Arapçada Men Ne Demek

Osman AKTAŞ 8. ‘İnde (‫ ) ِﻋ ْﻨ َﺪ‬ve Ledâ (‫ )ﻟَﺪَی‬Edatları ‫ ﻋﻨﺪ‬ve ‫ ﻟﺪی‬edatları hem zaman hem mekân zarfı olarak kullanılabilir. (Râcihî, ) Mekân zarfı olarak kullanıldıklarında yanında, nezdinde, katında, vardır, -de gibi anlamlara gelirken; zaman zarfı olarak kullanıldıklarında esnasında, sırasında, -iken gibi anlamlara gelir: (Çörtü, ) ِ ‫ﻟَﺪَی ْاﻟ َﺒﺎ‬/َ‫( َرأ َ ْﯾﺘُﮫُ ِﻋ ْﻨﺪ‬Onu kapının Mekân zarfı olarak kullanılışına örnek: ‫ب‬ yanında gördüm). ‫ب اﻟ ﱠ‬ Zaman zarfı olarak kullanılışına örnek: ‫ﺸ ْﻤ ِﺲ‬ ُ ‫ﻟَﺪَی‬/َ‫ﺻ ْﻠﺖُ إِﻟَﯽ أ َ ْﻧﻘَ َﺮة َ ِﻋ ْﻨﺪ‬ ِ ‫ﻏ ُﺮو‬ َ ‫َو‬ (Güneş batarken Ankara’ya ulaştım). -de, -da anlamında kullanılışına örnek: ْ َ ‫ﻟَﺪَی ْاﻷ‬/َ‫ب ِﻋ ْﻨﺪ‬ ‫طﻔَﺎ ِل؟‬ ِ ‫اﻻ ْﻛﺘِﺌ َﺎ‬ ُ ‫َﻣﺎ أَﻋ َْﺮ‬ ِ ْ ‫اض‬ (Çocuklarda depresyon belirtileri nelerdir?) ‫ ﻋﻨﺪ‬ve ‫ﻟﺪی‬, başa geçen haber olduklarında vardır anlamına gelir: (Çörtü, ) ‫ي ﻗَﻠَ ٌﻢ‬ ‫ ﻟَﺪَ ﱠ‬/ ‫( ِﻋ ْﻨﺪِي‬Benim bir kalemim var). ‫’ﻋﻨﺪ‬nin önüne ‫ ﻣِ ْﻦ‬harfi ceri gelebilirken ‫’ﻟﺪی‬nin önüne gelemez: (Çörtü, ) ً‫طﯿِّﺒَﺔ‬ َ ً‫ﺎر َﻛﺔ‬ ‫ﻋ ٰ ٓﻠﻰ ا َ ْﻧﻔُ ِﺴ ُﻜ ْﻢ ﺗَﺤِ ﯿﱠﺔً ﻣِ ْﻦ ِﻋ ْﻨ ِﺪ ﱣ‬ َ َ‫�ِ ُﻣﺒ‬ َ َ‫ “ﻓَ ِﺎذَا دَﺧ َْﻠﺘ ُ ْﻢ ﺑُﯿُﻮﺗًﺎ ﻓ‬Evlere girdiğiniz zaman َ ‫ﺴ ِﻠّ ُﻤﻮا‬ birbirinize, Allah katından mübarek ve hoş bir esenlik dileği olarak, selâm verin.” (Nûr, 24/61) 9. Kem (‫ ) َﻛ ْﻢ‬Edatı Kem edatının, kem-i istifhâmiye (‫ )ﻛﻢ اﻻﺳﺘﻔﮭﺎﻣﯿّﺔ‬ve kem-i haberiye (‫)ﻛﻢ اﻟﺨﺒﺮﯾّﺔ‬ olmak üzere iki türlü kullanımı vardır. Kem-i istifhâmiye, soru cümlelerinde kullanılır ve ne kadar, kaç gibi anlamlara gelir. Kem-i haberiye ise çokluktan kinaye olarak nice, ne kadar da (çok) gibi anlamlara gelir. Kem-i istifhâmiye’nin temyizi genellikle müfred mansub olurken, kendisinden önce ‫ب‬ ِ gibi bir harfi cerrin gelmesi durumunda temyizinin muzafun ileyh olarak mecrur geldiği de olur. Kem-i haberiye’nin temyizi ise genellikle müfred mecrur gelirken, çoğul mecrur geldiği durumlar da olabilir: (Çörtü, ; Râcihî, ) Arapçada Farklı Görev ve Anlamlarda Kullanılan Bazı Edatlar Kem-i İstifhâmiye: ‫ﻒ؟