Saç Köpüğü Düz Saça Şekil Verme

1 11 ^^

k) 1. Biz enstitüye gidiyoruz. 2. Kız Kiyeve gidiyor. 3. Ben onlara kitap okuyorum. 4. Sen nereye gidiyorsun? 5. Ali'ye ben bugün Ankaraya gidiyoruz. I) 1. Kitaptan başlıyoruz. 2. Gazetelerden ne öğreniyorsun? 3. O da arapçadan çeviriyor. 4. Buradan kütüphaneye mi gidiyorsunuz? 5. Nereden ve nereye gidiyorlar? m) 1. Mehmet saat kaçta gidiyor? — Bence, beşte. 2. Saat kaç? — Dört. 3. Beşte hastaneye gidiyoruz. 4. Evden sekizde mi çıkıyorsun?

Переведите на русский язык: Biz türkçe öğreniyoruz. Bence o dersane açıktır. Derste rusça da konuşuyoruz, öğretmen arapçaya çeviriyor. Çocukça bakıyor. Bence iyidir. Образуйте наречия от следующих слов: ne, iyi, Fransız, sen. Derste

Ответьте на вопросы:

Sergey ve ben enstitüde okuyoruz. Ben türkçe öğreniyorum, o arapça. Enstitüde dersler saat 9 da başlıyor. Bugün ilk ders Türkçe. Saat 9. Öğrenciler dersanededir. öğretmen giriyor ve bize: — Merhaba, diyor. Oturuyoruz. Ders başlıyor. Bu derste türkçe okuyor, konuşuyoruz; türkçeden rusçaya, rusçadan da türkçeye çeviriyoruz. Saat onda ilk ders bitiyor. Teneffüs. Öğrenci dersaneden koridora çıkıyorlar. Ben kütüphaneye gidiyorum. *

1. Türkçe mi konuşuyorsunuz? 2. Öğretmen dersanede türkçe mi konuşuyor? 3. Ders onda mı başlıyor? 4. Öğrenciler dersanede ne yapıyorlar? 5. Siz Moskovada mı oturuyorsunuz? 6. Doktor hastahaneye mi gidiyor? 7. Mehmet türkçeden mi çeviriyor? 8. Okuldan eve saat kaçta dönüyorsunuz? Поставьте под логическое ударение последовательно все члены предложения (за исключением сказуемого): Bugün Emine hanım saat onda hastahaneden eve dönüyor. Şimdi öğrenciler dersanede arapça konuşuyorlar.

KONUŞMA

Заполните пропуски:

— Merhaba, Ahmet! Nasılsın? — Teşekkür Çderin, iyiyim Ya sen? — Mersi, ben de iyiyim (Sen) nereye gidiyorsun? - Ben mi? — Sen ya! — Enstitüye. — Okuyorsun, demek? — Okumağa başhyörum. — Ne öğreniyorsun? — Türkçe. — Ya Kemal? O da mı okuyor? — Tabi ya! Arapça öğreniyor o. — İlk ders kaçta başlıyor? Sekizde mi? , — Hayır, dokuzda. — Bugün türkçe var mı? — Var ya! — Kaç saat? — İki saat. — Bu derslerde ne yapıyorsunuz? — Okuyoruz, konuşuyoruz, çeviriyoruz. — Türkçeden mi çeviriyorsunuz? — Türkçeden de, rusçadan da.

O nere gidiyor? Siz koridor Doktor saat beşte hastahane mi dönüyor? Şu pencere nere bakıyor? Hüseyin dersane mi dönüyor? Biz teşekkür ederim diyor Oda giriyoruz. Ответьте на следующие вопросы: 1. Dersaneye saat kaçta giriyorsunuz? 2. Eve saat kaçta dönüyorsun? 3. Nereye bakıyorsunuz? 4. Sen türkçe mi konuşuyosım? 5. Kaçta derse başlıyoruz? Заполните пропуски: O bura nereye gidiyor? Okul saat üçte çıkıyor. Talebeler enstitü dönüyorlar. Ayşe türkçe rusçaya çeviriyor. Turistler Ankara İstanbula gidiyorlar. Ders ne^^Jcıaşlıyor? Ответьте на следующие вопросы: 1. Nereden dönüyorsunuz? 2. Teneffüste dersaneden nereye çıkıyorsunuz? 3. Doktor hastaneden nereye dönüyor? 4. Şimdi rusçadan mı çeviriyorsunuz, türkçeden mi? 5. Okuldan eve saat kaçta dönüyorlar?

50

1 /

l

51

ip^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ — Çok mu okuyorsunuz? — Efendim? — Çok mu okuyorsunuz, diyorum. — Hayır. - Sen teneffüslerde ne yapıyorsun? — Kütüphaneye gidiyorum. — Orada ne okuyorsun? f — Gazete. - Dersler (saat) kaçta bitiyor? — Üçte. — Sonra eve mi dönüyorsun? - Evet. Sözler институт estitü читать, учиться okumak по-турецки tiirkçe по-арабски arapça узнавать -' öğrenmek часы, час saat начинать, начинаться f başlamak начальный ilk входить * girmek говорить, сказать; значит - demek говорить, разговаривать > konuşmak переводить ^çevirmek кончаться •j bitmek перемена teneffüs выходить " çıkmak библиотека kütüphane уходить v gitmek * делать u yapmak газета gazete куда nereye откуда nereden шесть altı семь yedi восемь sekiz девять dokuz десять on который час? saat kaç 52

^ saat kaçta merhaba teşekkür ederim

в котором часу? здравствуйте спасибо, благодарю что-то, кое-что некто, кто-то возвращаться садиться смотреть

bir şey

(bir) kimse dönmek oturmak »bakmak

Alıştırmalar Раскройте скобки: 1. Ahmet arapça (okumak)? 2. Ders dokuzda (bitmek)? 3. Öğretmen bize ne (demek)? 4. Kim arapça (öğrenmek)? 5. Derse kim (başlamak)? 6. Öğretmen derste ne (yapmak)? 7. O işçi hastahaneye (girmeTcJT V 8. O kız arapça öğrenmeğe (başlamak). Заполните пропуски: 1. Siz rusçadan türkçeye 2. Sen nece ? 3. Onlar teneffüste nereye ? 4. Öğretmen odaya 5. Ben enstitüde 6. Ahmet bir kitap 7. Talebe okumaya 8. Dersanede kaç sandalye? 9. Şimdi bu odada doktor Поставьте в отрицательной форме: 1. Dersanede dolap vardır. 2. O da öğrencidir. 3. Siz pilotsunuz. 4. Bu kitap arapçadır. 5. Orada bir şey var. 6. Enstitüdeyiz. 7. Saat altıda. 8. Odada harita var. Поставьте в утвердительной форме: 1. Enstitüde değildir. 2. O odada masa yoktur. 3. Koridorda değiliz. 4. Bu kız hasta değildir. 5. Gazete onda değildir. 6. Talebe değilsin. 7. Masada saat yoktur. 8. Subay değilim. Поставьте в вопросительно-отрицательной форме: 1. Siz öğretmensiniz. 2. Kitap türkçedir. 3. Kütüphanedesin. 4. Kütüphane çok büyüktür. Дайте утвердительный^*ответ: 1. Beş misiniz? 2. Altı kişi midir? 3. Filim iyi midir? 4. Derste misiniz? 5. Ali köyde mi? 6. Hasan türkçe konuşuyor mu? 7. O kız arapça öğrenmeğe başlıyor mu? 53

Дайте отрицательный ответ: 1. Şimdi orada bir kimse var mı? 2. O da mı ihtiyar? 3. Siz de mi öğrencisiniz? 4. Öğretmen kütüphanede midir? 5. Bu gazete rusça mı? 6. Şimdi beş kitap mı var? 7. O subay hasta mıdır? 8. Saat dolapta mıdır? 9. Gazete duvarda mıdır? Ответьте на вопросы: 1. Nerede oturuyorsunuz? 2. Türkçe mi öğreniyorsunuz? 3. Tahir de mi okuyor? 4. Ne öğreniyor o? 5. Dersler saat kaçta başhyor? 6. Derste türkçe mi konuşuyorsunuz? 7. Teneffüste gazete mı okuyorsunuz? 8. Ziya arapçadan türkçeye mi çeviriyor? Поставьте вопросы общего типа: l. Sen enstitüdesin. 2. Siz öğretmensiniz. 3. Biz memuruz. 4. Ders saat dokuzda başlıyor. 5. Ahmet arapça konuşmağa başlıyor. 6. Mevküre hanım öğretmendir. 7. Siz hastasınız. 8. Enstitüde kütüphane var. Поставьте вопросы специального типа: 1. Kitap masadadır. 2. Siz öğretmensiniz. 3. Dersaneye gidiyorlar. 4. Türkçe konuşuyoruz. 5. Gazete okuyorsunuz. 6. Bugün beş ders var Bir ders kırk beş dakika. 8. Burada okuyoruz. Составьте предложения с вопросами альтернативного типа, используя данные слова: 1. kütüphane, burada, yok, var. Образец: Burada kütüphane var mı yok mu? 2. Değil, sen, talebe; 3. türkçe,'arapça, öğreniyorsunuz; 4. saat üçte, ders, teneffüs, başhyor; 5. duvarda harita, gazete, var; 6. saat dokuzda, ders, başhyor, bitiyor; 7. derste, rusça, türkçe, konuşuyorsunuz; 8. saat yedide, eve, dersaneye, j gidiyorsunuz; 9. sizde, kalem, var, yok. Составьте по одному вопросительному предложению с каждым из следующих вопросительных слов: nereye, nereden, nerede, kim, nece, kaçta, kaç, kimde. Образуйте наречия от следующих слов: ben, siz, rus, tatar, özbek, ne, sen, türk.

