Kolonoskopide Kullanılan Ilaçlar

Kalın bağırsağın içinin görülerek incelendiği teşhis yöntemine kolonoskopi adı verilir. Kolonoskopi sırasında dışarıdan içeriye doğru tüm kalın bağırsak bölümleri (anüs, rektum, sigmoid kolon, inen kolon, transvers kolon ve çıkan kolon) ve gerekirse ince bağırsağın son kısmı (terminal ileum) incelenir. İşlem sırasında kullandığımız cihaza kolonoskop adı verilir. Kolonoskop esnek, bükülebilir, ucunda minik bir kamera olan ve işaret parmağı kalınlığında tüp şeklinde ileri teknoloji ürünü bir cihazdır. Kolonoskopun ucundaki kamera bağırsağın iç yüzünün görüntüsünü yüksek çözünürlüklü bir televizyon ekranına yansıtır. Bu sayede bağırsak içinde polipler, tümörler, iltihabi değişiklikler, kanamaya yol açabilen damarsal genişlemeler veya başka patolojik değişiklikler varsa görülür. Kolonoskopi sırasında, saptanan normal olmayan dokuların mikroskopik incelenmesinin yapılabilmesi (patoloji tetkiki) için küçük örnekler alınabilir (biopsi) veya  polip adını verdiğimiz yapılar tamamen çıkartılabilir.

Kolonoskopi öncesi bağırsak içindeki dışkının boşaltılması için müshil kullanımı gereklidir. Bağırsak hazırlığı adını verdiğimiz bu yöntemin detayları ayrıca anlatılacaktır.

Doktorlar değişik tıbbi nedenlerden dolayı kolonoskopi yapılmasını isteyebilirler. Aşağıda bunların en önemlileri sıralanmıştır:
-Dışkılama alışkanlığında kabızlık veya ishal yönünde değişiklik belirmesi
-Makattan kan gelmesi veya dışkıda gizli kan testinin pozitif bulunması
-Daha önce kalın bağırsak kanseri veya polibi saptanan ve tedavi görmüş hastaların takibi
-Başka yöntemlerle sebebi tesbit edilmeyen karın ağrısı şikayeti
-İnflamatuar bağırsak hastalığı (Ülseratif kolit, Crohn hastalığı) olanlar

Bunların yanısıra gelişmiş toplumlarda, 50 yaşını geçmiş herhangi bir şikayeti olmayan bireylere polip ve kanser taraması amacıyla kolonoskopi yapılmaktadır. Kalın bağırsak kanserlerinin büyük bölümü polip adını verdiğimiz yumruların zaman içinde habis değişiklik göstermesi neticesinde gelişir. Poliplerin bulunup çıkartılması kalın bağırsak kanserinin engellenmesinde önemli bir adımdır. Birinci derecede akrabalarında bağırsak kanseri olanlarda taramaya 40 yaşında veya kanserin belirdiği yaşın 5-10 yıl öncesinde (hangisi daha erkense) başlanmalıdır.

Kolonoskopi sırasında hissedilecek rahatsızlığın en az düzeyde olması için damar yolu ile sakinleştirici (ör. Midazolam) ve ağrı kesici (ör. Pethidine, Meperidine) ilaçlar verilir. Bu ilaçların uygulanabilmesi için işlem öncesi, koldaki yüzeyel bir toplardamara bir kateter (yumuşak kanül) yerleştirilir. Bu ilaçlar hastayı kolonoskopiyi rahat tolere edebileceği yarı uykulu bir hale getirir. Tam bir bilinç kaybı olmamakla birlikte genellikle tetkik sonrasında hasta yaşananları ayrıntılarıyla anımsayamaz. Kolonoskopi sırasında kan oksijen satürasyonu ve gerekirse diğer temel yaşam fonksiyonları (kalp atım hızı ve ritmi, kan basıncı gibi) hasta başı monitör adı verilen bir cihazla takip edilir. (Kan oksijen satürasyon ölçümü el parmak tırnağına tutulan bir ışık ile yapılacağı için en az bir tırnaktaki oje (varsa) temizlenmiş olmalıdır.)

