14 Lü Hece Ölçüsü Ile Yazılmış Şiirler
Her milletin edebiyatında şiir ve müzik birlikte gelişen öğe arasında yer almaktadır. Eski Türklerde şiirler kopuz eşliğinde söylenmekteydi. Şiirin içerdiği anlamlar okuyucuya yansıtılmak istenen duygular her zaman farklıdır. Aslında şiir ses ve söyleyiş sanatına verilen addır. Şiirde kaliteyi yakalamak için şiir yazımında belli ölçülere uymak gerekmektedir. Şiirde ahenk ögeleri bulunmaktadır. Bu öğeler aruz ölçüsü, hece ölçüsü, kafiye, redif ve kelime tekrarlarından oluşur. Ahenk öğeleri içinde yer alan hece ölçüsünü gelin hep beraber inceleyelim. Hece ölçüsü nedir? Hece ölçüsü çeşitleri nelerdir? Hece ölçüsü hakkında detaylı bilgiler nelerdir? Sorularının cevabını gelin hep beraber inceleyelim.
Hece Ölçüsü Nedir?
Şiiri düz yazıdan ayıran, şiiri şiir yapan öğelerden biridir hece ölçüsü. Hece ölçüsü yazılan şiirin her dizisinde eşit sayıda hece bulunması demektir. Hece sayısı istenilen sayıda olmamaktadır. Bunlar kalıplaşmıştır.
Hece Ölçüsünde Bulunan Kalıplar
Hece ölçüsünde 3 çeşit kalıp bulunmaktadır;
- 7’li hece ölçüsü
- 8’li hece ölçüsü
- 11’li hece ölçüsü
Kalıpları ile yazılan hece ölçülü şiirler bulunmaktadır. Tabii bunun yanı sıra 14’lü hece ölçüsü ile şiir yazanlar da bulunmaktadır. Bunun yanı sıra 9’lu hece ölçüsü ile yazan şairler de olmuştur. Fakat bu hece ölçülü şiirlerin kalıplarına uymamaktadır.
7’li Hece Ölçüsü
Şiir dizelerinde 7 hecelik cümleler oluşturmak 7’li hece ölçüsü kalıbında şiir yazmak demek değildir. Bu tür şiirlerde vurgu çok önemlidir. 7’li hece ölçüsü kalıbında şiir yazmak isteyenler 4 + 3 duraklı şiirler yazmalıdır. 7’li hece ölçüsü ile söylenen şiirler genellikle mani tarzındadır.
8’Li Hece Ölçüsü
8’li hece ölçüsü kalıbı ile yazılan şiirler de 4 + 4 vurgulu şiirler yazmak önemli bir kuraldır. Bu tür şiirlerde ahengi yakalamak çok kolaydır.
11’li Hece Ölçüsü
11’li hece ölçüsü ile yazılan şiirler de duraklar genelde 6 + 5 veya 4 + 4 + 3 şeklinde olur. Her dize 6 + 5 veya 4 + 4 + 3 şeklinde olacak diye bir kural bulunmamaktadır. Şiirin bir dizesi 6 + 5 duraklı ise diğer dize 4 + 4 + 3 duraklı olabilir.
Hece Ölçüsü Hakkında Kısa Bilgiler
Hece ölçüsü hakkında özet bilgiler aşağıdaki gibidir;
- Hece ölçüsü ile yazılan şiirlerde mısralar arası hece sayısı eşitliği kuralı bulunmaktadır.
- Hece ölçüsü milli ölçümüz arasında bulunmaktadır.
- Hece ölçüsünü kısa bir şekilde parmak hesabı adı da verilmektedir.
- Hece ölçüsünün geçmişi Türk edebiyatının başlangıcından bu zamana kadar devam etmektedir. İslamiyet’ten sonra halk edebiyatında kullanılan bir ölçü türüdür.
- Hece ölçüsünün iki temel özelliği bulunmaktadır. Bunlardan birincisi hece sayısıdır. İkincisi ise duraklardır.
- Türkçe kelimelerde hemen hemen bütün heceler eşdeğerde söylenmektedir.
Yukarıda sayılan özelliklerden dolayı hece ölçüsü Türk dilinin yapısına en uygun bulunan ölçü türlerindendir.
Hece Sayısı Hakkında Bilgi
Hece ölçüsü ile yazılmış bir şiirin tüm mısralarında eşit sayıda hece sayısı bulunmalıdır. Aynı zamanda hece sayısı o şiirin kalıbının ismini de koymaktadır.
Durak Hakkında Bilgi
- Hece ölçüsü ile yazılan şiirlerinden genelinde ahengi arttırmak amacıyla mısraların belli yerlerinden ayrılmasına verilen isimdir. Durak isminin bir diğer adı ise durgunlanmadır.
