Niğde Üniversitesi Iibf

1 Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, 2014, Cilt: 7, Sayı: 2, s TÜRKİYE DE DIŞ TİCARET VE EKONOMİK BÜYÜME ARASINDAKİ İLİŞKİ 1 ÖZET Okyay UÇAN 2 Esra KOÇAK 3 Bu çalışmada iktisat literatürünün önemli tartışma konularından birini oluşturan dış ticaret ile ekonomik büyüme ilişkisi açısından T.C. Merkez Bankası verilerine göre incelenmiştir yılları döneminde üçer aylık veriler kullanılarak ithalat, ihracat ve büyüme arasındaki ilişkiyi incelemek için ekonometrik testler yapılmıştır. İhracat ve ithalat bağımsız değişken olarak seçilmiş, bu değişkenlerin büyümeyi ne yönde etkilediği incelenmiştir. Baz alınan dönem itibariyle büyüme ve dış ticaret verileri arasında uzun dönemli bir ilişki bulunmuştur. Kısa dönemdeki sapmaların 7 dönem sonra uzun dönem dengesine ulaşacağı sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Hata düzeltme modeli, Büyüme, Dış ticaret JEL Kodu: E00 FOREIGN TRADE-GROWTH NEXUS IN TURKEY ABSTRACT In this study one of the important discussions in the economics literature, i.e the relationship between foreign trade and growth is analyzed via Central Bank data. By using quarterly data for the period econometric tests are done to understand the relationship between export, import and economic growth. Export and import are the exogenous variables and it is sought to find the effect of these variables on growth. As a result at least one cointegration relation is found. In addition, the fluctuation in the short run is going to converge the long run equilibrium for 7 periods. Keywords: Error correction model, Growth, Foreign trade JEL Cod: E00 GİRİŞ Ekonomide büyümenin nasıl düzenli ve sürekli hale getirileceği iktisat biliminin doğuşundan bu yana tartışma konusudur. Adam Smith in uzmanlaşma kuramıyla başlayıp, Ricardo nun karşılaştırmalı üstünlükler teorisinde kendine yer bulan, dış ticaretin büyümenin motoru olduğu tezini Michaley ve Feder de doğrulamıştır(gül ve Kamacı, 2012: 80). Bu konu Klasik iktisatçılardan başlayarak Heckser-Ohlin-Samuelson modelinde içsel büyüme teorisiyle günümüze kadar gelmiştir. 1 Makale Geliş Tarihi: Makale Kabul Tarihi: Yrd. Doç. Dr., Niğde Üniversitesi İİBF, [email protected] 3 Yüksek Lisans Öğrencisi, Niğde Üniversitesi İİBF, [email protected]

