Öğretici Metinlerinin Özellikleri

kaynağı değiştir]

• Bilimsel metinler: Bilimsel araştırmaların, nesnel, kaynaklı ve açık bir dil kullanılarak anlatıldığı metinlerdir.
• Gazete çevresinde gelişen metinler: Makale, Fıkra, Deneme, Eleştiri, Sohbet, Röportaj, Haber Yazıları
• Kişisel hayatı konu alan metinler: Anı, Gezi yazısı, Biyografi, Otobiyografi, Mektup, Günlük
• Felsefi metinler: Felsefi konuları ve varlık, bilgi, ahlak, gerçeklik gibi konular ele alınır.
• Tarihi metinler: Tarih olaylarının ele alınarak anlatıldığı metinlerdir.

Kaynakça[değiştir

&#;ğretici Metinlerin Genel &#;zellikleri Nelerdir?

Tarihi, felsefi ve bilimsel yazıların tamamı öğretici metinlere örnek olarak gösterilebilir. Bunun dışında bir görüş bildirmek ya da bilgi vermek amacıyla kaleme alınmış makale, deneme ve eleştiri yazıları da öğretici metinler arasında yer alır.

Öğretici Metinlerin Genel Özellikleri Nelerdir?

1- Yazarın amacı bilgi vermek olduğu için metinde söz sanatlarına çok fazla yer vermez. Bu tür metinlerde sadece tezat ve benzetme sanatları kullanılır. Örneğin yazar, bir fikrin daha iyi anlaşılması için iki karşıt fikri ya da durumu okura aktarır. Tezat oluşturan fikirleri mukayese ederek bir sonuca ulaşır.

2- Öğretici metinlerde nesnel bir dil kullanılır.

3- Bu tür metinler didaktik bir üslupla kaleme alınır.

4- Yazar, metin içerisinde öne sürdüğü fikri destekleyecek çeşitli argümanlar kullanır. Düşünceyi geliştirme yolları adıyla bilinen bu argümanların başında örnek verme, tanık gösterme ve karşılaştırma gelir. Yazar konunun daha anlaşılır olması için çeşitli düşünürlerden, yazarlardan, bilim insanlarından ve tarihi şahsiyetlerden örnek verebilir ya da alıntı yapabilir.

5- Öğretici metinlerde yer alan bilgiler kişiden kişiye değişmez. Ancak verilen bilgilerin ışığında yapılan yorumlar ve analizlerin tamamı yazara ait olduğu için, bunlar nesnel değil öznel olarak değerlendirilir.

6- Bu yazılarda en çok kullanılan düşünceyi geliştirme yollarından bir diğeri sayısal verilerden yararlanmadır. Örneğin: ''Talas Muharebesi, Abbasiler ve Çinliler arasında yılında gerçekleşmiştir.''

Öğretici Metinler Konu Anlatımı

Öğretici Metinler Konu Anlatımı,Öğretici Metinler Nedir, Öğretici Metinler tyt,  Öğretici Metinler ayt, Öğretici Metinlerin Özellikleri. Arkadaşlar bu yazımızda sizlere Öğretici Metinler  hakkında bilgiler vereceğiz. Merak ettiğiniz bir çok sorunun cevabını yazımızı okuyarak bulabilirsiniz.

Bilgi ve haber vermek,ikna etmek,kanıları değiştirmek, uyarmak,düşündürmek,yönlendirmek,tanıtmak gibi amaçlarla yazılan metinlere denir.

Özellikleri:
&#; Bu metinler ele aldığı konuya göre deneme,makale,fıkra gibi farklı isimler alır.
&#; Hepsi düz yazı şeklindedir ancak konuyu ele alış şekilleri farklıdır.
&#; Bu tür metinlerde okuyucuya verilmek istenen mesaj genellikle doğrudan aktarılıfunduszeue.info mesaja ana düşünce denir.
&#; Öğretici metinlerde amaç bilgi vermek,öğretmek… olduğu için daha çok günlük dil kullanılır.
&#; Sanatsal anlatıma,mecaz anlamlı kelimelere fazla yer verilmez.

Tarihi Metinler

Toplumları, milletleri, kuruluşları etkileyen hareketlerden doğan, olayları zaman ve yer göstererek anlatan, bu olaylar arasındaki ilişkileri, daha önceki ve sonraki olaylarla bağlantılarını, karşılıklı etkilenmeleri, her milletin kurduğu medeniyetleri, kendi iç sorunlarını inceleyen bilim dalına “tarih” tarih incelemeleri sonucunda yazılan metinlere de tarihi metin denir.

&#; Tarihî metinlerde öğreticilik amacı vardır. Dolayısıyla bu metinlerde açık, anlaşılır bir dil kullanılır.
Söz sanatlarına, mecazlara, imgelere yer verilmez.
&#; Tarihî metinlerde yazar anlatıma kendi duygu ve düşüncelerini katmaktan kaçınır hatta belgelerden yararlanılır. Yani bu metinlerde nesnel bir anlatım benimsenir.
&#; Tarihî metinlerde öğreticilik amaçlandığından bu metinler çok anlamlılığa açık değildir.
&#; Dilin göndergesel işlevi öne çıkar.
&#; Sözcükler daha çok gerçek anlamıyla kullanılır. Ancak konusunu tarihten alan edebî metinler de olabilir. Böyle metinlerde edebî metinlerin özellikleri öne çıkacaktır.