‬ ِّ ‫ﺼ‬‫طﺎ ِﻟﺒًﺎ ﻓِﻲ اﻟ ﱠ‬ َ ‫( َﻛ ْﻢ‬Sınıfta kaç öğrenci var?) Kem-i Haberiye: ! ُ‫( َﻛ ْﻢ ِر َواﯾَ ٍﺔ ﻗَ َﺮأْت‬Ne romanlar okudum!) Sonuç Arap dilinde kabul gören genel kanaate göre kelime; isim, fiil ve harf olmak üzere üçe ayrılır. Harf, kendi başına bir anlama delalet etmeyen, ancak isim ve fiil ile birlikte kullanıldığında delaleti ortaya çıkan bir kelime türüdür. Bu noktadan hareketle harfin, anlam yüklü değil, görev yüklü bir kelime olduğu sonucuna ulaşılabilir. Yakın döneme kadar kelime için kabul gören taksimden farklı olarak bazı Arap dilbilimciler, kelime için edat, zarf, sıfat ve zamir gibi farklı türlerin de söz konusu olduğunu dile getirmişlerdir. Bu çalışmada, edatların görev yüklü kelime türü olduğu, kullanıldığı yere ve anlama göre isim veya harf kabul edildiği noktasından hareketle, Arapçada edatların farklı görev ve anlamlarda kullanılabildiği tespit edilmiştir. Bu çalışmanın kapsamı Arapçadaki bütün edatları ele alabilecek kadar geniş değil. Bundan dolayı edatlar içinde bazılarını seçmek zorunda kaldık. Çalışmaya konu edatların seçiminde, farklı görev ve anlamlarda kullanılan edatlardan en yaygın olduğunu düşündüklerimizi seçtik. Bu çalışmada ‫ َﻛ ْﻢ‬،‫ َﻟﺪَی‬،َ‫ ِﻋ ْﻨﺪ‬،‫ ﻧَﺤْ َﻮ‬،‫ َو‬،‫ َﺣﺘﱠﯽ‬،‫ ل‬،‫ َﻣ ْﻦ‬،‫ َﻻ‬،‫ َﻣﺎ‬olmak üzere 10 farklı edat ele alınmıştır. Yaptığımız araştırmalarda ‫ َﻣﺎ‬edatının 10; ‫ َﻻ‬edatının 6; ‫ ل‬edatı- nın 24; ‫ َﻣ ْﻦ‬edatının 3; ‫ َﺣﺘﱠﯽ‬edatının 4; ‫ َو‬edatının 7; ‫ ﻧَﺤْ َﻮ‬edatının 6; َ‫ ِﻋ ْﻨﺪ‬ve ‫ﻟَﺪَی‬ edatlarının 4; ‫ َﻛ ْﻢ‬edatının ise 2 farklı görev ve anlamda kullanıldığı sonucuna ulaşılmıştır. Diğer dillerde olduğu gibi Arapçada