#;na neden oldu.
Türk liras&#;n&#;n iç ve d&#;&#; al&#;m gücü aras&#;ndaki fark&#; azaltabilmek için Eylül ’da para birimi düzeltmesi yap&#;ld&#;, dövizle ödenebilecek borçlar yüzde ’lik develüasyonun neredeyse kendisi kadar artt&#;. Di&#;er yandan Merkez Bankas&#;’n&#;n alt&#;n rezervinin revalüe edilmesiyle elde edilen art&#; gelirle, yakla&#;&#;k milyon lira de&#;erindeki faiz oran&#; sürekli de&#;i&#;en borçlar ödendi ve geri kalanlar&#; konsolide edildi. Böylece, daha önce kamu borcunun büyük bölümünü olu&#;turan milyon liral&#;k, faiz oran&#; sürekli de&#;i&#;en borçlar&#;n en büyük bölümü bu &#;ekilde kapat&#;ld&#;.
&#;STANBUL BELED&#;YES&#; BORCU
’da haz&#;rlanan ve Türkiye’nin bildirdi&#;i verileri içeren bu belgede, Cumhuriyetin üstlendi&#;i borçlardan ço&#;unun Osmanl&#; taraf&#;ndan kentle&#;me ve sanayile&#;me için harcand&#;&#;&#; görülebilir. ’da &#;stanbul Belediyesi’nin yapt&#;&#;&#; bu borçlanma saraylar için olamaz çünkü Bat&#;l&#;la&#;ma döneminde &#;stanbul’da in&#;a edilen saraylar&#;n hepsi ’dan çok önce yap&#;lm&#;&#;t&#;.
Bu belgeye göre ’da &#;stanbul Belediyesi için al&#;nan borçlar&#;n de&#;eri Haziran ’de 2,5 milyon dolar&#; geçmi&#;ti; ’te belediye için al&#;nan borçtan ise ayn&#; tarihte ödenmemi&#; 84 bin dolar kalm&#;&#;t&#;. Raporun haz&#;rland&#;&#;&#; tarihte bu iki borcun ödemeleri devam ediyordu.
Bu raporda yer alan borçlar&#;n ne kadar&#;n&#;n nakit ne kadar&#;n&#;n ürün sat&#;lmas&#; olarak ödendi&#;i ayr&#;ca di&#;er kaynaklarla kar&#;&#;la&#;t&#;r&#;labilir. Yine de listelerde bulunan “bono kar&#;&#;l&#;&#;&#;nda borçlan&#;lan ülkede sat&#;lmak üzere ürün al&#;nabilmesi” &#;eklindeki tan&#;mlama, Türkiye’nin ’ye kadar milli gelirinin yar&#;s&#;n&#;n tar&#;m ürünlerinden sa&#;land&#;&#;&#; dü&#;ünüldü&#;ünde, Osmanl&#;’dan kalan borçlar&#;n ço&#;unun Cumhuriyet döneminde üretilen tar&#;m ürünleriyle kapat&#;lmaya çal&#;&#;&#;ld&#;&#;&#;n&#; gösteriyor olmal&#; çünkü o dönemde satabilece&#;imiz en bol ürün tar&#;m ürünleriydi. Bu &#;ekilde borçlar&#;n bir k&#;sm&#;n&#;n ürünle ödenmesi durumunda d&#;&#; borçlar&#;n&#;n ço&#;unun ’lerden sonra kapat&#;labilece&#;i tablolardan görülebiliyor.
Bu belgenin ekler k&#;sm&#;nda yer alan bir liste özellikle dikkat çekiyor. Buna göre 30 Haziran itibariyle Osmanl&#;’dan kalan ve halen ödenmekte olan borçlar&#;n dolar kar&#;&#;l&#;klar&#; &#;unlard&#;:
&#;stanbul Belediyesi kredisi, - 2,5 milyon dolar
&#;stanbul Belediyesi kredisi, - bin dolar
Anadolu Demiryollar&#; bonolar&#; - 60 milyon dolar
Haydarpa&#;a R&#;ht&#;m&#; bonolar&#; - 4,9 milyon dolar
Mersin, Tarsus, Adana bonolar&#; - 83 bin dolar
&#;zmir r&#;ht&#;mlar&#; - 36 bin dolar
Dünya Bankas&#;’n&#;n bir ba&#;ka proje belgesinde yer alan bilgiye göre 31 Aral&#;k itibariyle Türkiye’nin ödenmemi&#; d&#;&#; borcu ,7 milyon dolard&#;. Bu durumda, ’daki belgede yer alan bu üstteki liste, o dönemdeki d&#;&#; borcumuzun en az dörtte birinin Osmanl&#; döneminden kalma oldu&#;unu gösteriyor. Ayr&#;ca bu belgede ’deki Varl&#;k Vergisi’nin bu borçlardan birinin kapat&#;lmas&#;nda kullan&#;ld&#;&#;&#;na dair bir bilgi de bulunmuyor.
Kaynak: Lynch, James J Turkey's external public debt history (English). Economic department report; no. E36 Washington, D.C.: World Bank Group. funduszeue.info
