Toros dağlarının etekleri ta Akdenizden başlar. Kıyıları döven ak köpüklerden sonra
doruklara doğru yavaş yavaş yükselir. Akdenizin üstünde daima, top top ak bulutlar salınır. Kıyılar dümdüz, cilalanmış gibi düz kjlli topraklardır. Killi toprak et gibidir. Bu kıyılar saatlarca içe kadar deniz kokar, tuz kokar. Tuz keskindir. Düz, killi, sürülmüş topraklardan sonra Çukuro-vanm bükleri başlar. Örülmüşçesine sık çalılar, kamışlar, böğürtlenler, yaban asmaları, sazlarla kaplı, koyu yeşil, ucu bucağı belirsiz alanlardır bunlar. Karanlık bir ormandan daha yabani, daha karanlık! Biraz daha içeri, bir taraftan Anavarzaya, bir taraftan Os-maniyeyi geçip Islahiyeye gidilecek olursa geniş bataklıklara varılır. Bataklıklar yaz aylarında fıkır fıkır kaynar. Kirli, pistir. Kokudan yanına yaklaşılmaz. Çürümüş saz, çürümüş ot, ağaç, kamış, çürümüş toprak kokar. Kışınsa duru, pırıl pırıl, taşkın bir sudur. Yazın otlardan, sazlardan suyun yüzü gözükmez. Kışınsa çarşaf gibi açılır. Bataklıklar geçildikten sonra, tekrar sürülmüş tarlalara gelinir. Toprak yağlı, ışıl ısıldır. Bire kırk, bire elli vermeye hazırlanmıştır. Sıcacık, yumuş aktır. Üstleri ağır kokulu mersin ağaçlarıyla kaplı tepeler geçildikten sonradır ki, kayalar birdenbire başlar. Đnsan birden ürker. Kayalarla birlikte çam ağaçları da başlar. Çamların birer billur pırıltısındaki sakızları buralarda toprağa sızar. Đlk çamlar geçildikten sonra, gene düzlüklere varılır. Bu düzlükler boz topraktır. Verimsiz, kıraç Buralardan Torosun karlı do- rukları yanındaymış, elini uzatsan tutacakmışsm gibi gözükür. Dikenlidüzü bu düzlüklerden biridir. Dikenlidüzüne beş kadar köy yerleşmiştir. Bu beş köyün beşinin de insanları topraksızdır. Cümle toprak Abdi Ağanındır. Dikenlidüzü, dünyanın dışında, kendine göre apayrı kanunları, töresi olan bir dünyadır. Dikenlidüzünün insanları, köylerinden gayrı bir yeri bilmezler hemen hemen. Düzlükten dışarı çıktıkları pek az olur. Dikenlidüzünün köylerinden, insanlarından, insanlarının ne türlü yaşadıklarından da kimsenin haberi yoktur. Tahsildar bile iki üç yılda bir kere uğrar. O da köylülerle hiç görüşmez, ilgilenmez. Abdi Ağayı görür gider. Değirmenoluk köyü Dikenlidüzündeki köylerin en büyüğüdür. Abdi Ağa da bu köyde oturur. Köy, düzlüğün gündo-ğusuna düşer. Kayalığın dibindedir. Kayalar mordur. Üstlerini sütbeyaz, yeşile çalan, gümüşi, türlü renkte lekeler örtmüştür. Üst başta yaşlı, yaşlılıktan dallan toprağa eğilmiş, dalları kıvrılmış bir çınar ağacı bütün haşmetiyle yıllardır orada durup durur. Çmar ağacına yüz metre yaklaşırsın, elli metre yaklaş ırsın ortalıkta çıt yoktur. Her bir yan derin bir sessizlik içindedir. Sessizlik korkutur insanı. Yirmi beş metre yaklaşırsın gene öyle On metrede aynı sessizlik. Ağacın yanma gelip de kayadan yanına dönüncedir ki iş değişir, birdenbire bir gürültü patlar. Şaşırıverir insan Đlkin kulakları sağır edecek derecede çoktur. Sonra iner, yavaşlar. Gürültünün geldiği yer, Değirmenoluk suyunun gözüdür. Göz değildir ya, bura halkı oraya suyun gözüdür der. Öyle bilir. Bir kayanın dibinden köpükler saçarak kaynar. Đçine bir ağaç parçası atılırsa bir gün, iki gün, hatta bir hafta suyun üstünde oynadığı görülür. Döndürür. Bazıları iddia ederler ki, kaynayan su, üstünde taşı bile oynatır, batırmaz. Halbuki suyun gözü burası değildir. Ta uzaklardan, çamlar arasından yarpuz, kekik kokularını yüklenerek Akçadağdan gelir. Burada da bu kayanın altından girer, köpürerek, kaynayarak bir delice homurtuyla öbür ucundan çıkar. Buradan Akçadağa kadar öyle kayalık, öyle sarptır ki Toros 10 bir ev yerinden daha büyük toprak parçası görülemez. Ulu çamlar, gürgenler kayaların arasından göğe doğru ağ-mıştır. Bu kayalıklarda hemen hemen hiçbir hayvan yoktur. Yalnız, o da çok seyrek, akşam vakitleri keskin bir kayanın sivrisinde boynuzlarını, büyük çangallı boynuzlarını sırtına yatırmış bir geyik, bacaklarını gerip, sonsuzluğa bakarcasma durur. 11 Çakırdikeni en pis, en kıraç toprakta biter. Bir toprak ki bembeyaz, peynir gibidir. Ot bitmez, ağaç bitmez, eşek inciri bile bitmez, işte orada çakırdikeni keyifle serile serpile biter, büyür, gelişir. En iyi toprakta bir tek çakırdikenine rastgelinmez. Bunun sebebi, bir kere iyi toprak boş kalmaz, her zaman sürülür ekilir. Bir de, öyle geliyor ki, çakırdikeni iyi toprağı sevmez. Ne iyi, ne kötü boş bırakılmış orta halli toprakta da biter çakırdikeni. Çakırdikenini söker, yerini ekerler. Toros eteklerinin doruklara yakın düzlükleri bu minval üzeredir. En uzun çakırdikeninin yüksekliği bir metre kadar olur. Bir sürü de dalları vardır. Dallar dikensi çiçeklerle donanır. Bu çiçekler beş perli, yıldız gibi, uçları sert, sivri iğnelerin ortasmda-dır. Her çakırdikeninde bunlardan yüzlerce bulunur. Çakırdikeni bittiği yerde bir iki, üç dört tane bitmez. Öyle üst üste, öyle sık biter ki arasından yılan geçemez. Đğne atsan çakırdikeninden yere düşmez. Baharda zayıf, açık yeşildir. Hafif bir yel esse, toprağa de-ğecekmiş gibi yatar. Yaz ortalarında, dikende, önce mavi damarlar peyda olur. Sonra yavaş yavaş dikenin dalları, gövdesi mavileşir. Açıkça bir mavidir bu Sonra mavi gittikçe koyula-^ şır. Bu en güzel bir mavidir. Bir tarla, uçsuz bucaksız bir ova tüm maviye keser. Gün batarken eğer bir yel eserse mavi dalgalanır, hışırdar, aynen deniz gibi. Gün batarken sular nasıl kıza-1 rır, çakırdikeni tarlası da öyle kızarır. 12 Güze doğru dikenler kurur. Mavilik beyaza döner. Çatırtılar gelir çakırdikeninden. Düğme büyüklüğünde sütbeyaz sömüklüböcekler vardır hani. Bunlardan yüzlercesi, binlercesi dikenlerin gövdelerine sıvanır. Diken gövdeleri boncuk boncuk sütbeyaz olur. Değirmenoluk köyü çakırdikenlik Tarla yok, bağ, bahçe yok. Safi çakırdikenlik. Çakırdikenliğin içinden koşan çocuk soluk soluğaydı. Çoktan beridir ki durmamacasına koşuyordu. Birden durdu. Bacaklarına baktı. Dikenlerin yırttığı yerden kan sızıyordu. Ayakta duracak hali yoktu. Korkuyordu. Ha yetişti, ha yetişecekti. Korkuyla arkasına baktı. Görünürlerde kimsecikler yoktu. Ferahladı. Sağa saptı. Bir zaman koştu. Sonra yoruldu. Yorulunca çakırdikenlerinin içine yattı. Sol yanında bir karınca köresi gördü. Karıncalar iri iri. Körenin ağzında cıvıl cıvıl kaynaşıyorlar. Bir zaman her şeyi unutup karıncalara daldı. Ve birden aklına gelince sıçradı. Sağa saptı. Biraz sonra da dikenlikten çıktı. Dikenliğin kıyısına dizleri üstü çöktü. Baktı ki dikenliğin üstünden başı gözüküyor, kıçı üstü oturdu bu sefer de. Bacakları kanıyordu. Kan sızan yerlere toprak ekelemeye başladı. Toprak yaralara düşünce yaktı. Kayalıklar azıcık ötedeydi. Kayalıklara doğru var gücünü harcayarak yeniden koşmaya başladı. En yüksek kayanın altındaki çınar ağacına vardı. Ağacın dibi bir kuyu gibi derinlemesi-neydi. Sapsarı, altın renkli, kırmızı damarlı yapraklar ağacın dibini doldurmuş, gövdeyi yarı beline kadar örtmüştü. Kuru yapraklar hışır hışır ediyordu. Gitti, kendisini yaprakların üstüne attı. Çınarın çıplak dallarından birisinin en ucunda bir kuş duruyordu, çıtırtıyı duyunca uçtu gitti. Yorgundu. Bitmişti. Burada, bu yaprakların üstünde gecelemeyi geçirdi aklından. Yumuşacık. Oturduğu yerden kalkamayabilir de. Sonra, "Olmaz," dedi kendi kendine. "Adamı kurt kuş yer." Ağacın üstünde kalmış yapraklardan birkaçı dolana dolana geldi öteki yaprakların üstüne düştü. Sonra boyuna birer ikişer düşmeye başladı. Kendi kendine konuşuyordu. Sesli sesli konuşuyordu. Sanki, yanında birisi var da ona söylüyor: "Giderim," diyordu. "Giderim bulurum o köyü. Kimse bil- 13 mez oraya gittiğimi. Gider bulurum. Giderim işte. Çoban olurum işte. Çift sürerim işte. Anam beni arasın işte. Arasın aradığı kadar. Keçi sakallı göremez yüzümü. Göremez işte. Ya köyü bulamazsam? Bulamam! Aç kalır ölürüm. Ölürüm işte." Ilık bir güz güneşi vardı. Kayaları, çınarı, yaprakları yalıyordu. Toprak taze, apaydınlıktı. Bir iki güz çiçeği toprağı yarmış, ha çıktı, ha çıkacak. Çirişler acı kokuyor, ıslak ıslak da parlıyordu. Dağlar, çiriş kokar güzün. Bir saat mı, iki saat mı ne kadar kaldı orada, belli değil. Ama, gün yıkıldı gitti dağların ardına. Neden sonradır ki çocuk, söylenmeyi bırakıp, kendini toparladı. Birden aklına düştü ki, arkasından geliyorlar. Deliye döndü. Güneşe bir göz atmayı da unutmadı. Güneş başını almış gidiyordu. Şimdi nereye gitmeliydi? Hangi yöne? Bilmiyordu. Kayaların arasından incecik bir keçi yolu geçiyordu, ona girdi koşmaya başladı. Kaya demiyor, çalı, taş demiyor koşuyordu. Yornuğunu iyi almıştı. Duruyor, bir an arkasına bakıyor, sonra gene koşmaya başlıyordu. Ayaklan biribirine dolanıyordu. Bu minval üzere koşarken, çürümüş bir ağacın üstünde küçücük bir kertenkele ilişti gözüne. Nedense buna sevindi. Kertenkele onu görünce ağacın altına kaçtı Bir sallandı, sonra durdu. Başı dönüyordu. Gözleri karardı. Etrafındaki dünya topaca dönmüştü. Nasıl da fırlanıyordu! Eli ayağı da titriyordu. Arkasına baktıktan sonra gene koşmaya başladı. Bir ara önünden bir keklik zurbası parladı. Kekliklerin kalkışından irkildi. En küçük bir çıtırtı duysa hep irkiliyordu zaten. Yüreği, bu sebepten, hep deli gibi çarpıyordu. Umutsuz-casına arkasına gene baktı. Kan tere batmıştı. Dizlerinin bağı çözüldü. Yere oturuverdi. Düştüğü yer ufacık taşlı bir yamaçtı. Ekşi ekşi bir hoş ter kokuyordu. Burnuna tatlı bir çiçek kokusu geldi. Gözlerini zorla açabildi. Başını ağır ağır, korka korka kaldırdı aşağılara baktı. Gün battı batacaktı. Gölgeler öylesine uzamış. Aşağıda hayal meyal bir toprak dam gördü. Sevinçten yüreği ağzına geldi. Evin bacasından duman da çıkıyordu. Duman, ağır ağır, salma salma çıkıyordu. Duman, bir kara duman değildi. Dumanın rengi hafif mora çalıyordu. Arkasında ayak sesine benzer bir patırtı duydu. Başını hızla çevirdi. Sol yanın- 14 da orman kapkara kesilmiş bir sağnak gibi gökten yere iniyordu. Orman üstüne üstüne geliyordu. Gene konuşmaya başladı. Ama bağıra bağıra konuşuyordu. Hem ormandan kaçarcasına, aksi yöne yürüyor, hem olanca gücüyle: "Giderim derim ki onlara Giderim derim ki Size derim Size çoban olmaya geldim. Çift de sürerim Ekin de biçerim. Derim ki benim adım Mistik derim, Kara Mistik Anam yok, babam yok Abdi Ağam da yok derim. Sizin davarınızı güderim Sizin çiftinizi sürerim. Sizin çocuğunuz da olurum. Olurum işte. Benim adım Đnce Memed değil. Kara Mistik derler bana. Anam ağlasın. Olurum işte. Gavur Abdi Ağa da arasın beni. Çocukları olurum işte." Sonra bağıra bağıra ağlamaya başladı. Karanlık orman akıyordu. Ağladıkça ağlıyordu. Ağlamaktan, yalnız, avazı çıktığı kadar ağlamaktan müthiş bir tat duyuyordu. Yamaçtan aşağı inerken ağlaması kirp diye kesildi. Akan burnunu sağ kolunun yenine sildi. Yen, yamyaş oldu. Evin avlusuna geldiğinde karanlık kavuşmuştu. Ötelerde birçok ev karartısı daha gördü. Bir an durdu. Düşündü. Bu köy, o köy mü ola? Kapının önünde uzun sakalı sallanan bir adam semerle uğraşıyordu. Başını kaldırınca sakallı, avlunun ortasında, dikilmiş kalmış bir karartı gördü. Karartı kendisine doğru bir iki adım attı durdu. Adam aldırmadı. Đşine daldı. Ortalık iyice kararınca adamın gözleri görmez olup, uğraşmayı bıraktı. Ayağa kalktı. Soluna dönünce deminki karartıyı olduğu yerde öylece dikilmiş durup durur gördü: "Hişt! Hişt!" dedi. "Hiştişt! Ne işin var burada?" Karartı: "Ben," dedi, "çoban olurum sana dayı. Ben çift de sürerim. Her bir iş yaparım size dayı." Sakallı adam karartıyı kolundan tuttu içeri çekti: "Gel hele sen içeri, sonra konuşuruz hepsini" Đnceden bir poyraz esiyordu. Memed, tir tir titriyordu. Öyle bir titriyordu ki uçacak gibi. Yaşlı adam içerdeki kadına: "Ocağa odun at!" dedi. "Çocuk titriyor." Kadın: 15 "Kim bu?" diye hayretle sordu. Yaşlı adam: "Bir Tanrı misafiri," diye cevap verdi. Kadın: "Misafirin hiç de böylesini görmedimdi," diye bıyık altından gülümsedi. Yaşlı adam: "Gör işte!" dedi. Çocuk, ocağın soluna, duvara iyice yapıştı, büzüldü. Çocuğun kocaman bir başı vardı. Düz, güneşten solup, kırmızı olmuş kara saçları alnına, yüzüne dümdüz, dikine düşüyordu. Yüzü ufacıktı. Kupkuru bir yüzdü. Gözleri kocaman kahverengiydi. Teni güneşten yanmıştı. On birinde gösteriyordu. Dize kadar da şalvarını çalı yemişti. Bacakları bu sebepten çıplaktı. Ayakları da yalındı. Bacaklarında kan kuruyup kalmıştı. Ateşin çok iyi yanmasına rağmen titremesi durmuyordu. Kadın: "Yavru," dedi, "sen açsın. Dur, sana çorba koyayım da iç!" Çocuk: "Đçerim," dedi. Kadın: "Isınırsın," dedi. Çocuk: "Titremem durur," dedi. Kadın, ocakta ateşin yanı başında duran kocaman bir bakır tencereden kalaylı bir sahana döğme çorbası doldurmaya başladı. Çocuğun gözleri tenceredeki buğulanan çorbaya dikildi. Kadın çorbayı getirip önüne yerleştirdi. Eline bir tahta kaşık verdi: "Çabuk çabuk iç!" dedi. Çocuk: "Çabuk içerim." Adam: "O kadar da çabuk içme ağzın yanar sonra," dedi. Çocuk: "Yanmaz." 