Подберите антонимы к следующим словам: girmek, genç, büyük, var, evet. Переведите на русский язык: 1. — Kütüphaneye mi gidiyorsunuz, efendim? — Hayır. — Ya nereye? — Eve gidiyorum. 2. — Bugün ders var, değil mi? — var ya! 3. - Talebeler çok mu? -Az değil. 4. — Bugün bir kimse köye gidiyor mu? — Evet, bir kişi gidiyor. 5. — Demek, gidiyorsun? — Gidiyorum ya! 6. — Emine okuyor mu? — Okuyor. - Nerede? — Bir enstitüde. — Ne öğreniyor? — Arapça. — İyi mi okuyor? - Evet. 7. — İsmet hastaneden bugün mü çıkıyor? — Evet. — Okumağa mı başlıyor? — Hayır, bir kütüphanede çalışmağa. — Şimdi orada mıdır? — Evet, orada. — Teşekkür ederim, 8. — Ne okuyorsun? — Bir kitap. Ya sen? — Ben mi?,. Bir gazete. Переведите с русского языка на турецкий: 1. — Ты с русского переводишь? — Нет, с турецкого. 2. — Откуда и куда они направляются? — Из Киева в Измир. 3. — Ты начинаешь с первого урока? — Да, с первого, 4. — В котором часу уезжает Мемдух?

54 55

— Помоему, в три. 5. - Когда ты выходишь из дому, в четыре или в пять/ — В пять (сударь). 6. — Окно открыто, не так ли? — Конечно! 7 — Врач идет сюда? ' - Одну минуту!.. Нет, сударь Он идет в институт. - В котором часу он выходит из дома? — В три часа. 8. — Сегодня есть уроки? — Простите? - Сколько сегодня уроков? -Два. — Спасибо.

УРОК 7 Отрицательная, вопросительная и отрицательно-вопросительная формы настоящего времени. Числительные количественные и порядковые. Послелоги «evvel» и «sonra». Инверсия сказуемого. Удвоение согласных. Закон гармонии согласных. Отрицательная форма глагола Образуется с помощью безударного аффикса отрицания -ma/-me, который интерпозируется между основой глагола и показателем инфинитива -mak/-mek. Ударение падает на слог, предшествующий аффиксу -гаа/-ше. okumak — читать okumamak — не читать girmek — входить girmemek — не входить dönmek — возвращаться dönmemek — не возвращаться В отрицательной форме настоящего времени гласный аффикса отрицания под воздействием (yor) — трансформируется соответственно в ı и i. Ударение падает на слог, предшествующий аффиксу отрицания. bakmıyorum — я не смотрю bakmıyorsun — ты не смотришь bakmıyor — он не смотрит bakmıyoruz — мы не смотрим bakmıyorsunuz — вы не смотрите bakmıyorlar — они не смотрят öğrenmiyorum — я не изучаю öğrenmiyorsun — ты не изучаешь öğrenmiyor — он не изучает öğrenmiyoruz — мы не изучаем öğrenmiyorsunuz — вы не изучаете öğrenmiyorlar — они не изучают В письменной и особенно в устной речи гласный аффикса отрицания очень часто уподобляется гласному предыдущего слога по принципу губного притяжения, в силу чего аффикс отрицания фактически может иметь 4 фонетических варианта: -mı, -mi, -mu, -mil: dönmüyor — он не возвращается konuşmuyorum — я не разговариваю

56

57

ulu Аналогичное явление наблюдается и в положительной форме настоящего времени: söylüyorum — я говорю (наряду с söyliyorum). Вопросительная и отрицательно-вопросительная формы настоящего времени образуются подобно вопросительной форме именного сказуемого. Отличие составляет лишь 3 л. мн. числа, где аффикс мн. числа предшествует вопросительной частице. Фразовое ударение в вопросительной форме оформляется на слоге, предшествующем аффиксу -yor, в отрицательно-вопросительной фор ме — на последнем слоге основы глагола. Примеры: — (разве) я выхожу? выхожу ли я? ^ (Ben) çıkıyor muyum? (Sen) çıkıyor musun? — ты выходишь? — он выходит? (O) çıkıyor mu? — мы выходим? (Biz) çıkıyor müyüz? (Siz) çıkıyor musunuz? — вы выходите? — они выходят? (Onlar) çıkıyorlar mı? — (разве) я не делаю? (Ben) yapmıyor muyum? — ты не делаешь? (Sen) yapmıyor musun? (O) yapmıyor mu? — он не делает? (Biz) yapmıyor muyuz? — мы не делаем? — вы не делаете? (Siz) yapmıyor musunuz? — они не делают? (Oular) yapmıyorlar mı? При наличии нескольких сказуемых при одном подлежащем личный аффикс сказуемости может опускаться при всех однородных членах (сказуемых), кроме последнего: Enstitüten çıkıyor, otobüse biniyor, — Мы выходим из института, саeve gidiyoruz. димся на автобус и едем домой. Количественные числительные В сложных количественных числительных десятки предшествуют единицам, сотни — десяткам, тысячи — сотням и т.д. yirmi beş — двадцать пять yüz otuz yedi — сто тридцать семь Порядковые числительные Образуются посредством присоединения к количественным числительным четырехвариантного аффикса -(i)nci: bir + inci = birinci — первый; i üg + üncü = üçüncü — третий; altı + ncı = altıncı — шестой;

58

В сложных числительных аффикс -(i)nci присоединяется только к единицам: üç yüz seksen yedinci — триста восемьдесят седьмой. Аффикс -(i)nci может присоединяться и к словам, близким по значению к числительным: kaç — сколько?, kaçıncı — который, какой (по счету)? son — конец, sonuncu — последний (по счету). Обычно все компоненты сложных числительных составляют одну ритмическую группу и произносятся слитно. Послелоги «sonra» и «evvel» (önce) а) Послелог «sonra» (в самостоятельном значении «потом», «затем»): 1. Управляя именем в исходном падеже, означает «после»: ilk dersten sonra после первого урока senden sonra после тебя saat beşten sonra. После пяти часов. Teneffüsten sonra ders başlıyor. После перерыва начинается урок. 2. Управляя именем, стоящим в основном падеже, означает какойто промежуток времени. В этом случае послелогу «sonra» предшествуют слова, обозначающие какую-либо меру времени (saat — час, gün — день, ау — месяц, yıl — год и т.д.). dört dakika sonra — через четыре минуты üç gün sonra — через три дня yedi ay sonra — через семь месяцев. Послелог «sonra» может управлять одновременно двумя именами, первое из которых стоит в исходном, а второе — в основном падеже, dersten dört saat sonra — через четыре часа после урока. Примечание: При быстром темпе речи (п) в послелоге «sonra» выпадает.

б) Послелог «önce» (evvel). Послелоги «önce» и «evvel» по значению противоположны послелоıy «sonra»: 1. Управляя именем в исходном падеже, они имеют значение «до», «раньше», «перед». teneffüsten önce (evvel) — до перерыва bizden önce (evvel) — до нас, раньше нас. Biz dersaneye öğretmenden — Мы входим в аудиторию önce (evvel) giriyoruz раньше преподавателя. 2. Управляя именем, стоящим в основном падеже, послелоги «önce» и «evvel» имеют значение «тому назад». bir saat önce (evvel) — час тому назад üç hafta önce (evvel) — три недели тому назад.

59

F M 11 Ffflfff l1

"jr Послелоги «önce» и «evvel» могут управлять одновременно двумя именами, первое из которых стоит в исходном, а второе — в основном падеже: ilk dersten dört dakika önce (evvel) за четыре минуты до первого урока. Слово «önce» в самостоятельном значении «сначала», «сперва» синонимично слову «evvelâ»: Önce (evvelâ) Ali okuyor, sonra ben. — Сначала читает Али, потом я. Обстоятельство образа действия выражается наречием, прилагательным в функции наречия или адвербиальным выражением и обычно стоит непосредственно перед сказуемым. Turgut iyi okyor. — Тургут учится хорошо. Rusçaya çabuk çeviiriyor. — На русский язык он переводит быстро. Инверсия сказуемого В стиле неофициального общения в случае сильного логического выделения сказуемого последнее может ставиться в начале предложения. Buradadır o şimdi! .— Здесь он сейчас! Merak etme, gitmiyorum bugün! — Не беспокойся, не уезжаю я сегодня! Закон гармонии согласных Основным содержанием закона гармонии согласных является уподобление (ассимиляция) согласных по принципу глухости-звонкости при согласном наращивании: за звонким согласным основы следует звонкий согласный аффикса, за глухим согласным основы — глухой согласный аффикса. Из рассмотренных до сих пор аффиксов этому закону подчиняются: аффиксы сказуемости 3 л. ед. и мн. числа, аффиксы местного и исходного падежей. Bedri pilottur. — Бедри — летчик. Palto dolaptadır. — Пальто в шкафу. Mektepten geliyor. — Он идет из школы. Alıştırmalar

3. Раскройте скобки: Ben üniversitede (okumamak). Sen eve (gitmemek). Siz arapça (konuşmamak). Onlar bir şey (yapmamak). Sen Ankaraya (gitmemek). Biz (okumamak). Ben ona bir şey (dememek). Niçin size merhaba (dememek)? 4. Поставьте в утвердительной форме: Ben o k u m u y o r u m . Sen b a k m ı y o r s u n . O o t u r m u y o r . Onlar evden çıkmıyorlar. Biz buradan gitmiyouruz. Siz çalışmıyorsunuz. 5. Поставьте в отрицательной форме: Adil bir şey yapıyor. Oraya kimse gidiyor. Teneffüste koridora çıkıyorlar. Çocuk okuyor. Biz fabrikaya gidiyoruz. İlk ders 10 da başlıyor. 6. Составьте четыре предложения, употребив следующие глаголы: öğrenmemek, dememek, yapmamak, bitmemek. 7. Переведите на русский язык: Dersler başlıyor mu? Siz türkçeden bir şey çeviriyor musunuz? Sen türkçe konuşuyor musun? Siz arapça yazıyor musunuz? Dersler bitiyor mu? 8. Заполните пропуски: Sen türkçe öğreniyor ? Ders başlıyor ? Siz bugün okula gidiyor ? Sen bir şey yapıyor Onlar çıkıyor ? Siz derste türkçeye çeviriyor 9. Раскройте скобки: Sen eve (gitmek)? Siz türkçe (konuşmak)? Onlar bir şey (yapmak)? O eve (dönmek)? Siz teneffüste koridora (çıkmak)? Sen (çalışmak)? Поставьте 'сказуемое в вопросительной форме: Biz türkçe öğreniyoruz. Ali arapça okuyor. Dersaneye giriyolar. Ben bir şey diyorum. Kütüphanede çalışıyoruz. Biz rusça konuşuyoruz.

