Mantığın Ilkeleri

kaynağı değiştir]

Bir şeyin hem kendisi hem de başkası olamayacağını ifade eden kuraldır. Aynı özdeşlik ilkesi gibi kavram veya önermeler kendisiyle çelişmemektedir.

Üçüncü durumun olanaksızlığı[değiştir

Klasik Mantık ve İlkeleri

Klasik Mantık, doğru ve net düşünebilmenin bilimidir. Karmaşık ve çok yönlü bir olgu olan düşünmeyse; yalnızca akıl yürütmeyle alakalıdır. Akıl yürütebilmenin biçimsel yönünü inceler. Bu nedenle bilginin kabul ettiği ve mantığın kabul ettiği doğru arasındaki farkı altı kalın çizgiyle belirtmek gerekir.

Bilgi Doğrusu-Mantık Doğrusu

Bilgi Doğrusu: Yargı özelliği taşıyan bir cümlenin içeriğiyle ilgili doğruluk payıdır. Eğer içerik gerçek yaşamda gerçek karşılığına eşitleniyorsa doğru; eşitlenmiyorsa yanlıştır.

Mantık Doğrusu: Yargı içeren bir ifadenin biçimsel ve önerimsel olarak ilgili doğruluktur. Sonuç olarak pratikte reel ve bilimsel bir sonuca karşılık gelir. Bu yüzden keskin bir sonla sonuçlanır.

A. Akıl Yürütüme:

İki düşünüşten birinin diğerinin kanıtı olarak öne çıkaran ve bundan da bir sonuç çıkarma işidir. Kanıt durumunda olan önermeye öncül, kanıtlanansa sonuçtur.

Akıl Yürütme Çeşitleri

1)Dedüksiyon (Tümdengelim): Bütünden parçaya yönelen akıl yürütme yöntemidir. Öncül faktörlerin doğru kabul edilerek sonucun zorunlu çıkma halidir.
2)Endüksiyon(Tümevarım): Parçadan bütüne doğru yapılır. Bütünü meydana getiren parçalardan yola çıkarak bütün hakkında bilgiye varmaktır.
3)Analoji( Benzetme akıl yürütme): İki ya da daha çok sayıda önerme arasında benzerlikten yola çıkarak birinde bilinen bir özelliği diğerine yüklemektir.

Mantık İlkeleri

1)Özdeşlik İlkesi: Bir şey ne içeriyorsa odur şeklinde ifade edilir. Ne eksiği ne fazlasıdır. Özdeşlik önermesi ”A, A’dır” ifadesiyle açıklanır.
2)Çelişmezlik İlkesi: Bu ilkeyse; bir şey hem kendisi hem de kendisinin içeriğinden başka bir durum olamaz şeklindedir. ” A, A olmayan değildir. ” biçiminde formüle edilir.
3)Üçüncü Halin Olmazlığı İlkesi: Bir şey ya kendisidir; veya kendisi olmayandır. Ama asla üçüncü bir hal olamaz şeklinde tanımlanır. ” Herhangi bir şey A veya A olmayandır, üçüncü bir hal olamaz önermesidir.”
4)Yeter-Sebep İlkesi:” Yeteri kadar bir neden olmadıkça hiçbir olgunun var olduğu ve de ileri sürülen hiçbir önermenin doğru karşılıkta olduğu kabul edilemez.” Yani bir önermedeki doğruluk içeriğini destekleyen en yeterli sebebi başka bir önermedir.

B) Kavramların Çeşitli Göstergeleri

1) Nelik, Gerçeklik, Kimlik : Nelik bir kavrayışın sadece genel anlamda zihindeki tasarımlı halidir. Gerçeklikse tüm bu sahnenin ve zihnin dışındaki varlıktır. Gerçekliği olan bir kavramın yalnızca tek bireyinin ifade edilmesiyse kimliktir. Her kavramın ne olduğuyla ilgili olguya karşılık; her kavramın gerçekliği yoktur.
2) İçlem-Kaplam: Kaplam; kavramların içeriğindeki sayısal değerin toplamıdır. İçlem; kavram içeriğindeki nesnelerin ortak özellikleri ve nitelikleridir. İçlem ve kaplam ters orantılıdır.

