Bes Mesneviden Olusan Eser

yüzyıl, devletin gücünün hızla arttığı, Anadolu Türk birliğinin sağlandığı, İstanbul&#;un fethiyle imparatorluk haline gelindiği bir dönemdir. Üstelik bu asırda başa geçen hükümdarların kendilerinin de şiirle ilgilenmeleri, şiir söylemeleri sanatçıların gelişmesini teşvik etmiştir. II. Murat&#;ın &#;Muradi&#; Fatih&#;in &#;Avni&#;, II. Bayezid&#;in &#;Adli&#; mahlasıyla yazdığı şiirler, bu hükümdarların sanat yönlerini ortaya koymuştur.

Diğer yandan ömrünün büyük bir kısmını Avrupa ülkelerinde sürgün hayatıyla geçiren Cem Sultan da, vatan hasretiyle yazdığı şiirlerde güçlü bir sanatçı olduğunu göstermiştir.

Bu dönemin dikkate değer büyük şairi Şeyhi&#;dir. Onun çok kuvvetli bir eğitimi vardır. İran&#;da çok iyi bir tıp eğitimi görmüştür. Saraya gelişi ise Çelebi Sultan Mehmet&#;in hastalığını tedavi edişiyle gerçekleşir.

Şeyhi&#;de tasavvufun derin izleri vardır. Ayrıca klasik Divan kültürüne son derece vakıftır. Bu gücünü Divan&#;ında göstermiştir. Ancak onun adını en çok duyuran eser Harname adlı hiciv türündeki mesnevisidir. Şeyhi bu eserde teşhis ve intak sanatlarını kullanmıştır. Çok sade bir dille yazılan eserde yaratılış bakımından farklı olan kişilerin birbiriyle yarışmasının uygunsuzluğu anlatılmıştır. Şeyhi&#;nin diğer ünlü eseri Hüsrev ü Şirin adlı aşk konulu mesnevisidir.

Asrın diğer önemli şahsiyeti, çağında &#;Şairler Sultanı&#; sayılan Ahmet Paşa&#;dır.

Sanatçı zarif söyleyişleri olan nüktedan biridir. İstanbul&#;un fethi sırasında Fatih&#;in yanında bulunması, onun Fatih tarafından sevildiğini gösterir. Devrinde Birçok sanatçıya aylık bağlanmasında etkili olmuştur.

Türkçeye son derece vakıftı, Lisanı düzgün, temiz ve ölçülüydü. Söylediği dizeler yüzyıl Divan şiirinin mükemmel olacağını müjdeliyordu. Ahmet Paşa nazirecilik denen, beğenilen şiirlere benzer şiir yazma sanatını son derece geliştirmiş, kendinden sonrakilere bunu bir sanat olarak bırakmıştır. Ayrıca şiir içinde, yaşadığı olayların tarihlerini &#;Ebced Hesabı&#; denen bir yöntemle ifade etmesi, onun tarih düşürme işini bir sanat haline getirdiğini de gösterir. Elimizde bulunan tek eseri Divan&#;ı dır.

Asrın üçüncü büyük sanatçısı Necati&#;dir. Kastamonu&#;da nakkaşlık yapan şairin şiirleri Fatih&#;e kadar gelince, o, Necati&#;yi saraya almış ve ona katiplik görevi vermiştir.

Halk içinde yetişen ve önemli bir medrese eğitimi olmayan şair, şiirlerinde sade halk Türkçesini kullanmıştır. Bu yönüyle hem Baki hem Fuzuli tarafından şiirlerine nazireler söylenmiştir. Elimizde şaire ait sadece Divan&#;ı vardır.

Bu asrın, ünü çağları aşan ve eseriyle ölümsüzleşen diğer şairi Süleyman Çelebi&#;dir. Peygamberimizin doğumunu anlattığı &#;Mevlid&#; adlı mesnevisi, şairinin adını unutturacak kadar halka mal olmuştur.

asırda, Anadolu Türk edebiyatına dahil olmayan ancak öneminden dolayı bilinmesi gereken bir sanatçı da Ali Şir Nevai&#;dir.

Çok iyi bir medrese tahsili gören sanatçı, devlet işlerinden el çektiği dönemde hükümdarların fikir danıştığı, sanatçıların ona kasideler sunduğu, alimlerin adına kitap ithaf ettikleri önemli bir şahsiyet olmuştur.

Ali Şir Nevai, klasik Divan şiirinin bütün ölçülerini kullanmış ayrıca tam bir olgunluğa eriştirdiği &#;Tuyug&#; nazım şeklini milli bir şekil olarak geliştirmiş, cinasları, redifleri bir zevk unsuru haline getirmiştir.