 

Felsefi Metinler

Felsefe konularını ele alan, felsefi problemler üzerinde duran metinlere “felsefî metin” denir. Felsefe “varlık”, “bilgi” ve “değer” kavramları üzerinde durur. Felsefi düşünce, araştırmaya ve eleştirel bir tavra dayanır. Her türlü malzemeyi aklın eleştirici süzgecinden geçirir.

&#; Felsefi metinlerde dil göndergesel işlevde kullanılır.
&#; Kelimeler daha çok kavramsal yanları öne çıkarılır.
&#; Bu metinlerde daha çok, soyutlamalardan yararlanılır.

 

Bilimsel Metinler

Bilimsel bilgiyi iletmeyi sağlayan metinlere “bilimsel metinler” denir. Bu yazılarda açıklık ve kesinlik önemlidir. Alanında gerekli donanıma sahip kişilerce kısa, öz ve hemen anlaşılabilir tarzda yazılır. Bu yazıların en önemli amacı bilimsel iletişimi gerçekleştirmektir. Bilimsel metinler; bilimsel makale, tarama, değerlendirme yazıları, konferans raporları, toplantı özetleri olarak gruplandırılabilir. Bu metinler; başlık, özet, giriş, asıl metin, sonuç ve tartıma bölümlerinden oluşur.

 

Gazete Çevresinde Gelişen Metinler

Bilgi vermek, açıklamak, öğretmek amacıyla yazılan metinlerden birisi de gazete çevresinde gelişen metinlerdir. Bu metinlerde günlük yaşantılar, tarihi olaylar, felsefi düşünceler, bilimsel gerçeklervb. konular ele alınır.

&#; Verilen bilgiler, yapılan açıklamalar örneklerle, tanımlamalarla pekiştirilir.
&#; Kelimeler çoğunlukla ilk anlamlarıyla kullanıldığı için bu metinler her okuyucuda benzer izlenimler uyandırır.
&#; Dil, daha çok, göndergesel işlevde kullanılır.
&#; Gereksiz söz tekrarlarına, ses akışını bozan, söylenmesi güç sesler ve kelimelere yer verilmez.
&#; Söz sanatlarına, kelimelerin mecaz ve soyut anlamlarına pek başvurulmaz.
&#; Konuyla ilgili duygu ve düşünceler kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir.

Gazete çevresinde gelişen metinler;

1. Makale
2. Fıkra
3. Deneme
4. Eleştiri
5. Sohbet
6. Röportaj
7. Haber Yazısı

1. Makale

Bir gerçeği açıklamak, bir konuda görüş ve düşünceler öne sürmek ya da bir tezi savunmak, desteklemek için yazılan yazılara makale denir.

&#; Anlatım yalın ve yoğundur, nesnel bir nitelik taşır.
&#; Öne sürülen düşünce ve tez kanıtlanır.
&#; Gazete ve dergilerde yayımlanır.

2. Fıkra

Bir yazarın herhangi bir konu hakkındaki kişisel görüş, anlayış ve düşüncelerini kanıtlama gereği duymadan hoş bir üslupla yazdığı, kısa fikir yazılarına fıkra denir.

&#; Gazete yazısıdır.
&#; Yazar düşüncelerini kanıtlama yoluna gitmez.
&#; Dil tabiidir.Günlük deyimlere, yer yer nükteli sözlere yer verilir.

3. Deneme

Bir yazarın kendi isteğine göre seçtiği herhangi bir konuda kesin yargılara varmadan, kişisel düşüncelerini kendi kendisiyle konuşuyormuş havası taşıyan bir üslupla kaleme aldığı yazılara deneme denir.

&#; Yazar, kendisiyle konuşuyormuş gibi bir hava sezdirir.
&#; Samimi bir dil kullanılır.
&#; Yazar, öne sürdüğü görüşleri ispatlamak zorunda değildir.
&#; Yazarın kesin bir sonuca varma zorunluluğu yoktur.
&#; Yazar anlatımda ve konu seçiminde özgürdür.

4. Eleştiri

Sanat, edebiyat, düşünce eserlerini hem öz hem yapı yönünden açıklayan, başarılı ve başarısız ya da değerli ve değersiz yönlerini gösteren, bunları örneklerle somutlaştırıp belirten yazı türüdür.

&#; Eleştiri objektif olmalıdır.
&#; Eleştiride amaç okura ve yazara yol göstermektir.
&#; Eleştirmenin kişisel duygularını kattığı eleştirilere öznel eleştiri, kişisel duygularını katmadığı,objektif olduğu eleştirilere de nesnel eleştiri denir.

 5. Sohbet

Bir yazarın günlük olaylar arasından seçtiği bir konuyla ilgili kendine özgü görüş ve düşüncelerini fazla derinleştirmeden karşısındakilerle konuşuyormuş gibi anlattığı yazı türüne sohbet (söyleşi) denir.