da cümleler, tek yüklemli basit cüm- lelerden ibaret değildir. Birden fazla yüklemi bulunan bileşik cümlelerde yan cümleyi ana cümleye bağlamada edatlardan da yararlanılır. Bu açıdan bakıl- dığında, edatların dilde işlevsel bir görev üstlendiği görülecektir. Edatların farklı görev ve anlamlarıyla birlikte bilinmesinin, mesajın muhataba doğru bir şekilde iletilmesi ve muhatabın da mesajı doğru bir şekilde algılamasında zo- runlu olduğu sonucuna ulaşılabilir. Kaynakça Akdağ, Hasan. (). Arap Dili Dil Bilgisi. Konya: Tekin Kitabevi. Mevzu, sy. 6 (Eylül ) Osman AKTAŞ ‫ َﻣ ْﻦ‬edatı muzafun ileyh olursa veya kendisinden önce harf-i cer gelirse, mahallen mecrur olur: ‫( أ َ ُﺧﻮ َﻣ ْﻦ َھﺬَا؟‬Bu, kimin kardeşi?) ‫( ِﻟ َﻤ ْﻦ َھﺬَا ْاﻟﻘَﻠَ ُﻢ؟‬Bu kalem kimin?) İsm-i Mevsûl ‫ َﻣ ْﻦ‬, müşterek ism-i mevsullerden olup âkiller için kullanılır. Çekimi yoktur. Müfred, tesniye, cemi‘, müzekker ve müennes için ortak kullanılır. (Hâşimî, 98) Cümledeki yerine göre mahallen merfu, mansub veya mecrur olur. (Râcihî, ) Mahallen merfu: ‫( أَﺗ َﯽ َﻣ ْﻦ ﻧَ َﺠ َﺢ‬Başarılı olan geldi.) Mahallen mansub: ‫( َرأَﯾْﺖُ َﻣ ْﻦ ﻧَ َﺠ َﺢ‬Başarılı olanı gördüm.) َ ُ‫ﺳﻠﱠ ْﻤﺖ‬ Mahallen mecrur: ‫ﻋﻠَﯽ َﻣ ْﻦ ﻧَ َﺠ َﺢ‬ َ (Başarılı olana selam verdim.) Şart Edatı (İsmi) Şart ismi olarak âkiller için kullanılan ‫ َﻣ ْﻦ‬, mebnî olup cümledeki yerine göre mahallen merfu, mansub veya mecrur olur: (Râcihî, ) Mahallen merfu: ‫( َﻣ ْﻦ ﯾَ ْﻘ َﺮأْ ﯾَ ْﻔ َﮭ ْﻢ‬Okuyan anlar.) َ ُ ‫ﺴﺎ ِﻋ ْﺪ أ‬ Mahallen mansub: ُ‫ﺳﺎ ِﻋ ْﺪه‬ َ ُ ‫( َﻣ ْﻦ ﺗ‬Kime yardım edersen ona yardım ederim.) Mahallen mecrur: ‫ﻋ َﻠ ْﯿ ِﮫ‬ َ ُ ‫ﺴ ِﻠّ ْﻢ أ‬ َ ‫ﺳ ِﻠّ ْﻢ‬ َ ُ ‫ﻋﻠَﯽ َﻣ ْﻦ ﺗ‬ َ (Kime selam verirsen ona selam veririm.) 