2 Okyay UÇAN, Esra KOÇAK 52 Dış ticaret ile büyüme arasındaki ilişki üzerindeki çalışmalarda iktisadi düşünürler daha çok ihracatın büyümeyi etkilediğini savunurken ithalatın etkili olduğunu savunanlar da yok değildir. Son dönemlerde etkinliği sürekli artan küreselleşme sebebiyle gelişmekte olan ülkelerin birçoğu ihracata yönelik büyüme politikasını kullanmaya başlamıştır. de bu kervana katılmış ve 1980 yılında ihracata yönelik politikaları uygulamaya koymuştur. Bir ülkenin sanayileşebilmesi için kullanabileceği iki çeşit strateji vardır: Birincisi dışa dönük sanayileşme stratejisi, ötekisi ise malların dışa açılmadan yurt içinde üretildiği ithal ikameci stratejidir. Bu iki stratejinin iktisat literatüründe birbirinden farklı olduğu savunulsa da birbirini tamamlayan iki ayrı strateji olduğu da iddia edilmektedir( Aktaş, 2009: 36). İhracata yönelik büyüme modelinin büyümeyle ilişkisinde aşağıdaki açıklamalardan bahsedilebilir: İhracatla birlikte dış piyasaya açılan firma büyük ölçekte ekonominin fiyatlarından yararlanma şansı bulacaktır. Bununla birlikte üretim maliyetleri düşürülecek ve verimlilik arttırılacaktır. Verim artışı yanında dış ticaret kazancı getirecektir. Sınırlı olan iç pazardan sınırların ortadan kalktığı dış piyasaya yönelmek verimliliğin ardından teknolojinin gelişmesini ve ülkeler arasında ihracat paylaşımını sağlayacaktır. Firmalar arası rekabeti artıracaktır. Döviz gelirleri arttırılarak dış ticaret hadleri de iyileştirilir. Dış ticaret fayda ve maliyet gibi durumların getirisiyle dış denge ve büyümeyi ileri düzeyde etkileyecektir( Oktar ve Dalyancı, 2012: 3). Tüm bu maddeler bir ülke için fırsatlar yaratabilir; maliyetler düşünce ürün çeşitlenir ve ürün kalitesi arttırılır, teknoloji gelişir ve ülkeler arasında yayılmaya başlar, ardından gelen daha iyi üretim ve yönetim verimliliği arttırır(yılmazer, 2010: 246). İçe dönük sanayileşme ise yurt dışından ithal edilmek durumunda olan malların yurt içinde üretilmesini sağlayarak dışarıya bağımlılıktan kurtulmak suretiyle sanayileşmeyi öngören politika, ulusal sanayinin büyümesini teşvik etmeyi amaçlayan bir stratejidir. Devlet kur politikaları, gümrük tarifeleri ithalat ve kota yasakları gibi ticaret politikası araçlarıyla yapacak olduğu kamu müdahalelerinin uluslararası ticarette, karın yabancı firmalardan yerli firmalara geçerek rekabet düzeyini artıracağını ve böylece ülkenin kazançlı çıkabileceğini savunmaktadır. Stratejide amaç ithal edilecek olan malların iç piyasada üretilmesiyle ortaya çıkan tasarrufa sahip olmaktır. Elde edilecek olan tasarruf sayesinde ticaret açıklarının problem olmayacağı düşüncesi hâkimdir(seyidoğlu, 2009: 518). Ayrıca Friedrich List bebek endüstri tezinde ölçek ekonomileri, tecrübe, bilgi birikimi ve teknolojik üstünlük gibi nedenlerle rakiplerine karşı dezavantajlı konumda olan bir endüstrinin, ileride gelişip karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olmasını sağlayacak optimum büyüklüğe veya optimum üretim düzeyine ulaşıncaya kadar, dış rekabete karşı korunmasını öngörür( Ozansoy, 2009: ). Fakat ithal ikameci politikada ülke dış dünyayla bağını kopartmakta ve aşırı koruma yöntemleriyle iç sektördeki ücretlerin, dış piyasadaki fiyatlarla ilişkisini ortadan kaldırmaktadır.