- Durak aslında hece ölçüsü ile yazılan şiirlerde ahengi sağlayan bir çeşit söz kesimine verilen isimdir.
- Şiir okuyan insanlar da şiir okuyucusuna nefes alması için bırakılan paya verilen addır.
- Kelimelerin ortalarından durak oluşturulamaz. Durakla yazılan şiir de durak mutlaka kelime sonunda verilmiştir.
Önemli bir not düşürülecek olursa hece ölçüsü ile yazılan şiirlerde, bütün duraklar aynı ölçüde olabileceği gibi farklı ölçülerde duraklarda kullanılabilmektedir. Şiirin her dizesinde farklı duraklar kullanılmış ise o şiire duraksız şiir adı verilir. Hece ölçüsünde 2’li 3’lü 4’lü 5’li 6’lı duraklar bulunmaktadır.
Kalıplar Hakkında Bilgi
Hece ölçüsü ile yazılmış olan şiirlerde bulunan mısralarında hece sayısı o şiirin kalıbı adını taşır. Hece ölçüsü ile yazılmış olan şiirler de ikiliden yirmiliye kadar olan kalıplar bulunmaktadır. Fakat Türk şiirinde en çok 7’li 8’li 11’li ve 14’lü kalıplar kullanılmaktadır.
7’li Hece Ölçüsü Kalıbı İle Yazılan Şiir Örneği
Bahçelerde saz olur
Gül açılır yaz olur
Ben yârime gül demem
Gülün ömrü az olur
Bu Şiir 7’li hece ölçüsü kalıbıyla yazılmış bir şiir türüdür. 4 + 3 durak kullanılmıştır.
8’lik Hece Ölçüsü Kalıbı İle Yazılmış Şiir Örneği
Orda Bir Köy Var Uzakta
O köy bizim köyümüzdür
Gezmesek te tozmasak ta
O köy bizim köyümüzdür
Bu Şiir 8’li hece ölçüsü kalıbıyla yazılmış bir şiir türüdür. 4 + 4 durak kullanılmıştır.
11’li Hece Ölçüsü Kalıbı İle Yazılan Şiir Örneği
Ala Gözlerini Sevdiğim Dilber
Şu gelip geçtiğin yollar öğrensin
Kadir mevtam seni övmüş yaratmış
Kısmeti olduğu kullar öğrensin
Karacaoğla’nın bu şiiri11’li hece ölçüsü kalıbıyla yazılmış bir şiirdir. 6+5 durak kullanılmıştır.
Duraksız Hece Ölçüsü Kalıbı İle Yazılan Şiir Örneği
Tutam yar elinden tutam
Çıkam dağlara dağlara
Olam bir yaralı bülbül
İnem bağlara bağlara
Yukarıda bulunan dörtlük 8’li hece ölçüsü kalıbı ile söylenmiştir. Farklı duraklarda mısralar bulunduğundan dolayı duraksız hece ölçüsü kalıbı ile yazılan şiir örneği arasına girmektedir.
Türk edebiyatı Arap ve İran edebiyatlarının etkisine girmediği dönemlerde yalnızca hece ölçüsü ile şiirler yazmışlardır. Bu yüzden Türklerin şiirlerdeki ulusal şiir ölçüsü hece ölçüsü olarak adlandırılmaktadır.
Umarız yazımızı beğenmişsinizdir, ayrıca dilerseniz eğitim kategorimizi ziyaret edip birbirinden güzel diğer eğitim yazılarımıza göz atabilirsiniz.
+ Abone Arasına Katılın!
Bültenimize Abone Olun, Birbirinden Güzel Yazıları Kaçırmayın!
Abone Olduğunuz için Teşekkür Ederiz.
Bir hata meydana geldi.
Her dizedeki hece sayısının eşitliğine dayanan ölçüye &#;hece ölçüsü&#; denir. Hece ölçüsüyle yazılmış bir şiirde ilk dize kaç heceden oluşmuşsa onu takip eden diğer dizeler de aynı sayıdaki heceden oluşur. Hece ölçüsündeki bütün heceler eşittir. Bu ölçüde açık-kapalı, uzun-kısa hece ayrımı yoktur.
