Ilk Realist Roman
kaynağı değiştir]
Roman, dönemi İstanbul'unda görülen kimi cahilce davranış kalıplarını, eğlence ve zevk yaşamını anlatmaktadır. Osmanlı yenileşme hareketleri çerçevesinde Tanzimat'la birlikte Batı'ya açılan Osmanlı Devleti'nde yaşanan batılılaşma sürecinin yanlış özelliklerinin vurgulandığı yapıtta, Bihruz Bey ve onun romantik aşkı konu edilmiştir. Romanda Bihruz Bey karakterinden hareketle batılılaşmayı anlamayan tip eleştirilir. Bihruz Bey, az buçuk Fransızcasıyla berberler, kunduracılar, terziler ve garsonlarla konuşmayı, araba kullanmayı ve şık giyinip kendine bakmayı marifet bilmekte ve komik durumlara düşmektedir. Roman kahramanı Bihruz Bey, birçok yönden Ahmet Mithat Efendi'nin Felatun Bey'le Rakım Efendi adlı romanındaki Felatun Bey karakteriyle benzerlikler gösterir.
Kitap bir aşk hikâyesini anlatmakla beraber, dönemin toplumsal ve sosyal yapısını incelemekte, İstanbul'un entelektüel çevresini oluşturan Jön Türklerin ve üst tabakanın yaşantısını eleştirmektedir.
Ahmet Hamdi Tanpınar, Araba Sevdası için “Muayyen iktisadi şartlar etrafında teşekkül etmiş köksüz bir kalabalığın romanıdır” yorumunu yapmıştır.[3]
Uyarlamalar[değiştir İLK REALİST ROMAN VE RECAİZADE MAHMUT EKREM
Tanzimat Edebiyatı 2. Kuşak sanatçılarının en önemli ismi olan Recaizade Mahmut Ekrem (1847-1914) İstanbul’da doğmuş ve küçük yaşta babasından Arapça ve Farsça öğren- miştir. Memurluk hayatı boyunca Devlet Şurası Üyeliği, Galatasaray Lisesi edebiyat öğret- menliği, Maarif Nazırlığı (Bakanlığı), Meclis-i Ayan üyeliği gibi görevlerde bulunmuştur. Ölümünde okullar tatil edilerek büyük bir törenle oğlu Nijad’ın yanına defnedilmiştir. Namık Kemal’le tanıştıktan sonra edebiyat dünyasında tanınmaya başlamış, Namık Kemal Fransa’ya gidince Tasvir-i Efkar gazetesinin yönetimini üstlenmiştir. Şiir, roman, hikaye tiyatro, eleştiri türlerinde verdiği eserlerin yanı sıra bir edebiyat kuramcısı (teorisyeni) olarak yeniliklere öncülük etmiş; edebiyatımızın gelişmesinde ve Batılılaşmasında önemli rol oyna- mıştır. Eskiyi savunan Muallim Naci ile girdiği polemikler (yazışma ile tartışma) Servet-i Fünun Edebiyatının (Edebiyat-ı Cedide) doğmasına zemin hazırlamıştır.
Şiir kitaplarında (“Nağme-i Seher”, “Yadigar-ı Şebap”, “Zemzeme I-II-III”, “Nejad Ekrem”) yer alan şiirlerinde kadın, aşk ve doğa temalarını ele almış; küçük bireysel duygulan- malar, hayal kırıklıkları, hayattan bıkkınlık, melankoli gibi duygulara ölüm teması ve oğlunu kaybetmenin acısı da eklenmiş; aşırı bir duygusallık bütün şiirlerine egemen olmuştur. Edebiyatımızda ilk realist roman sayılan “Araba Sevdası” adlı eserinde mirasyedi bir gencin hayatı etrafında yanlış Batılılaşma konusunu işlemiştir. “Muhsin Bey” ve “Şemsa” adlı iki hikayesi romantizm etkisinde yazılmış, teknik bakımdan zayıf eserleridir.
Tiyatro türündeki eserlerinden “Afife Anjelik” edebiyatımızda ilk romantik dram kabul edilir. Diğer tiyatro eserleri “Vuslat”, “Atala” ve başarılı bir komedi olan “Çok Bilen Çok Yanılır” adlı eserleridir. Eleştiri ve inceleme alanında yazdığı en önemli eseri “Talim-i Edebiyat” (Edebiyat Öğretimi) adlı edebi bilgiler kitabıdır. “ Zemzeme III Mukaddimesi” ile “Takdir-i Elhan” adlı risalede yer alan yenilik yanlısı görüşlerine Muallim Naci “Demdeme” adlı karşı eleştirilerini yazmıştır. “Kudemadan Birkaç Şair” adlı biyografik eserinde Fuzuli, Baki, Nef’i, Nabi, Nedim gibi bazı şairlerin hayat öykülerini bir araya getirmiştir.
Edebiyatımızın gelişmesine çok önemli katkıları olan Recaizade Mahmut Ekrem’i saygı, minnet ve rahmetle anıyor, 15 yaşında vefat eden oğlu Mehmet Nijad için yazdığı şiirinden dörtlüklerle yazımızı sonluyoruz. Ruhu şad, mekanı cennet olsun.