&#; Herkesi ilgilendiren konular seçilir.
&#; Yazar, sorulu-cevaplı cümlelerle karşısındakiyle konuşuyormuş hissi verir.
&#; İçtenlik, samimilik,doğallık sohbetin özelliklerindendir.

6. Röportaj

Gazetecilerin bir yeri, bir kurumu ziyaret ederek o yerin özelliklerini, orada gördüklerini kişisel düşünceleriyle birleştirip fotoğraflarla belgeleyerek kaleme aldıkları yazı türüne röportaj denir.

&#; Bir bölgeyi, bir kişiyi veya bir eşyayı konu alan röportajlar olabilir.
&#; Bu yazılarda konu olan habere röportajı yapan kişi de düşüncelerini ekler, insanın gördüğü ve bildiği şeyleri ustaca dile getirir.
&#; Röportajlarda alışılmıştan farklı yönleri fotoğraf, film ve ses kayıtlarıyla belgelemek önemlidir.
&#; Bu tür metinlerde öğretici, açıklayıcı, kanıtlayıcı, betimleyici anlatım kullanılabilir.

7. Haber Yazısı

Kamuoyunu bilgilendirmek amacıyla kullanılan metin türüdür. Verilen haberlerin güncel, doğru, kolay anlaşılır, ilginç ve önemli olması gereklidir. Haber yazıları kaynaklarına göre gruplandırılır. 5N 1K, haber yazılarında önemlidir.

 

Kişisel Hayatı Konu Alan Metinler

Herhangi bir bireyin hayatı etrafında gerçekleşen metinlere kişisel hayatı konu alan metinler denir.

Bir olayı, kavramı veya nesneyi açıklamak, anlatmak veya bildirmek amacıyla yazılan metinlerdir. Kişisel hayatı konu alan metinlerde amaç, okura bilgi vermek, haber vermek, okuru ikna etmek veya bir konuyu açıklamaktır.

Kişisel hayatı konu alan metinler;

1. Anı (Hatıra)
2. Gezi Yazısı
3. Biyografi (Yaşam Öyküsü)
4. Otobiyografi (Öz Yaşam Öyküsü)
5. Mektup
6. Günlük (Günce)

1. Anı (Hatıra)

Bir yazarın kendisini yaşadığı ya da tanık olduğu olayları, sanat değeri taşıyan bir üslupla anlattığı yazılardır.

&#; Geçmişteki olay üzerine yazılır.
&#; Yazar, olayları kendi bakış açısından anlatır.
&#; Anılar, yaşandığı dönem hakkında bilgi verir.
&#;  Anı yazarken önce konu tespit edilmeli; sonra ya günü gününe tutulan notlar ya da hafızada saklanan olaylar zinciri, plâna göre düzenlenmelidir.

2. Gezi Yazısı

Yazarın yurt içinde ve yurt dışında gezip gördüğü yerlerin ilgi çekici özelliklerini anlattığı yazı türüdür.

&#; Gezi yazısında yazar daima, gezdiği yerleri anlatmalı, uy-durma, yanlış bilgiler vermemelidir.
&#; Yazar gördüklerini, okuyucusunun daha iyi algılaması için, karşılaştırma funduszeue.info sanki o yerleri sanatçıyla gezer gibi olur.
&#; Eskiden gezi yazılarına seyahatname, seyahat yazıları denirdi.

3. Biyografi (Yaşam Öyküsü) 

Edebiyat, sanat, siyaset, ticaret vb. alanlarda haklı bir üne kavuşmuş, tanınmış insanların hayatlarını, eserlerini, başarı-larını okuyucuya duyurmak amacıyla yalın bir dille, tarafsız bir görüşle yazılan inceleme yazılarına (biyografi) denir.

&#; Kişiyi tüm yönleriyle tanıtır.
&#; Açık, sade bir dil kullanılır.
&#; Divan edebiyatında şairleri anlatan bu eserlere, “Tezkire” denirdi.

4. Otobiyografi (Öz Yaşam Öyküsü)

Kişinin kendi hayatını anlattığı yazıya otobiyografi denir.

&#; Çoğu zaman bunlarda, sanatçı kendisiyle beraber aile büyüklerinden, çevreden, aile içi durumlardan da söz eder.

5. Mektup

Bir düşünce veya duygunun birilerine iletilmesi amacıyla yazılan özel yazılara mektup denir.

&#; Mektupta kullanılacak anlatım, bunu okuyacak kişinin kültür düzeyine göre ayarlanır.
&#; Edebiyatımızda mektup türü, Tanzimat Edebiyatı döneminde gelişmeye başlar.
&#; Mektuplar, dört grupta sınıflanmaktadır:

(1) Özel Mektuplar
(2) Edebî Mektuplar
(3) Resmî ve İş Mektupları

6.Günlük (Günce)

Bir kişinin yazılmaya değer bulduğu onun olaylar, İnsanlar, durumlarla ilgili kişisel duygu ve düşüncelerini, saptamalarını içeren ve günü gününe tutulan notlardan oluşan yazılara günlük (günce) denir.