3 Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, 2014, Cilt: 7, Sayı: 2, s Ele alınan bu stratejinin yol açtığı başlıca problemler aşağıdaki gibidir; (Seyidoğlu, 2009: ). Kaynakların aşırı kullanılması: Dışa kapalı gelişmeye çalışan endüstrilerde dış piyasaya göre fiyat ve maliyet yüksek kalite ise düşüktür. Uluslararası piyasaya kendini kapatan ekonomide monopolleşme artar, yerli sanayi gelişemez ve işadamları alanlarında ilerlemeye ihtiyaç duymaz. Böylece bu ekonomide kaynak dağılımı etkinliği ortadan kalkar. Dışa bağımlılık: Ürünün ithalatı artarken yatırım malları, tercih edilen teknoloji ve hammadde ihracatı artacağından dışa bağımlı olmamak mümkün değildir. İhracatı azaltması: Bu endüstrilerde para aşırı değerlenir ve ihracatçı bu durumdan olumsuz etkilenir. İhracata yönelik üretimin özendirilmemesi de ihracatın azalmasının diğer bir sebebidir. Borçlanmanın artması: İhracatın azalması ve bunun yanında dışa bağımlılığın artması ülkenin problemi haline gelir. Bunu düzeltmek için de devlet dış kaynağa yönelir. Böylece dış borcun artması kaçınılmaz hale gelir. İşsizliğin artması: Hükümetin kur politikasını aşırı değerlendirmesi sermaye yoğunluğunu yanında getirir. Sermaye yoğunluğu da ileri teknoloji gerektirir. Bu da emeğin tasarrufu anlamına gelmektedir. Yani iş olanakları azalır ve işsizlik sorunu artar. Bu çalışmada, yılları arasındaki üç aylık veriler kullanılarak ithalat(m), ihracat(x) ve büyüme(y) arasındaki ilişkiyi incelemek için ekonometrik testler yapılmıştır. Diğer çalışmalardan farklı olarak döneminde hata düzeltme modeli ile bu dönem içindeki birçok kriz neticesinde meydana gelen kısa dönemdeki sapmaların kaç dönem sonra uzun dönem dengesine ulaşılabileceği saptanmıştır. 1. TEORİK ÇERÇEVE VE LİTERATÜR TARAMASI İktisatta sürekli tartışılan dış ticaret ve büyüme ilişkisi ilk olarak kitaplara 1776 yılında Adam Smith le girmiştir. Smith, "Ulusların Zenginliği" adlı kitabında dış ticaretin büyümenin motoru olduğu tezini Mutlak Üstünlükler Teorisi yle savunmuştur. Bu teoride bir ülke hangi malları daha ucuza üretebiliyorsa o malı üretmeli ve üretiminde uzmanlaşmalıdır. Az maliyetle ürettiği bu malları ihraç etmeli ve üretimini fazla maliyetle gerçekleştirdiği malları da dış ülkelerden ithal etmelidir. Bu iki ülke için de refah getirecektir. Adam Smith den sonra gelen Klasik İktisatçı David Ricardo da Karşılaştırmalı Üstünlükler teorisiyle refahın burada bitmeyeceği tezini savunmuştur. Ona göre de Adam Smith in çalışması yerini Karşılaştırmalı Üstünükler Teorisi ne bırakmalıdır( Ertürk, 2001: 17). Bu iki çalışmanın akabinde Heckscher- Ohlin- Samuelson, modeli kaynakların dağılımını değiştiren bir tezi savunmuştur. Onun tezinde uluslararası ticaret kaynakları pareto optimum noktasına ulaşmıştır. Heckscher- Ohlin- Samuelson modeline göre dış ticaret endeksi gelişmekte olan ülkeler için oldukça önemlidir. Jayme ise yayınlanan bu tezleri bir kenara iterek, dış ticaretin gelecek dönemde büyümeyi etkileyip etkilemediğinin net olmadığını savunur(saçık, 2009: 168).