16 Çocuk gülümsedi. Yaşlı adam da gülümsedi. Kadın onların neye gülümsediklerine bir anlam veremedi. Adam: "Çorbayı içince, titremesi durdu aslanın." Çocuk: "Durdu," dedi, "durdu." Kadın da gülümsedi. Ocak, çamurla tertemiz sıvanmıştı. Evin damı topraktı. Tavanı çalıyla döşeliydi. Döşeme yılların isinden kapkara kesilmiş parlıyordu. Evi ikiye ayırmışlardı. Öteki bölme ahırdı. Bölmenin kapısından sıcak, ıslak bir hava geliyordu. Nefes karışığı Bu taze sığır boku, saman, taze dal kokuyordu. Derken bölmeden yaşlı adamın oğlu, gelini, kızı da geldi. Çocuk onlara bir hoş, pel pel baktı. Yaşlı adam, oğluna: "Misafirimize hoş geldin desene," jdedi. Oğul gayet ciddi: "Hoş geldin kardaş," dedi, "ne var, ne yok?" Çocuk: "Hoş bulduk," diye aynı ciddiyetle cevap verdi. "Đyilik sağlık." Kız da, gelin de, "hoş geldin," dediler. O arada, ocaktaki kütük yanmış, tüm yalıma kesmişti. Çocuk, ellerini koynuna sokmuş büzülmüştü. Yaşlı adam geldi çocuğun yanma oturdu. Ocağın gür yalımları arkalarına tuhaf gölgeler düşürüyordu. Bu gölgelere bakarak adam, çocuğun kafasından ne geçiyor, anlayabilirdi. Yaşlı adam da uzun zaman bir yerde durmayan, yalımlara göre yer değiştiren gölgelere gözünü dikti. Gözlerini gölgelerden ayırdığında gülüm-süyordu. Yaşlı adamın yüzü uzun, inceydi. Sakalları sütbeyaz, değirmiydi. Alnını güneş yakmıştı. Bakır rengindeydi. Yüzüne ocağın yalımları da vurunca, alnı, yanakları, boynu kırmızı bakır gibi parlıyordu. Birden aklına gelmiş gibi yaşlı adam doğruldu. "Bre misafir," dedi, "senin adın ne? Adını bağışlamadın." "Bana," dedi, "Đnce Memed derler" Arkasından, pişman olmuş gibi altdudağını ısırdı. Utangaç 17 utangaç başını önüne eğdi. Yolda, "Benim adım Kara Mistiktir, derim" dediği aklından çıkıp gitmişti. "Olsun," dedi kendi kendine, "Mistik da neymiş yani kendi adım dururken. Saklayınca ne var yani adımı. Kim görecek beni bu köyde." Yaşlı adam, geline: "Sofrayı serin de yemek yiyelim," dedi. "Haydiyin." Sofra geldi ortaya serildi. Bütün aile ve Đnce Memed sofranın etrafına halka oldular. Yemekte kimse ağzını açmadı. Sessizlik içinde yemek yendikten sonra, ocağa bir kucak odun daha atıldı. Ocağın tam orta yerine de yaşlı adam bir kütük getirdi yerleştirdi. Yandaki yalımlar kütüğü sardılar. Bu, ihtiyarın en büyük zevkiydi. Bunu böyle yapmasa edemezdi. Etraftaki yalımlar yaşlı adamın kütüğünü sarıverdiler. Đşte buna bayılırdı. Kadın, adamın kulağına eğildi. Yavaş yavaş: "Süleyman," dedi, "çocuğun yatağını nereye sereyim?" Süleyman, her zamanki tatlı gülüşüyle gene güldü: "Koca beygirin yemliğinin içine Nereye olacak? Biz nerde yatıyorsak Sevgili misafirim kim bilir nereden, Süleyman demiş de gelmiş?" Süleyman Memede döndü. Memed, sıcaktan gevşemiş, uyuklar gibi bir hal almıştı "Bre misafirim, uykun mu var?" Memed bir silkindi: "Yok," dedi, "hiç uykum gelmiyor." Đyice gözlerinin içine bakıp: "Bre Đnce Memed," dedi Süleyman, "hiç söylemedin. Nereden gelip, nereye gidiyorsun?" Đnce Memed, duman kaçan gözünü ovuşturarak: "Değirmenoluktan geliyor, o köye gidiyorum," dedi. Süleyman: "Değirmenoluğu biliriz ya, o köy neredeymiş acep? diye merakla sorar bir tavır takındı. Memed, hiç bozmadan: "Dursunun köyü," dedi. Süleyman ısrar etti: "Hangi Dursunun?" Memed: 18 di. "Abdi Ağa var ya" dedi durdu. Gözleri bir noktaya dikil- Süleyman: "Eeee?" dedi. "Hani bizim ağamız. Dursun onun tutması işte. Çift sürer. Abdi Ağanın çiftini sürer. O Dursun işte." Gözleri parladı. Azıcık duraladı: "Geçende bir doğan yavrusu tuttu ki! O Dursun işte! Bildin mi onu sen, şimdi emmi?" Süleyman: "Bildim bildim," dedi. "Eee sonra?" "Đşte onun köyüne gidiyorum. Dursun bana dedi ki Bizim köyde, dedi, çocukları dövmezler. Çocukları çifte salmazlar. Bizim köyün tarlalarında, dedi, çakırdikeni bitmez. Ben, oraya gidiyorum işte." Süleyman: "Peki o köyün adı neymiş? Söylemedi mi Dursun sana hiç?" Memed sustu. Düşündü. Başparmağını uzun zaman ağzına sokup, uzun zaman düşündü. Sonra birden: "Yok," dedi. "Köyün adını söylemedi Dursun." Süleyman: "Acayip," dedi. Memed: "Yaa acayip," diye tekrarladı. "Biz Dursunlan beraber çift sürerdik. Otururdu bir taşın başına. Aaah derdi bizim köyü bir görsen! Taşı toprağı altındandır derdi. Denizi var, çamı da var, derdi. Đnsan denizin üstüne biner her bir yere gidermiş. Dursun oradan kaçmış. Bana dedi ki, hiç kimseye söyleme benim oradan kaçtığımı. Ben de anama bile söylemedim." Süleymanm kulağına eğilip: "Sen de kimseye deme. Olur mu emmi?" dedi. Süleyman: "Korkma korkma," dedi, "hiç kimseye söylemem." Sonra gelin kalktı gitti. Biraz sonra sırtında dolu bir çuvalla geri döndü. Çuvalı orta yere indirdi. Çuvalın ağzını açınca dışarı pamuk kozaları döküldü. Kozalar temizlenmiş, bembeyaz- 19 di. Her biri bir top beyaz bulut gibiydi. Birden evin içini keskin bir koza kokusu aldı. "De bakalım Đnce Memed, çek bakalım pamuğu," diye sevinçle söylendi Süleyman. "Göster kendini." Đnce Memed önüne bir kucak pamuk alarak: "Ne var sanki, pamuk çekmek de iş mi?" Alışkın elleri makina gibi işlemeye başladı. Oğul: "Đnce Memed," dedi, "şimdi sen o köyü nasıl bulacaksın?" Đnce Memed bu sorudan hiç memnun olmadığını gösterir gibi bir hal takındı. Đçini çekti: "Ararım," dedi. "O köyün yanında deniz varmış. Ararım." Oğul: "Bre Đnce Memed," dedi, "deniz buraya tam on beş günlük yol çeker." Đnce Memed: "Ararım," dedi. "Ölürüm de dönmem Değirmenoluğa. Bir daha hiç dönmem. Dönmem işte." Süleyman aldı: "Bre Đnce Memed," dedi, "senin başında bir hal var. Söylesene bana onu. Ne diye düştün yollara böyle?" Đnce Memedin elleri durdu: "Süleyman emmi," dedi, "dur da sana hepiciğini söyleyim. Benim babam," dedi, "ölmüş. Biricik anam var. Başka hiç kimsemiz yok. Ben Abdi Ağanın çiftini sürerim." Buraya gelince gözleri doldu. Boğazı gıcıklanmaya başladı. Kendisini tuttu. Bıraksa boşanıverecekti. "Đki yıldır sürerim çifti. Çakırdikeni beni yer. Dalar Çakırdikeni adamın bacağını köpek gibi kapar. Đşte o tarlada çift sürerim. Abdi Ağa beni her gün döve döve öldürür. Dün sabahleyin gene dövdü beni. Her bir yanım döküldü. Ben de kaçtım oradan. O köye gideceğim. Beni orada bulamaz Abdi Ağa. O köyde bir adamın çiftini sürerim. Çobanı olurum. Đsterse oğlu da olurum." Oğlu da olurum derken Süleymanın gözlerinin içine iyice baktı. Memed dolmuştu. Bir kelime daha söylese boşanacaktı. Onun için Süleyman, Abdi Ağa lafını değiştirtti: 20 "Bana bak Đnce Memed, madem böyle. Sen benim evde kal-sana." Đnce Memedin yüzü ışıladı. Bir sevinç dalgası onu tepeden tırnağa ürpertti. Oğul: "Deniz çok uzak Đnce Memed. O köy de kolay kolay bulunmaz." Pamuk çekildi bitti. Ortalığı pamuktan düşen böcekler sarmış, telaşlı telaşlı oraya buraya gidiyorlardı. Kara, küçücük pamuk böcekleri Ocağın bir başına da küçük bir yatak serdiler. Memedin gözlerinden sıcak bir uyku akıyordu. Yatağa hasretle, ürpertiyle baktı. Süleyman Memedin durumunu çoktan sezmişti. "Gir!" diye yatağı işaret etti. Memed hiçbir şey söylemeden büzülerek yatağa sokuldu. Dizlerini göğsüne çekti. Her tarafı havanda dövülmüş gibi ağrıyordu. Memed, kendi kendine, içinden: "Oğlu olurum. Olurum işte. Anam arasın. Abdi Ağa arasın. Arasınlar işte. Kıyamete dek arasınlar. Dönmem işte," diyordu. Gün doğmadan iki saat önce, her gün çifte gittiği vakitte sıçrayarak uyandı. Yataktan çıktı, dışarıya gitti. Uykulu uykulu dışarıda işedikten sonra, kendine geldi. Dünkü geceyi, ak sakallı Süleymanı hatırladı. "Süleymanın evi," dedi içinden. "O köye gidip de ne yapacağım? Süleyman Emmimin oğlu olurum. Burada kalırım. Dönmem işte." Dışarının ayazından üşüdü. Geldi yatağına girdi. Dizlerini gene göğsüne dayadı. Yatak ısındı. Bugün, gün doğuncaya kadar uyuyacağını biliyordu. Derken kendinden geçti. Sabah ayazının üstüne gün doğdu. Ana, ocaktan çorbayı indirdi. Çorba sıcak, tatlı tatlı ocağın kıyısında tüttü. Oğul, çoktan çifte gitmişti. Süleyman da semerin başına oturmuş, akşamki bıraktığı yerden yapmaya başlamıştı. Kadın: "Süleyman," diye çağırdı, "çorba soğuyor. Gel de iç!" Süleyman: "Misafir kalktı mı?" 21
Kadın: "Sabi çocuk," dedi. "Fıkara çok yorulmuş dün herhalde. Sayıklayıp duruyor." Süleyman: "Uyandırma fıkarayı. Dün hep kaçmış. Yüzünden belliydi." Kadın: "Neden kaçmış ola?" diye sorunca Süleyman: "Çok, çok sıkıştırmışlar," diye cevap verdi. Kadın: "Yazık," dedi. "Ne de güzel çocuk. Dinsizler ne istersiniz parmak kadar çocuktan?" Süleyman: "Canı istediği kadar kalsın evde." Bu sırada Memed gerinerek uyandı. Gözlerini iyice iki eliyle ovduktan sonra ocaklıktan tarafa bakındı. Ağzı açık tenceredeki çorba usuldan usuldan buğulanıyordu. Başını dışarıya çevirdi. Kapıdan içeri bıçakla kesilmiş gibi bir güneş şeridi uzanıyordu. Hemen yerinden sıçradı. Süleyman Memedin telaşını görünce: "Korkma, yavrum," dedi. "Zararı yok. Uyu." Memed döndü, ocaklıktaki bakır ibriği aldı dışarı çıktı. Yüzünü bol suyla yıkadıktan sonra Süleymanın başına dikildi, onun semer onarmasını seyre başladı. Kadın: "Gelin de çorbanızı için. Çorba soğudu," diye tekrar çağırdı. Süleyman semerin başından üstünü çırparak kalktı. Memede bir göz kırptı gülümseyerek: "Yürü çorbamızı içelim." Çorba, sütlü bulgur çorbasıydı. Süt kokusu bulgur kokusuna karışınca, bir hoş koku meydana getiriyordu. Tahta kaşıklarla çorbayı içtiler. Çorba Memedin çok hoşuna gitti. "Oğlu olacağım işte," dedi. Süleyman yapıp bitirdiği semerin içine kuru ot basıyordu. Ot, yaşlı, uzun parmaklarının arasından kayıyordu. 22 Güz güneşi bütün parlaklığıyla dünyayı doldurmuştu. Kurumuş ottan ince, altın bir toz çıkıyordu Süleyman karıştırdıkça. Toz güneşin altında parça parça yayılarak dört bir yana uçuşuyordu. Süleyman: "Çok mu sıkıştırdı seni Abdi Ağa?" diye sordu. Memed böyle bir soruyu beklemiyordu. Kendini toparladı: "Beni," dedi, "döve döve öldürürdü. Hem çift sürdürürdü çakırdikenlikte yalınayak. O da ayazda. Hem öldürürdü. Birinde beni bir dövdü, bir dövdü Bir ay yataktan kalkamadım. Herkesi döver ya, beni çok döver. Anam diyor ki, Sarı Hocanın muskası olmasaymış, ben ölürmüşüm" Süleyman: "Demek burada kalacaksın gayrı?" Memed: "Ne işim var," dedi, "o köyde? Buradan, on beş gün öte-deymiş. Denizi varmış, bana ne! Çakırdikeni yokmuş, burada da yok. Ben burada kalırım. Beni burada kimse bulamaz öyle değil mi? Değirmenoluk köyü çok ötelerde kaldı öyle mi? Kimse bulamaz değil mi?" Süleyman: "Ula," dedi, "deli deyyus, ahacık Değirmenoluk köyü şu dağın arkacığında. Geldiğin yolu bilmiyor musun?" Memed, hayretler içinde donup kaldı. Gözleri kocaman kocaman açıldı. Sonra terledi. Teri oluk oluk akıyordu. Bütün umutları suya düşmüştü. Bir şeyler söyleyecek oldu. yutkundu. Havada kartallar dönüyordu. Gözleri onlara takıldı. Süley-mana biraz daha sokuldu: "Ben," dedi, "o köye gitsem de o adamın oğlu olsam. Beni burada bulursa Abdi Ağa öldürür." Süleyman: "Git o köye de, git o adamın oğlu ol," diye serzenişte bulundu. Memed: "Ben senin oğlun olsam ne iyi olurdu," diye yaltaklandı. "Ne iyi olurdu ama" Süleyman: 23 "Aması ne?" diye sordu. Memed: "Beni bulursa Allah var demez Kıyık kıyık kıyar beni." Süleyman: "Ne gelir elden?" diye başını tezgahtan kaldırdı. Memedin yüzüne baktı. Memedin yüzü buruşmuş, yaprak gibi olmuştu. Koca gözleri sönmüş. Tüm ışığını yitirmiş gibi. Memed, Süleymanın kendisine baktığını fark edince biraz daha yanma sokuldu elinden tuttu: "Nolursun?" diye gözlerinin içine bütün arzusunu toplayıp baktı. Öteki: "Korkma," dedi. Memed, acı acı, bir sevinç, bir korkuyla karmakarışık güldü. Sonra Süleyman işini bitirdi ayağa kalktı. Memede dedi ki: "Bre Đnce Memed, benim işim var şu karşıki evde. Oraya gitmeliyim. Sen, ne istersen onu yap. Gez köyün içini." Memed ondan ayrılıp köyün içine daldı. Bu, yirmi, yirmi beş evlik bir köydü. Evleri ham toprakla yapılmıştı. Biçimsiz, üst üste, gelişigüzel konmuş taşlarla yapılmıştı. Ham toprak Yükseklikleri yerden bir metre Köyü bir uçtan bir uca dolaştı. Çocuklar bir gübreliğin üstünde köküç oynuyorlardı. Kadınlar gördü. Evlerinin günden yanma, duldaya oturmuşlar çıkrık eğiriyorlardı. Bir tek de köpek gördü. Kuyruğunu iki patancınm arasına kıstırmış, korka korka bir duvarın dibinden yürüyordu. Bu köyün her bir tarafını gübre almış. Akşama kadar köyü ev ev dolaştı. Hiç kimse ona, nereden gelip, nereye gidiyorsun demedi. Kendi köyleri olsa, bir yabancı görseler, bütün çocuklar başına toplanırlardı. Bu köy, bir başka köy Đşte, bu, zoruna gitti. Eve gelince Süleymanı karşısında buldu. Süleyman: "Bre Đnce Memed," dedi, "hiç uğramadın eve. Ne var, ne yok?" "Đyilik," dedi. Bundan sonra Memed, köyün içini birkaç gün daha gezdi. Birkaç çocukla arkadaş oldu. Köküç oynadı. Üstüne köküç oy- 24 nayan çıkmadı. Ama Memed, bu hüneriyle övünmedi. Başka bir çocuk olsaydı Memedin yerinde, övünmesinden geçilmezdi. O, çocuk işi der gibi, omuz silkti. Bu sebeptendir ki, Memedin onları yenisi, çocukların zoruna gitmedi. Sonra, Toroslarm güz yağmurları başladı. Güz yaprakları nasıl düşer. Toros yağmurları da öyle kocaman taneli düşer. Gök gürlüyordu. Köyün üst başındaki dağdan, düzlüğe doğru taşlar yuvarlanıyordu. Dağ ormanlıktı. Đri ağaçları vardı. Orman, üst üste. Sıktı. Memed, bir gün Süleymana geldi dedi ki: "Süleyman Emmi, böyle dur dur ne olacak? Benim canım sıkılıyor. Boşuna da ekmek yiyorum." Süleyman: "Dur hele. Acelen ne? Sana da iş bulunur bre Đnce Memed." Birkaç gün yağmur ara verdi. .Islak taşların, kayaların, ağaçların, toprağın üstünde güneş parlıyordu. Ortalık usuldan da buğulanıyordu. Bir de köyün içinden buğuyla birlikte gübre kokusu geliyordu. Bazı bazı da güneşi bulutlar örtüyordu. Gümüşi bulutlar Đnce Memed, evin kapısındaki bir taşın üstüne oturmuş, Süleymanın kendisi için ham gönden diktiği çarığı ayaklarına giyiyordu. Çarık ıslaktı. Çarığın üstünde mor tüyler de vardı. Tüylerden bunun bir tosun derisi olduğu anlaşılıyordu. Çarıktan dolayı sevinçten uçuyordu Đnce Memed. Süleyman geldi Đnce Memedin başucuna dikildi. Çarığı bağlayışını seyrediyordu. Memedin elleri, çarık bağlamaya alışkın eller Öyle gösteriyor. Kaytanları taktı taktı, getirdi arkadan düğümledi. Süleyman: "Bre Đnce Memed," dedi, "sen çarık bağlamakta ustaymış-sm." Đnce Memed başını kaldırıp gülümsedi: "Ben çarık bile dikerim Süleyman Emmi," dedi. "Ama sen iyi dikmişsin bunu." Đnce Memed, ayağa kalktı. Şöyle bir iki kere kuvvetlice bastı. On, on beş adım yürüdü. Geri geldi. Biraz daha yürüye- 25 rek çarıklarına baktı. Hayrandı. Geldi Süleymanın karşısına durdu: "Ayağıma iyi oturdu," dedi. Yola düştüler. Yolda, Đnce Memedin gözleri hep çarıklarda. Bazı çabuk çabuk yürüyor, bazı duruyor inceden inceye tetkik ediyordu. Bazı bazı da eğilip çarığın tüylerini okşuyor. Süleyman, Memedin bu sevincine ortak oluyor. Memnun oluyor. "Sanırsam hoşuna gitti Memed?" Memed: "Đyi oturdu ayağıma. Severim böyle çarıkları," diye cevap verdi. Süleyman: "Bak," dedi, "Đnce Memed, o köye gideydin, sana böyle çarığı kimse dikemezdi." Memed: "O köyde ayakkabı giymezler mi?" diye yan saf, yan itçe-sine sordu. Süleyman, itlik mi, değil mi kavrayamadı: "Giyerler ya, çarık giymezler." Memed: "Anladım," dedi. Yürüye yürüye köyün dışına çıktılar. Memed, birden ferahladı. Tarlalar, ta öteki dağın dibine kadar uzanıyordu. Bu tarlalarda da iş yoktu. Çakırdikeni yoktu ama, gene de iş yoktu. Bu tarlalar, taşlı tarlalar Memed, bir ara durdu sordu: "Böyle nereye gidiyoruz Süleyman Emmi?" Süleyman: "Gezmeye çıktık," dedi. Memed üstelemedi. Yürüdüler. Memedin yeni çarıklarına çamur sıvandı, Memed, içinden, çarıklara bulaşan çamura küfretti. Köy, uzaklarda kaldı. Köyden, bir iki dumandan başka hiçbir şey gözükmüyordu. Süleyman: "Beni dinle Đnce Memed," dedi. "Đşte buralarda otlatırsın 26 keçileri. Ta şu ötelere de gidebilirsin. Yalnız şu kınalı tepenin ardına geçme. O taraf sizin köy, seni alır götürürler." "Gitmem," dedi. "Đyi ki söyledin." Süleyman: "Haydi dönelim," dedi. Döndüler. Gökteki bulutlar bembeyazdı. Harman yerleri koyu yeşil birer daire halinde taşlı tarlalara serpilmişti. Uzun otlara yapışmış tek tük sümüklüböcek görülüyordu. Süleyman: "Bre Đnce Memed," dedi, "çok mu sıkıştırdı keçi sakallı Abdi seni?" Memed durdu. Süleyman da durdu. Memed, yeni çarıklarına bir göz daha attı. Süleyman: "Şuraya oturalım." Memed: "Oturalım," dedi. Sonra da başladı anlatmaya: "Bak sana deyim Süleyman Emmi, babam öleli var ya, elimizde nemiz var, nemiz yoksa hepiciğini almış Abdi Ağa. Anam bir laf söylese döve döve öldürür. Beni de tutar kolumdan yere çakar. Beni birinde iki gün ağaca bağladı. Bıraktı gitti yazının ortasında. Yaa, orada, ağaca iki gün sarılı kaldım da anam geldi açtı. Anam olmasaydı beni kurtlar parçalardı orada." Süleyman içini çekti: "Demek böyle senin işler Đnce Memed?" dedi kalktı. Arkasından Memed de kalktı. Süleyman: "Dediğim gibi eyle Đnce Memed. O kınalı tepenin arkasına geçme. Birisi görür, haber verir keçi sakallı Abdiye, seni alır götürürler." Memed: "Tövbeler olsun," dedi. Ertesi sabah, Memed çok erken uyandı, yataktan kalktı. Hemen dışarıya fırladı. Şafağın yeri usul usul ağarıyordu. Süleymanın yatağına gitti. Horultuyla uyuyordu. Dürterek Süley-manı uyandırdı. 