1. Переведите на русский язык:

funduszeue.infoзуя следующие глаголы, составьте четыре предложения со сказуемым в вопросительной форме: konuşmak, bakmak, çıkmak, öğrenmek

1. Siz konuşuyorsunuz. 2. Onlar arapça öğrenmiyorlar. 3. O teneffüste dersaneden çıkmıyor. 4. şimdi rusçadan türkçeye çevirmiyoruz.

Ответьте на следующие вопросы:

2. Заполните пропуски:

1. Ali arapça okuyor mu? 2. Saat beşte kütüphaneye gidiyor musun? 3. Türkçe konuşuyor musunuz? 4. Ona merhaba diyor musunuz? 5. Teneffüste dersaneden çıkıyor musunuz?

Biz bugün oraya gitmiyor Siz arapça yazmıyor „. Onlar bugün gelmiyor

60

61

Переведите на русский язык: Dersler saat dokuzda mı başlıyor? Siz türkçe yazmıyor musunuz? Teşekkür ederim demiyor mu? Biz teneffüste kütüphaneye gitmiyor muyuz? Проспрягайте в отрицательно-вопросительной форме настоящего времени: demek, bağlamak, oturmak. Заполните пропуски: Sen türkçe öğrenmiyor ? Ali saat beşte dönmüyor ? Siz derste arapçadan Çevirmiyor ? Sen okulda okumuyor ? Doktor hastanede çalışmıyor ?

Переведите на русский язык: 1. Kaçıncı ders? Sonuncu ders. 2. Kaçıncı dersane? Dördüncü dersane. 3. Kaçıncı sınıftasınız? Birinci sınıftayız. 4. Siz de mi birinci sınıftasınız? Hayır, ben ikinci sınıftayım. 5. Kaçıncı kattayız? On üçüncü kattayız. 6. Birinci sınıf ikinci kattadır. Переведите .на русский язык: 1. Ben derseneden senden sonra çıkıyorun. 2. Derslerden sonra kütüphaneye gidiyoruz. 3. Önce Nihat çıkıyor, sonra ben. 4. Onlar önce okula gidiyolar. 5. Ben ondan iki gün evvel dönüyorum. 6. Evvelâ sen okuyorsun, sonra ben.

Раскройте скобки:

Раскройте скобки и в нужных случаях добавьте аффикс исходного падежа:

AH şimdi eve (gitmek)? Ben hastanede (çalışmamak)? Filim sekizde (bitmemek)? Siz türkçeden (çevirmemek)? İlk ders dokuzda (başlamamak)? O size merhaba (dememek)?

1. Ders iki saat (sonra) bitiyor. 2. Rusça (sonra) türkçe dersi var. 3. Öğretmen biz (önce) çıkıyor. 4. Saat bir (sonra) kütüphaneye gidiyorum. 5. On yıl (önce). 6. Saat üç (evvel). 7. Sen (sonra).

Ответьте на вопросы:

Переведите на русский язык:

Rusça konuşmuyor musunuz? Siz arapça öğrenmiyor musunuz? Bülent Rizeye gitmiyor mu? Oraya dönmüyor mu?. Teneffüste dersaneden çıkmıyorlar mı? Ders saat onda bitmiyor mu? Türkçeden çevirmiyor musunuz?

1. İkinci ders saat kaçta başlıyor? On dakika sonra. 2. Kaçıncı dersten sonra eve gidiyorsunuz? — Altıncı dersten sonra. 3. Öğretmen kimden önce dersaneden çıkıyor? — Talebelerden önce. 4. Kaç dakika sonra eve dönüyorsunuz? — Elli dakika sonra. 5. İki saat sonra ne yapıyorsunuz? 6. Sen ne zaman (когда) gidiyorsun? — Aliden sonra. 7. Sonuncu ders ne zaman bitiyor? On beş dakika sonra.

Поставьте в отрицательно-вопросительной форме: Sen gidiyorsun. Siz türkçe konuşuyorsunuz. Ben arapça öğreniyorum. O bir şey demiyor. Biz doktora gidiyoruz. Составьте четыре предложения, употребив глагол в отрицательновопросительной форме: yapmak, çalışmak, çıkmak, dönmek. Прочитайте и переведите на русский язык словосочетания: on üç, yirmi iki, otuz beş, kırk dört, elli yedi, yüz dokuz, yüz otuz sekiz, beş yüz altmış, yedi yüz kırk üç, sekiz yüz elli yedi, altı yüz yirmi yedi. Добавьте к следующим числительным необходимый вариант аффикса -(ı)ncı и переведите на русский язык:

Переведите на русский язык: 1. Sen enstitüden gidiyor musun, gitimyor musun? 2. Okuyor mu, okumuyor mu? Okuyor ya! 3. Şimdi bir şey çevirmiyor mu, çeviryor mu? 4. Sen ona bir şey, söylüyor musun söylemiyor musun? (söylemek —говорить) — Bir şey söylemiyorum! 5. Siz çıkıyor musunuz? Поставьте к сказуемому вопросы: а) общего типа: Biz türkçe öğreniyoruz. Ali arapça konuşuyor. Dersaneye gidiyolar. Sen çevirmiyorsun. Ben kütüphaneye gidiyorum. Onlar evden çıkıyorlar. Ders bitiyor. Siz gitmiyorsunuz.

elli üç, yetmiş dört, yirmi sekiz, üç yüz dokuz, bin dokuz yüz yetmiş yedi, yedi yüz doksan bir, iki milyon

62

63

iriflfflflll

6) альтернативного типа: Sen gidiyorsun. Siz arapça konuşuyorsunuz. Ben türkçe öğreniyorum. Onlar çıkıyorlar. Biz evdeyiz. Sen bir şey yapıyorsun. Oraya bir kimse gidiyor. Ders başlıyor. Siz çeviriyorsunuz. Onlar gidiyorlar. Teneffüste

Teneffüste Mehmed'e soruyorum: — Bu derste ne yapıyorsunuz? Çeviriyor musunuz? — Hayır, çevirmiyoruz. Konuşuyoruz. — Nasıl? Arapça konuşmak kolay mı? — Şimdilik güç. — Nasıl konuşuyorsunuz? Öğretmen size sual soruyor, siz de cevap veriyorsunuz, değil mi? — Efendim? — Öğretmen size sual soruyor mu? — Soruyor ya! — Çabuk mu cevap veriyorsunuz? — Наушг! Arapça bu! Şimdilik çabuk cevap vermek kolay değil! — İkinci derste ne yapıyorsunuz bugün? Okuyor musunuz, çeviriyor -musunuz? — Bence rusçadan çeviriyoruz. — Sen nasıl çeviriyorsun? — Rusçadan mı? — Evet. — Çabuk çevirmiyorum. Güçtür. — Ha Derslerden sonra nereye gidiyorsun? — Eve. — Ya akşam? — Akşam da kütüphaneye. Enstitüde

Saat te bütün talebeler dersanededir artık. İkinci zil çalıyor. Saat tam dokuz. Birinci derste türkçe okuyoruz. Bazı talebeler hata yapıyor. Ama bugün hatalar çok değil. Öğretmen bizden memnundur. Sonra türkçeden rusçaya çeviriyoruz. Temrin kolaydır, onun için çabuk geçiyor. Ama rusçadan türkçeye çevirmek şimdilik güç. 45 dakika ne çabuk geçiyor! Gene zil çalıyor. Teneffüs. Teneffüste bazı talebeler kütüphaneye gidiyor, oradan yeni gazete alıyor, okuyorlar. 64

İkinci derste dakika yazıyoruz, sonra da konuşuyoruz. Öğretmen bize sualler soruyor, biz bunlara cevap veriyoruz. Amma şimdilik türkçe konuşmak kolay değil. Onun için biz yavaş konuşuyoruz. Ders bitiyor. Öğretmen bize: Allahaısmarladık, diyor. Biz de ona: Güle güle diyoruz. Ben akşam kütüphaneye gidiyorum. Benden dakika sonra Tahir de geliyor. Beraber derslere çalışıyoruz. KONUŞMA — Merhaba, Tahir. Nasılısın, iyi misin inşallah? — Teşekkür ederim, iyiyim. Sen? — Ben de iyiyim Ne var, ne yok? — Yeni bir şey yok. — Dersler nasıl geçiyor? Her şey yolunda mı? — Yolunda. Öğretmen bizden memnun. Güzel, diyor. — Bugün derste yazıyor musunuz? — Arapça yazmak güçtür, onun için her gün dakika yazıyoruz. — Sonra da konuşuyorsunuz tabi, değil mi? — Konuşuyoruz, konuşuyoruz amma, pek yavaş. Her şey yeni. — Tabi! Türkçe daha kolay, amma biz de şimdilik çabuk konuşmuyoruz. — Hata yapıyorsunuz demek? — Evet. Bazı temrinler pek güç — Öğretmen size çok mu sual soruyor? — Pek çok! Her talebe suale cevap veriyor. Grupta da 6 kişi var. Demek, her gün sual soruyor. — Bugün kaç dakika konuşuyorsunuz? — dakika. Ama bazı günler tam iki saat konuşuyoruz. — Ne güzel! Çok yazmıyorsunuz da onun için. — Tabi, türkçe yazmak kolay — Bugün bütün gün enstitüdesin, değil mi? — Hayırr dersten sonra eve gidiyorum. — Akşam kütüphanedesin tabi? -Evet. — Ne zaman geliyorsun? — Saat 8 de ordayım artık. — Demek, derslere beraber çalışıyoruz? -Tabi ya! — Allahaısmarladık. — Güle güle.