&#; Kısa yazılardır.
&#; Olayı yaşayan kişi tarafından yazılır.
&#; Yazarın hayatından izler taşır.
&#; İçten ve sevecendir.
&#; Divan edebiyatında Ruzname denir.

Öğretici Metinler, Öğretici Metinler Konu Anlatımı

ÖĞRETİCİ METİN ÖZELLİKLERİ, TÜRLERİ VE BUNLARIN ORTAYA ÇIKIŞI

Tanzimat Dönemiyle birlikte; Batı'dan alınan anlatmaya bağlı edebî metinlerden roman, hikâye; göstermeye bağ&#;lı edebî metinlerden tiyatro türlerinin ilk örnekleri verilmeye başlanmıştır. Öğretici metinlerden deneme, makale gibi türler de ilk defa Tanzimat Döneminde görülmüştür.

NOT: Öğretici metin türlerinin gelişmesinde en önemli rolü gazete üstlenmiştir. Tanzimat Dönemi sanatçıları yazdıkları öğretici metinleri gazetelerde yayımlayarak düşüncelerini geniş halk kit&#;lelerine ulaştırabilmişlerdir.

Öğretici metinlerde temel amaç aynı olsa da (Temel amaç öğreticilik, bilgi vermektir.) öğretici metinler farklı türle&#;re ayrılır. Öğretici metinlerin farklı türlere ayrılmasında en önemli etken, metinde işlenen konu ve konunun niteliği&#;dir.

ÖĞRETİCİ METİNLERİN ÖZELLİKLERİ:

• Öğretici metinler; bilgi vermek, bir konuyu açıklamak, herhangi bir konuda düşünceleri ortaya koymak vb. amaçlarla kaleme alınan yazılardır.
•  Öğretici metinler; yazılış amaçları bakımından, coşkuyu dile getiren ve olay çevresinde oluşan metinlerden farklıdır. Öğretici metinlerde amaç; öğretmek, bilgi vermektir.
• Öğreticiliğin amaçlandığı metinlerde dil göndergesel işlevde kullanılır. Dilin göndergesel işlevinde; anlatılmak istenenler, doğrudan anlatılır.
• Öğretici metinlerde dilin açık ve anlaşılır olması çok önemlidir. Dili anlaşılmayan bir metin, okuyucuya bir şey öğretemez. Dil ve anlatımdaki yalınlık, öğretici metinlerin kendi içindeki anlatım türlerine göre farklılık göstere&#;bilir. Felsefi, bilimsel metinler, tarih, makale, eleştiri vb. türlerin yalın olması gerekir. Deneme, fıkra, sohbet ve kişisel yaşamı konu alan anlatım türlerinde yazar dili öznel yaklaşımla kullanabilmektedir.
• * Öğretici metinler belli bir amaç doğrultusunda yazılır. Öğretici metinlerde yazarın amacı bir nesneyi, bir kavra&#;mı, bir olayı açıklamak, anlatmak bildirmek ve okuyucuyu uyarmak, harekete geçirmektir; anlam da bu amaca uygun olarak ortaya konur.
• Öğretici metinlerde yazar, metni oluştururken (bilgi vermeyi ve öğretmeyi amaç edindiğinden) sözcükleri ger&#;çek anlamlarıyla kullanır ve düşsel öğelere, imgelere mümkün olduğu kadar az yer verir.
• Yazar dil ve anlatım özelliklerini; somut gerçekliklere, varlık, olay ve durumlara bağlı olarak oluşturur.
• Öğretici metinlerde anlam; okuyucu, zaman ve mekâna göre değişmez ancak yazarın düşüncelerine okuyucu&#;nun mutlaka katılması gerektiği gibi bir zorunluluk da yoktur; kısacası öğretici metinlerden herkes aynı anlamı çıkarır ancak o konuda farklı düşüncelere sahip olabilir.
•  Öğretici metinler; günlük hayatın problemleriyle yakından ilgilendikleri, somut gerçeklikleri dile getirdikleri için dönemin sosyal, kültürel ve siyasi yaşamını daha yoğun bir şekilde yansıtır.
•  Öğretici metinlerin oluşmasında; metnin yazılış amacının ve hedeflenen okuyucu kitlesinin çok önemli rolü vardır.
• 
  