5. Hatte (‫ ) َﺣﺘ ﱠﯽ‬Edatı ‫ ﺣﺘﯽ‬edatı, harf-i cer, atıf harfi, ibtidâ harfi ve nasb edatı olmak üzere 4 farklı görev ve anlamda kullanılmaktadır. (Çörtü, ; Hacibekiroğlu, ) Harf-i Cer Harf-i cer olarak kullanılan ‫ﺣﺘﯽ‬, genellikle zaman ve mekân bakımından –e kadar anlamına gelir. (Çörtü, ) Arapçada Farklı Görev ve Anlamlarda Kullanılan Bazı Edatlar ‫ﺎح‬ ِ َ‫ﺼﺒ‬ ‫( َرا َﺟ ْﻌﺖُ د ُُروﺳِﻲ َﺣﺘﱠﯽ اﻟ ﱠ‬Sabaha kadar ders çalıştım.) ‫اﻟﻄﺎﻟِﺐُ َﺣﺘﱠﯽ ْاﻟ َﻤ ْﻜﺘَﺒَ ِﺔ‬ ‫( َﻣﺸَﯽ ﱠ‬Öğrenci, kütüphaneye kadar yürüdü.) Atıf Harfi ‫ﺣﺘﯽ‬, atf-ı nesakta atıf harfi olarak kullanılan bir harftir. Atıf harfi olarak kullanıldığında –e kadar anlamının yanında hükümde ortaklık bildirir: (Râcihî, ) ‫( أَﻛ َْﻠﺖُ اﻟ ﱠ‬Kuyruğuna varıncaya kadar/kuyruğu da dahil balığı ‫ﺴ َﻤ َﻜﺔَ َﺣﺘﱠﯽ ذَ ْﯾﻠَ َﮭﺎ‬ yedim.) َ ‫( ا َ ْﻟ َﻮا ِﻟﺪُ ﯾُﺤِ ﺐﱡ اِ ْﺑﻨَﮫُ َﺣﺘﱠﯽ أ َ ْﺧ‬Baba, yanlışlarıyla birlikte oğlunu seviyor.) ُ‫ﻄﺎ َءه‬ Nasb Edatı ‫ﺣﺘﯽ‬, gizli bir ‫ أ َ ْن‬edatıyla birlikte muzari fiili nasb eder. ‫ ِإﻟَﯽ‬ve ‫ ِﻟ َﻜ ْﻲ‬/‫َﻛ ْﻲ‬ anlamlarında kullanılır. ‫ إِﻟَﯽ‬anlamında kullanıldığında –e kadar anlamına; ‫ ِﻟ َﻜ ْﻲ‬/‫ َﻛ ْﻲ‬anlamında kullanıldığında ise için, sebebiyle, dolayısıyla, -sın diye, -mek için anlamına gelir. (Çörtü, ; ) ‫ إِﻟَﯽ‬anlamında kullanımına örnek: ‫ﺎم َﺣﺘﱠﯽ ﯾَ ْﺸﺒَ َﻊ‬ ‫( ﯾَﺄ ْ ُﻛ ُﻞ ﱠ‬Doyuncaya kadar َ َ‫اﻟﻄﻌ‬ yemek yiyor.) ‫ﱡ‬ ‫ ِﻟ َﻜ ْﻲ‬/‫ َﻛ ْﻲ‬anlamında kullanımına örnek: ُ‫اﻟﻄ ﱠﻼب‬ ْ ‫س ﺑِﺒ‬ ‫ُﻂءٍ َﺣﺘﱠﯽ ﯾَ ْﻔ َﮭ َﻢ‬ ُ ‫ﯾَﺘ َ َﻜﻠﱠ ُﻢ ْاﻟ ُﻤﺪَ ِ ّر‬ (Öğretmen, öğrenciler anlasın diye yavaş konuşuyor.) Başlangıç Harfi (ُ‫اﻻ ْﺑﺘِﺪَاﺋِﯿﱠﺔ‬ ِ ْ ‫) َﺣﺘ ﱠﯽ‬ İsim cümlesinin ve fiil cümlesinin başına gelir. Kendisinden sonra gelen cümle, isti’nafiye cümlesi olur. Kendisinden sonra gelen cümlenin irabına etki etmez. (Çörtü, ; Murâdî, ) ‫ﺖ‬ِ ‫ﺼﯽ َﺣﺘ َﯽ ُو ُﺟﻮدُھَﺎ ِزﯾﻨَﺔٌ ﻓِﻲ ْاﻟﺒَ ْﯿ‬ ِ ُ ‫( ﻓَ َﻮاﺋِﺪُ ْاﻟ ُﻜﺘ‬Kitapların faydası saymakla bitmez, َ ْ‫ﺐ َﻻ ﺗُﺤ‬ öyle ki varlığı da eve güzellik katar.) 