3—

65

Sözler ve deyimler sormak nasıl kolay güÇ

şimdilik sı»HH) cevap .(bi) vermek çabuk akşam bütttn artık zil

çalmak tam

bazı hata ama, amma memnun temcin «Y/ geçmek gene v./ ,' " almak yazmak yavaş gelmek beraber çalışmak tane 66

спросить, спрашивать 1)как, каким образом; 2) что за, какой (по качеству) 1) легкий, нетрудный, несложный; 2) легко 1) трудный, сложный; 2) трудно, сложно 1) пока, пока что; 2)только что вопрос ответ дать, отдать, передать 1) быстрый; 2) быстро; живо; быстрее 1) вечер; 2) вечером весь, целый уже звонок звенеть, звонить; бить (о часах) 1) целый (об отрезках времени); 2) ровно, точно, как раз некоторые, отдельные ошибка но,однако довольный упражнение проходить, переходить вновь, снова, опять 1) брать, взять; 2) купить, покупать писать 1) тихий, медленный; 2) тихо, медленно; тише! осторожно! приходить, прибывать, приезжать; идти (по направлению к говорящему) вместе, совместно работать, трудиться штука (нумератив)

pek her kişi yirmi otuz kırk elli altmış sual sormak cevap vermek onun için derse çalışmak allahaısmarladık güle gUle

inşallah ne var ne yok? yeni bir şey yok her şey yolunda pek çok ne zaman?

очень каждый человек (нумератив) двадцать тридцать сорок пятьдесят шестьдесят задать вопрос, спросить ответить, дать ответ поэтому готовить уроки, готовиться к урокам до свидания до свидания, счастливо! (ответ на предыдущее приветствие) даст(дай)бог что нового? ничего нового, новостей нет все в порядке очень много в какое время? когда? YORUM

1) Личные местоимения «ben» и «sen» в дательном падеже имеют форму «bana», «sana». 2) При наращивании аффиксов к указательным местоимениям bu, şu, o — между основой и аффиксом вставляется (п): bunlar — все эти; şunlar — вон те; buna — этому; ondan — от того, от него и т.д. 3) Местоимение «ne» в позиции перед прилагательным означает «какой», перед наречием — «как», произносится с резким подъемом тона, характерным для восклицательного предложения. Ne güzel hava! — Какая хорошая погода! Ne çabuk okuyor! — Как быстро он читает! Ne çok kitap! — Как много книг! 4) В выражении «onun için» (поэтому) при беглом темпе речи послелог «için» утрачивает первый гласный и объединяется с первым компонентом общим словесным ударением: onunçin. 5) В выражениях «сегодня утром», «сегодня вечером», «сегодня ночью» слово gün (день) неупотребительно. 67

6) Противительный союз «ama» — но, однако. Defter var, ama çok değil. — Тетради есть, но немного. Türkçe okuyor, ama konuşmuyor. — Он по-турецки читает, но не говорит. При подчеркнутом противопоставлении союз «ama» может произноситься слитно с предыдущим словом, завершая собой речевой такт, который характеризуется повышающейся мелодией. Defter var ama, çok değil. —Türkçe okuyor amma, konuşmuyor. Удвоение согласного в союзе «ama» характерно для интонации первого типа: Defter var ama, çok değil. Amma da! — Ну и (резкий подъем тона на первом слоге) Amma da büyük! — Ну и большой! 7) Глагол «sormak» управляет тремя падежами: а) дательным — спрашивать кого-либо: Sana soruyorum б) исходным — требовать с кого-либо, выспрашивать у кого-либо: Benden soruyor в) винительным — спрашивать о ком-либо: Sizi soruyorlar. 8) Слово «memnun» управляет исходным, реже — дательным падежом: Ali senden memnun değildir. 9) Глагол «almak» в значении брать, покупать в управляет исходным падежом: Mağazadan kitap alıyoruz. — Мы покупаем в магазине книги. 10) Глагол «geçmek» в значении «пройти через» управляет исходным падежом: Tren tünelden geçiyor. — Поезд проходит через туннель. 11) Счетные слова (нумеративы): tane (штука) и kişi (человек) — обычно употребляются с количественными числительными: Kaç kitap alıyor? — Сколько книг он покупает? Üç beş tane. — Штук пять. Bugün altı kişi geliyor. — Сегодня приезжает 6 человек. 12) На п р о щ а л ь н о е п р и в е т с т в и е уходящего (уезжающего) «allahaısmarladık» (букв, мы поручили вас (тебя) Аллаху), остающийся отвечает: güle, güle (букв, смеясь, смеясь). Alıştırmalar

Раскройте скобки:

derste nece (sual sormak)? 7. Suallere kim (cevap vermek)? 8. O nereden gazete (almak)? Заполните пропуски: 1. Bana mı soruyorsun? 2. Kime veriyor? 3. Sizi bir soruyor. 4. On beş dakika sonra gene dersaneye 5. Saat kaçta çalıyor? 6. Şimdi her talebe temrin kişiyiz. Поставьте сказуемые в отрицательной форме: 1. Türkçe çabuk konuşmuyorum. 2. Öğretmen benden memnundur. 3. Dokuz kişisiniz. 4. Bütün temrini yazıyorum. 5. Yavaş çalışıyorsunuz. 6. Saat üçte eve gidiyorum. 7. Kütüphaneden kitap alıyorum. 8. Bu akşam derse çalışıyorum. Поставьте сказуемые в утвердительной форме: 1. Bazı öğrenciler çalışmıyorlar. 2. Şef sizi sormuyor. 3. Bir şey okumuyorum. 4. (Sen) temrinde hata yapmıyorsun. 5. Derste çok yazmıyorsunuz. 6. Benden sormuyor. 7. Rusçadan türkçeye çevirmek güç değildir. 8. Bu akşam eve gitmiyorum. Поставьте сказуемые следующих предложений в отрицательно-вопросительной форме: 1. Saat üçte zil çalıyor. 2. Bu kitaptan memnunum. 3. Ondan soruyorsun. 4. Sergey hata yapıyor. 5. Yavaş konuşuyorum. 6. Mehmet yeni gazete okuyor. 7. Dersaneye beraber gidiyoruz. Дайте утвердительный ответ: 1. Şimdi rusçadan mı çeviriyorsunuz? 2. Kütüphaneden buraya mı geliyorsunuz? 3. Bana mı soruyorlar? 4. Kitap mı yazıyorsunuz? 5. Türkçe güç mü? 6. Tatarca kolay mı? 7. Teneffüste arapça mı konuşuyorlar? 8. Bundan sonra eve mi gidiyorsunuz? Дайте отрицательный ответ: 1. Şimdi dersanede bir kimse var mı? 2. Bize mi soruyorsunuz? 3. Yeni bir şey var mı? 4. O kitaptan memnun musunuz? 5. Bu alıştırma kolay mı? 6. Zil çalıyor mu? 7. On dakika sonra eve mi gidiyor? 8. Sonra koridora çıkıyor muyuz?

1. Öğretmen kime (sormak)? 2. Siz (bu) memnun musunuz? 3. Sen nereden (gelmek)? 4. Siz derse çok mu (çalışmak)? 5. Ne zaman zil (çalmak)? 6. Onlar 68

69

Ответьте на вопросы: 1. İkinci ders ne zaman başlıyor? 2. Bu akşam bana geliyor musunuz? 3. Dördüncü ders saat kaçta bitiyor? 4. Nasılsınız? 5. Bütün gün çalışıyor musunuz? 6. Şimdilik burada mısınız? 7. Her öğrenci mi çeviriyor? 8. Bugün dersler çabuk mu geçiyor? 9. Derslere ne zaman çalışıyorsunuz? а) Поставьте вопросы общего типа: 1. Harita burada değildir. 2. İkinci derste yazıyoruz. 3. Rusçadan arapçaya yavaş çeviriyorum. 4. Eve akşam gidiyorum. 5. Öğretmen her talebeye sual soruyor. 6. Benden bir şey soruyor. 7. Öğretmene: Allahaısmarladık, diyoruz. 6) К тем же предложениям поставьте вопросы специального типа. Составьте предложения с вопросами альтернативного типа:

'

1. Bugün, dersler, çok, az. (Bugün dersler çok mu, az mı?) 2. Türkçe, yavaş, çabuk, konuşuyorsunuz. 3. Derste, sual soruyorsunuz, cevap veriyorsunuz. 4. Şimdi, okula, eve gidiyorsunuz. 5. Türkçe konuşmak, güç, kolay. 6. Kütüphaneye dersten sonra, evvel, gidiyorsun. 7. Akşam, evdesin, kütüphanedesin. 8. Teneffüste, konuşuyorlar, gazete okuyorlar. Составьте по одному предложению, употребив следующие слова: nasıl, ama, artık, ne zaman, onun için, her, gene, bazı,pek, altmış. Закончите предложения: 1. Bütün gün kütüphanedeyim, onun için 2. Şimdi derse çalışıyorum, onun için 3. Öğretmen bize pek çok sual soruyor, onun için 4. Az konuşuyorsun, onun için 5. Arapça güçtür, onun için 6. Ahmet hata yapmıyor, onun için Приведите антонимы к следующим словам:

— Birinci kattadır efendim. — Oraya bu koridordan mı geçiyorsunuz? — Tabi ya! 4. — Şimdi bu dersanede misiniz? — Evet, buradayız. — Amma da büyük bir oda! 5. — Defter çok mu? — Çok ama, iyi değildir. 6. — Şimdi bir şey yapıyor musun? — Evet, bir kitap çeviriyorum. — Çok güzel! 7. — Kitap alıyor musunuz? — Alıyorum ama çok değil. Переведите на турецкий язык: 1. — Кто переводит? Вы? - Да, (сударь). — Трудно переводить? — Трудно, но учитель мной доволен. 2. — Вы все время (hep) здесь. Когда вы работаете? — Я уже не работаю. — Вас спрашивает один человек. - Где он? — Он сейчас в библиотеке. — Большое спасибо! До свидания! 3. — Что ты делаешь сегодня вечером? — Еду в больницу. — Очень хорошо! И я тоже туда еду. — В котором часу? — В пять.