• * Metnin tamamının iletmek istediği düşüncenin en kısa, yoğun ifadesine ana düşünce denir. Öğretici metinler, belli bir düzen içinde birleşerek ana düşünceyi şekillendiren birimlerden oluşur. Bu birimlerin temelinde, dilin anlamlı en küçük parçası olan "sözcük" vardır. Sözcükler bir araya gelerek cümleleri, cümleler paragrafları ve paragraflar da metni oluşturur.
• Öğretici metinler yapı bakımından incelenirken metni oluşturan birimlerin, metnin yazılış amacına ve hedef kit&#;leye göre düzenlendiğine dikkat edilir.
•  Düzenli yazılmış bir metinde cümleler anlamca ve yapıca birbiriyle uyumludur. Metni oluşturan birimlerin (cüm&#;le, paragraf), metnin tamamı dikkate alındığında tek bir duygu ve düşünce etrafında birleştiği görülür.
•  Bir metne sorulan "Bu metin hangi amaçla, niçin yazılmıştır?", "Bu metinde asıl anlatılmak istenen nedir?", "Bu metinde hangi düşünce vurgulanmaktadır?", "Bu metinden çıkarılacak sonuç nedir?" vb. soruların cevabı ana düşüncedir.
•  Ana düşünce, bir cümle olarak metinde bulunabildiği gibi metnin tamamından çıkarılacak bir sonuç da olabilir ancak ana düşüncenin metin içinde bir cümlede açıkça ifadesi, az rastlanan bir durumdur.
•  Diğer edebî türlerde olduğu gibi öğretici metinler de yapı, tema, dil ve anlatım gibi konularda tarihî süreç için&#;de kendi geleneklerini oluşturur.
• Her dönem, hazır bulduğu geleneğe yeni öğeler ve değerler katarak geleneği zenginleştirir ve geleneğin deva&#;mını sağlar.
• Geleneğin oluşmasında dönemin zihniyetinin de önemli rolü vardır çünkü zihniyet, insan etkinliklerinin belirle&#;yicisidir.
•  Öğretici metinlerde yazarla okuyucu arasında öğretme - öğrenme ilişkisi vardır. Bu ilişkide metnin; yazarın duy&#;gu ve düşüncelerini yansıtmaması, yani yazardan izler taşımaması düşünülemez.
• Olayları algılama, yorumlama, yansıtma vb. yönünden her insanın bir bakış açısı vardır; bu durumda metinle yazar arasında bağın olmaması düşünülemez.
• Gerek sanat metinleri gerekse öğretici metinler bir yazarın kaleminden çıktığından yazarın dünya görüşü, ya&#;şam deneyimi, üslubu eserde kendini hissettirir.

ÖĞRETİCİ METİN TÜRLERİ

A. TARİHÎ METİNLER

* Tarih; toplumları, milletleri, kuruluşları etkileyen hareketlerden doğan, olayları zaman ve yer göstererek anla&#;tan, bu olaylar arasındaki ilişkileri, daha önceki ve sonraki olaylarla bağlantılarını, karşılıklı etkilenmeleri, her milletin kurduğu medeniyetleri, kendi iç sorunlarını inceleyen bilimdir.

* İnsanların, geçmişi öğrenme istekleri, tarih biliminin doğmasını sağlamıştır. Tarih bilimi; insan topluluklarının ya&#;şayışlarını, mücadelelerini, siyasi olaylarını, kültür ve uygarlıklarını inceler. Tarih bu olayları incelerken sebep sonuç ilişkileri üzerinde durur. Olayları ilişkilendirir, olayın geçtiği yeri ve zamanı belirler. Olayları belgelere da&#;yalı olarak anlatır. Belgelere dayalı bir anlatım söz konusu olduğundan tarihî metinlerde yorum ya da izlenim&#;ler değil nesnel bilgiler aktarılır.

* Bilgiyi aktarmak amaçlandığından tarihî metinlerde yalın ve duru bir anlatıma başvurulur.

* Tarihî metinlerle tarihî bir olayı ele alan edebî metinler karıştırılmamalıdır. Edebî metinler kurmacadır tarihî me&#;tinler ise belge niteliği taşır ve nesnel verilere bağlı olarak oluşturulur. Bu durumda tarihî bir olayı ele alan ro&#;man ve öyküler tarihî metin değil, sanat eseridir. Bu metinlerde amaç öğretmek, nesnel bilgi vermek değil; sa&#;nat, güzellik yaratmaktır.

B. FELSEFİ METİNLER

* Felsefe sözcüğü, Yunancada phileo (sevgi) ve sophia (bilgelik) sözcüklerinin bir araya gelmesiyle oluşur. Phi-leosophia (bilgelik sevgisi ya da hikmet arayışı), Yunanlı düşünürler için "bilgiyi sevmek, bilginin ardından koş&#;mak" anlamına gelir.

* Felsefe; varlık ve düşünmeyi oluşturan ilkeler, gerçeklik ve nedenselliğin araştırılmasıdır. Belirli bir konuda yo&#;ğun, sistematik ve yaratıcı olarak düşünmektir. Felsefe; düşündürür, sorgulatır, soru sorar ve cevabını arar.

* Felsefeyi diğer bilimlerden ayıran en önemli özelliği, mantıksal delillere ve akıl yürütmeye dayanmasıdır.

* Felsefe konularını ve problemlerini ele alan metinlere ise felsefi metin denir.

* Bilimsel metinler, terimler kullanarak bilimsel buluş ve gerçeklikleri işler. Felsefi metinlerde ise önemli olan kav&#;ramlardır. Felsefede, düşünce, kavramlar kullanılarak ortaya konur.

* Felsefede; "varlık", "bilgi" ve "değer" kavramları üzerinde düşünülür ve bu problemlere yanıtlar aranır.