Her ölçü, bağlı olduğu dilin yapısından doğar. Hece ölçüsü Türk dilinin bir ürünüdür ve doğal olarak Türkçenin dil yapısına en uygun ölçüdür. Türklere aittir. Türk halk edebiyatının millî ölçüsü, hece ölçüsüdür. Türkler İslâmiyet sonrasında aruzla tanışana kadar hep bu millî ölçüyü kullanmışlardır. Türkler Anadolu&#;ya geçerken edebiyatlarını dolayısıyla da hece ölçüsünü de bu topraklara taşımışlardır. Özellikle halk edebiyatında ozanlar ve tasavvuf edebiyatındaki büyük sanatçılar hece vezniyle eserler vermişlerdir. Tanzimat döneminde ise hece vezni kent kültürüne de girmeye başlamıştır. Özellikle Namık Kemal, Ziya Paşa gibi sanatçılar bu ölçüye sıcak bakmışlar ancak şiirlerinin büyük çoğunluğunu divan edebiyatından alışkın oldukları aruz ölçüsüyle yazmışlardır.
Ancak hece ölçüsü asıl taraftarlarını Miliî Edebiyat Döneminde bulmuştur. Tevfik Fikret&#;in çocuklar için yazdığı &#;Şermin&#; adlı eser, hece ölçüsüyle yazılan ilk eser sayılabilir. Sonra. Millî Edebiyatın öncülerinden kabul edilen Mehmet Emin Yurdakul&#;un sade dil ve hece vezniyle yazdığı ilk şiirleri de Servet-i Fünun dergisinde yayımlanmıştır. Servet-i Fünuncularla aynı dönemde eser vermesine rağmen heceyi en güzel şekilde kullanan bir diğer sanatçı da Rıza Tevfik Bölükbaşı olmuştur.
de Genç Kalemler dergisi etrafında toplanan Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin, Ali Canip Yöntem gibi Millî Edebiyatçılar hem dilde sadeleşmeyi hem de şiirde hece veznini savunmuşlardır. Millî Edebiyat akımının etkisiyle Beş Hececiler şiirlerini hece vezniyle yazmışlar ve bu ölçüyü geliştirmişlerdir. Cumhuriyet Döneminde artık aruz öçlüsü etkisini tamamen yitirmiş ve neredeyse bütün şairler şiirlerini hece ölçüsüyle yazmışlardır.
Hece ölçüsünde iki temel özellik vardır.
a. Dizelerdeki hece sayısı: Hece ölçüsüyle yazılmış bir şiirin bütün dizeleri eşit sayıda heceden oluşur. Dizedeki hece sayısına &#;kalıp&#; denir. Hece sayısının eşitliği o dizenin ölçüsünü, kalıbını gösterir. Bir dize kaç heceden oluşuyorsa o dizenin kalıbı odur. Örneğin bir dize yedi heceden oluşuyorsa o dize yedili hece kalıbıyla yazılmış demektir.
Bu yol uzaktır (5 hece)
Menzili çoktur (5 hece)
Geçidi yoktur (5 hece)
Derin sular var (5 hece)
Yunus Emre&#;ye ait olan bu şiirin dizelerine bakıldığında her bir dizenin beş (5) heceden oluştuğu görülmektedir. Öyleyse bu şiir beşli (5&#;li) hece kalıbıyla yazılmıştır.
b. Durgulanma ve durak: Hece ölçüsüyle yazılmış bir dizenin belli bölümlere ayrılmasına &#;durgulanma&#;, bu bölümlerin yerlerine de &#;durak&#; denir. Hece ölçüsündeki &#;durak&#;, aruz ölçüsündeki takti&#;nin karşılığı sayılabilir. Ancak &#;takti&#;de sözcükler başından, sonundan veya ortasından bölünebilirken hece ölçüsünde &#;durak&#; yapılırken sözcükler bölünmez.
Durak, şiir okunurken kulakta uyumlu bir izlenim bırakan anlamlı söz öbekleri arasında yapılabilir. Durak yapılan yerlerde nefes alma imkânı doğar. Duraklar kalıp içinde (+) işareti ile gösterilir. Dizelerde durak yapılan yerler (/) işareti ile gösterilir. Hece sayıları ise rakamla gösterilir. Şiirdeki hece kalıbı ve duraklarında çeşitli alternatifler kullanılabilir.
- Vurgulu hecelerden biri durağın sonuna getirilerek de durgulanma yapılabilir.
- İkili, üçlü gibi az heceden oluşan dizeler duraksız okunur. Bu dizeler aslında tek duraklıdır. Dize başlar, biter ve ondan sonra durulur. Yani durak böyle dizelerde dizenin sonundadır.
- Durakları her dizede değişen şiirler duraksız kabul edilir. Bununla birlikte aynı şiirde aynı hece ölçüsü içinde iki farklı duraklı kalıp kullanılabilir.
- Hece ölçüsüyle yazılmış bir dizede arasında hece vardır.
