Yanık, derecesine göre vücutta hasar bırakma ihtimali bulunan, kişide sarsıcı acı ve duygusal travmaya yol açabilen çok ciddi bir durumdur. Farklı nedenlerden dolayı meydana gelebilen yanığa mümkün olan en kısa sürede müdahale etmek ve doğru ilk yardımı uygulamak kritik önem taşır. İlk yardım ne kadar başarılıysa, ciltteki hasar ve hayati tehlikenin de o kadar az olacağı söylenebilir.
Yanık Nedir?
Yanık; aşırı derecede ısı, radyasyon, güneş, elektrik ve kimyasal madde temasına maruz kalma sonucu ciltte oluşan hasar şeklinde tanımlanabilir.
Yanık Dereceleri
Yanıklar; derinlik ve şiddet açısından cilt yüzeyine ne kadar nüfuz ettiğine bağlı olarak; birinci, ikinci veya üçüncü derece yanık şeklinde sınıflandırılır.
Birinci derece (yüzeysel) yanıklar
Birinci derece yanıklar; yalnızca derinin en dış tabakası olan epidermis tabakasını etkiler. Yanığın fiziksel görünümü kırmızı, kuru ve kabarcıksızdır. Yanık bölgesinde hafif ağrı hissedilebilir. Birinci derece yanıklara güneş yanığı örnek verilebilir. Bu tür yanıklarda uzun süreli doku hasarı çok nadiren görülür ve genellikle cilt renginde hafif bir değişim gözlenir.
İkinci derece yanıklar
Epidermisin yanı sıra dermis olarak adlandırılan tabakayı da etkileyen ikinci derece yanık vakalarında, yanığın fiziksel görünümü kırmızı, beyaz, kabarcıklı, benekli ve şiş olabilir. Bu yanık türünde orta şiddette ağrı hissedilebilir.
Üçüncü derece yanıklar
Üçüncü derece yanıklar epidermis ve dermis tabakalarını yok etmenin yanı sıra, cildin yağ tabakasına kadar nüfuz eder ve kemik, kas ve tendonlarda kalıcı hasara neden olabilir. Buna ek olarak, yanık bölgesinde kahverengi, siyah veya beyaz lekeler görülebilir. Sinir uçları tahrip olduğu için bölgede his kaybı gözlenir. Bü türdeki yanıklar, yoğun bir tedavi ve rehabilitasyon süreci gerektirir.
Yanık Vakalarında İlk Yardım Nasıl Yapılır?
Yanık; her yaş grubundaki insan için oldukça tehlikeli olan bir durumdur. Çok kısa sürede derinin tüm katmanlarına nüfuz edebilir. Ayrıca, cillte kalıcı hasara ve hatta ölüme neden olabilir. Yanık vakalarında yapılması gereken acil müdahaleler yanık derecelerine göre şu şekildedir:
Birinci Derece Yanıklar İçin İlk Yardım
1. Yanmış cildi, soğuk suya daldırın veya bölgeye soğuk kompres yapın. Buz kullanmaktan kaçının, çünkü buz koyulması daha büyük hasara yol açabilir.
2. Yanık bölgesi çok çabuk şişebileceği için aksesuarları hızla çıkartmak önemlidir, ancak bu işlemin nazikçe yapılması gerektiğini unutmayın.
3. Yanık üzerine yağ, losyon veya Jel sürmeyin. Yanık bölgesine günde kez doktorunuzun önereceği uygun bir merhem sürmek yeterli olacaktır. Bu sayede, bölgenin kuruması önlenir ve kişinin hissettiği ağrı azalır.
4. Yanmış bölgede ağrı hissedilebileceğinden, ağrı kesici desteği sağlanması oldukça önemlidir.
İkinci ve Üçüncü Derece Yanıklar İçin İlk Yardım
1. Kişinin alevlerden kurtulmasına yardımcı olun ve üzerindeki ateşi söndürün.
2. Yanmış bölgelerde şişlik ve deride derin hasar görülebileceği için, yaralanan kişinin yanan malzemeyle temasını hemen kesin. Sıcak veya yanmış giysileri çıkarın. Giysiler cilde yapışmışsa, etrafını kesin veya yırtın. Takı, kemer gibi eşyaları da çıkarın.
3. Yanık bölgesini soğuk suya tutarak derhal en yakın sağlık merkezine başvurun.
Asit Yanıkları İçin İlk Yardım
- Yanığa neden olan faktörü ortadan kaldırın ve asit yanığı görülen bölgeyi en az 10 dakika boyunca soğuk su altına tutarak asidi deriden arındırın.
- Kimyasalla temas eden giysi ve aksesuarları hızla çıkarın. Kimyasalın giysilerden cilde yayılmadığından emin olun.