C BİLİMSEL METİNLER

* Bilim; evrenin veya olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneye dayanan yöntemler ve gerçeklikten ya&#;rarlanarak sonuç çıkarmaya çalışan düzenli bilgidir.

* Bilim; genel geçerlik ve kesinlik nitelikleri gösteren yöntemli ve dizgesel bilgidir.

* Bilimsel metinler, bilimsel bilgi ve buluşları aktarmak amacıyla yazılan metinlerdir. Bilimsel makaleler, konferans raporları, değerlendirme yazıları, toplantı özetleri vb. bilimsel metinlerdir.

Ç GAZETE ÇEVRESİNDE GELİŞEN METİN TÜRLERİ

1. MAKALE

* Bilim, fen konularıyla siyasal, ekonomik ve toplumsal konuları açıklayıcı veya yorumlayıcı niteliği olan gazete ve dergi yazılarına makale denir.

* Makale; bilgi vermek, bir düşüncenin savunuculuğunu yapmak amacıyla yazılır.

* Makalede yazar, düşüncelerini okuyucuya kabul ettirmeyi amaçladığından kanıtlayıcı bir anlatıma başvurur.

* Makalede öne sürülen yargılar nesnel verilerle güçlendirilir; tanımlama, örnekleme, tanık gösterme, karşılaştır&#;ma gibi yollarla açıklanıp kanıtlanır.

* Düşünceye dayalı bir metin türü olduğundan ve herhangi bir konuda okuyucunun kanılarının değiştirilmesi amaçlandığından makalede yalın ve duru bir anlatım kullanılır; sanatlı ve soyut ifadelerden uzak durulur. Bel&#;gelerden yararlanılabilir.

* Makaleler; sanat, edebiyat, siyaset, bilim ve insanla ilgili her konuda yazılabilir.

* Makale, alanında belli bir bilgi birikimine sahip kişilerce araş&#;tırma ve incelemeye bağlı olarak yazılır.

* Edebiyatımızdaki başlıca makale yazarları şunlardır: Şinasi, Ziya Paşa, Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi, Şemsettin Sami, Hüseyin Cahit Yalçın, Ziya Gökalp, Fuat Köprülü, Sü&#;leyman Nazif, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Refik Halit Ka&#;ray, Falih RıfkıAtay, Ahmet Hamdi Tanpınar

Tanzimat Edebiyatında Makale:

Makale, edebiyatımıza Tanzimat Döneminde gazeteyle birlikte girmiştir. Makale türünün doğması ve yaygınlaşması gazetesayesinde olmuştur.

Türk edebiyatındaki ilk makale, Şinasi'nin "Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi"dir. Bu makalede Şinasi; gaze&#;tenin önemini, yazı dilinin yeninden düzenlenmesi gerektiğini ve halkın anlayabileceği bir düzeyde olması ge&#;rektiğini vurgulamıştır.

Daha sonra Namık Kemal, Ziya Paşa, Recaizade Mahmut Ekrem ve diğer Tanzimat sanatçıları da sanat ve edebiyatla ilgili çeşitli makaleler yazmışlardır.

Namık Kemal, 'daTasvir-i Efkâr da yayımladığı "Lisan-ı Osmanî'nin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülaha&#;zatı Şâmildir" adlı makalesinde edebiyatın gerçek sorunlarını ilk kez dile getirmiştir. Namık Kemal bu makale&#;de; yazı dilinin anlaşılır olması gerektiği, konuşma diline yaklaştırılması gerektiği, divan edebiyatının somut ger&#;çekleri yansıtmadığı gibi konular üzerinde durmuştur.

Ziya Paşa, 'de "Hürriyet" gazetesinde yayımlanan "Şiir ve İnşa" adlı makalesinde; ulusal değerlerimizi yansıtan halk edebiyatının örnek alınması gerektiğini dile getirir ve yapıtların, halkın anlayabileceği bir dille ortaya konması gerektiğini vurgular.

2. ELEŞTİRİ

* Bir edebiyat veya sanat eserinin her yönüyle anlaşılmasını sağlamak ve değerlendirmek amacıyla yazılan ya&#;zı türüne eleştiri denir.

* Eleştiri; bir sanat eserini tüm yönleriyle çözümleyerek açıklayan, onun olumlu ve olumsuz yönlerini ortaya ko&#;yan çok yönlü yazıdır.

* Eleştiriler genelde nesneldir ancak öznel eleştiriler de vardır.

* Eleştirmen, değerlendirmeleriyle yazara ve okura kılavuzluk yapar.

* Edebiyatımızdaki başlıca eleştiri yazarları şunlardır: Namık Kemal, Hüseyin Cahit Yalçın, Cenap Şehabettin, Ali Canip Yöntem, Ahmet Hamdı Tanpınar, Mehmet Kaplan, Cemil Meriç, Nurullah Ataç, Memet Fuat

Tanzimat Edebiyatında Eleştiri:

Türk edebiyatında ilk eleştirinin Tanzimat Döneminde yazıldığını söylemek doğru değildir ancak Batılı anlama&#;da eleştiri, yani edebî eleştirinin ilk örnekleri bu dönemde verilmiştir. Tanzimat'tan önceki eleştiriler, İslami ede&#;biyatın sadece yazı tekniğinden söz eden eserlerden oluşmaktaydı.