Şiirde olduğu kadar, tarih, eleştiri, biyografi, sahalarında da üstün başarı göstermiştir. Nevai&#;nin en önemli özelliklerinden birisi de Türk dilini yabancı dillere karşı korumak yolunda gösterdiği gayrettir. O tam anlamıyla şuurlu bir dilcidir. Bu dilcilik, öztürkçecilik olmaktan çok, halk Türkçeciliği olarak söylenebilir.

Muhakemet&#;ül Lugateyn adlı eserinde Türkçe ile Farsçayı karşılaştırmış ve Türkçenin fiiller, cinaslar bakımından Farsçadan üstün olduğunu söylemiş ve örnekleriyle bunu ispatlamıştır. Bu eser Divan-ı Lügat&#;it Türk&#;ten sonra ikinci önemli dil kitabıdır.

Bunlar dışında onun dört Divan&#;ı vardır. Ayrıca beş mesneviden oluşan bir hamseyle, edebiyatımızda ilk hamseyi oluşturmuştur. Mecalis&#;ün Nefais adlı şairler tezkiresi, edebiyatımızda ilk tezkire sayılır. Dostlarıyla ilgili yazdığı hatıra yazılarıyla, nazım şekillerini tanıttığı edebiyat bilgileri kitabıyla da birçok ilke imza atmıştır.

Yüzyıl Türk Edebiyatı Önemli Sanatçıları ve Eserleri

yılın ünlü şairlerindendir. Kütahya&#;da yetişmiştir. İran&#;da tahsil gördüğü bilinir. İran şiirinden pek fazla etkilenmiştir. Bir divanı vardır.

&#;Harname&#; adlı beyitlik satirik-mizahi mesnevisi meşhurdur. Büyükçe bir fabldır. Şair, bir taraftan bütün yaratılmışlar özellikle insanlar arsındaki eşitsizlikleri ve haksızlık gibi görünen sosyal farklılıkları tenkit eder. Öbür taraftan da yeteneğinin sınırlarını unutarak aşırı isteklerle ortaya atılıp nizamı bozan, haklı isteklerini başkalarına haksızlık haline getiren tiplerin durumunu hicveder.

Hüsrev ü Şîrin: İran şairi Nizami&#;nin Hüsrev ü Şirin adlı mesnevisini Türkçeye çevirmiştir. Bu çeviri Türkçedeki en iyi Hüsrev ü Şirin hikayesi olarak bilinir.

Divan şiirinin kuruluş döneminin en büyük şairi sayılır. yüzyıl şairlerini etkilemiştir. Ünü İran&#;a, Türkistan&#;a kadar yayılmıştır. Önemli eseri &#;Divan&#;ıdır.

Kuruluş döneminin Ahmet Paşa kadar ünlü şairidir. Divan şiirine milli zevkleri ve yerli söyleyişleri katmıştır. Önemli eseri &#;Divan&#;ıdır.

• ALİ ŞİR NEVÂÎ ( yüzyıl)

Anadolu dışında, Çağatay sahasında eser vermiş din dışı Divan şairidir. Platonik ve romantik bir aşk anlayışı vardır. Lirik ve canlı bir anlatıma sahiptir. Şiirlerinde dini-tasavvufi temaları da olgun bir samimiyetle kullanır.

Muhakemetü&#;l-Lügateyn&#;in yazarı Ali Şir Nevai, aynı zamanda Türkçenin en büyük şairlerinden kabul edilir. Orta Asya&#;da (Herat&#;ta) yetişmiş olmasına rağmen Osmanlı topraklarında ve bütün Türk yurtlarında da tanınmış ve sevilmiştir. Çağatay Türkçesiyle yazdığı şiirlerini dört divanda toplamıştır.

• Hamse (beş mesnevi): Hayretü&#;l- Ebrâr, Leylâ vü Mecnûn, Sedd-i İskenderî, Ferhad ü Şîrin, Seb&#;â-yı Seyyâre.
• Mecalisü&#;n-Nefais: Edebiyatı&#;nda ilk şuara tezkiresi olarak önemlidir.
• Mizanü&#;l-Evzan: Aruz ölçüsü ile ilgili inceleme eseri olan bu eser, yüzyıllarca medreselerde okunmuştur.
• Muhakemetü&#;l-Lügateyn: Türkçenin Farsçadan üstün bir dil olduğunu göstermek amacıyla yazılmış bir eserdir.

Aslında bir din adamıdır. &#;da Bursa&#;da yazdığı Vesiletü&#;n-Necat adlı mesnevisi ile tanınmıştır.

Vesiletü&#;n-Necat : Halk arasında &#;Mevlid&#; olarak tanınan bu eser, Hz. Muhammed&#;in hayatını destanımsı biçimde anlatarak Hz. Muhammed&#;in diğer peygamberlerden üstün olduğunu kanıtlamak amacıyla yazılmıştır. Süleyman Çelebi&#;nin bilinen başka eseri yoktur.