sual sormak, almak, gelmek, çok, yavaş, kolay, evvel. Переведите на русский язык: 1. — Kaç kutu alıyorsunuz efendim? — Bana mı soruyorsunuz? — Evet, size. — Elli tane. 2. — Şimdilik Allahaısmarladık! — Güle güle, efendim! 3. — Ne güzel kitaplar! Bunları nereden alıyorsunuz? — Kütüphaneden. — Kaçıncı kattadır kütüphane? 70

71

УРОК 8 Притяжательная форма личных местоимений. Способы выражения принадлежности. Аффиксы принадлежности. Винительный падеж. Повелительное наклонение (2 л. ед. и мн. ч.). Послелог «ile». Озвончение согласных. Выпадение узкого гласного. Притяжательная форма личных местоимений Русским притяжательным местоимениям в турецком языке соответствуют личные местоимения в форме родительного падежа, аффикс которого (-in) имеет четыре фонетических варианта: -ın, -in, -ün, -un. От местоимений ben (я), biz (мы) родительный падеж образуется присоединением аффикса -im. 1-е лицо ед. ч. ben + im = benim — мой 2-е лицо ед. ч. sen + in = senin — твой 3-е лицо ед. ч. о + nün = onun — его 1-е лицо мн. ч. biz + im = bizim — наш 2-е лицо мн. ч. siz -t- ın = sizin — ваш 3-е лицо мн. ч. onlar + m = onların — их Способы выражения принадлежности Аффиксы принадлежности а) Морфологический: Основным способом выражения принадлежности в современном турецком языке является морфологический, характеризующийся наращиванием к основе ударных аффиксов принадлежности, подчиняющихся закону гармонии гласных. Аффиксы принадлежности: 1) После гласных основ; множественное число единственное число -mız, -miz, -muz, -muz 1-е лицо -т 2-е лицо -п -mz, -niz, -nuz. -nüz 3-е лицо -sı, -si, -su, -sû -ları, -leri Примеры:. babamız — наш отец babam — мой отец babanız — ваш отец baban — твой отец babalan —их отец babası — его (ее) отец

72

1-е лицо 2-е лицо 3-е лицо Примеры:

2) После согласных единственное число -im, -im, -um, -um -ın, -in, -un, -ün -ı, -i, -u, -ü evim evin evi

— мои дом — твой дом — его дом

основ: множественное число -muz, -imiz, -umuz, -ümüz -iniz, -iniz, -unuz, -ünüz -ları, -leri

evimiz eviniz evleri

— наш дом — ваш дом — их дом

köyüm — моя деревня köyümüz — наша деревня köyün — твоя деревня köyünüz — ваша деревня köyü — его деревня köyleri — их деревня b) Синтаксический: Синтаксический способ выражения принадлежности употребляется сравнительно редко и, главным образом, при именах собственных: bizim Ayşe — наша Айше sizin Osman — ваш Осман c) Морфолого-синтаксический: Отличается от синтаксического способа наличием аффикса принадлежности при имени, которому в качестве определения предшествует притяжательное местоимение. benim annem — моя мать bizim annemiz — наша мать senin annen — твоя мать sizin anneniz — ваша мать onun annesi — его (ее) мать onların anneleri — их мать При морфолого-синтаксическом способе использование притяжательной формы местоимения обязательно в том случае, если оно находится под логическим ударением: Benim babam gidiyor. — Едет мой отец (а не твой, его и т.д.) Оборот типа -benim oğlum var означает постоянное наличие чего-ли- ¥ бо (кого-либо) у кого-либо: Benim param var. — У меня есть деньги. AJıfunduszeue.infor^ У Ахмеда есть дочь. Аффикс множественного числа предшествует аффиксу принадлежности, падежные аффиксы следуют за аффиксами принадлежности. Примеры: kitaplarım — мои книги odamda — в моей комнате derslerin — твои уроки evinizden — из вашего дома.



73

-ь_

..А

Винительный падеж Образуется с помощью ударного аффикса -ı, -i, -u, -U. Отвечает на вопросы: kimi? (кого?) neyi? ne? (что?). Если основа оканчивается на гласный, между нею и аффиксом возникает -у: Üçüncü dersi okuyoruz. — Мы читаем третий урок. Bu talebeyi tanımıyorum. — Я не знаком с этим студентом. Прямое дополнение оформляется аффиксом винительного падежа только в тех случаях, когда обозначает определенный предмет, действие и т.д., известные собеседнику (читателю). Если же предмет, действие и т.д. не выделяются из числа им подобных, аффикс винительного падежа не оформляется. Винительный оформленный падеж Винительный падеж оформляется в тех случаях, когда: а) Объект обозначается именем собственным: ıtınusu görmüyorum. — Я не вижу Юнуса. б) Объект является уникальным, единственным в своем роде предметом или же единичным в известной, конкретной обстановке. Bulutlar göğü kaplıyor. — Тучи заволакивают небо. Turgut kapıyı açıyor. — Тургут открывает дверь. Объект выражен личным или указательным местоимением: ıüsmi seni arıyor. — Хюсню ищет тебя. Bunu kime yazıyorsun? — Ты кому это пишешь? Вопросительное местоимение «kim» (кто) в позиции прямого дополнения всегда оформляется аффиксом винительного падежа, тогда как вопросительное местоимение ne (что) может быть и не оформлено ' винительным падежом: Kimi arıyorsunuz? — Кого вы ищете? Neyi arıyorsunuz? — Что (именно) вы ищете? Ne arıyorsunuz? — Что вы ищете? ^^г) Объект передан географическим названием: Turistler İstanbulu geziyorlar. — Туристы осматривают Стамбул. д) Имя имеет определение, выраженное указательным местоимением: Şu kitabı okuyorum. — Я читаю вон ту книгу. Bu paltoyu alıyor musun? — Ты покупаешь это пальто? е) Когда объект действия является известным в силу того, что о нем шла речь или же подразумевается говорящим:

74

;

Aceba Re§at niçin рагауХ — Интересно, почему Решат не vermiyor? отдает денег? Pencereyi mi açıyorsun? — Ты открываешь окно? ж) Когда действие распространяется на объект в полном его объеме: Yazı daima buralarda — Лето мы всегда проводим в geçiriyoruz. этих местах. Примечание: Если действие распространяется на часть объекта, прямое дополнение оформляется аффиксом исходного падежа.

Ben şu balıktan alıyorum. — Я покупаю вон той рыбы, (часть) Ben su balığı alıyorum. — Я покупаю вон ту рыбу, (всю) Balıkalıyorum. — Я покупаю рыбу, (неопределенное кол-во любой рыбы)

V Прямое дополнение, отделенное от сказуемого (глагола) другими членами предложения, оформляется аффиксом винительного падежа, ı Ekmeği Nihat alıyor. — Хлеб покупает Нихат. Примечание: По соображениям защиты нужного смысла прямое дополнение, обозначающее неопределенный предмет, даже при условии непосредственного местонахождения перед сказуемым может оформляться аффиксом винительного падежа.

Akşamı bekliyor. — Он ждет вечера. Akşam bekliyor, — Он ждет вечером.

Винительный неоформленный падеж Прямое дополнение не принимает аффикса винительного падежа, если оно: а) Выражено именем существительным, которое только уточняет значение глагола: Şükrü kitap okuyor. — Шюкрю читает книгу. (В значении: Шюкрю занят чтением.) Selim çay içiyor. — Селим пьет чай. (В значении: Селим занят чаепитием.) б) Выражено именем существительным, обозначающим совокупность одинаковых, однородных предметов, каждый из которых потенциально мог бы быть объектом данного действия: Ferit bana bilet alıyor. — Ферид берет для меня билет. Ben gazete alıyorum. — Я покупаю газету. Fabrika araba çıkarıyor. — Завод выпускает машины. (Объектом в данном случае может быть соответственно любой экземпляр газеты, любой билет того же назначения)

75

™И

tir. — Этот стол шире. При наличии предмета, с которым производится сравнение, объект принимает аффикс исходного падежа, причем слово «daha» в этом случае может быть опущено. Selim senden büyüktür. — Селим старше тебя. Bedava sirke baldan tadıdır. — Бесплатный уксус слаще меда (поговорка). Onlar sizden çok çalıştılar. — Они работали больше, чем вы (больше вас). Словосочетание «çok daha» означает «гораздо», «куда». О, sizden çok daha küçüktür. — Он гораздо младше (моложе) вас. б) Превосходная степень образуется с помощью слова «en» («самый»): en iyi — самый, лучший, наилучший en kısa — самый короткий, кратчайший 1 en çalışkan talebe - самый (наиболее) прилежный ученик en çok neyi seviyorsun? — Что ты любишь больше всего?

ПО

Деепричастие на -(y)ip

1) 4-х вариантный ударный аффикс -(y)ip, присоединяясь к основе глагола, обозначает действие, предшествующее, реже происходящее одновременно с действием, выраженным сказуемым. Masa başına oturup kahvaltı etmeğe — Сев за стол, они приступили к bağladılar. завтраку. İğimizi bitirip-sinemaya gittik. — Закончив свою работу, мы пошли в кино. Аффикс -(у) ip не влияет на качество предшествующего ему широкого гласного. başlayıp — начав, начиная dönmeyip — не вернувшись, не возвращаясь 2) С помощью деепричастия на -(y)ip может быть «сокращена» любая глагольная форма. Oturyor ve kitap okuyor. — Oturup kitap okuyor. Yataktan kalktım ve yüzümü — Yataktan kalkıp yüzümü yıkadım. yıkadım. Git ve bir kilo süt al. — Gidip bir kilo süt al. Hasanı görmedik, parayı vermedik. — Hasanı gurup parayı vermedik. Как видно из последнего примера, деепричастие на -(y)ip «сокращает» и аффикс отрицания -ma/-me. Время действия, выраженного деепричастием, обычно определяется по сказуемому. Прямая речь

Одним из распространенных способов сочетания прямой и авторской речи является бессоюзный: сказуемое авторской речи выражено глаголом demek; прямая речь предшествует сказуемому авторской. Asımı görüp, nereye gidiyorsun? — Увидев Асыма, я спросил: dedim. — Куда ты идешь? Kız, kardeşim sizi bekledi, dedi. — Мой брат ждал вас, — сказала девушка. ': Если сказуемое авторской речи выражено не глаголом demek, а каким-либо другим глаголом, оно отделяется от авторской речи союзным словом diye (букв.: сказав). Orada neler gördünüz diye sordum.