4 Okyay UÇAN, Esra KOÇAK 54 Neoklasik iktisada gelince üretim faktörleri dışsal olduğundan bunların bir temel oluşturması gibi bir durum söz konusu değildir. İçsel büyüme modelleri büyümenin dış ticaretten fazlaca etkilendiğini ileri sürmektedir. Onlara göre ölçek ekonomilerle sürekli ve düzenli büyüme sağlanabilir. Dış ticaret dışsallıkların ve teknolojinin dağılıp paylaşılmasıyla büyüme gerçekleştirir(gül ve Kamacı, 2012: 82). "Yeni İçsel Büyüme Teorileri" akımı 1980 yılında ortaya çıkmıştır. Grossman ve Helpman ın öncüğünde başlayan akımda teknoloji içsel kabul edilmiştir. Bunun sebebi teknolojik yeniliklerin tesadüfen değil iktisadi birimlerin bilinçli olarak yaptıkları davranışlar sonucunda ortaya çıkmış olmasıdır. Bu teoriyi savunan ekonomistler Romer ın modelini baz almışlardır. Onlar ekonomik büyümenin istikrarını etkileyen dört temel unsur ortaya atmışlardır. Artan rekabet, arkasından gelen yeni fikir ve büyüyen teknoloji akımı, kaynak dağılımının optimum noktaya gelmesi ve uluslararası entegrasyonla beraber uzun dönemde büyüme düzenli ve artarak devam edecektir(saçık, 2009:169). İthalat ve ihracatın artmasıyla piyasada teknik rekabetin artması firmaları yeni ve gelişmiş teknolojiler bulmaya zorlar(gül-kamacı:82). Tablo 1. Seçilmiş Literatür Örnekleri YAZAR DÖNEM VE ÜLKE SONUÇ Kravis (1970) , Seçilmiş 55 ülke Yazar ihracata dayalı hipotezin doğru olduğunu savunmuştur. Riezman, Peter ve Charles (1995) Frankel ve Romer (1996) Henriques ve Sadorsky (1996) Al-Yousif (1997) Akbar ve Naqvi (2000) Dritsakis ve Adamopoulos (2004) , Seçilmiş 126 ülke , 7 doğu ülkesi Kanada Suudi Arabistan, Kuveyt, Bileşik Arap Emirleri ve Umman ülkeleri Pakistan Yunanistan Bu çalışmada iki yönlü ilişki bulmuştur. Dış ticaret ile büyüme arasında önemli bir ilişki vardır. İhracata dayalı büyümeyi savunmuşlardır. Fakat belli dönemlerde bu hipotezin işlemediğini görmüşlerdir. Yapılan testler sonucunda ihracat ile büyüme arasında anlamlı bir ilişki olduğu ortaya konmuştur. İhracattan büyümeye olumlu, büyümeden ihracata olumsuz ilişki bulmuştur. İhracata dayalı büyümeye olumlu bakmamıştır. Finansal dışa açıklıktan kalkınmaya doğru bir ilişki olduğunu bulmuştur.

5 Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, 2014, Cilt: 7, Sayı: 2, s Hameed, Chaudhary ve Khan (2005) Shahbaz, Azeem ve Ahmad (2011) Şimşek (2003) Ay, Erdoğan ve Mucuk (2004) Utkulu ve Özdemir (2004) Demirhan (2005) Erdoğan (2006) Aktaş (2009) Korkmaz, Çevik ve Birkan (2010) Kıran ve Güriş (2011) Gül ve Kamacı (2012) Güney Asya Ülkeleri Pakistan : : seçilmiş ülke İhracattan büyümeye doğru nedensellik olduğunu bulmuşlardır. İhracatla büyüme arasında ilişki bulmuşlardır. Çalışmasında ihracatla büyüme arasında bir ilişki olmadığını ortaya koymuştur. Dış ticaret ile büyüme arasında karşılıklı ilişki olduğu testlerle onaylanmıştır. Uzun dönemde karşılıklı ilişki saptanmıştır. İhracattan büyümeye olumlu bir ilişki bulunamamıştır. Ancak ithalattan büyümeye doğru olumlu ilişki olduğu bilgisine ulaşılmıştır. Uzun dönemde bir ilişki mevcuttur. Kısa dönemde ilişkilerinde ihracat, ithalat ve büyüme arasında iki yönlü ilişki, uzun dönemde ise tek yönlü ilişki vardır. İhracatın artmasının büyümeyi olumlu yönde etkilediğini ortaya koymuştur. Ticari dışa açıklıkla büyüme arasında karşılıklı ilişki, finansal dışa açıklıkla büyüme arasında anlamsız ilişki bulmuştur. Gelişmiş ülkelerde ithalattan büyümeye doğru nedensellik ilişkisi bulunmuştur. Tablo 1 de 1970 sonrası dönemde dış ticaret ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalara yer verilmiştir. İncelenen literetür kapsamında, dış ticaret ile ekonomik büyüme arasındaki pozitif ilişkiyi bulan çalışmalar (Kravis: 1970, Riezman, Peter ve Charles: 1995, Frankel ve Romer: 1996, Al-Yousif: 1997, Dritsakis ve