Esnek bir tüp olan kolonoskopun bağırsak içinde ilerlemesi dışarıdan cihazın azar azar itilmesi ile sağlanır. Kolonoskopun görüş alanının açılması için bağırsak içine doğru aralıklarla hava üflenir. Kolonoskopun çıkartılması sırasında üflenen bu hava kısmen geri emilir. İşlem sonrası geri kalan hava anüs yoluyla çıkartılan gaz ile tahliye edilir.

Kolonoskop infeksiyon bulaşmasını engellemek için her kullanımdan sonra ayrıntılı bir mekanik temizlik işleminden geçirilmektedir.   Bu süreci takiben bakteri ve virüslere etkili özel bir sıvı ile dezenfeksiyon yapılmaktadır. Kolonoskopi sırasında kullanılan yardımcı cihazların bir kısmı her hasta için yenisi kullanılıp işlem sonrası atılmaktadır. Farklı yapıda olan diğer bir kısmı ise ya dezenfektan madde ya da yüksek ısı ile cerrahi alet sterilizasyonu protokolü ile tekrar kullanıma hazır hale getirilmektedir.

Kolonoskopi sırasında bağırsak içinde normal dışı durumlar (polip, tümör, iltihabi değişiklik vb.) bulunursa tam tanının konması için patolojik tetkik gerekecektir.  Şüpheli bölgelerden biopsi adını verdiğimiz küçük parçacıklar alınır ve mikroskobik tahlile gönderilir.

Bağırsak iç yüzünü yapan mukoza tabakasının oluşturduğu yumrular (polip) varsa çıkartılır. Bu işlem sırasında kanmayı engellemek amacıyla koter adı verilen yüksek ısı sağlayan bir cihaz kullanılır.

Bağırsak içerisinde kanayan bölgeler varsa koter, heater probe vb. cihazlar ile ısı uygulaması veya injeksiyonlar ile müdahale edilir.

Bağırsak iç yüzünün ağrı duyumsaması farklı olduğu için biopsi veya polip alma, injeksiyon, ısı uygulaması ve yakma gibi işlemler ağrıya yol açmazlar.

Kolonoskopi göreceli olarak emniyetli ve iyi tolere edilen bir tetkiktir. Ancak tüm tıbbi girişimlerde olduğu gibi istenmeyen ancak alınan tüm tedbirlere rağmen önlenemeyen durumlar (komplikasyon) kolonoskopi neticesinde de ortaya çıkabilir. Aşağıda bu istenmeyen durumlar hakkında elden geldiğince açık ve tam bilgiler verilecektir. Bu bilgilendirme süreci hem kanuni yükümlükler hem de hekimin vicdani sorumluğu açısından gereklidir. Risklerin bildirilmesi ve konuşulması ile amaçlanan bireylerin korkutulması veya sorumluluğun hafifletilmesi değil aksine bilgilenmiş bireylerin daha sağlıklı karar vereceği gerçeğidir.

Kolonoskopi sırasında yarı uykulu bir bilinç düzeyi sağlayan ilaçlar nadiren hastalarda kalp atım hızının ve solunumun yavaşlamasına veya allerjik reaksiyona yol açabilirler. Kullanılan ilaçların antidot adı verilen panzehirleri (Anexate, Naloxan) ve allerji ile mücadele ilaçları (antihistaminikler, kortizon preparatları, adrenalin vb.) kolonoskopi odasında hazır tutulur ve gereken durumlarda bunlar uygulanarak gelişen tabloya müdahale edilir.

Kolonoskopi sırasında nadiren, gastrointestinal sistemde kanama (binde bir) ve delinme (ikibinbeşyüzde bir), çevre dokuların (dalak gibi) zarar görmesi (oldukça nadir) gelişebilir. Bağırsak cidarında delinme zayıf bir bölgenin kolonoskop itmesine bağlı açılması veya poliplerin yakılarak çıkartılması sırasında gelişebilir. Bu durumdaki hastaların bir bölümü hastaneye yatırılma, damar yoluyla beslenme ve antibiyotik uygulaması ile iyileşirler. Ancak bir bölüm hastaya cerrahi müdahale gerekebilir.