27 Süleyman uykulu uykulu: "Ne o? Sen misin Đnce Memed?" diye sordu yavaştan. Memed: "Benim," dedi iftiharla. Sonra da ekledi: "Vakit geç. Ben keçileri süreceğim." Süleyman hemen kalktı. Gözleriyle karısını araştırdı. Kan çoktandır kalkmış inek sağıyordu dışarda. Karısına seslendi: "Çabuk Đnce Memedin azığını hazırlayın." Kadın sütlü ellerini büyük bir tencerede yıkarken: "Kalsın," dedi, "gerisini de akşam sağarım." Azığı, el değer etek değmez, hazırlayıverdi. Ocakta kaynamakta olan çorbadan da çorba koydu Memedin önüne. Memed, çorbayı bir anda sümürdü. Gözle kaş arası azığı beline bağladı, keçileri önüne kattı. Başından yağlanmış, eski şapkasını çıkardı keçilerin üstüne doğru fırlattı: "Alloooş bre," dedi. "Yaşasın." Arkasından Süleyman: "Uğurlu kademli olsun," diye bağırdı. Memed, keçilerle birlikte gözden kayboluncaya kadar döndü döndü ona baktı. Süleyman, sonra kendi kendine: "Vay," dedi, "vay! Çocukluk" Karısı yanma geldi: "Gene dertlendin," dedi. "Derdin ne?" Süleyman içini çekerek: "Bak şu çocuğa neler etmiş keçi sakallı Abdi! Yürek parçalanır haline çocuğun. Babasını tanırdım. Mazlum, kendi halinde bir adamdı. Bak şu çocuğun haline! Canından usanmış da kendisini dağlara, kurdun kuşun arasına atıvermiş!.. Bak hele!" Karısı: "Bre Süleyman," dedi, "sen de her şeyi kendine dert edersin. Gel içeri de iç çorbanı." 28 Akşam oldu, çiftçilerin hepsi çiftten döndü. Đnce Memed gelmedi. Gün battı. Đnce Memed gelmedi. Karanlık kavuştu, gene Đnce Memed gelmedi. Yandaki komşu evden, Zeynep Kadın, Memedin anasına seslendi: "Döne! Döne! Daha Memed gelmedi mi?" Döne inler gibi: "Gelmedi bacım. Gelmedi daha Memedim. Ben, ne yapayım şimdi?" Zeynep belki on seferdir Döneye söylüyordu. Gene tekrar etti: "Git," dedi, "soruver Abdi Ağaya. Belki onlara gelmiştir. Git de soruver bacım. Şu senin de başına gelenler!.. Vay fıkara Döne!" Döne: "Bu benim başıma gelenler!.. Benim başıma gelenler!.. Memedim köye gelseydi, hiç durmadan bir yerlerde, doğru eve gelirdi. Abdi Ağanın evinde bir lokma durmaz o. Gene de varayım gideyim. Belki" Gökyüzünde ay yoktu. Bulutlu olduğu için yıldızlar da gözükmüyordu. Bir karanlık vardı!.. Silme karanlık. Döne, Abdi Ağanın evine doğru yola düştü. El yordamıyla yürüyordu. Bir el kadar pencereden azıcık ışık sızıyordu. Işığa vardı. Işığın yanında yüreği gürp gürp ederek durdu. Bir iki yutkundu. Eli ayağı titriyordu. Dişini sıktı. Neden sonradır ki, boğazından bir ses çıkabildi. Ses, ölü bir ses 29 "Abdi Ağam! Abdi Ağam! Tabanlarının altını öptüğüm Abdi Ağam! Memedim daha gelmedi. Sizin evde mi ola? Sormaya geldim." Đçerden kalın, gür bir ses duyuldu: "Kim o? Ne istiyorsun bu gece vakti Hatun?.." Döne tekrarladı: "Kurban olduğum Abdi Ağam! Memedim gelmedi eve. Sizde mi ola? Onu sormaya geldim." Đçerdeki gür ses: "Allah belanı versin. Sen misin Döne?" Döne: "Benim Ağam," dedi. Ses: "Gel içeri. Ne istiyorsun bakalım?" Döne, ezile büzüle içeri girdi. Abdi Ağa, ocağın başına, bir sedirin üstüne bağdaş kurmuş oturuyordu. Başındaki kadife kasketinin siperi sol kulağının üstünde. Yolda belde, kasabada hep böyledir. Bununla sofuluğunu göstermek ister. Üstüne ipekle işlenmiş, nakışlı bir mintan giymişti. Büyük taneli kehribar teşbihini şakırdatıyordu. Uzun, keskin yüzlü, küçücük, yeşil mavi karışığı, bir hoş gözlü, pembe yanaklıydı Abdi Ağa. "Gene ne istiyorsun? Söyle bakalım," diye tekrarladı. Döne, ellerini önüne kavuşturmuş, öne doğru biraz eğilmiş, sol elini de sağ elinin içine almış, boyuna sıkıp duruyordu. "Ağam," dedi, "Memedim daha gelmedi çiftten. Sizde mi ola, deyi geldim." Abdi Ağa: "Hah," dedi, ayağa kalktı. "Daha gelmedi ha? Vay it oğlu it vay! Daha gelmedi ha! Ya öküzlerim?.." Kapıya hızla, geceliğini savurarak geldi. Dışarı bağırdı: "Dursun, Osman, Ali nerdesiniz?" Üç ses, üç yerden: "Buradayız Ağa," dedi. Abdi Ağa: "Çabuk gelin buraya," dedi. Üç kişi karanlıkta koşa koşa geldiler. Bunlardan biri, kırk 30 yaşlarında gösteren Dursundu. Dursun çok iri yarıydı. Öteki-lerse on beşer yaşlarında iki çocuktu. Ağa: "Hemen tarlaya gidin, arayın o it oğlu iti. Öküzleri mutlaka bulmalısınız. Bulmadan dönmeyin. Anladınız mı?" Dursun: "Biz de onu konuşuyorduk. Noldu acep Memede? Daha gelmedi, diyorduk. Gider ararız," diye söylendi. Birden Döne hıçkırmaya başladı. Abdi Ağa tiksintiyle: "Kes," dedi. "Kes! Ne yapacağız bakalım, bu senin it oğlu itiyin elinden? Eğer öküzlere bir şey olmuşsa, onda kemik ko-maz kırarım. Kemiklerini tüm un ederim." Dursun, Ali, Osman karanlığa atıldılar. Döne de arkalarına düştü. Dursun, Döneye: "Bacım," dedi, "sen gelme. Biz, bulursak buluruz. Belki sabanın bir tarafını kırmıştır. Belki boyunduruğu kırmıştır. Korkusundan gelemiyordur belki. Sen gelme. Biz bulur getiririz. Dön, bacım Döne!" Döne: "Kurbanlarınız olayım, yavrumu bulmadan gelmeyin. Dursun emmisi, yavrum sana emanet. Yavrumu bulmadan gelme. Yavrum sana emanet. Yavrumu bulmadan gelme! Yavrum seni çok severdi Dursun emmisi!" Kadın, geri evine döndü. Üç kişi karanlığa karıştı. Gecede, uzaklaşan ayaklarının sesi duyuluyordu. Alışkın ayaklar, gidecekleri yolu biliyorlardı. Önce ufacık taşlı bir tarlaya düştüler. Sonra, keskin bir kayalığı aştılar. Kayalığın arkasına dinlenmek için oturdular. Üçü de yan yana Sokulmuşlar. Biribirlerinin üstüne abanmışlar. Böyle uzun zaman sustular. Belalı bir karanlık vardı. Böceklerin ötüşünden başkaca da çıt yoktu. Önce Dursun konuştu. Kimseye değil, geceye söylüyordu. "Noldu bu çocuğa acep? Nereye gitti?" Osman: "Kim bilir ki" 31 Ali: "Memed bana ne diyordu, haberiniz var mı? Ben diyordu, o köye gideceğim. Öldürseler durmam, diyordu." Dursun: "Kaçmasın Memed. Bir delilik yapmasın?" Ali: "Kaçtıysa iyi etti," diye dişlerinin arasından ıslık gibi bir laf bıraktı. Osman: "Çok iyi etti." Ali: "Bizimkisi ölümden beter." Osman: "Çukurovaya bir atabilsek kendimizi." Dursun: "Çukurova yakın," dedi. "Yüreğir toprağı var. Bizim köy," diye devam etti. "Çok çalışırsın ama, kendi kendiyin ağasısın. Ne karışanın olur, ne görüşenin. Tarlalara bir bakarsın bulut çökmüş sanırsın kara toprağa. Öyle pamuk olur işte. Toplarsın. Okkası on kuruştan. Bir yazda Abdi Ağanın verdiğini, yani yılda verdiğinin beş mislini alırsın. Bir şehir var, Adana şehiri. Safi sırçadan, tiril tiril yanar gece gündüz. Aynen güneş gibi. Onun içinde gezersin. Evlerin aralan, onlar sokak derler adına, cam gibidir. Balı dök yala. Trenler gelir gider. Denizin üstünde bir köy kadar vapurlar yüzer. Dünyanın öteki ucuna gider. O da güneş gibi yanar. Işığa boğulmuştur. Bir bakarsın bir daha gözünü alamazsın. Para dersen sel gibi Çukurovada. Yeter ki sen çalış." Osman birdenbire ortaya bir sual attı: "Dünya ne kadar büyük ola?" Dursun: "Çook," dedi. Ayağa kalktıklarında Dursun köyünü anlatıyordu hala. Kayalıktan sonra da, bir çakırdikenliğe düştüler. Çakırdikeni bacaklarına sarılıyor, bacaklarını dişliyordu. Osman: "Memedin çift sürdüğü tarla buralarda olacak," diye ötelerden seslendi. 32 Dursun: "Buraları ben bilmem. Siz bilirsiniz," diye cevaplandırdı. Alinin: "Đşte burası," diyen sesi sağ yandan duyuldu. Dursun: "Burası mı?" diye inanmaz inanmaz sordu. Ali: "Tabii burası. Havayı koklasana, sürülmüş toprak kokusu geliyor." Dursun durdu. Derin derin havayı içine çekti: "Öyle," dedi. Öndeki Osman seslendi: "Ayağım sürülmüş toprağa batıyor." , Ali: "Benim de" Dursun: ^ "Bekleyin beni. Ben de geleyim." Durdular. Dursun arkalarından yetişti. "Şimdi çift sürdüğü yeri bulmaya çalışalım," dedi Dursun. "Ne dersiniz?" Osman: "O kolay," dedi. "Buluruz." Ali: "Üşüdüm yahu," dedi. Dursun: "Şunu bulalım da sonra," diye yatıştırdı onu. Osman bağırdı bu sırada: "Çektiği evlekler öyle duruyor. Bugün çift sürmemiş." Ali de gidip ayağıyla yordamladı. Sürülmüş tarlanın kıyısını birkaç kere de dolaştı. "Bugün çift sürmemiş Memed, evlekler öyle duruyor." Dursun: "Başına bir iş gelmesin?" diye acımış bir sesle sordu. Sesinde biraz da hayret vardı. Osman: "Ona hiçbir şey olmaz. Şeytanın kardeşidir o. Hiçbir şey olmaz ona." 33 Ali: "Dursun Emmi, sen bilmez misin onu? Ona bir şey olur mu?" diye berkitti. Dursun: "Allah vere de öyle olaydı. Memed çok iyi çocuk. Öksüz." Sürülmüş tarlanın ortasında durdular. Osman, çalı çırpı topladı. Aliyle Dursun konuşurlarken o ateşi yaktı. Ateşin başına geçtiler oturdular. Türlü ihtimaller üstünde durdular. Bayı-labilirdi. Kuduz kurt gelir kapabilirdi onu. Bir hırsız gelir elinden öküzleri alırdı. Daha ne kadar ihtimal varsa, üzerinde teker teker durdular. Ama, üstünde ısrarla durdukları bir tek ihtimal yoktu. Hepsi de olabilirdi. Bir teki de olmayabilirdi. Dursunun yüzüne ateşin yalımı vuruyordu. Kırmızı bakırın rengine çalıyordu yüzü. Yüzünde belli belirsiz, mutlu bir gülümseme vardı. Ateş yandı geçti. Ocakta, kedi gözü gibi birkaç köz ışıldadı kaldı. Canlan sıkılıyordu. Ali bir türkü söyledi. Dertli bir türküydü bu. Geceye yayıldı: Kapıya oturmuş kurar araba Bugün efkarlıyım gönlüm haraba Kitaplar getir de yeminler edem Senden gayrisine demem merhaba. Üşüdüler. Osman çalı çırpı topladı, ateşi yeniledi. Dursunla Ali de kalktılar çalı toplamaya gittiler. Büyük bir yığın çalı yığdılar ateşin yanına. Osman: "Eeee ne yapalım şimdi?" dedi. Dursun: "Biz şimdi boş dönersek köye, Abdi Ağa kıyameti koparır. Đyisi mi burada yatalım. Sabahleyin arar buluruz." AH: "O Memed hiç bulunmaz gayri. O köye gitti o, neredeyse o köy. Dilinden düşürmüyordu." Dursun güldü: Ateşi devam ettirmek için Ali nöbetçi oldu, ötekiler kıvnl- 34 dılar. Ali gözlerini ateşe dikmiş kalmıştı. Bir ara başını kaldırdı. Gözlerini ateşten aldı. Karanlıklara daldı. Kendi kendine "Gitti," dedi. "Gitsin. Đyi yaptı. O sırçadan şehire gitti. Ilık Yüreğir toprağına gitti. Gitsin. Đyi yaptı. Varsın gitsin." Osman uyanınca nöbeti ona devretti. Bir keseğe başını koyarken: "Oraya gitti değil mi Osman? Memed, oraya gitti. Dursunun söylediği yere." Osman: "Oraya" dedi. Şafağın yeri ışırken üçü de uyandı. Tan yerinde hafif bir kızıllık vardı. Bulutların kenarı sırmalanmıştı. Az sonra kırmızı kenarlı bulutlar beyazlaşmaya başladı. Sonra bir yel esti. Birazı-cık soğuk ama, çok tatlı. Seher yeliydi. Az sonra ortalığı seçebildiler. Sürülmüş toprağın ötesinde, çakırdikeni günün doğduğu yere kadar uzanıyordu. Üçü birden ağır ağır tarlanın ortasından ayağa kalktılar. Sabah ışığı içinde kaldılar. Koyuca gölgeleri günbatıya doğru uzanmıştı. Üçü de kollarını açarak gerindi. Sonra üçü de yere çömelip işedi. Gerine gerine Memedin çift sürdüğü tarlayı dolaştılar. Osman: "Bakın ize," dedi, "öküzler sabanla gitmişler. Arkalarında sabanla Haydi izleyelim." Đzleye izleye yürüdüler. Bir yerde uzun uzun durdular, konuştular. Burada bir çift öküz yatmıştı. Kocaman izleri bozulmamış, daha kalıp gibi duruyordu. Hem de boyundurukla, arkalarında sabanla yatmışlardı. Doğan gün, ortalığı ısıtmaya başladı. Çakırdikenlikten çıktılar, akarsuya geldiler. Ali, birden bir çığlık attı. Đkisi birden Aliden yana döndüler. Dönünce, boyunlarında boyunduruk, arkalarında saban, tam koşum halinde öküzleri gördüler. Öküzün biri mor, biri kırmızıydı. Đki öküzün de kaburgası kaburgasına geçmişti. Osmanın yüzü sapsarı kesildi: "Bir hal var bu çocuğun başında. Memed kaçsaydı, öküzleri böyle koşum halinde koyup gitmezdi. Bir hal var başında." 35 Ali: "Hiçbir hal yok başında. Öküzleri kurnazlığından öyle bıraktı gitti. O köye gitti o." Osman kızdı: "O köy, o köy Siz de Neymiş o köy? Deli misin sen?" Dursun gülümsedi: "Kavga etmeyin yahu," dedi. Öküzleri önlerine kattılar. Köye girdikleri zaman gün kuşluktu. Karşıdaki dağdan bile yavaş yavaş sis kalkıyordu. Dönenin başına ne kadar çoluk çocuk, kadın, genç, yaşlı varsa toplanmıştı. Yanaşmaların önünde koşulu öküzleri görünce ayağa kalktılar hep birden. Hiç kimse konuşmuyordu. Gözleri öküzlere dikilmişti. Döne bir çığlık attı, öküzlere doğru koştu: "Yavrumu nettin Dursun emmisi? Yavrum seni çok severdi." Dursun: "Đşte, öküzleri böyle koşulu bulduk derede." Kadın dövünüyordu: "Memedim yavrum Gün görmemiş öksüzüm" Dursun: "Bacı," dedi, "ona hiçbir şey olmamıştır. Ben ararım onu. Arar bulurum." Döne laf dinlemiyordu. Hem ağlıyor, hem de: "Gün görmemiş öksüzüm," diyordu boyuna. Sonra Döne çırpına çırpına tozların ortasına düştü. Orada kesik kesik inlemeye başladı. Yüzü, gözü, saçları apak toza be-lenmişti. Sonraları yüzü, göz yaşından çamura kesti. Kalabalık öyle donmuş, bir öküzlere, bir Döneye bakıyordu. Kalabalıktan, iki kadm usulca ayrıldı. Geldiler, toprakta belenmekte olan kadını kollarından tuttular kaldırdılar. Döne, yarı baygındı. Başı, ölü başı gibi sağ omuzuna düşmüştü. Koluna girdiler evine götürdüler. Döne gittikten sonra kalabalık bir karıştı, canlandı. Đlkin, kocakarı Cennet konuştu. Ona, at yüzlü Cennet derlerdi. Uzun yüzü, kırışık kırışıktı. Boyu çok uzundu. Đnce parmakları dal gibiydi. 