6 Okyay UÇAN, Esra KOÇAK 56 Adamopoulos: 2004, Hameed, Chaudhary ve Khan: 2005, Shahbaz Azeem ve Ahmad: 2011, Ay, Erdoğan ve Mucuk: 2004, Utkulu ve Özdemir: 2004, Erdoğan: 2006, Korkmaz ve Çevik: 2010, Gül ve Kamacı: 2012) olduğu gibi aksini savunan çalışmalar (Şimşek:2003) da vardır. Bunun yanında belirli zaman ve mekana göre değişen karma sonuçlar da elde edilmiştir (Henriques ve Sadorsky: 1996, Akbar ve Naqvi: 2000, Demirhan: 2005, Aktaş: 2009, Kıran ve Güriş: 2011). 2. AMPİRİK ANALİZ 2.1. VERİLER VE METODOLOJİ Çalışmada yılları arası üçer aylık veriler kullanılmıştır. Değişkenler arasında anlamlı bir ilişki bulabilmek sahte regresyon problemiyle karşılaşmamak adına önemlidir. Değişkenler birim köke sahipse durağan olamaz ve değişkenler durağan olmadığı sürece serilerin anlamlı bir ilişkisi olduğundan söz etmek mümkün değildir(uçan, 2013: 162). Bir serinin durağan olması serinin ortalaması ile varyansının sabit olması iki zaman değeri arasındaki farkı bağlıdır(aktaş, 2009:37). Sahte regresyonu ortadan kaldırmak için birkaç test yapmak gerekir. Bunlardan ilki birim kök testidir. Aradaki ilişkinin sahte ya da gerçek bir ilişki olup olmadığını anlamak için serilerin kaçıncı derecede durağan olduğunu bulmak gerekir. Bu test yapılırken Genişletilmiş Dickey Fuller (ADF) testi kullanılmıştır. İki serinin farkları alındığında aynı derecede durağansa bu iki seri arasında gerçek bir ilişkiden söz edilebilir. Bu durumda bu iki seri eşbütünleşik serilerdir. Eşbütünleşme testi seriler arasında uzun dönemde bir ilişkinin varlığını araştırmak gerektiğinde kullanılır. Bu sebeple Johansen eşbütünleşme analizi yapılmıştır. Son olarak uzun dönemde ilişki çıkması sonucunda değişkenler arasında tutarsızlıkların düzeltilmesi için kullanılan hata düzeltme modeli uygulanmıştır. 2.2.TEST BULGULARI İlk olarak Tablo 2 de birim kök test sonuçları verilmiştir. Olasılık değerleri kullanılarak değişkenlerin durağan olup olmadıklarına karar verilebilir. Bütün değişkenler birinci farkları alındığında 0,05 değerinden küçük olasılık değerlerine sahip olduğundan, %5 anlamlılık seviyesinde durağan hale gelmiştir. Yani bütün değişkenler I(1) dir. Daha sonra VAR analizini uygulamak için uygun gecikme uzunluğu bulunmuştur. Tablo 2. ADF Birim Kök Testi Değişkenler Düzey (sabit ve trend) Birinci Fark (sabit ve trend) ADF Değeri Olasılık Değerleri ADF Değeri Olasılık Değerleri X ,7298-6, M -1, ,0005 Y , ,0001 En çok kullanılan testler Akaike Bilgi Kriterleri (AIK) ile Schwarz Bilgi Kriteri (SIC) dir. Bu testlere göre de sonuçlar Tablo 2 deki gibidir.