- En çok 7, 8 ve 11 heceden oluşan dizeler kullanılır. Hece ölçüsünün kalıplarındaki durak sayısı en az 2, en çok 5 olabilir.
- Bir dizede en fazla beş kez durak yapılabilir. Bir durağın kendi içindeki hece sayısı ise 1 ile 10 arasında değişir. Dizeler de duraklarına göre iki, üç, dört ve beş duraklılar olmak üzere dört grupta toplanabilir.
- Bir şiirde ölçü aynı olabilir ama duraklar değişebilir, değişik duraklar kullanılabilir.
Kar yağıyor / inceden (4+3)
Gül açılır / goncadan (4+3)
Ben yâri / kıskanırım (3+4)
Yerdeki / karıncadan (3+4)
Bu anonim mani 7&#;li hece ölçüsüyle yazılmıştır ancak değişik iki durak kullanılmıştır. Bu maninin 1. ve 2., 3. ile 4. dizelerinde aynı durak sistemi kullanılmıştır.
Tanzimat edebiyatı döneminde Abdülhak Hamit Tarhan, duraksız şiir denemelerine girişmiştir. Cumhuriyet Döneminde ise Cahit Sıtkı Tarancı ve Ahmet Muhip Dıranas, hece ölçüsüyle serbest duraklı şiirler yazmışlardır.
Hece Kalıpları
Türk edebiyatında, şiirlerde, hece sayısı ve durak şekillerine göre çeşitli hece ölçüleri kullanılmıştır. 2 heceden 20 heceye kadar çeşitlilik gösteren hece ölçüsü vardır. 5 ila 15 heceden oluşan dizeler yaygındır. Hece ölçüsünün bu çeşitleri, aruz kalıplarının karşılığı sayılabilir. Hece ölçüsünde en fazla kullanılanlar ise yedili, sekizli ve on birli hece kalıplarıdır.
Erzurumlu Emrah&#;a ait olan aşağıdaki koşma ise on birli hece kalıbıyla (6+5=11) yazılmıştır.
Hazan ile geçti gülşen ü bostan
Eyler dertli bülbül zar garip garip
Haraba yüz tuttu bezm-i gül-istan
Ağla şimden gerü var garip garip
hece ölçüsüHece Ölçüsü Nasıl BulunurHece Ölçüsü NedirHece Ölçüsü Örnekleri
Hece ölçüsü
Türkçe’de heceler uzunluk kısalık bakımından hemen hemen aynı değerdedir. Bu yapısal özellik şiirde hece ölçüsünün kolayca kullanılmasına imkân verir. İlk yazılı Türk edebiyatının ürünleri olarak bilinen Göktürk Yazıtları’nda şiir bulunmamasına rağmen şiirsel özellikler taşıyan ve hece ölçüsüne uyan bölümler vardır. Kaşgarlı Mahmut’un Divanü Lugati’t Türk eserindeki şiirler de hece ölçüsüyle yazılmışlardır. Türklerin İslamiyet’i kabulünden sonra divan edebiyatı ve aruz ölçüsünün yaygınlaşması hece ölçüsünün yalnızca tekke ve aşık edebiyatına özgü bir ölçü olmasına yol açtı.
Hece ölçüsünde kalıbı dizelerdeki hecelerin sayısı belirler. Örneğin her dizesinde 11 hece bulunan bir şiirin kalıbı "11’li hece ölçüsü" olarak gösterilir. Bir hecenin belli bölümlere ayrılmasına "durgulanma", bu bölümlerin okuma sırasında hafifçe durularak vurgulanan yerlerine de "durak" denir. Kalıplar 2’liden başlayarak 20’lilere kadar çıkar. Az heceli, yani 2’liden 6’lıya kadar kalıplar tekerleme, atasözü, bilmece gibi ürünlerin şiirsel parçalarında uyum öğesi olarak yer alır. Bu tür kısa kalıpların durakları dizenin sonundadır.
Hece ölçüsünde durağın önemi büyüktür. Bir kalıp en az 2, en çok 5 duraklı olabilir. Bir durakta bulunan hece sayısı ise 1 ile 10 arasında değişir. Hece kalıpları duraklar ve duraklardaki hece sayıları bakımından bölümlenir. Bu kalıplar içinde en çok kullanılanlar 7’li, 8’li, 11’li ve 14’lü olanlardır. 7’li ölçü daha çok mani türünde kullanılmıştır. 8’li kalıp semai, varsağı, destan ve türkülerin ölçüsüdür. 11’li ölçü ise başta koşma ve destan olmak üzere aşık ve tekke edebiyatı şiirlerinde kullanılmıştır. 14’lü hece ölçüsüne ise daha çok tekke şiiri ve çağdaş Türk şiirinde rastlanır.