Tanzimat Döneminde eleştiri; öncelikle divan şiiri aleyhinde birtakım düşünceleri taşır. Bunların başında Namık Kemal'in eleştirileri gelir. Namık Kemal; 'da "Tasvir-i Efkâr" gazetesinde yazdığı "Lisan-ı Osmanî'nin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülahazatı Şâmildir"adlı uzun makalesinde edebiyatımızın gerçek sorunlarını di&#;le getirir ve divan edebiyatını eleştirir. Bunun dışında Namık Kemal'in; zamanında yayımlanmamış olan "Talim-i Edebiyat Risalesi" ile "Celalettin Harzemşah Mukaddimesi" vardır.

Divan edebiyatına yapılan eleştiriler bakımından aynı daire içine girebilecek yazılardan biri de Ziya Paşa'nın "Şiir ve İnşa ()"makalesidir.

Ziya Paşa'nın; yeni devrin ilk antolojisi olan "Harabat" uzun manzum mukaddimesi ile tekrar divan şiirine dönü&#;şünü, ona sempatisini göstermesi, hatta divan şiirinin kısa bir muhasebesini yapması üzerine Namık Kemal, Ziya Paşa'nın "Harabat" adlı eserini, "Tahrib-i Harabat" ve "Takip" adlı eserleriyle eleştirir.

Recaizade Mahmut Ekrem, edebiyatta genç nesle öncülük eden hocalığı ve teorik yazılarıyla önem kazanır. Recaizade'nin; konuları yeni kategorilere yerleştirmesi, edebiyattan estetiğe ve psikolojiye doğru bir çıkış ara&#;ması bakımından önemli olan "Talim-i Edebiyat" adlı eseri büyük ilgi görmüştür. Özellikle yeni şiir için bir be&#;yanname sayılabilecek "Takdir-i Elhan"ı ve "Zemzeme"mukaddimesi devrin teorik kitaplarının önemlilerindendir.

Edebiyat tarihlerine genelde eski edebiyat taraftarı olarak geçen ancak yenileşen edebiyatımızın temsilcileri arasında bulunan Muallim Naci'nin Recaizade Mahmut Ekrem'le giriştiği, daha sonra taraftarlarının devam et&#;tirdiği tartışmalar, şiirin gelişmesi ve eleştiri türü açısından çok önemlidir. Muallim Naci, bu konudaki düşünce&#;lerini, Ekrem'in "Zemzeme"sine karşılık olarak "Demdeme"adı altında toplar. "Istılahat-ı Edebiyye"si ise es&#;ki geleneğin son belagat (düzgün anlatma) kitabı olarak kalacaktır. Fakat onun eleştiri alanında asıl dikkati çe&#;ken görüşleri Beşir Fuat'ı tanıdıktan sonra başlar. Edebiyat üzerine karşılıklı yazışmalarından oluşan"İntikad", birbirinden çok farklı dünya görüşlerinin sahibi olan iki kişinin, medenî bir çerçevede tartışmalarını göstermesi bakımından üzerinde durulması gereken bir eserdir.

D. KİŞİSEL HAYATI KONU ALAN METİN TÜRLERİ

1. HATIRA (ANI)

* Toplumda belli bir yer edinmiş kişilerin başından geçen ya da tanık oldukları olayları anlattıkları yazı türüne ha&#;tıra (anı) denir.

* Anılar, çoğu zaman, onları yazan kişinin de karışıp rol aldığı olaylara dayanan yazılardır. Bu nedenle anının an&#;latımı birinci kişinin ağzından yapılır.

* Anı, yaşanmakta olanı değil; yaşanmışı konu alır.

* Anı; tarihî gerçeklerin öğrenilmesine katkı ağlar. Yazarın, unutulmasını istemediği gerçekleri kalıcı kılar. Anı tü&#;ründe; gelecek kuşaklara ders vermek, tarih ve kamuoyu karşısında hesaplaşmak amacı da vardır.

* Anı; kişinin yaşamının belli bir sürecini içine alır ve gerçekçi, yalın bir anlatımla yazılır. Yazarın mesleğine, eği&#;limlerine göre siyasi, edebî, askerî ve sosyal bir içerik taşıyabilir.

Tanzimat Edebiyatında Hatıra:

Hatıra, Tanzimat'tan önceki dönemlerde de edebiyatımızda görülen bir türdür ancak eski edebiyatımızda fazla önemsenmeyen bu tür, Tanzimat'la birlikte ön plana çıkmıştır.

Tanzimat Dönemindeki başlıca hatıra yazarları şunlardır: Namık Kemal (Magosa Hatıraları), Ziya Paşa (Def-ter-i Amal), Muallim Naci (Ömer'in Çocukluğu), Akif Paşa (Tabsıra)

2. GEZİ YAZISI

* Genelde bir edebiyatçının; gezip gördüğü yerlerdeki şehirleri, gelenek ve görenekleri, doğal ve tarihî güzellik&#;leri, kültürel unsurları vb. sanatsal bir anlatımla kaleme aldığı metinlere gezi yazısı denir.