36 "Fıkara Döne," dedi, "noldola oğluna?" Elif atıldı. Köyde şom ağızlılığı ile ün salmıştı. Kısa boyluydu. "Ölmese gelirdi Memed," dedi. Sonra bu söz boydan boya kalabalığı dolaştı: "Ölmese gelirdi." "Ölmese gelirdi." "Ölmese gelirdi." Elif tekrar söz aldı: "Belki babasının düşmanları öldürmüştür." Cennet Karı: "Babasının düşmanları yoktu. Đbrahim karıncayı incitme-mişti," diye cevap verdi. Beyaz başörtüler, alacalı bulacalı yazmalar, mor fesler, bakır paralı alınlar kalabalığı dalgalandı: "Đbrahim karıncayı incitmemişti." • " "Đbrahim karıncayı" "Karıncayı incitmemişti." Sonra ortalık karıştı. Her ağızdan bir ses çıkmaya başladı. "Vay Memed!" "Vay öksüz!" "Gözün kör olsun gavur dinli." Sonra bir teklif dalgalandı kalabalığın üstünde. Kimin söylediği bellisiz. "Döne kartal dönen yerlere gitsin baksın." "Leş üstünde kartal döner." "Nerede kartal dönüyor orada" "Orada" Bütün kalabalık bir anda bunu söyleyen kadına döndü. Bir an sessizlik oldu. Kalabalık, bir an gene dondu. Tekrar canlandı. "Suyun gözüne düşmüştür." "Gözüne düşmüştür." "Gözüne" Kalabalık yönünü doğuya döndü. Önce ayakları çıplak çocuklar yürüdüler. Onların ardından ayağı çıplak kadınlar Önce çakırdikenliğe çocuklar düştü. Ardından kadınlar Çocukla- 37 rm bacakları ala kan içinde kaldı. Çocuklar, gene koştular. Kadınlarsa, bu önlerine çıkan çakırdikenine beddua ettiler: "Kökü geçesice" Çakırdikenliği çıktıktan sonra, onun arkasından da kayalar göründü. Yorulmuş, ayaklan kanamış çocuklar geride kaldılar, kadınlar öne düştüler. Çınara ulaştıklarında yorulmuşlardı. Ulu çınar fısıldıyordu. Birden su gürültüsünü duyunca durakladılar. Bir zaman soluk aldıktan sonra, hep birden suya koşmaya başladılar. Gelen suyun gözüne gözünü dikip baktı. Gelen baktı. Kadınlar, yan yana, üst üste halka oldular. Su, büyük kayanın dibinden köpük saçarak kaynıyordu. Kayanın sol yanında büyücek bir havuz oluyordu su. Kaynayan suyun üstüne üç dört yaprak düşmüştü. Akıp gitmiyor, dolanıp duruyorlardı köpükler arasında. Hiç çıt çıkarmadan uzun zaman baktılar. Cennet Karı: "Çocuk buraya düşseydi, şimdiye kadar suyun yüzüne bir kere olsun çıkardı," dedi. Kalabalık, gene karıştı. Başlar dalgalandı: "Bir kere olsun çıkardı." "Çıkardı" Kalabalık yorgun, bitkin, umutsuz, neşesiz, sallana sallana geri döndü. Bunda çocuklar arkada kalmışlar, oynaya oynaya geliyorlardı. Kalabalık, toplu halde de yürümüyordu. Her biri bir yerde, başı eğik gidiyorlardı. Döne, bu günden sonra, ağlaya ağlaya yataklara düştü. Ateşler içinde yandı. Köyün genç kızları da ona yardım ettiler. Döne birkaç gün sonra yataktan kalktı. Gözleri kan çanağına dönmüştü. Alnına da beyaz bir bez bağlamıştı. Bir gün köyün içini meraklı bir haber dolaştı: "Döne yemiyor, içmiyor, suyun gözünün başına oturmuş gözünü kırpmadan suya bakıyor, çıkacak mı diye oğlunun ölüsünü bekliyor." Haber doğruydu. Döne her sabah, gün doğmadan kalkıyor, suyun başına gidiyor, gözlerini sudan ayırmadan ha bire bakıyordu. Bu, böyle on gün kadar sürdü. Sonra, Döne bitkin geldi evine kapandı. Şimdi de başka bir şey taktı aklına. Gene her sa- 38 bah çok erkenden kalkıyor, damın başına çıkıyor, uzak göklere gözünü dikiyor, gökleri araştırıyor. Nerede sönen bir kartal kümesi varsa yaya yapıldak oraya koşuyordu. Bir iğne, bir ipliğe dönmüştü. Bazan kartallar çok uzaklarda, mesela Yağmurtepe-nin üstünde dönüyorlardı. Orası bir günlük yol çeker. Döne, oraya da gidiyordu. Bir gece Dönenin kapısı dövüldü. Bir ses: "Döne bacı aç! Ben Dursunum," dedi. Döne umutla, korkuyla kapıyı açtı. "Gel Dursun kardaş! Memedim seni çok severdi," dedi. Dursun, Dönenin serdiği döşeğe ağır, temkinli oturduktan sonra: "Bana bak bacı," dedi. "Benim yüreğim öyle hükmediyor ki oğlun ölmedi. Bana öyle geliyor ki başını aldı gitti bir yere. Ben, onu bulurum." Döne, Dursunun yanına çöküverdi: _ "De," dedi. "Dursun kardaş. Bir bildiğin mi var?" Dursun: "Bildiğim yok ya bacı, yüreğim öyle hükmediyor." Döne: "Dillerine kurban olayım kardaş senin," diye yalvardı. Dursun: "Ben onu ararım. Arar bulurum. Sana şu kadarlığını söyle-yim ki oğlun ölmedi. Memed ölmedi." Döne onu uğurlarken: "Bir umudum sende kaldı kardaş. Ah oğlumun bir sağlık haberini alsam Dünyada hiç başka bir şey istemem. Sen bilirsin Dursun Ağam. Dillerine kurban olduğum. Sen bilirsin," dedi. 39 4 Yaz geldi çattı. Ekinler biçiliyor. Sıcaklar veryansın ediyor. Çukurovanın sıcağına sarı sıcak derler. Toros eteklerinin sıcağına da ak sıcak diyorlar. Ak sıcaklar çöktü. Đnce Memed geldi geleli çoban değil, Đnce Memed, evin oğlu. Süleyman, Đnce Memedi canı gibi seviyor. Gel gelelim, cin gibi, neşeden taşan oğlana son günlerde bir hal oldu. Ağzını bıçaklar açmıyor. Bir efkardır kaptırmış kendisini. Eskiden türkü söylerdi durmadan. Yanık söylerdi. Türküler de yok gayrı. Keçilerini en iyi otlağa, en iyi yapraklı ormana götürürdü. Eskiden bir keçi, durup azıcık otlamasın, azıcık durgun görünsün, Memed derhal fark eder, ona bir çare bulur, iyileştirirdi. Şimdi keçileri salıveriyor otlağa, oturuyor bir ağacın, bir kayanın gölgesine, çenesini değneğine dayıyor, dalıp gidiyor. Arada sırada da dayanamayıp kendi kendine konuşuyor. "Anacığım Vay anacığım! Ekinlerini kim biçer ola şimdi? Gavur Abdi Ağa! Anacığım! Ekinlerimiz kuruyup dökülecek. Ekinleri kim biçiyor şimdi anacığım? Ben olmayınca anacığım?" Duruyor, göğe, gökteki bulutlara, toprağa, kızarmaya yüz tutmuş ekinlere bakıyor. "Leyleğin gözündeki tarla kurumuştur şimdi. Kim biçer ola? Anacığım!.. Yalnız nasıl biçersin tek başına?" Geceleri de uyku girmez oldu gözüne. Yatakta ha bire dönüyor. Aklı fikri Leyleğin gözündeki tarlada. "Leyleğin gözündeki tarla çabuk gevrer geçer. Bir tane bile alınmaz. Bir tane bile. Geç kalınırsa." 40 Sabah oluyor, yataktan kalkıyor. Her bir yanı kırık. Ölgün ölgün Keçilerini önüne katıyor. Keçiler dağılıyor. Her biri bir tarafa gidiyor. Umurunda değil. Baktığı yok. Süleymanın ak, güleç yüzü geliyor gözlerinin önüne. Süleymanın sevgi dolu gözleri Kendi kendinden utanıyor. Canlanıyor. Keçilerini toplayıp, otlağa iyi bir yere götürüyor Bu uzun sürmüyor. Efkar basıyor. Toprağa gene çöküyor. Toprak cayır cayır yanıyor. Ama o durmuyor. "Leyleğin gözü," diyor. "Anacığım," diyor. Bir de bakıyor ki, akşam olmuş, gün batmış Dağılmış keçilerini topluyor Ötede, batan güneşten kalan son ışıklarla tepesi ışıyan Kınalıtepeye doğru sürüyor keçilerini. Keçilerini Kmalı-tepenin eteğinde bırakarak, kendisi başına çıkıyor. Ötelerde bir düzlük gözüküyor. Akşam sisleri çökmüş düzlüğün üstüne. Usul usul kalkıyor. Bu görünen düzlük, çakırdikenli düzlük. Kınalıtepenin arkasında Değirmenoluğu göremiyor. Ortaya bir sırt gerilmiş. Aynen gerilmiş perde gibi. Bir boz toprak yığını. Otları yanacakmış, hemen tutuşacakmış gibi. Öyle kurumuş işte. Hatırlayıp, kendi kendine kızıyor. Süleyman ne demişti? "Kınalıtepenin ardına geçme!" demişti. Kınalıtepenin arkasında in cin yok. Buna daha beter kızıyor. Koşa koşa tepenin başından eteğe iniyor. Dağılan keçileri geç vakitlere kadar ancak toparlayabiliyor. Köye çok geç dönüyor. Süleyman ona, geç kalmasının sebebini sorduğu zaman da: "Đyi bir otlak buldum da keçileri ayıramadım," diye yalan söylüyor. Bir gün gene çok erken yatağından kalktı. Keçilerin ağılma girdi. Sıcak, boğucu bir geceydi. Keçi ağılı sası sası kokuyordu. Keçileri ağıldan çıkardı, önüne kattı. Bazı bazı, daha şafak atmadan, şafaktan çok önce göğün doğusunda bir tarafı kınalanı-verir. Az sonra da oradaki bulutların kenarları sırmalanır. Sonra da şafak atar. Memed, gündoğusuna baktı. Bugün öylesi bir gündü. Sonra Memedin içi aydınlanıverdi. Yüreği hafifledi. Birden, kendisini kuş gibi hafif, rahat buldu. Bu arada seherin yelleri de esmeye başladı. Ufacık dalgalar halinde yel, yüzünü yalayıp geçiyordu. Yüreği küt küt atarak keçilerin yönünü Kınalıtepeye doğru 41 çevirdi. Memed arkada, keçiler önde bir toz bulutu bırakarak koşuyorlardı. Tam tepenin dibine gelince, Memed, keçilerin yönünü çevirdi. Telaşlı bir hali vardı. Keçiler dağılıp oraya buraya gittiler. Memed toprağa oturdu, değneğini çenesine dayadı. Uzun uzun düşündü. Bir ara hışımla kalktı, keçileri tepeye doğru toplayıp sürmek istedi. Sonra vazgeçti. Oturdu gene düşünceye daldı. Bir zaman başı ellerinde kaldı. Keçinin biri boynunu, ellerini yaladı. Aldırmadı. Keçi kendiliğinden bıraktı gitti. O kadar bol ışık doldurmuştu ki ortalığı, dağlar taşlar, ağaçlar, otlar eriyiverip ışığa kesecek sanırdı insan. Ellerini yüzünden çekti. Gözlerini açınca, gözlerine ışık doldu. Kamaştırdı. Bir zaman ışığa bakamadı. Gözleri alışınca yorgun, isteksiz kalktı. Keçileri aynı ağırlıkla topladı. Tepeye sürdü. Bir anda keçiler tepenin arkasına geçtiler. Memed, yönünü güneye döndü. Ellerini gözlerine siper etti. Uzaklara baktı. Gözüne ulu çınarın dalları ilişti gibi geldi. Yüreği hop etti. Tepenin arkasının kuzey yanı ovaydı. Değirmenoluk köyünün tarlalarıyla, yani çakırdikenli ovayla bu ova arasına keskin boz topraklı sırt giriyordu. Keçileri bu sefer sırtın dibine doğru sürdü. Önünden iki küçük kuş uçtu. Gökte de bir tek, bir kuş gördü. Başkaca, ovada siniler sinek yoktu. Ortalık ıpıssızdı. Ta uzaklarda, topraktan bir ak bulut kalkıyordu. Birden gözüne, aşağıda, sırtın dibinde küçücük bir tarla çarptı. Tarlanın ortasında kara bir leke eğilip eğilip kalkıyordu. Bu sefer de keçileri aynı isteksiz hal, aynı yorgunluk, ağırlıkla oraya çevirdi. Ekinin yanına gelince, ekin biçeni tanıdı. Bu, yaşlı Pancar Hösüktü. Pancar Hösük ekinden başını kaldırıp da keçilere, Memede bakmadı. Ha bire orak sallıyordu. Memed de keçileri boş bıraktı. Keçiler ekinin kıyısına geldiler. Hösük, gene farkında olmadı. Sonra keçilerin hepsi her yerden ekine daldı. Bir hışırtı, bir patırtıdır koptu ekinin içinde. Keçileri ekinin içinde görünce Pancar Hösük ifrit oldu. Elindeki orağı hışımla keçilere fırlattı. Orağın arkasından var gücüyle küfrede ede kendi de keçilere doğru atıldı. Memed, olduğu yerde durmuş, Pancar Hösüğü seyrediyordu. Pancar Hösük binbir güçlükle, oflayıp puflaya- rak keçileri ekinin içinden toplayıp çıkarırken, durup öylecene kendisine bakan çocuğu gördü. Onun keçilerin çobanı olduğu- 42 nu anladı. Đşte buna müthiş kızdı. Tepesinin tası attı. Keçileri bir tarafa bıraktı. Orağı attığı yerden aldı. Küfrederek çocuğa doğru geldi. Ağzından köpükler saçılıyordu: "Ulan, anasını atın tepelediği köpoğlu köpek Keçiler ekini geçirdiler. Sen durmuş seyredersin burada. Bir varayım da senin yanma Senin babayın Orospu analı Anasının" Çocuk yerinden kıpırdamıyordu. Halbuki ihtiyar, çocuğun kaçacağını, kendisinin de onun arkasından yetişemeyeceğini tasarlıyor, yerden, ona atmak için taşlar topluyordu eline. Yaklaştı, çocuk ha kaçtı, ha kaçacak Çocuk kaçmadı. Hösük, o hızla kolundan tuttu. Orağın sırtını kafasına indirecekken, eli kalakaldı. Çocuğun kolu elinden düşüverdi: "MemmeedL Yavrum sen misin?" dedi. "Herkes seni ölmüş biliyor." Soluğu kesilecekmiş gibi soluyordu. Toprağa çöküverdi. Kızarmış boynundan, yüzünden oluk oluk ter akıyordu. Bu sırada tekmil keçiler gene ekine doldu. Pancar Hösük: "Git de," dedi, "şu keçileri çıkar gel." Ancak bundan sonradır ki, bir heykel gibi donmuş kalmış Memed kımıldadı. Koşa koşa ekine gitti. Ekine giren keçileri çıkardı uzaklara sürdü. Geldi Pancar Hösüğün yanına oturdu. Hösük: "Memedim," dedi, "ulan seni araya araya bir hal oldular. Suya düşmüş sandılar. Anan senin derdinden ölüyordu az daha," dedi, "hiç yüreğin acımadı mı anana?" Memed, belini kamburlaştırmış, değneğini çenesine dayamıştı. Susuyordu. Hösük sordu: "Bu keçiler kimin?" Memed, istifini bile bozmadı. Hösük: "Sana diyorum, Memed!" dedi, "bu keçiler kimin?" Memed, ağzından dökülürcesine: "Kesme köyünden Süleymamn." Hösük: "Đyi adam Süleyman," dedi. Sonra da ekledi: "Bre deli, gi- 43 deceksin gitmeye, anana haber versene. Usandın Abdi namussuzunun elinden. Anana haber ver, ondan sonra nereye kaçarsan kaç!" Abdi lafını duyunca Memed, Hösüğün ellerine sarıldı: "Nolursun Hösük Emmi," dedi, "benim Süleyman Emmiye çoban olduğumu kimseye söyleme. Nolursun yani. Abdi Ağa duyarsa beni alır götürür. Beni döve döve öldürür." "Sana hiç kimse bir şey yapamaz," dedi. "Deli! Adam anasına haber vermez mi? Fıkara senin derdinden ölüyordu az daha" Hösük, sonra birdenbire lafı yarıda bıraktı. Kalktı, Memede bakmadan ekine gitti. Biçmeye başladı. Çabuk biçiyordu. Orağın hışırtısı Memede kadar geliyordu. Hösük başını bir defa bile kaldırmadan biçiyordu. Bazı bazı beli ağrıyınca doğruluyor, ellerini beline dayıyor, uzaklara bakıyor, gene biçmeye koyuluyordu. Memedi çoktan unutmuştu. Memed de ekinin kıyısında durmuş, kımıldamadan, dimdik dikilmiş, ona bakıyordu. Gün yıkıldı gitti. Gölgeler, upuzun uzadı. Memed, güneşe şöyle bir göz attı. Gün kızarıyordu. Ovadaki otlar yarı pırıltılı, yarı gölgeli. Otlar ipil ipil ediyor. Memedin ayakları Hösüğe doğru sürüklendi. O aynı hızla biçmeye hala devam ediyordu. Karşısında durdu. Yüreği küt küt atıyordu. Hösük, Memedin çıkardığı hışırtıyı duyunca doğruldu. Terden kapkara görünüyordu bu akşam vaktinde. Göz göze geldiler. Hösük yorgun, Memedin ta gözlerinin içine baktı. Canevine baktı. Memed, gözlerini indirdi. Gözleri yerde Hösüğe doğru bir iki adım attı. Ellerini tuttu: "Allahmı, Peygamberini seversen Hösük Emmi," dedi, "anama, kimseye söyleme, beni gördüğünü." Eli, atarcasına bıraktı, arkasına bakmadan koştu. Gün batmıştı ki, Kınalıtepeye geldi. Ter içindeydi. Nedense, bir an seviniyor, arkasından yüreği kararıveriyordu. Bir seviniyor, arkasından Çarpışma. Kınalının tepesine çıktı. Sırtın dibindeki küçük tarlanın oraya gözünü dikti. Tarlanın ortasında küçücük bir kıpırtı fark ediliyordu. Hösük, köye girdiğinde, önüne gelene, ehemmiyetli bir sır 44 "¦ ^ .e biliyor da söylemiyormuşcasına gülüyordu. Önlerinde duruyor, gülüyordu. Hösüğün bu haline kimse bir anlam veremedi. O doğruca Dönenin evine gitti. Döne kapısında, Pancar Hösü-ğü kendisine bakarak ha bire gülümser görünce, buna ne anlam vereceğini bilemedi. Pancar çok seyrek gülen bir adam olduğu gibi, ne Dönenin evine, ne de kimsenin evine gitmezdi. Tarladan evine, evinden tarlaya. Başka birisi olsaydı bu harekette göze batacak bir şey yoktu yoksa. Đşi olmadığı zaman da evinin önüne bir hasır serer, üstüne oturur, hiç kimseyle konuşmadan kendi kendine tahtalar oyar, güzel nakışlı kaşıklar, kirmenler, çam bardaklar, tespihler yapardı. Şimdi Dönenin evinin önünde durmuş, ha bire gülüyordu. Gözlerini Döneden ayırmadan gülüyor, ama konuşmuyordu gene. Döne de bu durum karşısında ne diyeceğini bilemiyordu. Bir zaman şaşkın, Hösüğün etrafında dolandıktan sonra: "Hoş geldin Hösük Ağam, buyur otur," diyebildi. Hösük duymamış gibi yaptı, gülmeye devam etti. Döne üsteledi: "Hösük Ağam buyur otursana" Hösüğün gülmesi kesildi. Ağır ağır: "Döne! Döne!" dedi, durdu. Döne kulak kesildi. "Döne, müjdemi isterim." Döne gülümsedi. Arkasından da telaşlandı. Titreyerek: "Müjden başım üstüne Hösük Ağam," dedi. Hösük: "Oğlunu gördüm bugün Döne," dedi. Döne hiçbir şey söylemedi. Öyle oldu ki kessen bir damla kanı çıkmayacaktı. Kurumuştu. "Oğlun, bugün yanıma geldi. Büyümüş, etlenmiş" Döne: "Dillerine kurban olurum Hösük Ağam," diye inledi. "Müjden başım gözüm üstüne." Döne, durup durup: "Sahi mi söylüyorsun Hösük Ağam, sahi mi?" diyordu. "Müjden baş üstüne. Dillerine, senin güzel dillerine kurban olayım Hösük Ağam." 45 Sonra Hösük oturdu. Olup biteni bir bir Döneye anlattı. Döne yerinde duramıyor, evin bir ucundan bir ucuna gidip geliyordu. Azıcık bir zamanda Pancar Hösüğün getirdiği haber bütün köye yayıldı. Kadınlar, erkekler, yaşlılar, çocuklar, köyde kim varsa, Dönenin evinin önüne yığılıştılar. Ay ışığı, köyün toprak damlarının, Dönenin evi önünde kımıldanan insan kalabalığının üstüne dökülüyordu. Kalabalıktan gürültü, patırtı, şamata geliyordu. Birden gürültü kesiliverdi. Ortalıkta ses soluk kalmadı. Cümle başlar da güneye doğru çevrildi. Bir atlı geliyordu öteden. Atının koşumlarının madeni kısımları ay ışığında parlıyordu. Atlı yaklaştı. Sonra kalabalığı yardı, geldi ortada durdu. "Döne! Döne!" diye bağırdı. Kalabalıktan, zayıf bir kadın sesi cevap verdi: "Buyur Abdi Ağam." "Duyduğum doğru mu Döne?" Döne geldi, atın başının hizasında durdu. "Pancar Hösük görmüş. Geldi bana söyledi." Abdi Ağa: "Nerede o Pancar?" diye gürledi. "Gelsin yanıma." Kalabalık karıştı: "Yok. Hösük yok," dediler. "Hösük hiç kalabalığa girer mi?" "Kıyamet kopsa evinden çıkmaz." Ağa emir verdi: "Gidin getirin Hösüğü." Hösük gelinceye kadar, kalabalıktan gene hiç ses çıkmadı. Ortalık derin bir sessizliğe gömüldü. Az sonra beyaz don, beyaz gömlek içinde Hösük getirildi. Kollarını sıkı sıkıya tutmuş iki kişi arasında çırpınıyordu: "Ne istiyorsunuz benden bu gece vakti? Derdiniz ne? Allah sizin belanızı versin deyyuslar!" Abdi Ağa: "Seni ben istedim Hösük," dedi. Hösük indirdi. Yumuşadı: "Ulan namussuzlar, neden Ağa çağırıyor demediniz?" 