— Я спросил: — Что вы там видели?

7. Укажите возможные способы перевода следующих словосочетаний:

Alıştırmalar

bir doktor, bir kitap, bir sen.

1. Заполните пропуски одним из следующих послелогов için, ile, sonra, evvel:

8. Переведите на турецкий язык следующие словосочетания:

Sen iki mektup var. Siz kim gidiyorsunuz, Ali ile mi? Saat bir burada kimse kalmadı. Kütüphaneye ne gidiyorsun? Hikmet kardeşi aynı okulda okuyor. Akşam bilet var mı? Siz de çok güzel bir şey aldık. Bir saat buradaydı. Ahmet ancak bir buçuk saat döndü. Sen ne meşgulsün? Hasan beraber mi yemek yedin? İş sinemaya gidelim.

широкий стол; какой-то человек; один дом; какой-то старый дом; новые дома; широкий стол; один широкий стол; широкие желтые столы. 9. Заполните пропуски аффиксами 1 л. ед. или мн. числа желательного наклонения:

2. Объясните употребление оформленного и неоформленного винительного падежа в следующих предложениях:

Sana kahve ver mi? Ben de gitme Kahvaltı için bir şey al Vaktimiz az, kalma (Biz) bunu yapma Ben de mi çevir Kiminle konuş? Ne yap ? Ben nereye otur Ben onu da mı davet etme ? Size şu balıktan koy ? Bu trenle mi git? Akşam ne zaman gel? Biz gel mi, gelme mi? Kal

Asım, pencereyi aç! Sen yüzünü yıkadın mı? Sütü kim içti? Kahve aldın mı? Bu adamı sen gördün. Radyoyu açtılar. Bana bir kitap verin. Fahri'yi de davet edin. Çocukları köye gönderiyorlar. Bir de baktım ki çocuk suyu içti! Kutuyu nereye koydun? Beni dinle. Köfteyi şuna koy. O vazifesini yapıyor. Cümleyi çevirdik. Tencereyi al, onlara çorba koy. Mektubu Fazıl'a yazıyorsun, değil mi? Yeni bir şey anlatıyor. Çantayı almadı. Parayı kime verdiniz? Cevdet'e para gönder. Bütün gazeteleri okumayın. Sizi bekliyorlar. Peynirle yağ aldılar.

Поставьте к сказуемому вопрос альтернативного типа: Asıma yardım edelim. Bu filme bilet alayım. Beyaz peynir alalım. Tiyatroya gidelim. Замените вопросительную частицу необходимым по смыслу вопросительным словом:

3. Дополните, где это требуется по смыслу, аффикс винительного падежа: Ben bir şey almadım. En iyi kalem verdik. Vazifen yaptın mı? Şu sen mi içtin? Ondan ne aldın? — Birkaç mektup aldım. Bu cümle çevirdiniz mi? Yatak topladım. Sana para gönderdik. Akşam bekliyoruz. Pencere aç. Kahve seviyor musunuz? Birkaç tane de sandviç alalım. Şu kostüm giy. Filim gördük.

Sinemaya mı gidelim? — Nereye gidelim? Çocuklar, burada mı kalalım? Kahve mi içelim, anne? İşe şimdiden mi başlıyalım? Parka tramvayla mı gideyim, otobüsle mi? Раскройте скобки, употребив формы 1л. желательного наклонения:

4. Поставьте к подчеркнутым словам вопрос специального типа: Bedrinin kalemini aldım. Ayşe sütü içti. Sen kitap okuyorsun. 5. Переведите на русский funduszeue.infoıyı açınız. Bardağı şuraya koy. Adamı sen de gördün. Radyoyu açınız. Son haberleri dinlediniz mi? Bir şey aldın mı? Bana bir kitap ver. O da bir şey okumak istiyor. Ahmedi de davet et. Yarın saban onları şehre gönderiyorlar. Bunu işitmedik. Kime mektup yazıyorsun? Hasana para gönder. 6. Составьте из следующих слов десять определительных словосочетаний:

$

Size köfte (vermemek)? Bir kahve mi (içmek)? Saat yedide (kalkmak). Sütten niçin (almamak)? Sofrayı (toplamak). Sinemaya (gitmek). Bugün burada (kalmak). Sandviç te mi (almamak)? Sokağa (çıkmak). Akşam oldu, eve (dönmek). Переведите на русский язык: Kardeşi senden 3 yaş büyük. Bu kitap o kitaptan enteresan mı? O filim daha iyidir. İstanbul İzmirden çok daha büyüktür. Selim arkadaşından çok çalıştı. Arapça Türkçeden daha güçtür. Selim grupumuzun en çalışkan talebesidir. O senden daha çabuk konuşuyor. Bu iş daha kolay. Benden kaç yaş büyüksünüz? — Sizden üç yaş büyüğüm. Bu beş öğrenciden en çalışkanı, Ömer(dir).

dolap, defter , yeşil, beyaz, sarı, kutu, kırmızı, öğretmenler, genç, ihtiyar, dersane, hanım, geniş, iyi, güç, saat, sualler, hata, büyük.



Переведите на турецкий язык:

Переведите на турецкий язык:

Гораздо больше. Моложе на пять лет. Около 25 метров. Разве Касым старше тебя? Эта комната лучше. Эсма учится лучше, чем ее брат. Вы читаете быстрее его. Он моложе тебя на три года. Кто у вас самый опытный техник? Она не прилежнее твоей сестры. Я старше твоего брата на семь лет. Разве Фахри моложе Джевдета? Кому ты отдал самую большую книгу? Разве они говорят по-турецки лучше тебя? Этот сад хуже того (сада). Разве Стамбул меньше Анкары? Мы едем быстрее.

1. «Подождите меня здесь», — сказал Махмуд. 2. Его отец спросил: «Куда вы направляетесь?» 3. «И мне поехать?» — спросил я. 4. Скажите, у него нет времени. 5. Увидев Салима, мы спросили: «Почему ты до сих пор не позвонил?» 6. «Садитесь к радиоприемнику, — сказал Осман. — Послушаем последние известия.»

Составьте предложения, используя следующие словосочетания: daha genç, daha çalışkan, en çalışkan, çok çalışkan, en iyi, çok daha. Образуйте деепричастия на -(y)ip от глаголов: dinlemek, yemek, görmek, giyinmek. В отрицательной форме: teşekkür etmek, uyanmak, almak, girmek. Определите, какую грамматическую форму «сокращает» деепричс стие на -ip: Koridordan geçip bir odaya giriyorlar. Osmanı görüp konuşmadım. Gidip bir Şey alayım. Masa başında oturup bir şeyler yazıyor. O adam tramvaya binip gitti artık. Selim dolaba bakıp, burada da bir şey yok dedi. Çok çalışıp işi vaktinde bitirdik. Eve dönüp derslerine çalışmaya başladı. Sekizde giyinip sofra başına oturdular. Asım uyanıp saate baktı. Lokantaya gitmeyip eve gitti. Заполните пропуски аффиксом деепричастия -(y)ip: Sofra başına otur yemeğe başladım. Yatakta yat kitap okuyor. Sinemaya git bilet aldık. Eve dön hemen yatağa gireyim. Git yemek yiyeyim. Haberi dinleme gittiler. Defterimize bak , bu ne bu? dedi. Bir iki saat sonra buradayım de gitti. Onlar bizi bekleme şehre döndüler. Замените первую из двух глагольных форм деепричастием на -(y)ip: Okuldan döndüm, yemek yedim. Masa başmda oturuyor, annesine mektup yazıyor. Gidelim mağazadan peynir, salam alalım. Oturun, yazın. Gideyim, kahve var mı, bakayım. Kitabı okuyunuz ve çeviriniz. Bakmak ve görmek lâzımdır. Сделайте грамматический анализ следующих предложений:

Kahvaltı

Dün pazar günü idi. Sabahleyin dostum Selim bir gezinti yapmayı teklif etti. Ben: — Yapalım, dedim. Ama bir buçuk saat sonra. Kahvaltı etmedim daha. Vaktim yoktu. Selim memnun oldu: — İyi ya işte! dedi. Benim de karnım aç. Şimdi bir lokantada beraber kahvaltı ederim. — Lokantalar açık mı artık? Şimdi tam dokuz. — Dokuz mu, dedin? Demek çoktaan açık! 10 dakika sonra bir lokantada idik. Birçok masalar boştu. Birine oturduk. Selim hemen üsteye bakıp: — Sosis istiyor musun? dedi. — Hayır Salata varsa alalım. — Salata mı? Bir dakika, bakıyım Ha, var. Demek, senin için bir salata Ben de etlilerden alayım. — Al canım Şimdi de şeylere bakalım peynirlere. Beyaz peynir var mı acaba? — Var ya! — Bir tane de ondan alalım. — Sana ne işmarlayım (=ısmarhyayım): çay mı, kahve mi? — Kahve Sütlü ama - Peki. — Birkaç dakika sonra bütün bunlar masamızdaydı. Yiyip içmeğe başladık. Ben beyaz peyniri çok seviyorum. Bu sefer peynir fevkalade idi. Onu memnuniyetle yedim. Selim bana: — Sana salamdan vereyim mi? dedi — Teşekkür ederim, istemiyorum. Sonra Selim çayını içti, ben kahvemi. Kahvaltı parasım verip lokantadan dışarı çıktık.

1. Orhan, iki gün sonra gelin dedi. 2. Kardeşi, onu ben de gördüm dedi. 3. Ne oldu? dedik. 4. Tevfîk dostuna, vakti yok, dedi. 5. Biz de gitmek istiyoruz, diyeyim mi? 6. Aldın diyelim. 7. Bugün meşgulüm, diyor. 8. Her şey yolunda, deyin.