Kolonoskopi sırasında bağırsak içindeki poliplerin gözden kaçması (görülememesi) nadiren mümkündür. İyi bağırsak hazırlığı yapılmadığı, dışkı artıklarının kaldığı ve birkaç milimetrelik küçük poliplerin olduğu durumlarda bu risk artar. Bu yüzden bağırsak hazırlığı programına çok dikkatle uyulması önem kazanmaktadır.

Kalın bağırsağın anatomik yapısında kişiye özel farklılıklar (aşırı uzun ve kıvrımlı olma) veya daha önce geçirilmiş karın ameliyatlarına bağlı bağırsak yapışıklıkları kolonoskopun çekuma (kalın bağırsağın sağ tarafı) ulaşmasını engelleyebilir. Bu durumda alternatif yöntemler ile bağırsakların tetkik edilmesi gerekecektir.

Kolonoskopi hem bağırsağın içini gösterme hem de mevcut patolojiye aynı anda müdahale etme (polip çıkartılması, biopsi alma) olanağı sağlar.  Kolonoskopiye tam bir alternatif olmamakla birlikte diğer yöntemler aşağıda sıralanmıştır.

Baryumlu Kolon Grafisi: Müshil ile boşaltılan bağırsaklar anüs yolu ile baryum içeren bir maddeyle doldurulur. Hastanın birkaç poz rontgeni alınır. Daha sonra hasta baryum içeren bu sıvıyı boşaltır ve anüs yolu ile hava verilerek bağırsaklar şişirilir. Tekrar birkaç poz röntgen çekilir. Bağırağın son kısmı olan rektumdaki patoljiler bu yöntemle çok iyi değerlendirilemiyebilir.

Sanal Kolonoskopi: Müshil ile boşaltılan bağırsaklara anüs yoluyla bir miktar hava verilir ve bağırsaklar şişirilir. Bilgisayarlı tomografi ile hasta karın bölgesinin çekimleri yapılır. Daha sonra bilgisayar tarafından sanal olarak oluşturulan bağırsak içinin görüntüleri incelenir.  Yöntemin başarılı olabilmesi için kullanılan cihazın teknolojik olarak iyi, radyoloji uzmanının bu konuda deneyimli ve bağırsak içinin mutlak olarak dışkıdan arındırılmış olması gerekir. Bağırsak içindeki dışkı parçalarının polip zannedilmesi mümkündür.

Yukardaki her iki yöntemde de X ışınları (röntgen) kullanılır. Bu yollarla bağırsak içinde anormal bir durum saptanırsa hastanın başka bir gün bağırsağını tekrar müshil ile boşaltması, kolonoskopi yapılması ve saptanan soruna yönelik girişim (polip alma, biopsi) gerekecektir.

Aspirin ve türevleri (Coraspin, Ecopirin vb.), NSAID olarak adlandırılan romatizma ve ağrı kesici ilaçlar (Voltaren, Apranax, Advil, Tilcotil vb.), trombosit fonksiyonlarını bozan ve kanama arttırıcı ilaçlar (Plavix, Pingel, Drisentin vb.), kan sulandırıcılar (Coumadin) kolonoskopiden bir hafta önce kesilmelidir. Bu ilaçları kullanıyorsanız hem kolonoskopiyi yapacak doktorunuzun haberdar edilmesi, hem de bu ilaçları başlayan doktorunuzun bilgilendirilip ilaç kullanılmadığı dönem için alternatif ilaç protokolü hazırlanması gerekmektedir. Parasetamol içeren ağrı kesiciler (Panadol, Minoset, Thylanol vb) sorun teşkil etmezler.

Şeker hastalığı ilaçları (antidiabetik hap, insulin), tansiyon düzenleyici ve idrar söktürücü ilaçlar kolonoskopi hazırlığının değiştirilmesini veya başka tedbirler alınmasını gerektirebilir.