C. Kavramlar Arası İlişkiler

Bir önermede yer alan iki kavram arasında dört türlü bağ vardır.
Eşitlik: İki kavramdan tümü diğer bütün kişilerini karşılıyorsa aralarında eşitsizlik hakimdir. Örnek olarak; tüm insanlar akıl yürütür denebileceği gibi.. Tüm akıl yürütenler insandır da denilebilir.
Ayrıklık: İki kavramdan birisi diğerinin hiçbir üyesini içeriğine almazsa bu iki örneklem arasında ayrılık ilişkisi bulunur.
Örnek olarak: Hiçbir kuş dört ayaklı değildir.
Hiçbir dört ayaklı kuş değildir.
Tam Girişimlik: İki kavramdan teki diğerinin tüm bireylerini kapsıyorsa aralarında tam girişimlik bulunur.
Örnek olarak: Tüm kediler canlıdır.
Bazı canlılar kedidir.
Yani canlı kapsar kediyi.
Eksik Girişimlik: İki kavramdan tümü kimi bireyleri içine alırsa; aralarında eksilmiş girişimlik oluşur.
Örnek olarak: Kimi siyasetçiler yalancıdır.
Kimi yalancılar siyasetçidir.

Kaynakça:
İzmir Özel Elit Dershanesi Yayınları – Felsefe Grubu Ders Kitabı

Yazar: Gülşah Dedeoğlu

kaynağı değiştir]

Hint ve Çin felsefelerinde kavram belirleme teknikleri, Mezopotamya ve Mısır'da ölçme, sayma, sınıflandırma usulleriyle mevcuttu. Buralarda kimi aritmetik işlemler oldukça gelişmiş olmasına rağmen, matematik ve mantık sistemi kurulamamıştır.^[2] Bu nedenle mantık tarihi, genellikle logos kavramının ortaya çıktığı Yunanistan ve Ön Asya'dan başlatılır. Logos: söz, yasa, akıl, akıl ilkesi, tanrısal akıl, gibi pek çok anlam içeren ve doğu felsefesinden etkilenerek Yunan felsefecilerinde şekillenen merkezi bir kavramdır. İlk olarak Herakleitos bahsetmiştir. Thales ve Platon arası devirde diğer felsefeciler tarafından da tartışılmıştır.^[3] Bugün bildiğimiz anlamdaki mantık üzerine ilk bütünsel düşünme ve araştırmayı Aristoteles yapmıştır. Mantık üzerine altı kitap yazmış ve bu kitaplar o öldükten sonra Organon başlığı altında toplanmıştır. Bunlara, Kategoriler, Önermeler, Birinci Analitikler, İkinci Analitikler, Topikler, Sofistik Kanıtlar, daha sonra da Poetika, Retorik ve Porfiryos’un İsagoji’si de eklenmiştir. Organon, Porfiryos tarafından sadeleştirilmiş, M.S. 6'da, Boetyus tarafından Latinceye çevrilmiştir. Orta Çağ boyunca Aristo’nun öncülük ettiği Skolastik düşünce hakimiyetini sürdürmüştür.

F. Bacon, tümevarım mantığını içeren deneysel yöntemin geçerli olduğunu göstermiştir. Descartes ve Ramus gibi düşünürler bilimcil yöntem konusunu Yeni Çağ’da ön plana çıkarmıştır.

Sembolik mantık üzerine ilk sistemli çalışma Leibniz tarafından yapılmıştır. De Morgan sembollerle ifade edilebilecek bir mantık üzerine çalışmıştır. G. Boole gibi matematikçiler mantığın matematikleştirilmesine çalışırken, G. Frege bugünkü önermeler ve niceleme mantığını kurmuştur. Sembolik mantığın en önemli klasiklerinden biri B. Russel ve N. Whitehead'ın birlikte yazdığı Matematiğin İlkeleri kitabıdır. Günümüzde lojik adı verilen sembolik mantık büyük ölçüde bu kitaba dayanmaktadır. Lukasiewic üç değerli mantık sistemi geliştirmiş, Reicheinbach olasılık mantığı adıyla sonsuz doğruluk değerli mantık sistemini kurmuştur.

İslam Dünyasında Mantık[değiştir

nest...

126465 126466 126467 126468 126469