46 Ağaya döndü: "Kusura kalma Ağam," dedi. Abdi Ağa sordu: "Hösük sen Dönenin oğlunu görmüşsün öyle mi?" Hösük: "Söyledim Döneye." Ağa: "Bana da söyle," dedi. Hösük anlatmaya başlayınca, kalabalık etrafına sıkıştı. Halka oldu. Hösük, Memedi nasıl gördü. Orağı kafasına nasıl vuracaktı. Hepsini teker teker, hiçbir şey unutmadan anlattı. Abdi Ağa kızdı, küplere bindi: "Vay Süleyman vay!" dedi. "Demek Süleyman benim kapıdaki adamları alır çoban edersin! Kırdığın ceviz kırkı geçti Süleyman! Demek Kesme köylü Süleyman ha?" Hösük: "O," dedi. Abdi Ağa, Döneye seslendi: "Ben onu yarın gider getiririm." Atını sürdü gitti. Kalabalık arkasından homurdandı. Abdi Ağa doludizgin giden atının başını Süleymanm kapısının önünde çekti: "Süleyman! Süleyman!" Süleyman içerdeydi. Dışarı çıktı. Abdi Ağayı görünce yüzü kül gibi oldu. Abdi Ağa, atın üstünden Süleymana eğildi: "Süleyman," dedi, "sen hiç utanmadın mı? Benim kapıdan adam almaya utanmadın mı? Sen hiç haya etmedin mi? Abdi-nin kapısından adam alınır mı? Şimdiye kadar bu olmuş iş mi? Sen bilmez misin bunu? Yazık sana Süleyman. Şu ak sakalına da bakmadan" Süleyman: "Đn hele attan Ağa! Đn attan da buyur içeri. Sana her şeyi bir bir söyleyim, Ağa," dedi. Abdi Ağa: "Senin evine inmem," dedi. "Oğlan nerede? Yerini söyle!" Süleyman: 47 "Zahmet olur sana Ağa. Ben hemen alır şimdicik getiririm." Abdi Ağa: "Zahmeti mahmeti yok," dedi. "Göster bana yerini çocuğun." Süleyman boynunu büktü: "Peki Ağa, haydi gidelim," dedi, atın önüne düştü. Keçilerin yanına gelinceye kadar, ne o konuştu, ne de o. Geldiklerinde, Memed, bir taşın dibine oturmuş düşünüyordu. Onları görünce ayağa kalktı yanlarına vardı. Abdi Ağaya hiç hayret etmedi. Süleymanla göz göze geldiler. Bakıştılar Süleyman, ne gelir elden der gibi boynunu büktü. Abdi Ağa atını Memede doğru bir iki adım sürdü: "Düş önüme," dedi. Memed hiçbir şey demeden atın önüne düştü yürüdü. Boynunu omuzlarının içine çekmişti. Memed önde Abdi arkada öğleye doğru köye girdiler. Yolda ne Abdi Ağa bir şey sordu, ne de Memed bir şey söyledi. Yalnız, Memed, her an, atı üstüne sürüverecek, ezecek diye korkuyordu. Huyunu bilirdi. Dönenin kapısına geldiler, durdular. Abdi Ağa, içeriye seslendi: "Döne! Döne! Al itini." Döne dışarıya çıkarken o, atın başını çevirdi. Döne, bir çığlık atarak oğluna sarıldı. Bu arada köylüler de haberlenmişler-di. Yavaş yavaş kalabalık birikiyordu. Kalabalık halka olmuş, Memed ortada. Önüne gelen soruyor: "Neredeydin Memed?" "Bu ne hal Memed?" "Haa Memed?" Memed, başını yere dikmiş ağzım açmıyor. Kalabalık gittikçe çoğalıyordu. 48 Memed, harmanın bileziğinde kalan son saplan da attı. Harman yapılırken yağmur yağmış, sapları biribirine yapışmıştı. Saplardan kapkara, kömür tozu gibi bir toz çıkıyordu. Sabahtan beri, durmadan sap atan Memed, tanınmayacak hale gelmişti. Kapkara. Yalnız dişleri ışıldıyordu. Sapı attı bitirdi. Sap öyle kabarmıştı ki, ortadaki öbeği örtmüştü. Bileziğin yerinde, ıslanmış soluk bir yeşil halka kaldı. Yorgun, Memed, gitti güneşin alnına ağzı yukarı uzandı. Firezlerin arasından, karınca şeritleri geçip ta uzaklara gidiyorlardı. Elleriyle gözlerini kapatıp bir zaman ağzı yukarı soludu kaldı. Günlerden beri çalışıyordu. Önce ekin biçmişti tek başına. Leyleğin gözündeki ekinin içi bir de devedikeniyle dopdoluydu. Sonra harman yapmak için anasıyla birlikte şelek çekti. Günlerden beri de döğen sürüyor. Bu yüzden, bir deri bir kemik kalmış Yüzü buruş buruş. Derisi sarkıyor gibi Kapkara kesilmiş Gözleri de iyice çukura kaçmış, avurtları geçmiş At, biraz ötesinde kütürtüyle yayılıyordu. Yıkılacak gibi zapzayıf..; Kaburgaları dışarı fırlamış Yaşlı bir hayvan. Belki on beş. Gözlerine sinekler çokuşuyordu. Sırtının tam ortasında, hiç iyi olmayan bir yağarı vardı. Đrinlenmişti. Đrin kan karışığı. Bir de ekin tozu yapışmıştı. Kocaman kara sinekler, bir kalkıp bir iniyorlardı. Gün kuşluk oldu. Memed, bir yanına döndü. Oluk oluk terlemişti. Elini yüzüne sürdü. Kapkara bir avuç ter aldı attı. 49 Güneşin parıl parıl ettiği firezler, ova, gözü açtırmayacak kadar kamaştırıyordu. Ölürcesine yorgundu. Yattığı yerden, firezlerin aralığından bir iki kere hayvana baktı. Hayvanın yanında dört beş leylek dolanıyordu. Leyleklere daldı. Eliyle de karıncaların yolunu kesti. Karıncalar ellerinin üstünden geçtiler. Canını dişine taktı. Önce, uzandığı yerden kalktı oturdu. Başını sağ dizinin üstüne koydu daldı bu sefer de. Kendine azıcık geldi sonra. Ellerini toprağa bastırarak usul usul kalktı. Yüzünde, boynunda karıncaların dolaştığını hissetti. Aldı, toprağa attı onları. At toza batmış bir böğürtlen çalısı yanında durmuş, ön ayaklarından birini yalıyordu. Vardı, atı tuttu çekti. Devedikeni mavi, kocaman çiçeğini açmıştı. Ufacık bir yel parladı onu eğdi. Getirdi, atı bin güçlükle döğene koştu. At, kabarmış sapları yaramıyordu. Memed, döğenden indi, atla beraber sapların üstünden yürümeye çalıştı. At, ikide bir tökezliyordu. Memed, hayvana müthiş acıdı. Ne yapacağını bilemiyordu. At, terlemiş, kapkara kesilmişti. Öylesine soluyordu ki, göğsü, kaburgaları hep birlikte inip inip kalkıyordu. Bütün döşü, sırtı, sağrısı köpüğe batmış. Memed de tere battı. Terler her bir yerlerinden sızıyor. Terler gözlerine doluyor. Yakıyor. Nefesini de küflenmiş ekinin ıslak kokusu kesiyor. Bir zaman saplara bata çıka harmanı dönünce saplar yattı. Artık biraz daha kolay dönülüyor. Döğenin altında saplar çatır çatır ediyor. Öğleye doğru saplar iyicene ezildi. Saplar ışılıyor. Karası gitti sapların. Şimdi döğenin arkasından ince, altın sarısı bir toz usuldan, Memedin genzini yakarak savruluyor. Toz kokuyor. Yanık yanık bir şeyler kokuyor. Ta uzakta bir adam, öbek yapıyordu. Onun ötesinde de bir iki kişinin döğen sürdüğü görülüyordu. Koskoca ovada başkaca can eseri yoktu. Firezler uzun uzun Orak makinası, ekini dipten biçer. Firez, toprakta, bir karış ya kalır, ya kalmaz. Elle biçildiğinde yalnız başaklar alınır. Toprakta uzun saplar kalır. Firezlerin ötesi çakırdikeni. Memedin dili damağı kurudu. Sıcakta, at da başını ayakla- 50 rınm dibine indirmiş, ölgün ölgün yürüyor. Memed, döğenin üstünde düşünüyor. Hiçbir tarafa baktığı yok. Leylekler ta harmanın yanına kadar sokulmuşlar. Memed, uyumuş kalmış gibi. At bazı bazı başını saplara daldırıyor geveliyor. Đsteksiz. Saplar ağzından dökülüyor. Memedin hiçbir şeye aldırdığı yok. Güneş başına vurmuş. Bir keresinde ayağa kalktı. Köyden yana uzun uzun baktı. Görünürde kimsecikler yoktu. Dişlerini sıktı. "Şu anam da" dedi. Anası ona azık, su getirecekti. Yutkundu. Ağzında bir damla tükrük kalmamıştı. Usulca gene döğenin üstüne yumuldu. At durdu. Başını da sapa soktu. Memed, oralı bile değil. Neden sonradır ki işi fark etti dizgini çekti: "Deh! Yavrum deeh!" dedi. Sinekler çokuşmuş. At, kuyruğunu yavaş yavaş kaldırmadan sallıyor. Sinekler aldırmıyorlar. Kızgınlıkla yeniden ayağa kalkan- Memed, yönünü köye döndürdü. Devedikeninin arkasından bir baş gözüküyordu. Az sonra gelenin anası olduğunu gördü. Kızgınlığı o anda sevince çevrildi. Yaklaşan ana, kan ter içinde kalmış, azık tutan eli yere de-ğecekmiş gibi uzamıştı. "Nasıl ettin yavru?" dedi. "Kolayladın mı?" Memed: "Sapın hepsini attım bitirdim," dedi. Ana: "Kaim olmadı mı?" diye sordu. Memed: "Oldu ama, yumuşar," diye cevap verdi. Ananın elinden testiyi kaptığı gibi başına dikti. Uzun uzun, kana kana içti. Testiden akan sularla göğsü, çenesi, göğsünden aşağı bacakları sırılsıklam oldu. Ana: "Đn yavru," dedi. "Đn de ben sürüyüm azıcık. Ekmeğini ye!" Atın dizginini anasının eline verdi, böğürtlen çalısının gölgesine gitti. Çıkını açtı. Soğan vardı. Tuz da vardı. Ayran torbasına küçücük küçücük, mucuk dedikleri sinekler çokuşmuştu. Bir tasa da ayran doldurdu. ORHAU KEMAL 51 ĐL HALK KÜTÜPHANESĐ Yemeğini bitirdikten sonra çalının gölgesine yattı. Yalnız belden aşağısı günde kalıyordu. Uyudu. Uyandığı zaman gün ikindi olmuştu. Gözlerini ovarak kalktı, harmana koştu: "Ana," dedi, "yoruldun değil mi? Çok yoruldun." Ana: "Gel bin yavrum," diye mahzun, boynunu büktü. Đki gün sonra harman savruldu. Üçüncü gün kasar sürüldü. Dördüncü gün de ceç edildi. Kırmızı buğday taneleri harmanın ortasında parlıyordu. O gün, buğdayı çuvallara doldurup eve taşıyamadılar. Ceç, harmanın ortasında olduğu gibi kaldı. Sebebi de Abdi Ağanın gelip hakkını almamasıydı. O gece Memedle anası sineklere yene yene ceçi beklediler. O gün kuşluk oldu Abdi Ağa gelmedi. Öğle oldu gene bir haber yok. Đkindiye doğruydu ki, arkasında semerli beygirlere binmiş üç yanaşmayla çıkageldi. Yüzü karanlık, korkunçtu. Döne, bu yüzü görünce korktu. Yıllardan beri çok iyi tanırdı onu. Dönenin kara bir deri gibi kırışık yüzü, biraz daha kırıştı. Abdi Ağa, Döneyi işaretle yanına çağırdı. Yanaşmalara da şu emri veri: "Dörtte üçü bize, birisi de Döneye." Döne Ağanın üzengisine sarıldı: "Etme Ağam! Acımızdan ölürük bu kış. Etme. Eyleme. Tabanlarını öpeyim Ağam!" Ağa: "Hiç sızlanma Döne!" dedi. "Hakkını veriyorum." "Benim hakkım üçte birdir," dedi Döne sızlanarak. Ağa, attan Döneye doğru eğildi. Gözlerinin içine bakarak sordu: "Çifti kim sürdü Döne?" Döne: "Ben sürdüm Ağam." _, t "Bizim yanaşmalar sana yardım ettiler mi?" "Ettiler Ağam!" "Döne?" "Buyur Ağam!" 52 "Bir daha oğluna tembih et de gidip Süleymanlara çoban olmasın." Döne sapsarı kesildi. Ağa, atını sürdü gitti. Arkasından yalnız: "Kulun kurbanın olayım etme, Ağam!" diyebildi. Yanaşmalar ölçmeye başladılar. Üç tane Ağaya, bir tane Döneye koyuyorlardı. Ağanın yığını büyüdü gitti. Döneninki küçücük. Döne, yığınlara bakıp bakıp beddua ediyor. "Yeme inşallah keçi sakallı. Doktor parası, cerrah parası et! Yılancıklar çıksın da yeme." Yanaşmalar, üç beygire Ağanın hissesini yüklediler. Hiçbirisi ağzını açıp bir şey söylemedi Döneye. Toprak gibi, taş gibi donmuş kalmıştı her biri. Memed, geldi anasının yanına oturdu. Tozlu harmanın ortasında küçücük bir buğday ceçi. Az önee ne kadar da büyüktü. Bir buğday ceçine, bir anasına bakıyordu. Suçlu suçlu somurtuyordu. Ana: "Süleymandan getirdiğinde seni ne diye dövmediğini anladım şimdi. Anladım. Rızkımızı kesmek için. Gavur dinli." Memed, kendini tutamadı. Hıçkırmaya başladı: "Benim yüzümden" dedi. Ana, oğlunu bütün gücüyle kucağına çekti, bağrında sıktı. "Ne yapalım?" dedi. "Ne gelir elden?" Memed: "Ya bu kış?.." dedi. Anası: "Bu kış?.." dedi. Sonra, ana da ağlamaya başladı: "Aaah baban olaydı," dedi. "Aaah baban" 53 Bir tek inekleri vardı. Đnekleri bu yıl buzağılamıştı. Buzağı erkekti. Eğer Đnce Memedin bir dönüm toprağı bile olsaydı, gelecek yıl inekten bir erkek buzağıyı daha dört gözle, yatakta ya- tamayacak kadar büyük bir istekle beklerdi. Gelecek yıl doğacak erkek buzağıyı hayal meyal görür gibi olur. Sonra iki buzağı birden büyür. Büyük bir çayırın ortasında çangal boynuzlu bir çift tosun Tosunlar boyunduruğa kolay kolay alışmazlar Uğraşmak gerek. En sonunda kuzu gibi olurlar. Tarla, çakırdikeni mi? Olsun. Çakırdikeni bir yıl biter, iki yıl biter. Üçüncü yıl köküne kibrit suyu. Yeter ki tarla senin olsun. Yeni doğan buzağıların tüyleri, mora çalan bir kırmızıdır. Sonraları değişir. Sarı, kırmızı, mor olur. Kulak tüyleri kadife gibi yumuşaktır. Đnsan, avucunu iyice açar, orta yerini kulağa sürterse, soğuk, yumuşak bir ürperti, bir tatlılık duyar. Bütün fıkara köy evlerinde buzağıların yeri, ocaklığın yakınına, yatak serilen yerin bitişiğine yapılır. Buzağıların altına çiçekli bahar otları serilir. Ev bahar çiçeği, ot, buzağı pisliği ve buzağı kokar. Buzağı kokusu, süt kokusu gibi bir şeydir. Güz gelince buzağı büyür, o zaman öteki sığırların yanma yollanır. Ana, bütün baharı buzağısından habersiz, onunla ilgilenmeden geçirdi. Oğlunun derdi olmasaydı, buzağı evin içinde bir top bahar gibi dolaşır, evin sevinci olurdu. Memedlerin evi bir gözdür. Bir göz toprak dam Duvarı, 54 ancak bir metre yüksekliktedir. Bütün köyün damları güz yağmurlarına dayanmaz akardı. Köyde bir Memedlerin damına kareyleyemezdi güz yağmurları. Baba ölmeden az önce, gitmiş Sarıçağşaktan toprak getirmiş, evin üstünü onunla döşemişti. Sarıçağşağın toprağı bir başka topraktır. Bizim bildiğimiz, kara, kumlu, kıraç topraklardan değildir. Bu toprak, parça parça billur gibi donmuştur. Sarısı, kırmızısı, moru, mavisi, yeşili, türlü türlüsü vardır. Bu, renk renk toprak billurları biribirine karışmıştır. Bu sebepten, Memedlerin evlerinin damı güneşte çeşit çeşit rengiyle yalp yalp yanar. Yazın ana oğul canlarını dişlerine taktılar çalıştılar ama, ne çare! Güzün dertli, belalı evlerine döndüler. Bir buzağıları bulunduğunu o zaman fark ettiler. Unutup gitmişlerdi. Buzağı dana olmuştu. Ana, ocağa büyücek bir kütük atmıştı. Dışarda kara bulutlar güneyden kuzeye akıyorlardı. Biraz sonra evin içini bir şimşek aydınlattı. Ocakta, yalımlar biribirini yiyorduk/Bu sırada Memed içeri girdi. Elleri kıpkırmızı kesilmişti. Ocağın başına çömeldi. Arkasına dönünce, yatmış geviş getiren ineği gördü. Đnek rahattı. Önünde saman vardı. Yemiyordu. Evin öteki ucu da samanla doluydu. Kalktı ineğin yanına gitti. Đneğin başucunda duran danayı kulağından tuttu. Dana, buna huylandı. Başını elinden kurtardı, ineğin öteki yanına kaçtı. Oğlan gülümsedi. Ana: "Sen yoğiken Alıçlı derede doğurdu bunu Fındık. Gece yarısı araya araya bir çalının içinde buldum. Anası başına durmuş yalıyordu. Beni bir zaman yanma yaklaştırmadı. Sonra