Kalp kapakçık hastalığı, kalp kapak protezi, kalp pili (pacemaker), eklem protezi olan kişiler kolonoskopi öncesi antibiotik kullanmalıdır.

Kortizon, demir hapı, bitkisel ilaçlar veya herhangi sürekli kullanılan bir ilaç kolonoskopi öncesi mutlaka belirtilmelidir.

Allerji yaptığı bilinen ilaçlar mutlaka iletilmelidir. Allerji yaptığını düşündüğünüz ilaçların tam adını eski tıbbi kayıtlardan veya yakınlarınızdan lütfen öğreninin. Sadece ‘Pek çok şeye allerjik’ olduğunuzu belirtmek çözüm olmayacaktır.

Göz tansiyonu (glokom) olan hastaların çok küçük bir bölümünde hastalık dar açılı glokom tipindedir. Bu grup hastada endoskopi sırasında kullanılan midazolam isimli ilaç sakıncalı olabilir. Göz tansiyonunuz varsa doktorunuzu lütfen öncelikle bilgilendirin.

Kullanılan ilaçlar sonrası uyuşukluk hissedilmesi ve anlatılanların tam hatırlanmaması veya algılanmaması normaldir. Kolonoskopi yapılan bireylerin mutlaka bir refakatçi eşliğinde evine götürülmesi gerekmektedir. Unutmayın işlem sonrası ne kadar iyi olursanız olun yanınızda sizi götürecek biri olmalıdır. İlaçların etkisinin geçeceği ertesi güne kadar motorlu araçlar kesinlikle kullanılmamalıdır. İlaçlar muhakeme gücünüzü etkileyebileceği için iş ve özel hayatınızı etkileyecek önemli kararlar 24 saat süreyle ertelenmelidir. Aynı süre zarfında alkol, yatıştırıcı ilaç kas gevşetici vb. alınmamalıdır.
Kolonoskopi sırasında üflenen havanın kalan kısmı nedeniyle hissedilen şişkinlik makat yoluyla çıkartılan gaz ile giderek azalır. Kolonoskopi sonrası özellikle polip alınan durumlarda makattan çok az miktarda kan gelebilir.

Karında şişkinlik ve ağrı hissinin 24 saatten sonra da devam etmesi, kusma, titreme ve ateş yükselmesi, nefes darlığı, anüsten sürekli veya bol miktarda kan gelmesi gibi durumlarda doktorunuzu hemen aramanız gerekmektedir.

Herhangi bir şikayetinizin olmaması durumunda biopsi alınmışsa sonucun konuşulması veya kolonoskopi bulgularının tartışılması için lütfen 2-3 iş günü sonrasında doktorunuzla görüşün.

Kolonoskopiden en üst düzeyde verimin alınabilmesi için kalın bağırsağın dışkıdan tamamen arındırılması gerekir. Bağırsak içinde kalacak artıklar patolojik süreçlerin üzerini örtüp gözden kaçmasına neden olur. Bu yüzden kolonoskopi öncesi bağırsak hazırlığı sürecine çok dikkatle uyulmalıdır.

Kalın bağırsağın kolonoskopiye hazırlanmasında iki aşama vardır: Katı gıdaların alınmaması ve müshil kullanılarak bağırsaktaki artıkların boşaltılması. İşlemden 18- 24 saat önce katı gıda alımı durdurulur ve sadece berrak sıvı gıdalar tüketilmeye başlanır. Berrak sıvı gıda içinde tortu, boya maddeleri içermeyen sıvılar anlamına gelir. Alınması serbest olan berrak sıvılar su, açık çay, maden suyu, berrak (süzülmüş) çorba, komposto suyu, limonata, gazoz, hazır satılan berrak meyve suyu (ör. elma suyu), berrak pelte ve jöledir. Bu süreç zarfında enerji takviyesi amacıyla süzme bal veya ağızda emilen akide şekerleri kullanılabilir.