öğle yemeği Pazar günü dostlarımdan Tahir'le Veli'yi yemeğe davet ettim. Saat üç için sözleştik. Veli vaktinde geldi. Tahir'in ise, bir işi çıktı, onun için yirmi dakika geç kaldı. Heşbeşten sonra hemen sofra başına oturduk. Sofrada neler neler yoktu! Salam, peynir, tereyağı, konserve, türlü çerezler Bardaklara bira koydum. Biralarımızı içip çerezlere başladık. Ben «şundan alın, bundan tadın» diye ikram ediyorum, çocuklar da memnuniyetle yiyorlar. İştahları yerindedir, maşallah. Veli bilhassa etli salatayi beğendi, Tahir'le ben de peyniri. Bir zaman sonra çorba geldi. Tencereyi açıp çocukların tabaklarına (ondan) koydum. Çorbayı içip bitirdik. Tahir'e: — Sana balık koyayım mı? dedim. — Teşekkür ederim, ben balığı pek sevmiyorum. Köfteden koy. — Buyur canım. Patates? — Ondan da bir parça. KONUŞMA Hüsnü — Haydi çocuklar! Sofra başına! Tahir — Ben nereye oturayım? Hüsnü — Sen şuraya otur. Veli buraya Çere/lerden başlıyalım, değil mi? Veli — Tabi ya! Bana lütfen şu salamdan koy. H. — Estağfurullah. Buyur canım Daha da koyayım mı? V. — Yeter kuzum. Teşekkür ederim. H. — Tahir, sen niçin bir şey almıyorsun? T. — Ben mi?.. Şişeleri açıyorum da . H. — Eee? Açtın mı artık? T. — İki tanesini açtım. . V. — Şimdilik yeter. Haydi, birayı bardaklara koy bakalım. H. — Şu balığı nasıl buldunuz? V. — Ben ondan tatmadın daha. H. - Tat canım, tat!.. Eee? Nasıl? V. — Fevkalâde! H. — Ben size demedim mi? Üstüne yoktur! T. — Peynir de çok güzel. H. — Afiyet olsun. Tereyağdan niçin almadın sen, tereyağdan? T. — Nasıl almadım! Aldım da yedim artık. V. — Maşallah. Şimdi de de etli salatadan al bakıyım Ben onu pek beğendim. T. — Yağlı beyaz peynir daha güzel amma

V. — Ne dedin, ne dedin? Beyaz peynir mi daha güzel?.. Salatadan mı güzel? Amma da yaptın ha! H. — Renk ve zevk üzerine münakaşa olmaz, değil mi ya? Onun için münakaşa etmiyelim!.. Siz yemeğe bakın, çocuklar! Ben de gidip çorba hazır mı bakıyım. T. — Çerezler yeter artık, değil mi? V. — Ben de onu dedim. H. — Çorba geldi. Tencereyi nereye koyayım? Ha şuraya. Çorbayı koymak ta, senden Veli. V. — Koyayım. Ver bakıyım tabağım! H. — Çok koyma amma. Karnım aç değil V.-Peki. H. — Tahir! Ne o? Çorbayı niçin içmiyorsun? Beğenmedin mi yoksa? T. — Yoo! Çorba güzel amma pek sıcak! H. — Veli, şu ekmekten bir iki parça ver. V. — Rica ederim, kuzum. H. — Mersi! (Tahir'e) Çorbanı içtin mı artık?.. Sana balıktan ikram etmiyorum. Onu sevmiyorsun çünkü T. — Bir köfte koy, yeter. H. — Patatesten koymıyayım mı? T. — Bir parça Teşekkür ederim. H. — Estağfurullah Veli, nasıl, balığı beğendin mi? V. — Çok. Sen Tahire bak amma, Tahire! Köftesini iştahsız iştahsız yiyor. H. — Ne o, Tahir? Köftenin tadı mı yok, yoksa iştahın mı? T. — Tadı var amma, tuzu az. V. — İşte tuzluk, görmüyor musun? H. — Kompostoyu ver bakıyım. V.-Efendim? H. — Aa! Kompostoyu ver dedim. İşitmedin mi yoksa? V. — Affedersin canım. H. - Estağfurullah. pazar gtlntl teklif etmek boş

liste sosis salata

Sözler ve deyimler воскресенье, воскресный день; в воскресенье предложить 1) пустой; 2) свободный, незанятый 1) список, перечень; 2) меню сосиски салат (блюдо)

et peynir yeşil salata beyaz peynir ısmarlamak içmek sevmek fevkalâde

salam davet etmek davetli söz vaktinde yağ tereyağı türlü tUrlU turlu çerez bardak (ğı) bira tatmak tat (di) tatlı ikram etmek iştah bilhassa beğenmek çorba tencere tabak (ğı) patates lütfen şişe bulmak sıcak (ğı) ekmek (ğı) igitmek komposto gezinti yapmak iyi ya işte!

мясо сыр салат (растение) брынза заказывать 1) пить; 2) курить; 3) есть (суп) любить необычный, необычайный, исключительный; чрезвычайный колбаса приглашать; звать приглашенный, гость слово; слова, речь вовремя масло, сало, жир сливочное масло разные, различные самые разнообразные закуска (к обеду) стакан пиво пробовать, попробовать, отведать вкус вкусный угостить, предложить аппетит особенно, в особенности нравиться суп кастрюля тарелка, блюдце картофель пожалуйста (при просьбе) бутылка, флакон, пузырек найти, обнаружить 1) горячий, жаркий; 2) жара, зной хлеб слышать, услышать компот совершить прогулку вот и хорошо!

karnım aç memnuniyetle geç kalmak hoşbeşten sonra bir parça estağfurullah yeter! Üstüne yok afiyet olsun amma da yaptın ha! renk ve zevk Üzerine münakaşa olmaz rica ederim

я голоден, я хочу есть, мне хочется есть с удовольствием опоздать после обмена (обычными) приветствиями немного 1) не за что, не стоит благодарности; 2) что Вы (ты)! довольно!, хватит!, достаточно! лучше (его) быть не может, лучше не найдешь (не придумаешь) приятного аппетита; кушай(те) на здоровье ну (ты) и сказал! о вкусах не спорят (погов.) прошу (Вас, тебя).

YORUM

1) С помощью аффикса -leyin образуется ряд наречий времени: sabahleyin — утром akşamleyin — вечером geceleyin — ночью 2) Глагол «teklif etmek» (предлагать) требует дополнения в винительном падеже. Köye gitmeği teklif ediyorum. — Я предлагаю поехать в деревню. 3) Частица «ise» (в самостоятельном значении — «если») может выступать в функции противительного союза «а», «же»: Vaktin varsa gidelim. — Пойдем, если у тебя есть время. Peynir iyi ise al. — Если сыр хороший, купи. Ali gidiyor, bense kalıyorum. — Али уезжает, а я остаюсь. 4) öğle yemeği — обед (букв.: полуденная еда) 5) Одним из способов выражения интенсивной степени качества является редупликация имен прилагательных: ye§il yeşil — зеленый-презеленый türlü türlü — самые разнообразные. 6) Глагол «beğenmek» (нравиться, понравиться) требует прямого дополнения в винительном падеже: Hasan peyniri beğenmiyor. — Сыр Хасану не нравится. Bu filmi çok beğendim. — Эта картина мне очень понравилась.



7) Модальное слово «haydi» (hadi) выражает побуждение к действию. Haydi, gidelim! — Ну, пошли! Hadi otur! — А ну-ка садись! 8) Kuzum — обращение, синонимичное canım: «милый», «голубчик», «дорогой». Kuzum, şu kalemi ver bakıyım. — Дорогой, дай-ка мне вон ту ручку. Ne yapıyorsunuz, kuzum! — Голубчик, что Вы делаете! 9) Глагол «ikram etmek» (угощать кого-л.) требует дополнения в дательном падеже: Onlara meyva ikram ettik. — Мы угостили их фруктами. Bana bir sigara ikram etti. — Он предложил мне сигарету.' 10) Имя существительное «çorba» (суп) сочетается с глаголом «içmek» (пить), но не «yemek» (есть)! Çorba içtik. — Мы съели супу. 11) 4-вариантный ударный аффикс -siz образует имена прилагательные, указывающие на отсутствие конкретного лица, предмета, признака и т.п., соответствуя русскому предлогу «без» и приставкам «без-», «не-»: sensiz — без тебя tecrübesiz — неопытный işsiz — безработный. 12) Прилагательные на -siz в большинстве случаев антонимичны прилагательным на -li: tatlı — вкусный tuzlu — соленый tatsız — невкусный tuzsuz — несоленый. Alıştırmalar Раскройте скобки: 1. Dostum sinemaya gitmeyi (teklif etmek). 2. Mithat sabahleyin süt içmeyi (sevmek). 3. Orhan yarın için kaç kişi (davet etmek)? 4. Kardeşim, şimdi beni nasıl (bulmak)? 5. Annen dün bana çok güzel (ikram etmek). 6. Çorbanızı artık (içmek)? 7. Bana (yeşil salata) niçin ikram etmiyorsun? Заполните пропуски, использовав лексику десятого урока: 1. Lokantaya gidiyorum, karnım 2. Benimle beraber bir gezinti istiyor musun? 3. Sana beyaz koyayım mı? 4. Ziya annesini de mi davet? 5. Bundan tadın, rica ! 6. Üstüne yok mu dedin? Ama da 7. Arkadaşınız dün tiyatroya geç ? 8. Kaç şişe alayım?