7 Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, 2014, Cilt: 7, Sayı: 2, s Tablo 3. Gecikme Uzunlukları Gecikmeler Bilgi Kriterleri LR * FPE 9.29e e e e+20* AIC * SIC * HQ * * Kriterin hangi gecikme uzunluluğunu kabul ettiğini gösterir. (Her test %5 anlamlılık seviyesinde değerlendirilmiştir). Bu çerçevede VAR analizi için uygun gecikme uzunluğu LR, FPE, AIC ve HQ kriterlerine göre 4 fakat SC kriterine göre 3 tür. AIC kriteri baz alınarak gecikme süresi 4 alınacaktır. I(1) olduğu bulunan serilerin uzun dönemde ilişkisini açıklayabilmek için eşbütünleşme testine gidilir. Dört gecikme uzunluğu için yapılan Johansen eş-bütünleşme testi yapılmıştır. Tablo 4. Johansen Eşbütünleşme Testi Sonuçları Trace Test %5 Kritik Değer Olasılık Eş Bütünleşme Hiç Yok* En Çok 1 Tane En Çok 2 Tane Maximum Eigenvalue %5 Kritik Değer Olasılık Eş Bütünleşme Hiç Yok * En Çok 1 Tane En Çok 2 Tane Tablo 4 de bulunan Johansen eşbütünleşme sonuçlarına göre değişkenler arasında en az bir eşbütünleşme ilişkisi bulunmuştur. Yani uzun dönemli bir ilişkiden söz edilebilir. Değişkenler arasında eşbütünleşme bulunması hata teriminin artan bir seyir izlemesini engelleyen bir uyarı sürecinin varlığına işarettir. Aynı zamanda eşbütünleşme testi hata düzeltme modelinin yapılabilmesi için gerekli görülmektedir. Eşbütünleşme bulunduktan sonra seriler arasındaki nedensellik analizinin yapılması gerekir. Bu analizde Hata Düzeltme Modeli ( Error Corection Model, ECM) ile yapılmıştır. Bu model değişkenler arasındaki dengesizliklerin düzeltilmesi için kullanılır. Değişkenler arasında uzun dönem denge varsayımı vardır ve kısa dönemde bu uzun dönem dengesinden sapmalar olur. Uzun dönemde bu sapmaların ne kadarlık sürede yok olacağını belirlemek için Hata Düzeltme Modeli uygulanır.

8 Okyay UÇAN, Esra KOÇAK 58 Tablo 5. Hata Düzeltme Modeli HATA DÜZELTME D(Y) D(M) D(X) CointEq1 Hata düzeltme denkleminden elde edilen hata düzeltme katsayısı negatif ve sıfır ile eksi bir arasında değerler almalıdır. Değer 1 e ne kadar yakınsa uzun dönem dengesi o kadar kısa zamanda yakalanır. Tablo 5 de hata sonuçlarına göre düzeltme katsayısı bulunmuştur. Buna göre ihracatta kısa zamanda meydana gelen sapmaların her üç ayda yaklaşık kadarı yok olur. Yani bu sapmalar 1/ ECM =1/ yaklaşık 7 dönemlik periyotta uzun dönem dengesine ulaşacaktır. Tablo 6. Granger Nedensellik Testi ( ) [ ] ( ) [ ] Ho Ki-kare Olasılık Karar M--/-->Y Ho ret X--/-->Y Ho ret Y--/-->M Ho ret X--/-->M Ho ret ( ) [ ] Y--/-->X Ho kabul M--/-->X Ho kabul Not: A--/--> B anlamı, A değişkeninden B değişkenine Granger nedenselliği yoktur. Birinci sütunda verilen hipotezler ışığında ve. % 5 anlamlılık seviyesinde ilk dört hipotez için olasılık değerleri 0,05 değerinden küçük olduklarından sıfır hipotezleri reddedilmiştir. Tablo 6 de ihracat ve ithalattan büyümeye bir Granger nedenselliği bulunurken, ithalat fonksiyonunu destekler biçimde büyümeden sadece ithalata bir Granger nedenselliği bulunmuştur. SONUÇ Dışa açılmak gibi gelişmekte olan ülkeler için oldukça önemlidir. Yalnız dışa açılırken dikkat edilmesi gereken hususlar vardır. Dış ticaretin refahı artırıp arttırmadığı ekonometrik testlerle araştırılmalı ülkeye faydası gözetilmelidir. Adam Smith den bu yana serbest ticaretin refahı artıracağı yönünde görüşler savunulmuştur. Bu çalışmada da yılları arasında üçer aylık verilerle de dış ticaret ile büyüme arasındaki ilişki incelenmiştir. Dış ticaret ve ekonomik büyüme gibi iktisadi değişkenlerin kısa dönem analizleri ışığında politika önerileri sunmak zordur. Çünkü bu değişkenler genelde seviyede durağan değillerdir. Birim kök analizi yapılmadan, seviyede en küçük kareler yöntemi ile analiz edilirlerse uzun dönemli ilişkileri göz ardı edildiğinden sahte regresyon hataları ile karşı karşıya kalınabilir. Tüm değişkenlerin birinci farklarında