• HACI BAYRAM VELİ ()

Ankara&#;da tarikat kurmuş bir bilgin ve şairdir. İlahi ve şathiye tarzı birkaç şiiri günümüze kadar ulaşmıştır. Sade ve coşkun bir dili vardır. Hece ölçüsü yanında aruzu da kullanmıştır.

Bursa, Ankara, Suriye gibi yerleri dolaştıktan sonra İznik&#;te bir tekke ve tarikat kurmuş, Hacı Bayram Veli&#;nin etkisinde bir tasavvufçudur. Bir divan oluşturan şiirlerinden bir bölümü aruzla bir bölümü ise sade halk diliyle ve dörtlükler halinde yazılmıştır. Müzekki&#;n-Nüfus adlı düzyazılı, tasavvufla ilgili bir eseri vardır.

• KAYGUSUZ ABDAL ( Yüzyıl )

Asıl adı Alaaddin Gaybi&#;dir. &#; Sarayi&#; adını da kullanmıştır. Efsaneye göre Alanya Beyi&#;nin oğlu iken tasavvufu tercih etmiştir. Şiirlerinde Yunus Emre etkisi sezilir. Hece ölçüsüyle ve sade bir dille ilahiler, nefesler ve şathiyeler ilginçtir. Aruzla da yazdığı şiirleri vardır. Manzum ve mensur eserleri vardır.

Manzum olanlar: Gülistan, Minbernâme, Gevhernâme

Mensur Olanlar: Budalanâme, Kitâb-ı Miglate, Vücûdnâme

• PADİŞAH ŞAİRLER ( Yüzyıl)

&#; FATİH SULTAN MEHMED (AVNÎ)
&#; II. BAYEZID (ADLÎ)
&#; III. MURAD (MURADÎ)
&#; CEM SULTAN (KENDİ ADIYLA)

Edebiyatımızda süslü nesrin ilk temsilcisidir. Dini, ahlaki ve felsefi konuları ele almıştır. Tazarrunâme : Süslü nesrin ilk örneği olarak bilinir. Ayrıca Maarifnâme ve Tezkiretü&#;l-Evliya adlı eserleri de vardır.

• ÂŞIKPAŞAZADE ( Yüzyıl)

Şair Ahmed Paşa&#;nın torunudur. Tarih türünde eser vermiştir. Sade bir dili vardıfunduszeue.infoârih-i Âl-i Osmânî ( Osmanlı Tarihi ): Sade nesrin bir örneğidir. Âşıkpaşazade Tarihi adıyla da bilinir.

• MERCİMEK AHMED ( Yüzyıl)

Kâbusnâme Tercümesi : Sade nesrin bir örneğidir. Farsçadan çevrilmiştir.

Destan geleneğinden halk hikâyeciliğine geçiş eseri olan Dede Korkut Hikâyeleri bir önsöz ve on iki hikâyeden meydana gelir. On iki hikâyelik tam nüsha Dresten Kütüphanesi&#;nde, altı hikâyelik eksik bir nüsha ise Vatikan Kütüphanesi&#;nde ulunmaktadır. Eserler üzerinde ilk defa ayrıntılı olarak Kilisli Muallim Rıfat, sonra da Orhan Şaik Gökyay ve Muharrem Ergin çalışmıştır. Hikâyelerde Oğuzların komşularıyla ilişkileri, aile ve toplum yapısı ve iç çekişmeler işlenmiştir. Bazı kahramanları olağanüstü özelliklere sahiptir. Bu yönüyle destanlara benzer.

Hikâyeler nazım ve nesir karışımı yazılmıştır. Hikâyelerin dili sade ve akıcıdır. yy Türkçesinin bütün özelliklerini yansıtmaktadır. Karşılıklı konuşmalar nazımla, betimleme ve öyküleme nesirle verilmektedir. Nesir kısmında seci, nazımda ise aliterasyonlar çokça yer alır.

Bazı kelimelerin söyleyişleri bugüne göre farklılık göstermektedir. Hikâyeler, Türk&#;ün öz benliğini yansıtmaktadır. İdealizm vardır. Bu idealler ferdi değil, millidir. Hikayelerdeki en önemli özelliklerden biri kahramanlıktır. İslâmiyet&#;in etkisi vardır; ancak bağnaz bir inanış yoktur. Hikayelerde toplumda kadının önemli bir yerinin olduğunu görüyoruz. On iki hikâyede üslup ve yapılan benzetmelerin aynı olması bize bu hikâyelerin aynı ağızdan çıktığını göstermektedir. Eserde geçen &#;Dede Korkut&#; meçhul bir halk ozanıdır.

Detaylı bilgi için ayrıca bkz. ⇒

Yüzyıl Şairleri

Ayrıca bakınız ⇒

Divan Edebiyatı