İçinde renkli maddeler içeren meyve suları (ör. vişne), evde katı meyve sıkacağı ile ezilip hazırlanan meyve suları (havuç, elma vb.), yağlı çorbalar, berrak olmayan çorbalar (mercimek, ezo gelin, düğün vb.), süt ve ürünleri kolonoskopi sırasında görüntüyü bozacaklarından alınmamalıdır. Bu süreç zarfında herhangi bir katı gıda (et, ekmek, meyve, peynir, vb.) alımı zaten söz konusu değildir.
Berrak sıvıların bol olarak alımı müshilin bağırsağı boşaltıcı etkisine yardımcı olurken, bu sırada vücudun kaybettiği su ve tuzun da yerine konmasına yardımcı olur. Kolonoskopi hazırlık sürecinde en az 4,5 – 5 litre yukarda sayılan berrak sıvı gıdalardan alınmalıdır. Sıvı alımı kolonoskopiden 2-4 saat önce kesilmelidir.

Diabet (şeker hastalığı), hipertansiyon (yüksek kan basıncı), böbrek yetmezliği gibi tıbbi durumlar varsa standart bağırsak hazırlığı protokolü kişiye özel olarak değiştirilebilecektir.

Bağırsak hazırlığı için kullanılan müshiller ilk kullanımdan birkaç saat sonra sıkça tuvalete gitmenizi gerektirecektir. Esasen amaçlanan su gibi ishalin sağlanıp bağırsakların boşaltılmasıdır. Bu yüzden hazırlık süresince tuvalete rahat ulaşabileceğiniz konumda olmanız ve ideal olarak yolculuk etmemeniz önerilir.

Bağırsak hazırlığı için iki değişik yol vardır. Her iki yöntem de aşağıda ayrıntısıyla anlatılmıştır. Unutmayın bunlardan SADECE BİRİ kullanılacaktır. Bağırsak hazırlığı sırasında aşırı karın ağrısı, kramplar ve takip eden kusma olursa mutlaka doktorunuz ile temasa geçin.

Öğleden sonra kolonoskopi planlanan durumlarda hazırlık: Kolonoskopi yapılacak günden önceki gün saat 20:00’ye kadar normal gıda alınır. Saat 20:00’den sonra sadece berrak sıvılar alınacaktır. Saat 21:00 de BEKUNİS isimli ilaçtan iki tablet yutulur. Kolonoskopi günü sabahı saat 06:30-70:00 arası GOLYTELY solüsyon içilmeye başlanır. GOLYTELY solüsyondan her 10-15 dakikada bir, bir bardak (250 ml) içilip tamamı 3,5-4 saat içinde bitirilmelidir. Bu hazırlık ile aynı gün öğleden sonra kolonoskopi yapılabilecektir.

Sabah kolonoskopi yapılacaklar için hazırlık: Kolonoskopi yapılacak günden önceki gün saat 14:00’e kadar normal gıda alınır. Saat 14:00’ten sonra sadece berrak sıvılar alınacaktır. Saat 18:00’de GOLYTELY solüsyon içilmeye başlanacaktır.  GOLYTELY solüsyondan her 10-15 dakikada bir, bir bardak (250 ml) içilip tamamı 3,5-4 saat içinde bitirilmelidir. Bu hazırlık ile ertesi gün sabah/öğleden önce kolonoskopi yapılabilecektir.

GOLYTELY solüsyon hazırlanması: Eczaneden alınan GOLYTELY Toz isimli preparat 4-4,5litre (3 adet 1,5 litrelik pet şişe) su içinde eritilir. Toz su içinde iyice çözündükten sonra içilebilir. Hazırlanan solüsyon buzdolabında bir miktar soğutulduğu takdirde içimi daha kolay olacaktır. GOLYTELY solüsyonun tamamının bitirilmesi gereklidir, ancak istenirse ilave berrak sıvı da alınabilir. Hazırlık sırasında yatılmamalı, hareketli olunmalıdır. Hareket kısıtlaması olanların dik pozisyonda oturması uygundur.