önlüğüme sardım eve getirdim." Memed: "Kocaman oldu," dedi. Ana: "Yaa!" dedi. Sonra, konuşmayı kesiverdiler. Biribirlerinin yüzüne bakamadılar. Đkisinin de başı önüne düşmüş, gözleri ocağın közlerine dikilmişti. . Ana: 55 "Vermezsek olmaz. Un daha şimdiden kalmadı," dedi. Memed, cevap vermedi. Ana, devam etti: "Abdi Ağa da kızgın bize. Ölü fiyatına alır elimizden. Gene yazı bulamayız." Memed susuyordu. Ana: "Başka çaremiz yok yavrum!" dedi. "Şu senin kaçman yok mu? Büktü belimizi." Başını yavaş yavaş kaldırdı anasına baktı. Gözleri dolu doluydu: "Beni," dedi, "bahane ediyor. Ben olmasam başka bir bahane bulurdu." Ana: "Bulurdu yavrum," dedi. "O gavur zaten babayın da düşmanıydı." Bu anda, ikisi de ineğe doğru döndüler. Kırmızı, dolgun, alnı nokta benli bir inekti bu. Kış geldi çattı. Kar diz boyu. Öğleüstünün karlı, bulutlu karanlığı var. Ana, is tutmuş kapkara bakır tencereyi ocağa vurmuş. Epeydir beri su, kaynayıp duruyor. Bu sırada içeriye Cennet girdi. Döne: "Gel otur," dedi. "Cennet Hatun, gel otur." Cennet, bir ah çekti: "Oturuyum mu ki bacım? Oturuyum mu ki," diye bir köşeye ilişti. "Sabahtan beri ev ev dolanıp duruyorum. Ne yaptığımı, nereye gittiğimi bilmiyorum. Duydum ki sende de kalmamış buğday. Arpayı da tüketmişsin. Biz de tüketeli bir hafta oldu. çuvalların dibi görüneli çok oldu. Bu yıl bizim ekin olmadı bacım. Sizinkisi gibi olsaydı Bizim herif her yeri her evi gezdi. Ödünç istedi. Kimsede yok ki versin." Cennet Karı ocakta kaynayan suyu gördü. "Ne vuracaksın ocağa?" diye sordu. Cennet Karının sorusunda bir maksat vardı. Dönenin dudaklarının yanından beyaz, ölü bir gülümseme geçti: 56 "Su vurdum işte!" dedi. Cennet Karı: "Hiçbir şey kalmadı mı?" diye hayretle sordu. Döne: "Olanımız ocakta," dedi. Cennet Karı: "Ya nedeceksin?" diye acıyarak sordu. Döne: "Bilmem," dedi. Cennet: "Gidip Muştuludan bir daha istesen?" Döne: "Đsterim ya," dedi. "Onda da kalmamış" Tipi, yukardan beri, alabildiğine savuruyor. Tipi, göz açtırmıyor günlerdir. Ev aralarında köpekler bile yok. Köy, bir dağ başı gibi ıpıssız. Herkes, kapısını bacasını örtmüş içeri çekilmiş. Đneği olanın evinde samanı da var. Kimsenin kimseyle bir ilişiği yok. Döne de gitmedik ev, başvurmadık kapı komadı. Belki bir hafta. Belki de on gün: "Ölürüm de Abdi Ağaya yalvarmam," dedi. "Ölürüm de" Her yıl böyle olurdu. Köyün yarıdan çoğu aç kalır dökülürdü kapısına Abdi Ağanın. Döne edemedi. Bir başına olsa neyse ne! Oğlan var. Günlerden beridir ki oğlanın ağzını bıçaklar açmıyor. Yüzünde, dudaklarında bir damla kan eseri kalmamış. Dudakları incelmiş, aynen kağıt gibi. Bütün yüz, bütün beden durgun. Ölü gibi. Bir yere oturdu muydu, akşama kadar oradan kalkmıyor. Başını iki eli arasına alıyor, dalıp gidiyor. Bütün canı, hayatiyeti, kini, sevgisi, korkusu, gücü kocaman gözlerine toplanmış. Gözlerinde arada bir, iğne ucu gibi bir pırıltı yanar söner. Keskin, batan bir pırıltıdır bu! Bu pırıltıdan korkulur. Korkunçtur. Parçalamaya, atılmaya hazırlanmış kaplanın gözlerinde de aynı pırıltı yanar söner mutlak. Bu nereden gelir? Belki yaratılıştadır. En doğrusu, çekilen işkencede, dertte, beladadır. Memedin gözlerine bu pırıltı, son bir yıl içinde gelip yerleşmiştir. Ondan önce Memedin çocuk gözleri bir hayranlık, bir sevinç içinde parlardı. 57 Gökte kara bulutlar yuvarlanıp duruyordu. Abdi Ağanın kapısında üşümekten iki büklüm olmuş, yırtık, el dokuması giyimli bir kalabalık, biribirlerine sokulmuş titriyordu. Bir tek kişi vardı kalabalığın dışında: Döne. Onlar, Abdi Ağayı bekliyorlardı. Đçerden, Abdi Ağa çıkacak da onlara bir şey söyleyecek. Derken Abdi Ağa, elinde doksan dokuzluk tespihi, başında de- vetüyünden örülmüş takkesi, sivri sakalıyla göründü: "Gene aç mı kaldınız?" diye söylendi. Kalabalıktan hiç ses çıkmadı. Kalabalığın arkasında tek başına duran Döneyi gören Abdi Ağa: "Döne! Döne!" diye bağırdı. "Sen doğru evine git! Sana bir tek tane bile vermem. Evine git! Döne!" dedi. "Şimdiye kadar benim köyümden, benim kapımdan adam kaçıp da başka köye, başka adama çoban olmadı, yanaşma olmadı. Bunu senin bir karış oğlun icat etti. Sen doğru evine" Kalabalığa döndü: "Siz arkamdan yürüyün!" Geniş şalvarının cebinden bir tutam anahtar çıkardı, eline aldı. Ceketinin cebinden de bir defter çıkardı. Neden sonra kendini toplayabilen Döne arkasından: "Ağam o, bir kımık çocuktur," diyebildi. "Bizi aç koma." Ağa durdu. Döneye döndü. Arkasındaki kalabalık da durdu, döndü. "Çocuk, çocukluğunu bilir," dedi Ağa. "Şimdiye dek, ben kendimi bildim bileli, kimse Değirmenoluk köyünden kaçıp da başka köyde çobanlık, yanaşmalık etmedi. Etmez de Sen doğru evine Döne!" Abdi Ağa, ambarın kapısını açınca, sıcak, tozlu bir buğday kokusu fırladı dışarı. Kapıda durdu: "Bana bakın," dedi. "O Döneye bir tek tane bile vermeyeceksiniz. Acından ölecek. Şimdiye kadar Değirmenoluk köyünde acından ölen olmadı. O ölecek. Ya da satacağı bir şeyi varsa, satacak. Verirseniz, verdiğinizi duyarsam, hepinizin evine gelir verdiklerimi alırım. Demedi demeyin." Kalabalık: "Bize yetmez ki" diye cevap verdi. "Bize yetmez ki" "Yetmez ki" "Döneye" En arkadan cırlak bir kadın sesi: "Kaçmayaydı Dönenin oğlu da Bize ne! Varsın acından ölsün." Her biri sırtında çavdar, buğday, arpa karışığı zahireyle evine döndü. Değirmen köyün öte ucunda, ulu çınarın az aşa-ğısındaydı. Đkinci gün değirmenin önü çuvallarla doldu. Değirmen çoktandır bağlıydı. Kulaksız Đsmaile gün doğdu. Akşamüstü her evden, bir sıcak ekmek kokusu geliyordu. Durmuş Ali, tam altmışında. Köyün en iri adamı. Yaşlı bir çınar kadar sağlam. Büyük yüzü, küçücük gözleri var. Ömrü boyunca ayağına ayakkabı giymemiştir. Ayağının altında kara, kırış kırış yırtılmış kalın bir tabaka ayajckabı yerini tutar. Ayakları kocamandır. Bu ayaklara göre, hiçbir ayakkabı bulunmaz. Bütün numaraların, hatta çarık büyüklüğünün bile dışındadır. Ama isteseydi çarık giyebilirdi. Bu, ona sorulduğunda, hiçbir şey söylemez, sadece küfreder. Kadının biri hamur yuğuruyor, biri ekmeği açıyor, biri de sacda pişiriyordu. Pişiren kadının sağma kırmızı, kalın sac bazlamaları yığılmıştı. Ali, bir iki tanesini iştahla yedi. Sonra gözleri sulandı. Karısına döndü: "Avrat," dedi, "hiç boğazımdan aşmıyor doğru dürüst." Kadın: "Neden ola Ali?" diye hayretle sordu. Ali: "Şu bizim Đbrahimin çocukları Abdi gavurunun yaptığı hiç aklımdan çıkmıyor," dedi. "Döneyi kovdu. Dün bir tek tane bile vermedi." Kadın: "Yazık," dedi. "Đbrahim olaydı" Ali: "Abdi bize de tembih etti ki" Kadın: 58 59 "Duydum," dedi. Ali: "Şu koskocaman köyün ortasında, göz göre göre iki kişi aç mı kalacak?" Ali, kızdı köpürdü. Avazı çıktığı kadar bağırıyordu. Bağırtı ta köyün öteki ucundan işitiliyordu. "Kalk bakalım avrat," dedi, "şu ekmekten iyi bir çıkın yap! Bir torbaya bir ölçek de un koy! Đbrahimin çocuklarına götüreceğim." Kadın eteklerinin ununu çırparak ekmek tahtasının başından kalktı. Ali, elinde torba ve çıkın, hızla, gürleyen dallı bir ağaç gibi kapıdan çıktı. Dönenin kapısına geldiğinde yatışmıştı. "Döne! Döne!" diye bağırdı. "Aç kapıyı." Döneyle oğlu ateşi geçmiş ocağın başına büzülmüşler, birer taş parçası gibi hareketsiz duruyorlardı. Ali, birkaç kere daha: "Döne! Döne!" diye bağırdı. Neden sonradır ki, Döne sesi tanıdı, toparlanıp kalkabildi. Vardı kapıyı isteksiz isteksiz açtı: "Buyur Ali Ağam," dedi. Ali: "Kız," dedi "ne bekletiyorsun sabahtan beri dışarda?" Döne: "Gel içeri Ağam," dedi. Ali, kapıdan eğilerek içeri girdi. "Bu ateş niye yanmıyor?" diye sordu. Memedin gözlerine, o, iğne ucu gibi ışık çakılıp kalmıştı. Alinin iyi, güleç babacan yüzünü görünce ışık kayboluverdi. Ali, çıkını gösterdi: "Allah kerim," dedi. Döne: "Öyledir zaar," dedi. Ali: "Üşüdüm Döne!" dedi. "Bak çocuk da büzülmüş. Yaksana şu ateşi" Döne, boş boş ocağa baktı: 60 "Sönmüş mü?" dedi. "Hiç farkında olmamışım." Ocağa odun attı, tutuşturdu Döne: "Bu gavur Abdiyi" Abdi lafını duyunca, Memedin gözlerine o ışık gene geldi, oturdu. Ali: "Vuranın," dedi, "eli nurlanır. Doğru Cennete gider. Babası bunun gibi değildi. Köylüyü de düşünürdü." Aliden sonra, birkaç köylü daha yiyecek getirdi Döneye. Bunu, Abdinin tüyü bile duymadı. Ama, bu köylülerin getirdiği ancak on beş gün yetti. Ana oğul iki gün aç kaldılar. Üçüncü günün sabahı Döne hiçbir şey söylemeden, ineği yattığı yerden kaldırdı. Boğazına bir ip bağlayarak dışarı çıkardı. Đnek dışarı çıkınca Memed: "Ana!.." dedi. Döne: "Yavrum," dedi. Döne ineği çekerek, geldi Abdi Ağanın evinin önünde durdu. Dana, ineğin memelerinin arasına başını sokmuş emiştiri-yordu. Döne, evin önünde bir zaman dikildi kaldı. Döneyi, dışarda Dursun görüp ağasına haber verdi. Haber üstüne Ağa dışarı çıktı. Döne başını yerden kaldıramıyordu. Sivri, ince çenesi titriyor, çocuk dudakları büzüşerek titriyordu. Bütün bedenini de hafif bir titreme almıştı. Abdi Ağa, ineğin sırtına elini vurarak: "Satmaya mı getirdin Döne?" diye sordu. Başını yerden kaldırmadan: "Heyye Ağam," dedi. Abdi Ağa, Dursuna emir verdi: "Şu ineği al Döne bacının elinden de, götür bizim ahıra!" Elini cebine soktu anahtar tutamını çıkardı. "Çuval getirdin mi kızım Döne?" diye sordu. Sesi yumuşak, şefkatliydi. Döne: "Heyye," dedi. 61 7 Meşe biten toprakta, hemen hemen hiç başka ağaç gözükmez. Dağ taş, dere tepe sırf meşedir. Meşeler, kalın, kısa gövdelidir. Dallan güdüktür. En uzun daim uzunluğu bir metreyi geçmez. Koyu yeşil yapraklar üst üstedir. Toprakta, sağlam, toprağa bütün güçleriyle yapışmış dururlar. Hiçbir güç onları oradan ayıramayacakmış gibi gelir. Meşe toprağı kıraç, bembeyaz, kireç gibi bir topraktır. Üstünde meşeden başka bitki yaşatmamaya ant içmiş gibidir. Kadirliyle Cığcık arası küçük küçük, yaygın tepelerdir. Bu tepelerin toprakları killi, kapkara, yağlı, verimlidir. Buralar, eski Çukurova bataklıklarının son ucudur. Batısına Akçasaz bataklığı düştüğü gibi, doğusuna da Torosların çamlığı düşer. Tepelerin her bir yerleri tepeden tırnağa ekilir. Đşte bu tarlaların içinde meşeler vardır. Her biri uzun, servi gibi meşelerdir. Dallarından taze bir yeşillik fışkırır. Gövdeleri, öteki kısa meşelerin gövdeleri gibi nasırlı değildir. Kavak gövdesi yumuşaklığında gözükürler. Dümdüz. Ekinlerin arasında meşe gibi değil de herhangi bir ağaçmış gibi dururlar. Çakırdikenlik yeşil, çakırdikenlik mor, çakırdikenlik sütbe-yaz dalgalanır. Şafağın yerine kırağı düşmüştür. Buza kesmiştir taş toprak. Çakırdikenliğin ortasında bacakları parçalana par-çalana çift sürdü. Yandı, kavruldu. Topraktan dişiyle tırnağıyla söküp çıkardığının dörtte üçünü Abdi Ağa aldı elinden. Öteki köylülerden üçte iki alırdı. O yıldan sonra garaz başlamıştı. Đnadından dönmedi. Fırsat buldukça da dövdü, hakaret etti. 62 Toprağına göre yetişir, büyür, gelişir. Kıraç toprakta büyüdü. Binbir bela Boy atamadı. Omuzları, bacakları gelişmedi. Kolları, bacakları kuru birer ağaç gibiydi. Kupkuru. Avurdu avurduna geçmişti. Yüzü esmerdi. Gün yanığı esmeri Ona söyle alıcı gözle bakınca o meşeler mutlak akla gelirdi. Kısa, küt Toprağa meşe gibi sağlam yapışmış. Her bir yanı sert, keskin. Yalnız bir yerinde, bir yerdğinde bir tazelik kalmış. Dudakları çocuk dudakları gibi pembe pembe Çocuk dudakları gibi incecik kıvrılıyorlar. Dudakların kenarında her zaman, bir gülümseme durur gibi Acılığına, sertliğine yakışır. Đnce Memed, bu sabah sevinçten taşmakta. Dışarı, güneşe çıkıyor. Güneşte dolaşıyor. Đçeri giriyor. Kaçakçılardan alınmış, yeni ceketinin cebinde bir mendil sokulu. Mendili türlü şekillere koyuyor. Uğraşıyor. Bazı bir yaprak gibi açıp, bazı duruyor. Kasketi de yeni. Kasketi başına geçiriyor. Altından alnına, kara, uzun perçemlerini çıkarıyor. Sonra geri koyuyor. Bir de böyle bakıyor aynaya. Beğenmiyor. Kara perçemlerini tekrar çıkarıp döküyor alnına. Öyle bırakıyor. Şalvarı da yeni. Şalvarı iki yıl önce almıştır ya, giymemiştir. Đlk olarak giyiyor. Çoraplar giydi, çoraplar çıkardı. Bu kadar çok çorap! Çorabı çoktu. Anası iyi çorap dokurdu. Bir de nakısın en güzelini anası vururdu. En son giydiği çorabı da beğenmedi. Çıkardı bir köşeye koydu. Anasını yan gözle süzerek sandığa gitti, açtı. Sandığın içi yaban elması kokuyordu. Köşedeki nakışlı çoraba gözü ilişince titremeye başladı. Eğildi aldı. Yaban elmasının kokusu dört yanı sarmıştı. Eli çoraba değince titremesi arttı. Yüreğinden ılık bir şeyler geçti. Bir hoş oldu. Bir sıcaklık, bir yumuşaklık Sandığın loşluğunda çorabın renkleri koyu Çekti ışığa götürdü. Renkler ışıkta açıldı. Parladı. Bir türkü duyulur Gecede başka türlü, gündüzde başka türlüdür. Çocuk söylerse başka tatta, kadın söylerse Genç söylerse başka türlü olur, yaşlı söylerse Dağda söylenirse başka, ovada, ormanda, denizde başka türlüdür. Hep ayrı ayrı tattadır. Sabahleyin başka, öğle, ikindin, akşamlayın başkadır. Bu nakışlı çorap bir türkü gibidir. Bir türkü sıcaklığında örülmüştür. Sarısı, kırmızısı, yeşili, mavisi, turuncusu, türlü 63 rengi karışıp uyuşmuş, bir sıcaklık, bir yumuşaklık meydana getirmiştir. Aşk gibi, şefkat gibi bir şey olmuştur. Bu çorap aşktır. Öyle bir gelenekten gelir. Memedin eli dokununca titremesi, ışığa çıkınca irkilmesi boşuna değildir. Böyle çorapların üstünde hep iki kuş nakısı bulunur. Gagalarını dayamış öpüşür gibi iki kuş Sonra, iki ağaç vardır, gövdeleri küçücük. Tek, kocaman çiçekli Đki ağaç yan yana dururlar. Çiçekleri öpüşecek gibi burun burunadır. Sonra, bu iki nakış arasından sütbeyaz bir su akar. Kırmızı kayalar vardır kıyıcığında. Bir renkler, yalımlar cümbüşüdür almış başını gidiyor. Çorapları giydi. Çarığını da üstüne çekti. Çorap, dize kadardı. Dize kadar bir yığın kuş, çiçek öpüşüyor, bir sürü ak su akıyordu. Đçinden, şöyle bir Hatçeye de görünsem geçti. Hatçelerin evine doğru yürüdü. Hatçe, kapının eşikliğindeydi. Memedi görünce kocaman ışıltılı gözleri gülümsedi. Yaptığı çorabı da ayağında görünce sevindi. Memed, oradan köyün içine doğru yürüdü. Evlerine geri döndüğü zaman, gün epeyce yükselmişti. Bir taşın üstüne oturdu. Arkadaşını beklemeye başladı. Az sonra arkadaşı damın arkasından çıkıp geldi. Ana: "Çocuklar," dedi, "çok eğlenmeyin. Abdi Ağa şehire gittiğinizi duymasın. Haliniz perişan olur sonra." Memed: "Duymaz," dedi. Arkadaşı, Kel Alinin oğlu Mustafaydı. O da bu yıl on sekizine basmıştı. Đkisi bir olup kafa kafaya vermişler, kasabanın nasıl bir yer olacağı üstüne tartışmışlar, en sonunda dayanamamış, gitmeye karar vermişlerdi. Oraya içlerinden bir şey çekiyordu onları. Dursunun masal gibi anlattığı Çukurova çekiyordu onları. Kararı bundan tam iki yıl önce vermişlerdi. O gün bu gündür bir türlü gerçekleştirememişlerdi. Bir kere Mustafa babasından, Memed anasından korkuyordu. Đkisi birden Abdi Ağadan korkuyorlardı. Bundan üç gün öncedir ki, ikisi bir olup, meseleyi Memedin anasına açtılar. 