9 Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, 2014, Cilt: 7, Sayı: 2, s durağan yani I(1) oldukları birim kök testi ile tespit edildikten sonra, uzun dönemde ilişki olup olmadığına bakmak için Johansen eşbütünleşme testi yapılmış ve değişkenler arasında uzun dönemli bir ilişki olduğu sonucuna varılmıştır. Kısa dönemdeki sapmaların ne zaman uzun dönemde dengeye ulaşacağını bulabilmek için ise Hata Düzeltme Modeli uygulanmıştır. Hata Düzeltme Modeli sonucunda 2 yıl sonra kısa dönem istikrarsızlıklarının düzeleceği sonucuna varılmıştır. Bunun anlamı yapılan politika değişimleri sonucunda herhangi bir negatif dalgalanma yaşanırsa bunun ancak 2 yıl içerisinde dengeye ulaşacağıdır. Ayrıca hata düzeltme modeline uygulanan Granger nedensellik analizine göre ithalat ile büyüme arasında çift yönlü bir nedensellik bulunurken, ihracattan büyümeye tek yönlü bir nedensellik bulunmuştur. KAYNAKÇA AKBAR, Mohammad ve NAQVI, Zareen F. ve ROMER, David (1996), Does Trade Cause Growth?, The American Economic Review, Volume: 89, No:3. KIRAN, Burcu ve GÜRİŞ, Burak.(2011), de Ticari ve Finansal Dışa Açıklığın Büyümeye Etkisi: Dönemi Üzerine Bir İnceleme Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi,(2); 69-80, Eskişehir. KORKMAZ, Turhan, ÇEVİK, Emrah İsmail ve BİRKAN, Elif (2010), Finansal Dışa Açıklığın Ekonomik Büyüme ve Finansal Krizler Üzerindeki Etkisi: Örneği Journal of Yasar University, 17 (5);

10 Okyay UÇAN, Esra KOÇAK 60 HAMEED, Abid, CHAUDHARY, Muhammad Ali ve KHAN, Kiran Younas (2005), The Growth Impact of Exports in South Asian Contries, The Pakistan Development Review, Volume: 44, Issue:4. HENRIQUES, Irene ve SADORSKY, Perry (1996), Export-Led Growth or Growth- Driven Exports? The Canadian Case The Canadian Journal of Economics, Volume: 29, No:3. KRAVIS, Irving B (1970), Trade as a Handmaiden of Growth: Similarities Between The Nineteenth and Twentieth Centuries, The Economic Journal, Volume: 80, No: 320, s OKTAR, Suat ve DALYANCI, Levent (2012), Dış Ticaret Hadlerinin Cari İşlemler Dengesi Üzerindeki Etkisi, Marmara Üniversitesi İ.İ.B. Dergisi, (2); OZANSOY, Ahmet (2009), Küresel Krizine Karşı Ülkelerin Gösterdikleri Korumacılık Refleksleri Lebib Yalkın Dergisi, (69); RIEZMAN, Raymond G., PETER, Mayinger S. and CHARLES, H.W. (1995), The Engine of Growth or its Handmaiden? A Time- Series Assessment of Export-Led Growth, Empirical Economics, Volume: 21, Number: 1, s SEYİDOĞLU, Halil (2009), Uluslararası İktisat, Teori Politika ve Uygulama, 17.baskı, SHAHBAZ, Muhammad, AZEEM, Pervaz ve AHMAD, Khalil (2011), Exports-Led Growth Hypothesis in Pakistan: Further Evidence MPRA, Paper No: ŞİMŞEK, Mehmet (2003) İhracata Dayalı Büyüme Hipotezinin Ekonomisi Verileri İle Analizi: D.E.Ü.İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt: 18, İzmir. UÇAN, Okyay (2013), Döviz Kuru Dinamikleri, 1. Baskı; UTKULU, Utku ve ÖZDEMİR, Durmuş (2004), Does Trade Liberalizasyon Cause a Long Run Economic Growth in Turkey? Economic Change and Restructuring, Volume: 37, Issue: 3, s YAPAR SAÇIK, Sinem (2009), Dış Ticaret Politikası ve Büyüme İlişkisi: Teorik Açıdan Bir İnceleme, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi İİBF Dergisi, (11); YILMAZER, Mine (2010), Doğrudan Yabancı Yatırımlar, Dış Ticaret ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Üzerine Bir Deneme, Sosyal Bilimler, (1);