6. Vâv (‫ )و‬Edatı Vâv edatı; atıf harfi, kasem harfi, isti’nâfiyye harfi, vâvu’l-hâliyye, musâhaba harfi, i‘tirâdiyye vâvı ve rubbe vâvı olmak üzere yedi farklı anlam ve görevde kullanılmaktadır. (Çörtü, ; Şimşek, ) Mevzu, sy. 6 (Eylül ) Osman AKTAŞ Atıf Harfi Vâv harfi, atıf harfi olarak kullanıldığında mutlak müşareket bildirir. Yani zamansal veya başka açıdan sıralama anlamı ifade etmez. (Râcihî, ) Örneğin ٌ‫ﻲ َوﺧَﺎ ِﻟﺪ‬ َ ‫( أَﺗ َﯽ‬Ali ve Halit geldi) cümlesinde her ne kadar ‫ ﻋﻠﻲ‬ismi ‫ﻋ ِﻠ ﱞ‬ ‫ ﺧﺎﻟﺪ‬isminden önce zikredilmiş olsa da atıf harfinin vâv olmasından dolayı, Ali’nin Halit’ten önce veya sonra geldiği anlamı çıkarılamaz. Kasem Harfi Vâv harfi, kasem harfi olarak kullanıldığında kendisinden sonra gelen ismi mecrur yapar. Kasem vâvı, isimlerin başına gelir, zamirlerin başına gelmez. (Çörtü, ) ُ‫اﻟﻄﺎﻟِﺐُ ْاﻟ ُﻤﺠْ ﺘ َ ِﮭﺪ‬ ‫( َو�ِ ﻟَﻘَ ْﺪ ﻧَ َﺠ َﺢ ﱠ‬Yemin olsun ki çalışkan öğrenci başarılı oldu). Vâvu’l-Hâliyye Hâl, cümle olarak geldiğinde hâl cümlesinin başında bulunan vâv harfi, vâvu’l-hâliyye (‫ )واو اﻟﺤﺎﻟﯿّﺔ‬olarak isimlendirilir. Genellikle hâl’in isim cümlesi olması durumunda gelir. (Çörtü, ) Hâl, cümle olarak geldiğinde hâl ile sâhibu’l-hâl’i birbirine bağlayan bir bağlacın olması gerekir. Hâl ile sahibini birbirine bağlayan bağlaç, isim cümlesinde genellikle vâv harfi, fiil cümlesinde ise vâv harfi de olmakla birlikte genellikle zamir olur: (Râcihî, ) ِ ‫ﻋﺎدَ ْاﻟﻌَﺎﻣِ ُﻞ إِﻟَﯽ ْاﻟﺒَ ْﯿ‬ ٌ‫ﺖ َوھ َُﻮ ُﻣﺘْﻌَﺐ‬ َ (İşçi eve yorgun olarak döndü) ‫ِﺐ ﯾَ ْﺨ ُﺮ ُج ﻣِ ﻦَ ْاﻟ َﻤ ْﻜﺘَﺒَ ِﺔ‬ ‫( َرأَﯾْﺖُ ﱠ‬Öğrenciyi kütüphaneden çıkarken gördüm). َ ‫اﻟﻄﺎﻟ‬ Musâhaba Harfi Mefulün maah’tan önce gelen, vâvu’l-musâhaba (‫ )واو اﻟﻤﺼﺎﺣﺒﺔ‬veya vâvu’l- ma‘iyye (‫ )واو اﻟﻤﻌﯿﺔ‬olarak isimlendirilen harftir: (Çörtü, ; Hâşimî, ; Râcihî, ) ‫( ﺳ ِْﺮتُ َواﻟﻨﱠ ْﮭ َﺮ‬Nehir boyunca yürüdüm). İsti’nafiyye Harfi Arapçada Farklı Görev ve Anlamlarda