Поставьте в отрицательной форме: 1. Ali salatayı beğeniyor. 2. Bana çorba ikram etti. 3. Kompostoyu iyi buluyorum. 4. Sana ekmek vereyim mi? 5. Çorba sıcaksa, içeyim. 6. Biranızı içtiniz mi? 7. Tadalım bu biradan. Поставьте в утвердительной форме: 1. İşitmediniz mi? 2. Şu tabak sizin değil mi? 3. Siz de mi davetli değilsiniz? 4. Bardağıma bira koyma. 5. Boris şişeleri güzel açmıyor. 6. Konserveden alma! 7. Sofra başına oturmıyahm! 8. İştahım yerinde değildir. Дайте утвердительный ответ: l. İştahınız var mı? 2. Şu salatanın tuzu yok mu? 3. Etli salata yeşil salatadan güzel mi? 4. Biraz sonra gezinti yapalım mı? 5. Şimdi karnınız aç mı? 6. Çorbayı iştahsız mı içtiniz? 7. Köfteniz tatsız mı? 8. Dostunuza peynir ikram ettiniz mi? 9. Patates varsa ısmarhyayım mı? Дайте отрицательный ответ: l. Sofra başına sensiz mi oturdular? 2. Sana bir sigara ikram etti mi? 3. Balık sıcak mı? 4. Bir şey içelim mi? 5. Çerezlerden bir şey ısmarhyayım mı? 6. Şu yemekten tattınız mı hiç? 7. Bir şişe bira yeter mi? Ответьте на вопросы: l. Dün nerede öğle yemeği yediniz? 2. Yemeğe kimi davet ettiniz? 3. Yemeklerden hangisi bilhassa tatlıydı? 4. Çorbayı nasıl buldunuz acaba? 5. İştahınız yerinde miydi? 6. Dostunuz çorbayı iştahsız mı içiyor? 7. Dostunuza ne ikram ettiniz? Составьте предложения альтернативного типа, используя данные слова: 1. Sosis, köfte, alıyorsun. 2. Köftenin tuzu, var, yok. 3. Arkadaşınız vaktinde geldi, geç kaldı. 4. Karnınız aç, değil. 5. Öğle yemeğinden sonra sigara içtiniz, gezinti yaptınız. 6. Balığı iştahla, iştahsız, yediniz? 7. Çerezlerden, salam, beyaz peynir, ısmarhyayım. 8. Etlilerden, balıklardan, alalım. Составьте по одному предложению, употребив следующие слова: rica ederim, yeter, bir parça, hoşbeşten sonra, tencere, türlü, fevkalâde, liste, pazar günü, lütfen.



Используя аффиксы -sız, -h, образуйте антонимы от следующих прилагательных: etli, adsız, çocuklu, tecrübesiz, sütlü, çantasız, şapkalı, lokantasız, vazifeli, haritasız, masasız. Ответьте на вопросы, используя слова из скобок: 1. Yemeğe kimi davet ettiniz? (arkadaşım Ahmet)? 2. Ne teklif ettiniz (lokantaya gitmek)? 3, Hangi yemeği beğendiniz (yeşil salata)? 4. Dostunuza ne ikram ettiniz (çikolata)? 5. Bardaklara ne koydunuz (bira)? 7. Hangi yemeği bilhassa seviyorsunuz (balık)? Переведите на турецкий язык и инсценируйте диалог: — Дорогой, что будем брать? — Я не голоден. Возьму только кофе. — Ну и сказал! Нельзя же обойтись без еды. Слушай, я предлагаю мясного не брать, очень жарко, правда? Давай возьмем что-нибудь из закусок и две бутылки пива. — Одной достаточно! — Вот и хорошо! Договорились. Дай-ка меню, пожалуйста Спасибо Сыр Колбаса мясной салат. Берем? — Я же сказал, что совсем не голоден! Я обедал в четыре часа, а сейчас семь часов. — Ты вечером ничего не ешь? — Да, для меня достаточно хорошего обеда. Но завтракаю я с большим аппетитом. — Ну, а я возьму салат и брынзу. Если колбаса хорошая, и ее немного.

1. Расскажите, где и с кем вы обедали и что заказали на обед. 2. Уговорите своего приятеля зайти к вам пообедать. 3. Откажитесь от приглашения на обед, сославшись на то, что уже пообедали в столовой. Перечислите блюда, из которых состоял ваш обед.



У Р О К 11 Сочетание имен существительных (изафет II типа). Послелоги-имена. Будущее-категорическое время. Обстоятельство времени на -diktan sonra. Слово «kendi» в функции местоимений. Послелог «kadar». Сочетание имен существительных (изафет II тина) Изафет II типа характеризуется наличием аффикса принадлежности 3 лица при втором компоненте сочетания (определяемом). Первый компонент (определение) аффиксов не принимает. сер saati(saat + i) — карманные часы uçak fabrikası (fabrika + sı) — авиационный завод Относительный изафет выражает. а) отношение видового понятия к родовому duvar saati — стенные часы kule saati — башенные часы kadın saati — дамские часы kol saati — наручные часы сер saati — карманные часы б) обращение предмета к его названию: Ankara şehri — город Анкара Kızılırmak nehri — река Кызылырмак Cumhuriyet gazetesi — газета «Джумхуриет» в) отношение к слову, заключенному в кавычки (выражению, прямой речи): Biz zamiri — местоимение «мы» X plânı — план «X» Dur! emri — приказ «стой!» г) отношение к действию или состоянию, выраженному инфинитивом: uyumak arzusu — желание спать gitmek lüzumu — необходимость уехать. Посредством относительного изафета выражаются также: а) возраст: 2Ü yaşı — двадцать лет, двадцатилетний возраст Orhan 25 yaşındadır.— Орхану 25 лет.

б) летоисчисление: yılı - год Но: yıl — лет (отрезок времени) в) месяцы: eylül ayı — сентябрь месяц Emin eylül ayında geldi. — Эмин прибыл в сентябре (месяце). Примечание: Аффикс принадлежности ставится после аффикса множественного числа: ders kitapları — учебники



В турецком языке многие сложные слова представляют собой изафетные словосочетания II типа: ayakkabı — обувь (ayak — нога; kab — покрышка) boyunbağı — галстук (boyun — шея; bağ — связка) denizaltı — подводная лодка (deniz — море; alt — низ). Оба компонента относительного изафета входят в состав одного речевого такта. Фразовое ударение обычно оформляется на первом компоненте. Puşkin müzesi — музей им. Пушкина На второй компонент фразовое ударение падает лишь при перечислении или противопоставлении. 1) Erkek palto, kostüm ve şapkaları — мужское пальто, костюмы и шляпы Ankara, İstanbul ve İzmir — анкарские, стамбульские и изgazeteleri мирские газеты 2) Çay tabağı değil, (çay) kaşığı — Я просил не (чайное) блюдце, istedim. а чайную ложку. Послелоги-имена Помимо послелогов в турецком языке существует особая категория имен, так называемых послелогов-имен, которые служат, главным образом, для выражения пространственных отношений и соответствуют в этой своей функции русским пространственным предлогам и наречиям места. К числу послелогов-имен относятся следующие знаменательные слова, имеющие значение как имен существительных, так и имен прилагательных: ön — 1) перед, передняя часть; 2) передний arka — 1) спина, задняя часть; 2) задний üst — 1) верх, поверхность; 2) верхний alt — 1) низ, нижняя сторона; 2) нижний İÇ — 1) внутренность, нутро; 2) внутренний dış — 1) наружная сторона, внешность; 2) внешний, наружный ara — 1) расстояние, промежуток; 2) промежуточный yan — 1) бок, боковая сторона; 2) боковой karşı— l) противоположная сторона; 2) противоположный orta — 1) середина, центр; 2) центральный, средний üzer — 1) верх, (üzer частично является дуплетом служебного имени üst) baş — 1) голова, начало; 2) главный, старший



f ı ııififff

чı

Ab.

Kitabı masanın üstüne koy. — Положи книгу на стол. Defter masanın üstündedir. — Тетрадь на столе. Lâmbayı masanın üstünden sen mi — Что, ты взял лампу со стола? aldın? Аффикс родительного падежа при первом компоненте изафетного сочетания может быть опущен, если последний обозначает: а) неопределенный предмет: Bir mağaza önünde durdular. — Они остановились перед каким-то магазином.

б) предмет в собирательном значении: su üstünde — на воде köprü altlarında — под мостом (доел.: под мостами) karlar altında — под снегом в) первый компонент представляет собой изафетнос со1 İÇTİ evin kapısı önünde — перед дверью дома (у входа в дом). Аффикс родительного падежа может быть опущен также в том случае, если речь идет об уникальном или единственном в данной конкретной ситуации предмете: İstanbul önlerinde — на подступах к Стамбулу Примечания: 1) Между двумя именами существительными, за которыми следует служебное имя «ara», ставится послелог «ile»: masa ile dolap arasında — между столом и шкафом; 2) В сочетании с именами существительными, обозначающими отрезок времени, «içinde» имеет значение «в течение», «за»: Osman 3 gün içinde görünmedi. — Осман не появлялся в течение 3 дней. Bu işi iki hafta içinde yapacaksın. — Эту работу ты должен выполнить за 2 недели. 3) К служебным именам присоединяются аффиксы принадлежности не только 3-го, но также 1 и 2-го лица ед. и мн. числа. (Benim) yanımda — рядом со мной (Senin) önünde — перед тобой (Bizim) aramızda — между нами, среди нас (Sizin) kargınızda — напротив вас. д

- .

.„,

.ц-«. funduszeue.info^у VAJ~1\

Будущее-категорическое время Образуется посредством присоединения к основе глагола аффиксов •(y)acak/-(y)ecek и личных аффиксов. В 1 лице ед. и мн. числа конечный согласный аффикса -(y)acak/-(y)ecek озвончается. В остальном образование любых форм будущего-категорического времени аналогично образованию соответствующих форм настоящего времени. Переводится на русский язык будущим временем глагола совершенного и несовершенного вида. Ben bekliyeceğim — я подожду, я буду ждать Sen beklİyeceksin — ты подождешь, ты будешь ждать О bekliyecek — он подождет, он будет ждать Biz bekliyeceğiz — мы подождем, мы будем ждать Siz bekliyeceksiniz — вы подождете, вы будете ждать Onlar bekliyecekler — они подождут, они будут ждать

Обстоятельство времени, образованное путем присоединения к ос-1 нове глагола 8-вариантного аффикса -dik и аффикса исходного падежа,! за которым следует послелог «sonra», обозначает действие, предшест-

nest...

101333 101334 101335 101336 101337