Bu yöntemde toplam iki şişe FLEET FOSFO-SODA ORAL SOLÜSYON (45 ml) isimli müshil kullanılmaktadır. İlacın tadı şekerli olduğu için, büyük bir su bardağına boşaltılıp üzerine bol soğuk su ve limon veya ekşi gazoz (ginger) veya hazır ekşi elma suyu ilave edilip yarım saat içinde 4-5 yudumda içilmesi kolaylık sağlayacaktır. Aynı ilaçtan ikinci bir şişe 6-12 saat sonra tekrar sulandırılıp içilecektir. Hazırlık süresince toplam 4,5-5 litre berrak sıvı ayrıdan mutlaka alınmalıdır. Yeterince sıvı alınmaması durumunda tuz ve sıvı kaybına bağlı sorun olabilmekte ve hazırlık yetersiz kalmaktadır. Fleet Fosfo-Soda Oral isimli ilacın alınmasını takiben nadiren şekerli tad nedeniyle hemen refleks kusma olmaktadır. Bu durumda ilaçtan yeni bir şişe daha satın alıp tekrar kullanılmalıdır. Ancak kusmanın tekrarı durumunda doktorunuzu aramanız gerekmektedir

Sabah kolonoskopi yapılacaklar için hazırlık: Kolonoskopi yapılacak günden önceki gün sabah saat 10:00’a kadar normal gıda alınır. Saat 10:00’dan sonra sadece berrak sıvılar alınacaktır. Saat 12:00’de birinci şişe FLEET FOSFO-SODA ORAL SOLÜSYON (45 ml) içilmeye başlanır ve 30 dakika içinde birinci şişe müshil bitirilir. İlaç içildikten sonra berrak sıvılardan içilmeye başlanır ve en az 2-2,5 litre sıvı alınır. Saat 18:00’de ikinci şişe  FLEET FOSFO-SODA ORAL SOLÜSYON (45 ml) içilmeye başlanır ve 30 dakika içinde ikinci şişe müshil bitirilir. İlaç içildikten sonra berrak sıvılardan içilmeye başlanır ve en az 2-2,5 litre sıvı alınır. Sabahki kolonoskopi randevusundan 2 saat öncesine arzu edildiği kadar ilave kadar berrak sıvılardan alınabilir.

Öğleden sonra kolonoskopi yapılacaklar için hazırlık: Kolonoskopi yapılacak günden önce saat 16:00 ya kadar normal gıda alınır. Saat 16:00’dan sonra sadece berrak sıvılar alınacaktır. Saat 18:00’de birinci şişe FLEET FOSFO-SODA ORAL SOLÜSYON (45 ml) içilmeye başlanır ve 30 dakika içinde birinci şişe müshil bitirilir. İlaç içildikten sonra berrak sıvılardan içilmeye başlanır ve en az 2-2,5 litre sıvı alınır. Kolonoskopi günü sabah 06:30-07:00 arası ikinci şişe  FLEET FOSFO-SODA ORAL SOLÜSYON (45 ml) içilmeye başlanır ve 30 dakika içinde ikinci şişe müshil bitirilir. İlaç içildikten sonra berrak sıvılardan içilmeye başlanır ve en az 2-2,5 litre sıvı alınır. Öğleden sonraki kolonoskopi randevusundan 2 saat öncesine arzu edildiği kadar ilave kadar berrak sıvılardan alınabilir.

Lavman nedir?

Kalın bağırsağın anüsten su yardımıyla veya ilaç bazlı olarak temizlenmesi lavman adıyla karşımıza çıkar.

Kolonoskopi öncesi temizlik işleminde en etili yöntem nedir?

En etkili kolonoskopi öncesi temizlik yöntemi ilaç ve lavman uygulamasıdır.

Kolonoskopi öncesi temizlik işleminde doğal yöntemler nelerdir?

Su, elma ve limon suyu, yoğurt gibi besinlerle kolon bölgesi doğal olarak temiz hale gelir.