Kullanılan Bazı Edatlar Vâvu’l-isti’nâf (‫ )واو اﻻﺳﺘﺌﻨﺎف‬veya vâvu’l-ibtidâ’ (‫ )واو اﻻﺑﺘﺪاء‬olarak isimlendirilir. Vâv’dan sonraki cümlenin, vâv’dan önceki cümleyle anlam ve irab bakımından bir ilgisi yoktur: (Murâdî, ) ٓ ٰ َ‫“ﻗ‬Her birinize bir ecel tayin etmiştir. (Kıyametin kopması َ ‫ﻀﻰ ا َ َﺟ ًﻼ َوا َ َﺟ ٌﻞ ُﻣ‬ ُ‫ﺴ �ﻤﻰ ِﻋ ْﻨﺪَه‬ için) belirlenmiş bir ecel de O’nun katındadır.” (En‘âm, 6/2) İ‘tirâdiyye Harfi Ara cümle veya parantez arası cümle olarak isimlendirebileceğimiz i‘tirâdiyye cümlesinin (‫ )اﻟﺠﻤﻠﺔ اﻻﻋﺘﺮاﺿﯿﺔ‬başında gelen vâv harfidir: (Çörtü, ) ٌ ‫( َھ ُﺆ َﻻءِ – َوﷲُ أ َ ْﻋﻠَ ُﻢ – أُﻧ‬Bunlar – Allah bilir – iyi insanlardır.) َ ‫َﺎس‬ َ‫ط ِّﯿﺒُﻮن‬ Rubbe Vâvı Hazfedilen rubbe ( ‫)ربﱠ‬ ُ harfinin yerine gelen ve kendisinden sonraki ismi mecrur yapan harftir: (Çörtü, ) ٌ ‫ﺳﺔ‬ َ ‫( َوﻗَ ْﺮﯾَ ٍﺔ ﻟَﯿ‬Nice köyler var ki, oralarda okul yoktur/ Nice okul َ ‫ْﺲ ﻓِﯿ َﮭﺎ َﻣﺪ َْر‬ bulunmayan köy vardır.) 7. Nahve (‫ )ﻧَﺤْ َﻮ‬Edatı Nahve edatının yaklaşık, -e doğru, kadar, gibi, taraf, tür gibi anlamları bulunmaktadır. Mekân zarfı olarak kullanıldığında mansub olur. Nahve edatının farklı anlamlardaki kullanımlarına şu şekilde örnekler verilebilir: Yönelme anlamı: َ‫( ﻧَ َﺤ ْﻮتُ ﻧَﺤْ َﻮك‬Sana doğru yöneldim). Taraf, yan anlamı: ‫( ﺳ ِْﺮتُ ِإﻟَﯽ ﻧَ ْﺤ ِﻮ دَ ِار ﻓُ َﻼ ٍن‬Falanın evinini yanına doğru yürüdüm). ‫( ِﻋ ْﻨﺪِي ﺛ َ َﻼﺛَﺔُ أ َ ْﻧ َﺤﺎءٍ ﻣِ ﻦَ ﱠ‬Üç çeşit yemeğim var). Çeşit, tür anlamı: ‫اﻟﻄﻌَ ِﺎم‬ Miktar, kadar anlamı: ٍ‫ْﺶ َو ُھ ْﻢ ﻧَﺤْ ُﻮ أ َ ْﻟﻒ‬ ُ ‫( َﺟﺎ َء ْاﻟ َﺠﯿ‬Bin kişilik bir ordu geldi). َ ُ‫ﺳﻠﱠ ْﻤﺖ‬ Gibi, benzer anlamı: َ‫ﻋﻠَﯽ َر ُﺟ ٍﻞ ﻧَﺤْ ِﻮك‬ َ (Senin gibi/sana benzeyen bir adama selam verdim). َ َ‫( ﻧ‬Temîmoğulları kabilesine baktım). Kabile anlamı: ‫ﻈ ْﺮتُ إِ َﻟﯽ ﻧَﺤْ ِﻮ ﺑَﻨِﻲ ﺗَﻤِ ٍﯿﻢ‬ (Aktaş, ; Meylânî, ) Mevzu, sy. 6 (Eylül )

nest...

122133 122134 122135 122136 122137