64 Ana: "Nasıl olur?" dedi. "Siz nasıl gidersiniz kasabaya bu yaşta? Olur mu? Sonra Abdi Ağa ne der? Bir duyarsa Abdi Ağa, valla-ha bu köyden bizi iyice kovar." Memed, anasına yalvardı. Ana: "Olmaz," dedi. Olmaz, dedi ama, yüreğine de dert oldu. Sonunda: "Kovarsa kovsun Abdi Ağa," dedi. "Biz de" Mustafanın babasına söylemediler. Ona, geyik avına gideceklerini, birkaç gün dağda kalacaklarını söylediler. Oldum olası, hep geyik avına giderlerdi. Memedin üstüne bir avcı daha yoktu köyde. Pireyi vururdu. Öyle de atıcıydı. Kel Ali, onları böyle süslü püslü giyinmiş, ayaklarında "muhabbet" çorapla-rıyla görseydi imkanı yok ava gittiklerine inanmazdı. Mustafa, ava gitmek için aldığı tüfeği Memedlere bıraktı. O gece sabaha kadar hayaller kurdular. Bir dakika olsun gözlerini yummadılar. Hep konuştular. Daha şafağın yeri ışımadan, ortalık alacakaranlıkken yola çıktılar. Koşarcasına gidiyorlardı. Aşağıdan ince bir yel esiyordu. Soğucak. Günün ucu azıcık görününceye kadar ne konuştular, ne de azıcık durup soluk aldılar. Sonra Memed yeşil toprağın orada durup derin derin soluk aldı: "Bundan ötede Sarıboğa varmış Önce oraya uğrayacağız. Sonra Değirmenler, onun arkasından da Dikili köyü, Dikilinin arkasından da kasaba" Mustafa: "Arkasından da kasaba" diye söylendi. Yürüdüler. Gene koşarcasına gidiyorlardı. Bir ara durup bi-ribirlerine gülümsüyorlar, sonra gene hızlanıyorlardı. Bir hızda Süleymanlıdaki tahta, yanık köprüyü, yeraltı yolunu, kan mezarını geçtiler. Torunlara geldiklerinde öğle olmuştu. Hava ılıktı. Nar ağaçları kırmızı çiçeklerini açmışlardı. 65 Toprakta bir ıslaklık vardı. Toprağa oturdular. Nereden çıktıysa, nar ağacının arkasından, göğsünü bağrını açmış uzun boylu, yorgun, terlemiş bir ihtiyar çıktı. Göğsünün uzun kılları da ağarmıştı. Ağarmış kıllar kıvırcık kıvırcıktı. Sütbeyaz sakalı da kıvırcıktı. Sırtındaki heybesini indirdi: "Selamünaleyküm delikanlılar," dedi. Đhtiyarın gür, tokmak gibi vuran bir sesi vardı. Oturur oturmaz, heybesinden bir çıkın çıkardı açtı, çıkında yufka, ince, beyaz ekmekler vardı. Bir de kocaman kırmızı bir soğan Soğanın yanında da çökelek vardı. Yemeye başlayan ihtiyar: "Buyurun delikanlılar," diye onları çağırdı. Memed: "Ziyade olsun." Mustafa: "Ziyade olsun." Đhtiyar: "Gelin canım," diye üsteledi. Memed: "Ziyade olsun." Mustafa: "Ziyade olsun." Đhtiyar ha bire ısrar ediyordu. Memed: "Biz kasabada yiyeceğiz," diye kesti attı. Mustafa: "Biz kasabada yiyeceğiz." Đhtiyar: "Öyleyse o başka," diye gülümsedi. "Anladım. Şehir ekmeği Ama, daha şehire bir hayli yolunuz var." Memed: "Orada yiyeceğiz." Mustafa: "Orada yiyeceğiz." Yanlarındaki su çağlayarak, köpüklenerek kayaların arkasından, üstünden, yanından, yönünden hızla akıyordu. Đhtiyar, ağzı dolu dolu: 66 "Bu suyu bırakmayacaksınız. Sizi doğru oraya götürür." Memed: "Sen bizimle gelmeyecek misin?" Đhtiyar: "Aaah yavrum," dedi, "ben de kasabaya gidiyorum ya, size nasıl ayak uydururum?" Memed sustu. Đhtiyar, yemeğini bitirdi. Çıkını iyicene, sıkı sıkıya bağladıktan sonra gitti, suyun kıyısına yatıp doya doya içti. Elinin tersiyle ağzını, bıyıklarını silerek geldi oturdu. Kocaman tabakasını çıkardı, açtı. Cıgarasını sarı defter kağıdına parmak kalınlığında sardı. Çakmağı çakmaya başladı. Neden sonradır ki kav aldı, ortaya hoş bir koku salıverdi. Cıgarayı yaktıktan, belini de nar ağacına bir iyice dayadıktan sonradır ki: "Bre delikanlılar, siz nereden olursunuz?" diye sordu. Memed: ., *¦ ¦ "Değirmenoluktan." Mustafa: "Değirmenoluktan." Đhtiyar: "Keçi sakallı, gavur dinli Abdinin köyünden öyle mi? Duyduk ki gavur Abdi de ağa olmuş. Duyduk ki köylüleri kul gibi çalıştırır, hepsini aç kormuş. Kış gelince acından ölürmüş millet. Diyorlar ki Abdinin izni olmayınca kimse evlenemez, kimse köyden dışarı bile çıkamazmış. Diyorlar ki Abdi köylerde, sopayla döve döve adam öldürürmüş. Beş köyün hükümeti, padişahı Abdi imiş. Astığı astık, kestiği kestik Vay bre keçi sakallı Abdi! Abdi ağa olmuş ha!" Đhtiyarı bir gülmedir aldı. Boyuna hem gülüyor, hem de: "Vay bre Abdi!" diye hayret ediyordu. "Vay bre Abdi! Vay bre keçi sakallı Abdi!" Gülmeyi bıraktı: "Doğru mu?" diye sordu. Kaşları çatılmıştı. Çocuklar bakıştılar. O iğne ucu gibi pırıltı geldi Memedin gözbebeklerine yerleşti. Đhtiyar çocukların cevap vermediklerini, bozulduklarını görünce: 67 "Bre delikanlılar," dedi "o keçi sakallı it var ya, o köylüye zulmeden deyyus, o yiğit kesilen, avradını Abdi var ya, bir tavşan kadar korkaktır. O, bir karı gibidir bre! Geçti yavrularım. Geçti. Onun böyle bir namussuz olacağını bilseydim canını cehenneme gönderirdim. Kaç para eder, geçti. Demek, keçi sakallı Abdi ha?" Gene gülmeye başladı: "Demek Abdi padişahlık davasında? Kul etmiş beş köyü ha? Tüüüüüüüh! Vay anasını!.. Ulan Abdi senin böyle bir namussuz çıkacağını bileydim Bir bileydim Abdi!" Memedle Mustafa biribirlerine sokulmuşlar, ihtiyara inanmaz bir tavır takınmışlardı. Mustafa gülümsüyor gibiydi. Bu, ihtiyarın gözünden kaçmadı: "Demek siz Abdinin köylüsüsünüz? Abdinin ayaklarıma kapandığı günler geçti." Bu laflar üstüne Mustafa belli edercesine ihtiyara alaylı bir gülümsedi. Memed, bunu görünce Mustafayı dürttü. Belli etmesin diye. Đhtiyar bunu da gödü. "Siz," dedi, "Koca Ahmet adını duydunuz mu hiç?" Memed: "Duyduk," dedi. Đhtiyar sertçe Mustafaya sordu.: "Sana diyorum, sen duydun mu?" Mustafa yılışarak: "Tabii duyduk," dedi. "Onun adını duymayan var mı?" "Sıyrıngaçtan giderken, iki eşkıya önüne çıkmışlar, soymuşlar Abdiyi. Karısını da elinden almışlar. Bunu bana haber verdiler. Abdi de geldi ayaklarıma kapandı. Gittim karısını aldım getirdim. Teslim ettim kendisine. Böyle zulmedeceğini bilseydim fakir fıkaraya!.." Koca Ahmet bu dağlarda bir destandı. Analar, ağlayan çocuklarını, Koca Ahmet geliyor diye avuturlardı. Koca Ahmet bir dehşet olduğu kadar bir sevgiydi de. Koca Ahmet bu iki duyguyu yıllar yılı bu dağlarda yan yana götürebilmişti. Bunun ikisini bir arada götüremezse bir eşkıya, dağlarda bir yıldan fazla yaşayamaz. Eşkıyayı korkuyla sevgi yaşatır. Yalnız sevgi tek başına zayıftır. Yalnız korkuysa kindir. 68 On altı koca yılda Koca Ahmedin burnu kanamadı. Koca Ahmet, on altı yıl süren eşkıyalığında yalnız bir tek kişi öldürmüştü. O da kendisi askerde iken anasına işkence ederek ırzına eeçen adamı Köye geldiğinde bunu duymuş, adamı vurup dağa çıkmıştı. Adam Hüseyin Ağa idi. Yol kesmezdi. Onun dolaştığı yerlerde başka hiçbir eşkıya da yol kesemezdi. Çukurovanm en zengin adamını seçer, bir çetesiyle ona bir mektup yollardı. Şu kadar para isterim diye. Mektubu alan zengin adam, hemencecik istenilen parayı gönderirdi. Kimden ne kadar para istemişse eşkıyalığı süresince, santimi santimine almıştı. Öteki eşkıyalar giderler, zenginlere işkence ederler, öldürürler, çoğu gene beş para alamazdı. Elleri boş, Çukurova- dan, arkalarında bir bölük candarma geri dönerlerdi. Koca Ahmet aldığı parayı har vurup harman savurmazdı. Zaten nereye harcasın? Dağ başı Gezdiği bölgenin hastalarına ilaç, öküzsüzüne öküz, fıkarasına unluk alırdı. Affa uğrayıp da köyüne inince, yakın uzak köylerden onu görmek için köylüler, günlerce Koca Ahmedin köyüne taşındılar. Koca Ahmet aftan sonra evine çekildi. Kendisini çiftine çubuğuna verdi. Karıncayı bile incitmedi. Yalnız, bir haksızlık görüp fazlaca kızdığında: "Aaah! eski günler," diyordu. Sonra da bundan utanmışca-sına susuyordu. Kızgınlığı geçince de gülüyordu böyle söylediğine Koca Ahmedin kendisi köyünde unutulmuş gitmişti. Böyle bir adam yaşıyor mu yaşamıyor mu kimse farkında bile değildi. Köylüleri ona alışmışlardı. Bu ak sakallı ihtiyar, yıllar yılı Torosları tutmuş Koca Ahmet değildi. Koca Ahmet yaşıyor mu yaşamıyor mu kimsenin umurunda bile değildi. Dağda bir eşkıya ünlendi miydi, "Koca Ahmet gibi," diyorlardı. Bir eşkıya kadına bakmadı, yol kesmedi miydi, "Koca Ahmet gibi" diyorlardı. Adam öldürmüyor, halka zulmetmiyorsa, "Koca Ahmet" Cümle iyiliklerde, "Koca Ahmet gibi" Mustafaya döndü sordu: "Nasıl bir adammış Koca Ahmet? Duydun mu?" 69 ^? Mustafa: "Babam der ki, Koca Ahmet gibi yiğit eşkıya, namuslu, fı-kara babası eşkıya gelmedi bu memlekete." Đhtiyar: "Boyu, boşu, yüzü nasılmış, hiç söylemediler mi?" Mustafa: "Babam der ki, uzun boylu, karayağız, koca bıyıklı dağ gibi bir adammış Koca Ahmet. Babam konuşmuş onunla. Alnının ortasında büyük, kara bir beni varmış. Gözlerinden ışık saçar-mış. Meteliği vururmuş. Yaaaa meteliği vururmuş. Babam onunla konuşmuş bile." Đhtiyar alaylı bir sesle sordu: "Gavur Abdinin avradını eşkıyalardan alıp da, ona geri veren kim?" Mustafa: "Kim olacak, sensin. Ben aldım verdim demedin mi?" Đhtiyar hayıflı hayıflı başını salladı. "Ben değilim ben," dedi. "Ben" Memed, adamın yüzüne dikkatlice baktı. Đki kaşın orta yerinde, ak kılların arasında büyücek, yeşil bir ben gördü. Ben yeşil, kara değil Bundan sonra da gözlerini adamın yüzünden ayıramadı. Mustafa sırnaştı: "Hani sen alıp verdiydin?" Adam: "Yok, yok," dedi, "ben alıp vermedim. O öldü." Bunu böyle söyledikten sonra da boylu boyunca arka üstü toprağa uzandı. Heybesini de başına yastık yaptı. Mustafa Memedi dürttü. Yavaşça: "Haydi kalk gidelim." Memed, cevap vermeden kalktı. Gözleri hala ihtiyarın yü-zündeydi. Onlar ayağa kalkınca ihtiyar da gözlerini açtı. "Demek, gidiyorsunuz ha?" diyerek sordu. Memed, hayranlıkla: "Sağlıcakla kal!" Mustafa: "Sağlıcakla kal!" 70 Đhtiyar: "Güle güle," dedi, başını heybesinden kaldırdı, onlara baktı. Onlar yürüdükten sonra başını geri indirdi. Gözlerini kapadı. Su çağıldıyordu. Deveboynunun çamlığına gelinceye kadar konuşmadılar. Memedin yüzü zehir gibiydi. Acıydı. Bir zaman içinde bir sevinç çağlıyor, sonra kararıveriyordu. Kara yağmur bulutu çökmüş gibi. Yan gözle birkaç kere Mustafaya baktı. Mustafa şaşkınlık içindeydi. Yokuşu çıkınca, Memed, yorgun yorgun bir taşın üstüne çöktü. Birden gülümsedi. Mustafa bunu fırsat bildi: "Ne güldün desene?" Memed, boyuna gülümsüyordu. Mustafa: "Desene?" Memed ciddileşti: "Allah bilir ya bu adam Koca Ahmedin ta kendisiydi. Bana öyle geldi." Mustafa: "Laf." Memed kızdı: "Ne lafı? Herif tamı tamına Koca Ahmet." Mustafa: "De git sen de," dedi. "Bu adam hepimiz gibi adam. Dedem gibi üstelik de. Bunun Koca Ahmede benzer yeri var mı?" Memed: "Alnındaki beni gördün mü? Tam orta yerinde alnının." Mustafa: "Görmedim." "Alnının orta yerinde yeşil büyük bir ben vardı." "Görmedim." "Gözleri çıra gibi yanıyordu." "Yok." "Gözleri sırça gibi yanıyordu." "Görmedim." 71 "Bana öyle geliyor ki bu adamdan başkası Koca Ahmet ola- maz. Mustafa: "Teh!" dedi, "böyle adamlar Koca Ahmet olacak olsaydı, dünya Koca Ahmetlerle dolardı. Bu adam aynen senin benim gibi" Memed: "Gözleri çıra gibi yanıyordu. Yüzünde bir hoşluk vardı. Bir cana yakınlık Keski baban görseydi bu a'damı" Böyle konuşa konuşa yamaçtan aşağı inerlerken, birden önlerine bir düzlük çıkıverdi. Düzlükte büyük bir kavaklık vardı. Kavaklığın ortasından bir su akıyor, kıvrılarak. Ova boyunca. Su, güneşte şavkıyor. Bu kadar uzun, böyle kıvrıla kıvrıla, ak ışıklar saçarak düz bir ovada giden suyu ilk olarak görüyorlardı. Memed: "Yaklaştık." Mustafa: "Neden belli?" "Sular Çukurovada kıvrılır gider. Bence, bu su Savrun suyudur. Kavaklar da Kadirlinin Değirmen kavaklığıdır. Durmuş Ali Emmi böyle anlatırdı. Tamam mı?" Mustafa Memedin kızdığını sandı. Sert konuşmuştu da ondan. Kolay kolay kızmazdı. Bir kere de kızarsa beterin beteri olurdu. Bu sebepten gönlünü almak istedi. "Tamam," dedi. "Bura Çukurova işte. Durmuş Ali Emmimin anlattığı iyi kalmış aklında." Şabaplıya geldiler. Şabaplının altından geçen su arkı patlamış, alttaki yolu su basmıştı. Ayaklarını çıkarıp girmek zorunda kaldılar. Şabaplının aşağısında, yani şimdiki Bolat Mustafanm evinin oralarda bir kırmızı toprakla bir beyaz toprak yan yanadır. O arayı da cilpirti çalıları almıştır. Cilpirtiliği geçince kasabanın ilk evleri göründü. Bir kısmı saz evlerdi bunların. Saz evlerin alt başında büyük kiremitli bir yapı görünüyordu. Sonra, onların ötesinde, parlayan çinkoları, beyaz badanalı evleri, kırmızı kiremitleriyle bir oyuncak şehir 72 gibi kasaba uzanıyordu. Memedle Mustafanın gözleri kasabada. Hayretle açılmış gözleri Ne kadar da beyaz. Ne kadar da çok ev! Gözlerini bir türlü kasabadan alamıyorlar. Boklu dereyi geçtikten sonra kasabaya girmiş oldular. Gün ışıkları camları parlatıyordu. Binlerce cam pırıltısı Sırça saraylar Dursunun dediği Peri padişahlarının şehiri Sarayları. Kasabaya girerken sağları solları mezarlıktı. Mezar taşlan yan yatmışlardı. Kararmış mezar taşlarının kuzeye gelen yanları yosun bağlamıştı. Mezarlığın orta yerinde de yaşlı, dallan çıplak denecek kadar yapraksız, bir tarafı da tamamen kurumuş ulu bir dut ağacı vardı. Bu kadar kocaman bir mezarlığı da ilk olarak görüyorlardı. Çarşıya kadar mezarlığı düşünerek yürüdüler. Mezarlıktan, içlerine bir korku, bir ürperti düşmüştü. Đlk dükkana varınca mezarlığı unuttular. Đlk dükkan küçücük, üstü çinkoyla örtülü bir dükkandı. Dükkancı bir uzun masanın üstüne renk renk şekerleme dolu kavanozlar sıralamıştı. Kavanozlu masanın önünde gaz tenekeleri, şeker, tuz, incir, üzüm sandıkları duruyordu. Bir zaman yan yana durup, bu dükkanı seyrettiler. Dükkan, Abdi Ağanın dükkanına hiç benzemiyordu. Dura seyrede çarşının ortasına geldiklerinde, gün tepenin ardına iniyordu. Bir kumaş dükkanının önünde durmuşlardı. Türlü göz alıcı basmalar, yazmalar, şalvarlık kumaşlar, bir ipe dizilmiş kasketler, ipek krepler Krepler sıra sıra, bir uçtan bir uca dükkanın içine asılmış. Đçerde kocaman göbekli, kısa boylu bir adam uyuklayıp duruyor. Büyücek çay taşlarından örülmüş bir kaldırımın üstünde duruyorlardı. Kaldırım yer yer sökülmüştü. Memedin içinden, "toprağı bile örmüşler," geçti. Çarşının sağ yanına sıralanmış ihtiyar, kambur dut ağaçları vardı. Bunlar orman gibi biribirle-rine geçmişlerdi. Altlarında nalbantlar otururdu. Burunlarına alışmadıkları bir koku geliyordu. Acı, sabun kokusu Tuz, yeni kumaş, küf, zahire kokusu Memed, Mustafayı elinden tuttu, bir dut ağacının altına çekti. Dutta serçeler kaynaşıyorlardı. Bir de vıcırdaşıyorlardı ki, bütün çarşı sesleriyle doluyordu. 