- Yanmış bölgenin üzerini örtün.
- Derhal en yakın sağlık merkezine başvurun.
Hekim Kontrolü Gerektiren Durumlar
Aşağıdaki durumların görülmesi halinde, vakit kaybedilmeden doktora başvurulmalıdır:
- Yaralı dokuda sızıntı, şiddetle artan ağrı, kızarıklık ve şişme
- Büyük ve iki hafta içinde iyileşmeyen yanıklar
- Yanmış bölgede görülen ciddi yara izleri
Yanıklar Nasıl Tedavi Edilir?
Birinci Derece Yanıklar
- Küçük ya da birinci derece yanıkların çoğunlukla evde tedavi edilmesi mümkündür. Bu vakalarda, birkaç hafta içerisinde iyileşme gözlenir.
- İlk yardımın ardından yanık bölgesine steril bez ve yanık merhemiyle pansuman yapılmalıdır.
- İnflamasyon ve ağrı görülen durumlarda, ağrının hafifletilmesi amacıyla ağrı kesici ilaçlar kullanılabilir.
- Yanık, tetanoza yol açabileceğinden, en az 10 yılda bir tetanoz aşısı yaptırmak pek çok durumda olduğu gibi yanığa karşı da koruyucudur.
- Yanığın derecesi fark etmeksizin, iyileşme sağlandıktan sonra yanan bölgeye nemlendirici sürülmesi gerekir.
İkinci ve Üçüncü Derece Yanıklar
İkinci ve üçüncü derece yanık vakalarında, yapılan ilk yardım müdahalesi ve tıbbi değerlendirmenin ardından, yanığın türü ve derecesine göre uygun bir tedavi planı oluşturulur. Yanık tedavisinde kullanılan yöntemlere ilaç tedavisi, düzenli pansuman ve cerrahi müdahale örnek verilebilir. Tedavide temel olarak yanık kaynaklı ağrının hafifletilmesi ve kontrol altına alınması, enfeksiyonunun önlenmesi ve ölü dokunun vücuttan çıkarılması hedeflenir. Aynı zamanda, dokuya işlevinin yeniden kazandırılması da tedavide üzerinde durulan hususlardan biridir.
Tüm bunların yanı sıra, ciddi yanık vakalarında hastaya fizik tedavi ve rehabilitasyon gibi uzun süre takip gerektiren tedavi yöntemleri de uygulanır.
Hasarlı yanıkların tedavisinde kullanılan yöntemler şu şekildedir:
• Antibiyotik ilaç tedavisi
• Pansuman aracılığıyla dokuların temizlenmesi ve onarılması
• Yanmış dokunun uyarılması aracılığıyla dokuda görülen his kaybının ölçülmesi ve dokuda hissin yeniden kazandırılması
• Ciddi yanıklarda iyileşmeden sonra şiddetli ağrı görülebileceğinden, anti-anksiyete (kaygı giderici) ilaç tedavisi
• Yanığa bağlı olarak nefes almada zorlanan ve boğazı şişen hastalar için solunum yardımı
Fizik Tedavi
Yanığın vücutta eklem bulunan bölgeleri etkilediği durumlarda, fizik tedavi egzersizlerine başvurulabilir. Uygulanan fizik tedavi yöntemleri sayesinde, eklemlerin esnekliği yeniden kazandırılabilir. Aynı zamanda, bu egzersizler koordinasyon becerileri ve kas gücünü de artırır.
Deri Grefti ile Tedavi
Deri grefti; cilt dokusunun derinine kadar nüfuz eden yanıkların yol açtığı hasarlı dokunun sağlıklı cilt dokularıyla yenilenmesi olarak tanımlanabilir. Bu işlem için kullanılacak dokular, donörlerden alınabilir.
Rekonstrüktif Cerrahi ile Tedavi
Rekonstrüktif cerrahi olarak da adlandırılan plastik cerrahi uygulamaları sayesinde yanığın sebep olabileceği yara izleri ortadan kaldırılabilir.
Yanık Sonrası Travma ile Başa Çıkma
Özellikle ikinci ve üçüncü derece yanık vakalarında, el ve yüz gibi görünür yerlerde yaralanmaların olması hem fiziksel hem de ruhsal açıdan oldukça zorlu olabilir. Dolayısıyla, konuyla ilgili kişinin yakın çevresinden duygusal destek alması ve gerekli görülen durumlarda psikoterapi yöntemlerine başvurması kritik önem taşır. Ayrıca, bu dönemde hastanın benzer öyküleri olan insanlarla tanışıp bağ kurması tedaviyi olumlu etkileyen önemli bir faktördür.