Niğde Üniversitesi iktisadi ve idari bilimler fakültesi birinci ve dördüncü sınıflarda eğitim gören öğrencilerin aldıkları çevre dersi ile doğa-insan ilişkisi, doğal kaynakların rasyonel kullanımı, doğal sistemin işleyişi, çevrenin kirlenmesi gibi çevreci düşüncenin oluşmasında ne gibi değişiklikler olduğunu ve varsa bu değişiklikleri ne kadar içselleştirebildiğini belirlemeyi amaçlamaktadır. Bunun için yeni ekolojik paradigma olarak bilinen ve çevreci yaklaşımları ölçtüğü kabul edilen araştırmalardan yararlanılarak bir anket hazırlanmıştır. Hazırlanan anket, ulaşılabilen bütün birinci sınıf ve dördüncü sınıf öğrencilerine uygulanmıştır. Birinci ve dördüncü sınıflar arasında, insan merkezli ve çevre merkezli sorulara verilen cevaplarda anlamlı bir fark olup olmadığı SPSS 15.0 programı kullanılarak çözümlenmiştir. Eğitimin birinci sınıflar ile dördüncü sınıflar arasında çevreye bakışı etkilediği belirlenmiştir. Ancak bu eğitim sürecinin çevreci davranışlar üzerinde her hangi bir etkisi tespit edilememiştir. Anahtar Sözcükler: Çevre Eğitimi, Yeni Çevreci Paradigma, Çevreci Yaklaşım, Çevreci Davranış. Jel Sınıflaması: Q53, Q54, Q56 A CASE STUDY AMONG STUDENTS OF PUBLIC ADMINISTRATION DEPARTMENT, FEAS OF NİGDE UNIVERSITY ABS The study aims to identify whether there are changes in thought and attitudes of students toward environment as a result of the environmental education they get throughout their higher education, or not, and if so what those changes are, and how they are internalised by students. For this purpose a questionnaire developed by using researches known as new ecological paradigma, which measure environmental approaches. The questionnaire carried out among the first and forth year students. Whether any significant difference between the answers to the human centred and environment centred questions, or not is clarified by SPSS 15.0 program. The study concludes that the environmental education given effects the perspectives of students toward environmental issues. However, there is no finding that the same education affects environmental behaviours.

Anahtar Kelimeler:

Environmental Education, New Environmental Paradigm, Environmental Attitudes, Environmental Behaviour.

The study aims to identify whether there are changes in thought and attitudes of students toward environment as a result of the environmental education they get throughout their higher education, or not, and if so what those changes are, and how they are internalised by students. For this purpose a questionnaire developed by using researches known as new ecological paradigma, which measure environmental approaches. The questionnaire carried out among the first and forth year students. Whether any significant difference between the answers to the human centred and environment centred questions, or not is clarified by SPSS 15.0 program. The study concludes that the environmental education given effects the perspectives of students toward environmental issues. However, there is no finding that the same education affects environmental behaviours.

Keywords:

Environmental Education, New Environmental Paradigm, Environmental Attitudes, Environmental Behaviour.,

Tam Metin