“Hasret beni cayır cayır yakarken / Bedenimde buzdan bir el yürüyor.
“Hayaline çılgın çılgın bakarken / Kapanası gözümü kan bürüyor.”
"Dağda kırda rast getirsem bir dere / Gözyaşlarım akıtarak çağlarım"
“Yollardaki ufak ufak izlere / Senin sanıp bakar bakar ağlarım.
"Güneş güler, kuşlar uçar havada / Uyanırlar nazlı nazlı çiçekler"
“Yalnız mısın o karanlık yuvada? / Yok mu seni bir kayırır, bir bekler?”
"Bu ayrılık bana yaman geldi pek / Ruhum hasta, kırık kolum kanadım"
“Ya gel bana, ya oraya beni çek / Gözüm nuru, oğulcuğum, Nijad’ım”
kaynağı değiştir]
İLK REALİST ROMAN VE RECAİZADE MAHMUT EKREM
Tanzimat Edebiyatı 2. Kuşak sanatçılarının en önemli ismi olan Recaizade Mahmut Ekrem (1847-1914) İstanbul’da doğmuş ve küçük yaşta babasından Arapça ve Farsça öğren- miştir. Memurluk hayatı boyunca Devlet Şurası Üyeliği, Galatasaray Lisesi edebiyat öğret- menliği, Maarif Nazırlığı (Bakanlığı), Meclis-i Ayan üyeliği gibi görevlerde bulunmuştur. Ölümünde okullar tatil edilerek büyük bir törenle oğlu Nijad’ın yanına defnedilmiştir. Namık Kemal’le tanıştıktan sonra edebiyat dünyasında tanınmaya başlamış, Namık Kemal Fransa’ya gidince Tasvir-i Efkar gazetesinin yönetimini üstlenmiştir. Şiir, roman, hikaye tiyatro, eleştiri türlerinde verdiği eserlerin yanı sıra bir edebiyat kuramcısı (teorisyeni) olarak yeniliklere öncülük etmiş; edebiyatımızın gelişmesinde ve Batılılaşmasında önemli rol oyna- mıştır. Eskiyi savunan Muallim Naci ile girdiği polemikler (yazışma ile tartışma) Servet-i Fünun Edebiyatının (Edebiyat-ı Cedide) doğmasına zemin hazırlamıştır.
Şiir kitaplarında (“Nağme-i Seher”, “Yadigar-ı Şebap”, “Zemzeme I-II-III”, “Nejad Ekrem”) yer alan şiirlerinde kadın, aşk ve doğa temalarını ele almış; küçük bireysel duygulan- malar, hayal kırıklıkları, hayattan bıkkınlık, melankoli gibi duygulara ölüm teması ve oğlunu kaybetmenin acısı da eklenmiş; aşırı bir duygusallık bütün şiirlerine egemen olmuştur. Edebiyatımızda ilk realist roman sayılan “Araba Sevdası” adlı eserinde mirasyedi bir gencin hayatı etrafında yanlış Batılılaşma konusunu işlemiştir. “Muhsin Bey” ve “Şemsa” adlı iki hikayesi romantizm etkisinde yazılmış, teknik bakımdan zayıf eserleridir.
Tiyatro türündeki eserlerinden “Afife Anjelik” edebiyatımızda ilk romantik dram kabul edilir. Diğer tiyatro eserleri “Vuslat”, “Atala” ve başarılı bir komedi olan “Çok Bilen Çok Yanılır” adlı eserleridir. Eleştiri ve inceleme alanında yazdığı en önemli eseri “Talim-i Edebiyat” (Edebiyat Öğretimi) adlı edebi bilgiler kitabıdır. “ Zemzeme III Mukaddimesi” ile “Takdir-i Elhan” adlı risalede yer alan yenilik yanlısı görüşlerine Muallim Naci “Demdeme” adlı karşı eleştirilerini yazmıştır. “Kudemadan Birkaç Şair” adlı biyografik eserinde Fuzuli, Baki, Nef’i, Nabi, Nedim gibi bazı şairlerin hayat öykülerini bir araya getirmiştir.
Edebiyatımızın gelişmesine çok önemli katkıları olan Recaizade Mahmut Ekrem’i saygı, minnet ve rahmetle anıyor, 15 yaşında vefat eden oğlu Mehmet Nijad için yazdığı şiirinden dörtlüklerle yazımızı sonluyoruz. Ruhu şad, mekanı cennet olsun.
“Hasret beni cayır cayır yakarken / Bedenimde buzdan bir el yürüyor.
“Hayaline çılgın çılgın bakarken / Kapanası gözümü kan bürüyor.”
"Dağda kırda rast getirsem bir dere / Gözyaşlarım akıtarak çağlarım"
“Yollardaki ufak ufak izlere / Senin sanıp bakar bakar ağlarım.
"Güneş güler, kuşlar uçar havada / Uyanırlar nazlı nazlı çiçekler"
“Yalnız mısın o karanlık yuvada? / Yok mu seni bir kayırır, bir bekler?”
"Bu ayrılık bana yaman geldi pek / Ruhum hasta, kırık kolum kanadım"
“Ya gel bana, ya oraya beni çek / Gözüm nuru, oğulcuğum, Nijad’ım”