* Yazar gezi yazısını; gözlem, inceleme ve bilgileri bir araya getirerek oluşturur.

* Gezi yazısında yazar; gördüklerine, yorumlarını da katabilir.

* Gezi yazısında akıcı ve sade bir dil kullanılır.

* Edebiyatımızdaki başlıca gezi yazarları şunlardır: Evliya Çelebi, Ahmet Mithat Efendi, Direktör Âli Bey, Cenap Şehabettin, Ahmet Haşim, Falih Rıfkı Atay, Reşat Nuri Güntekin, Oktay Akbal

Tanzimat Edebiyatında Gezi Yazısı

Şeydi Ali Reis'in "Mir'atül Memalik (Memleketlerin Aynası)" ve Evliya Çelebi'nin "Seyahatname" adlı eser&#;leri bu türün ilk örnekleridir.

Gezi yazısının edebiyatımızdaki ilk örnekleri "seyahatname"lerdir ancak asıl gezi yazıları, Batılılaşma süreciyle birlikte Avrupa'ya -özellikle Fransa'ya- giden sanatçı ve aydınlarımızın Avrupa şehirleriyle ilgili yazdıklarıdır.

Tanzimat Dönemi sanatçıları, devlet adamı kimlikleriyle ya da zorunlu olarak yurtdışına çıkmışlar ve bu gezile&#;rini kaleme almışlardır.

Tanzimat Dönemi'nde Ahmet Mithat Efendi'nin Avrupa gezisini anlattığı "Avrupa'da Bir Cevelan", bir av ge&#;zisini anlattığı "Sayyadane Bir Cevelan" eserleri önemlidir.

3. MEKTUP

* Temel anlamıyla mektup; haber vermek, sormak, istemek veya duyguları bildirmek için birine çoğunlukla pos&#;ta yoluyla gönderilen metindir.

* Bir yazın türü olarak mektup, kişinin iç dünyası yansıtması ve düşüncelerini paylaşması bakımından önemlidir.

* Mektup, yazılış amacına göre türlere ayrılır:

a)   Özel Mektup

* İnsanların, çeşitli konulardaki duygu ve düşüncelerini paylaşmak amacıyla yakınlarına (akraba, eş, dost, arka&#;daş) yazdıkları mektuplardır.

* Özel mektuplarda gizlilik esastır, bu mektup türü sadece yazanla okuyanı ilgilendirir.

* Özel mektuplar sade bir dil ve içten bir anlatımla kaleme alınır.

b)   Edebî Mektup

* Sanatçıların herhangi bir konudaki duygu ve düşüncelerini açıkladıkları, savundukları mektuplardır. Edebî mek&#;tuplar da özel mektuplar gibi bir kişiye yazılır (Bu kişi de genelde sanatçıdır.) ancak asıl amaç bu duygu ve dü&#;şünceleri herkese duyurmaktır.

* Edebî mektuplardan; yazıldığı dönemin sanat ve edebiyat olayları ve tartışmaları hakkında bilgi edinmek müm&#;kündür.

c)   İş Mektubu

* Bir iş gereği ticari kurum ya da kişilere yazılan mektuplardır. Bu mektuplarda işle ilgili konular dile getirilir.

d)   Resmî Mektup

* Devletin farklı kurumlarının kendi aralarında ya da kişi ve kurumlarla yazışmaları gerektiğinde kullanılan mek&#;tuplardır.

e)   Açık Mektup

* Herhangi bir kişiye gönderilmeyip basın yoluyla açıklanan mektuplardır.

* Edebiyatımızdaki önemli mektuplar: Namık Kemal (Namık Kemal'in Hususi Mektupları), Abdülhak Hamit Tar-han (Mektuplar), Ahmet Mithat Efendi - Muallim Naci (Muhaberat ve Muhaverat), Ziya Gökalp (Limni ve Malta Mektupları), Halikarnas Balıkçısı(Mektuplarıyla Halikarnas Balıkçısı), Nazım Hikmet (Kemal Tahir'e Mapusaneden Mektuplar), Ahmet Hamdı Tanpınar (Mektuplar), Cahit Sıtkı Tarancı (Ziya'ya Mektuplar), Nurullah Ataç (Okuruma Mektuplar)

Tanzimat Edebiyatında Mektup:

Tanzimat Dönemi sanatçılarının çeşitli nedenlerle (elçilik görevi, sürgün hayatı vb.) yurt dışında yaşamaları "mek&#;tup" türünün bu dönemde önem kazanmasını sağlamıştır.

Tanzimat Dönemindeki önemli mektuplar şunlardır: Ahmet Mithat Efendi ve Muallim Naci "Muhaberat ve Mu&#;haverat (Haberleşmeve Konuşmalar)", Abdülhak Hamit Tarhan "Mektuplar", Namık Kemal "Namık Ke&#;mal'in Hususi Mektupları"

nest...

128675 128676 128677 128678 128679