73 "Akşam oluyor Mustafa, neyliyek?" Mustafa, birden toparlandı. Ayıktı. "Neyliyek?" diye Memedin gözlerinin içine boş boş baktı. Düş içinde dolaşır bir hali vardı. "Köylüler kasabaya geldiklerinde handa yatarlarmış. Durmuş Ali Emmi öyle söylerdi. Hana gidelim." "Gidelim. Han hepsinden iyi." "Han nerede ama? Hanı bir bulsak." Mustafa: "Yaa bulsak," dedi. Kepenkler şangırtıyla kapanıyordu. Bu kadar gürültü onları afallattı. Düşleri bir anda bozuluverdi. Serseme döndüler. Buradan da el ele tutuşup yürüdüler. Yanlarından göğüsleri kös-tekli iki şişman adam geçti. Cesaret edip de hanı soramadılar. Sonra bir dükkanın önünde duraladılar. Gün batmış. Ortalık karanlıkla aydınlık arası. Çocuklar gibi el ele tutuşmuşlardı. Dükkancı onları müşteri sandı: "Buyurun ağalar. Ne istiyorsunuz?" diye iltifatlı laflar etti. Kendilerine "ağalar" denince utandılar. Dükkanı bırakıp oradan ayrıldılar. Halbuki hanı soracaklardı. Dükkanların hemen hepsi kapandı. Oradan oraya dolaşıp duruyorlardı. Bir saat kadar soracak kimse bulamadan, bir münasip adam bulamadan dolaşıp durdular. Öyle olur olmaz adamları gözleri tutmadı. Durup kötü kötü düşünürlerken Memed birden sevindi. Önlerinden, dağ kolu insanlarının el dokuması, şayak bir ceket giymiş biri, hızla yürüyordu. Memed, her şeyi unutup onun arkasından koştu: "Kardaş! Kardaş!" diye seslendi. "Dur hele!" Adam durdu, hayretle onun telaşına baktı. Bu bakış Memede bir hoş geldi. Beklemiyordu. "Söyle!" diye sertçe çıkıştı adam. Memed: "Biz garibiz," dedi. Adam: "Eee Ne istiyorsunuz?" Memed ezildi büzüldü: "Han nerede? Onu soracaktım işte," dedi. 74 Adam geri döndü: "Gelin arkamdan," dedi, bir sokağa saptı. Adam hızlı hızlı yürüyordu. Memed adamın yürüyüşüne dikkat etti. Bu, sarp yerlerin insanının yürüyüşüydü. Sarp yerlerin insanları adım atarken ayaklarını havaya fazla kaldırırlar. Dizleri hizasına kadar. Sonra ihtiyatlı, korka korka indirirler. Buna alışmışlardır. Halbuki, ova insanları tam aksinedir. Ayaklarını yerde sürürcesine giderler. Han, büyük kapılı, kapısının tahtalarını kurt yemiş, çürütmüş, hantal, çürük bir yapıydı. Adam: "Đşte han burası," deyip yoluna aynı hızla, aynı dağ yürüyüşüyle inip çıka devam etti. Memed: "Gidip hancıyı bulmalı." Mustafa: „ "Bulmalı." Đçeri girdiler. Hanın içi atlar, eşekler, katırlar, arabalarla doluydu. Đçerde at, eşek gübresi diz boyuydu. Gübre ıslak ıslak, insanın genzini yakarcasına kokuyordu. Bu keskin kokudan içleri bulandı. Ortada, bir direğe büyücek bir fener asılıydı. Fener camının çok yeri isten kararmıştı. Memed, Mustafaya: "Fenere bak!" dedi. Mustafa: "Kocaman." Ortadan kısa boylu, küçücük, içe çökmüş çeneli bir adam, telaşla oraya buraya gidip geliyordu. Bir köşede de sırtlarında-ki arabalardan Maraşlı oldukları anlaşılan on beş kişi kadar görünen bir topluluk, yüksek sesle tartışıyorlardı. Bir tanesi kızmış, ha bire küfrediyordu. Ağasına, paşasına, dünyasına, feleğine, anasına, avradına veryansın ediyordu. Adam, duruyor duruyor, küfre tekrar kaldığı yerden başlıyordu. Bir tanesi: "Ya bu bezleri satamazsak," diye başlıyor. Küfürbaz da "Bezin de anasını avradını," diye bitiriyordu. 75 Ağızlarından ne çıkarsa çıksın: "Onun da anasını avradını," diyor yapıştırıyordu. "Onun da soyunu sopunu, sülalesini" Farkında olmadan topluluğa yanaştılar. Tartışanlar bunların hiç farkında olmadılar. En uçta bir ihtiyar oturmuş, kalabalıkla hiç ilgilenmiyordu. Tatlı, çocuksu bir yüzü vardı. Arada bir de, ne düşünüp ne kuruyorsa, kendi kendine gülüyordu. Memed, ona hiç çekinmeden yanaştı: "Emmi," dedi, "hancı nerede ola?" Đhtiyar: "Napacaksm o deyyusu?" diye sordu. "Suya düşmüş o fi-kara," dedi sonra da. Mustafa: "Yazık," dedi "fıkaraya." Memed, bunun üstüne Mustafayı dürttü. O, ihtiyarın şaka ettiğini anlamıştı. Đhtiyar: "Tam da tepesi üstü düşmüş," diye güldü. Mustafa gene anlamadı. "Tüüh! Yazık fıkaraya," dedi. Đhtiyar: "Yaa Çok yazık," dedi. Memed: "Ona bakma emmi," dedi, "biz hana bu gece yatmak için geldik. Nerede şu adam?" Mustafa afalladı bunun üstüne. Đhtiyar, ortada dolaşıp duran hancıya duyuracak kadar: "Hancı dedikleri pezevenk işte," dedi. "Gidin o pezevenge söyleyin derdinizi." Hancı duydu, gülümsedi: "Bana bakın," dedi, "eğer pezevenk arıyorsanız, esas büyük pezevenk yanınızdaki ak sakallı Pezevenklik yolunda ağartmış sakalı, değirmende değil" Đhtiyar: "Bak," dedi, "baş pezevenk, bu delikanlılar yer istiyorlar." Bu arada, Memed hancıya doğru gitti. Hancı: 76 "Bu ak sakallı pezevengin yattığı odada yatacaksınız. O, sizi oraya götürür." Đhtiyar: "Vay pezevenk vay!" dedi. "Gelin delikanlılar. Yerinizi göstereyim." Toz kaplamış sallanan bir merdivenden korka korka çıktılar. Merdiven, dökülecekmiş gibi çatırdıyordu. Toz, toprak içinde yüzen bir odaya girdiler. Odaya, yan yana bir sürü yatak serilmişti. Đhtiyar: "Siz daha ilk olarak şehire geliyorsunuz. Öyle değil mi?" Memed: "Đlk," diye cevap verdi. "Đlk." ¦, Mustafa: "Đlk." Đhtiyar: "Nasıl olur?" dedi. "Her biriniz yirmi yaşını geçkin görünüyorsunuz. Nasıl oldu da hiç kasabaya inmediniz?" Memed, utanarak: "Đnemedik," dedi. Đhtiyar: "Hangi köydensiniz?" Memed: "Değirmenoluktan" Đhtiyar: "Dağ köyü orası öyle mi?" Memed: "Dağ!" "Siz daha yemek yemediniz," deyince müthiş bir açlık duydular. Đhtiyar: "Benim adım Hasan Onbaşı" Memed: "Benimki Memed. Bu da Mustafa" Teneke kutuları paslanmış, üzümünün, pekmezinin, helvasının üstünde kara bulut gibi bir sürü sinek dönen bir bakkal dükkanına girdiler. 77 Hasan Onbaşı bakkala: "Şu aslanlar ne istiyorlarsa ver. Bana da helva ekmek ver." Memed: "Bize de helva ekmek versin," dedi. Đpil ipil eden gaz lambasının ışığında helvalarını iştahla yediler. Handaki odaya geldiklerinde, kendi yataklarından başka bütün yatakları dolmuş buldular. Soyunmadan yatağa girdiler. Odayı kaim bir sigara dumanı doldurmuştu. Sigara dumanı kat kattı. Sigara dumanlarının arkasında kirli, tahta kurusu ölüle-riyle benek benek olmuş duvarda bir gaz lambası hayal meyal gözüküyordu. Yataktakilerin hepsi her yerden gürültüyle konuşuyorlardı. Hasan Onbaşı, yatağa yerleşmeye çalışan delikanlılara: "Demek ilk defa handa yatıyorsunuz?" Memed: "Heyye," dedi. Sonra devam etti: "Adam bu dumandan, bu kokudan boğulacak gibi." Memedle Mustafanm yatakta kıpırdanmaları durdu. Hasan Onbaşı: "Nasıl, kasabayı beğendiniz mi?" Memed: "Çok büyük," dedi. "Kocaman evleri var. Saray gibi" Hasan Onbaşı güldü: "Ya Maraşı görseniz siz!" dedi. "Bir bedesteni var, renk renk ışık. Her şey yüzüne güler. Lal olur kalırsın karşısında. Bir yanda kutnu kumaşçılar, bir yanda saraçlar, bir yanda bakırcılar Ne demezsin. Bir cennettir Maraş! Maraş bunun gibi yüz tane gelir!" Memed düşündü, düşündü: "Abooov! dedi. Hasan Onbaşı: "Yaa," dedi. "Ya, işte böyle. Bir de Đstanbulu görseniz" Memed içindekini artık tutamayacakmış gibi gerindi. Yüzü karardı, kırıştı. Birden söyleyince de ferahladı: "Bu kasabanın ağası kim?" 78 Hasan Onbaşı önce anlamadı: "Ne dedin?" diye tekrar ettirdi. Memed: "Bu kasabanın ağası kim, diyorum," dedi. Hasan Onbaşı: "Yavrum," dedi, "ne ağası? Bu kasabanın ağası olur mu? Burada ağa yok. Herkes kendisinin ağası. Burada "ağa" diye zenginlere derler. Ağa çok" Memedin kafası almadı: "Buranın bir tek ağası kim?" diye tekrarladı. "Adı ne? Bu dükkanların, bu tarlaların sahibi kim?" Hasan Onbaşı işi çaktı: "Sizin köyün ağası kim?" diye Memede sordu. Memed: "Abdi Ağa." Onbaşı: „ "Sizin köyün tarlaları hep Abdi Ağanın mı?" Memed: "Ya kimin olacak?" Onbaşı: "Sizin köyün dükkanı?" "Ağanın" Onbaşı: "Sığırları, keçileri, koyunları, öküzleri?" "Çoğu onun" Hasan Onbaşı sakalını kaşıyıp düşündü. Sonra: "Bana bak oğlum Memed," dedi. "Burada, senin öyle bildiğin ağalar yok. Bu kasabadaki tarlalar, az çok herkesindir. Tar-lasızı da var tabii. Bu dükkanların her birinin bir sahibi var. Tabii ağaların tarlaları çok. Fıkaraların az. Çok fıkaranm da hiç yok." Memed: "Sahi mi?" diye hayret çığlığı kopardı. Onbaşı: "Yalan mı ya?" dedi. "Tabii sahi" Đhtiyar, uzun uzun topraksızları anlattı. Sonra Maraşa geç- 79 ti, Maraşı anlattı. Maraştaki pirinç tarlaları, pirinç işçileri. Ma-raşın bağları, Maraşın toprağı Hocaoğlu adında bir ağa anlattı. Bir dünya kadar toprağı, küp küp altını olduğunu söyledi. Memed ağzını açmıyordu. Hasan Onbaşı Kafkasyada esir kalmıştı. Oraları anlattı. Galiçyayı da anlattı. Samı, Beyrutu, Ada-nayı, Mersini, Konyayı, Konyada Mevlana derler bir ulu yatar, onun türbesini anlattı. Sonra birden anlatmayı bıraktı, yorganı başına çekti. Odanın içindeki gürültü de durmuştu. Köşede birisi sazın üstüne yumulmuş, çalıyordu. Usuldan da, duyulur duyulmaz, kaim bir sesle türkü söylüyordu. Adamın uzun yüzü gaz lambası ışığı altında türlü türlü şekle giriyor, bir uzuyor, bir kısalıyor, bir genişliyordu. Memed, hiçbir şey düşünmeden uzun zaman onu dinledi. Saz çalan sazını başucundaki çiviye taktıktan sonra, yorganı başına çekti. Memede olan olmuştu. Gözüne uyku girmiyordu. Düşüncelere kaptırmıştı kendini. Düşünceler kafasına akın ediyordu. Düşünüyordu artık. Dünya kafasında büyümüştü. Dünyanın genişliğini düşünüyordu. Değirmenoluk köyü bir nokta gibi kalmıştı gözünde. O kocaman Abdi Ağa, karınca gibi kalmıştı gözünde. Belki de ilk olarak doğru dürüst düşünüyordu. Aşk ile şevk ile düşünüyordu. Kin duyuyordu artık. Kendi gözünde kendisi büyümüştü. Kendini de insan saymaya başladı. Yatakta bir taraftan bir tarafa dönerken söylendi. "Abdi Ağa da insan, biz de" Sabahleyin erkenden Mustafa onu dürttü. Duymadı. Uykudaydı. Belki de uykuda gibi dalgındı. Mustafa, yorganı onun üstünden çekti. Üstünde yorgan olmadan uyuyamazdı. Uyandı. Yahut da doğruldu. Gözleri şiş şişti. Yüzü sararmış, sapsarı kesilmişti. Ama yüzünde bir memnunluk vardı. Gözlerinde düşünmenin mutluluğu okunuyordu. Hancının parasını verdiler, çıktılar. Memed: "Hasan Onbaşı nerede? Ona bir sağlıcakla kal desek," dedi. Mustafa: "Desek." Kapıda kısa boylu hancıya sordular. Hancı: 80 "O pezevenk mi?" diye sordu. "O pezevenk geceden kalk-t! yükünü yükleyip köylere satmaya götürdü. On gün sonra ancak gelir. Boşverin o pezevengi." Memed: "Keski görebilseydik onu," diye iç çekti. Mustafa: "Keski" Çarşının ortasına geldiler, şaşkın şaşkın durdular. Öylece dikilmiş dört yanı seyrediyorlardı. Güneş alabildiğine çökmüştü. Çarşının kalabalığı onlara görülmedik bir kalabalık göründü. Memed, kendi kendine "Karınca gibi kaynaşıyorlar," dedi. Şerbetçiler san pirinç güğümlerini yüklenmişler, ellerindeki sarı pirinç taslarını şakırdatarak bağırıyorlardı: "Şerbet! Şerbet! Bal şerbeti! Meyan kökü! Beyen kökü! Bir içen pişman, bir içmeyen!" Sarı pirinç güğümlere gün vurup şavkıtıyordu. Gözü sarı pirinç güğümde kalan Memed, güğümü yakından görebilmek için: "Şerbetçi, bana bir şerbet ver!" dedi. "Arkadaşıma da ver!" Şerbetçi öne doğru eğilerek, tası doldururken, o, parlayan pirincin üzerinde korkarak elini dolaştırdı. Şerbetçi ikisine de birer tas şerbet doldurdu uzattı. Şerbet soğuk, buz gibi köpük- leniyordu. Her ikisi de şerbeti ancak yarısına kadar içebildiler. Hoşlarına gitmedi. Bir köşe başında, yüksekçe bir kütüğün üstüne oturmuş biri nal dövüyordu. Nal şakırtısına türküler döktürüyordu. Bu kasabanın meşhur Kör Hacısıydı. Memed, güğüme, dövülen nallara hayran kaldı. Burnuna hoş bir koku geldi sonra. Bu, kebap kokuşuydu. Arkalarına dönünce, bir yıkık dükkanın içinden yağlı dumanla-nn çıktığını gördüler. Dumandan keskin bir et kokusu, yağ kokusu fışkırıyordu. Koku başlarını döndürdü. Kebapçıdan içeri, kendiliğinden giriverdiler. Kebapçı çırağı "Buyurun buyurun," diye iltifatlar etti. Bu daha çok şaşırttı onları. Oturdular, kebap beklediler. Dünkü Çarşı, dünkü kasaba, dünkü dünya, bugün Memedin gözünde bambaşkaydı. Bugün ayaklarmdaki, yüreğindeki bağ çözül- 81 müştü. Kendisini hür, geniş hissediyordu, uçacak gibi hafiflemişti. Kebabı utana utana yediler. Sanki dükkandaki insanların hepsi durmuş, onlara bakıyordu. Kebapçı dükkanından çıktıkları zaman serseme dönmüşlerdi. Çarşıyı bir uçtan bir uca iki üç sefer kat ettiler. Memed Mustafaya döndü: "Buranın ağası yoğumuş," dedi. Mustafa: "Sahiden." Memed: "Ağasız köy!" Krepler asılı bir dükkana girdiler. Memed, bir ipek krep seçti. Sarı ipektendi. Đpeği avucunda sıktı, sonra da açtı. Krep avucundan yere kaydı. Has ipek! Aldılar, dışarı çıktılar. Mustafa Memede göz kırptı: "Hatçeye değil mi?" Memed: "Đyi bildin Mustafa. Akıllı oğlansın!" diye alay etti. Dün akşamki helva yedikleri dükkandan helva aldılar. Sonra fırından da sıcak ekmek aldılar. Ekmeğin üstünden sıcak sıcak buğu çıkıyordu. Helvayla ekmeği bir mendile koydular, bağladılar. Pazaryerindeki beyaz taşın üstüne oturmuşlar, manavlar-daki öbek öbek sarı portakallara gözlerini dikmişlerdi. Kalktılar, birer tane portakal aldılar, soydular. Köye doğru yola düştüklerinde vakit öğleye geliyordu. Dikine inen güneş, gölgelerini tam ayaklarının üstüne düşürüyordu. Küçücük, kara birer daire gölgeleri. Kasabanın dışına çıktıklarından itibaren kasaba gözden kayboluncaya kadar, dönüp dönüp baktılar. Kasabanın üstünde ak bulutlar dönüyordu. Evlerin bacalarından süzülen gümüşi dumanlar, havada asılıp kalmışlardı. Kırmızı kiremitler durgun mavinin üstüne yapışmıştı. Gece yarıyı geçerken köye girdiler. Şafağın yerindeki parlak, kocaman yıldız doğmuş, etrafa kıvılcım kıvılcım ışık saçıyordu. Mustafa Memedlerin evi önünde ondan ayrıldı. Çok yorgundu. Kasabaya gittiğine de gideceğine de pişman olmuştu. Halbuki Memed onun tam aksi, sevinç içinde. Memed de kapılarına doğru yürüdü. Yürüdü ya, ayakları geri geri gidiyordu. Evin duvarına sırtını dayadı, durdu. Girse mi girmese mi? Girmemeye karar verdi. Döndü, çitlerin karanlığına sine sine yürüyordu. Bir evin önünde soluk soluğa durdu. Evin önünde dalları şemsiye gibi açılmış bir dut ağacı vardı. Durduğu yer dut ağacının altıydı. Sonra, soldaki çitin karanlığına gitti yere yattı. Yorgunluğu yavaş yavaş çıktı. Bacakları çok uzun, ince yapılı, rengi yeşile çalan, duman gibi, hani duman arkasından görünen ağaç yeşili var ya, onun gibi, boynu, gagası gövdesinden ayrı dedirtecek kadar uzun bir kuş vardır. Hep su kıyılarında bulunur. Adına De-ğirmenoluk köylüleri divlik kuşu derler. Sesinden kinayedir. Bu kuş, bir tuhaf, ıslık gibi öter. Uzun ıslığının sonu kesik kesik biter. Başlar biter, başlar biter. Bütün ötüşün tadı, örülüsü bu kesik kesik sondadır. Memed bu ötüşü tıpkı tıpkısına taklit ederdi. Birkaç kere yattığı yerden divlik kuşu gibi öttü. Gözü kapıdaydı. Kapının da ne açıldığı vardı, ne açılacağı Sinirlendi. Üst üste birkaç kere daha öttü. Neden sonradır ki, kapı usulcana açıldı. Memedin yüreği göğsüne sığmayacak-mış gibi atıyordu. Kapıdan çıkan karartı sessiz sessiz, yavaştan ona kadar geldi, yanına uzandı. Çitin dibine doğru iyicene kaydılar. Memed elini uzattı, usulcana: "Hatçe," dedi. Hatçe: "Can," dedi. "Yolunu, yolunu çok gözledim. Gözlerim yollarda kaldı." Sıcaklıkları biribirlerine geçiyordu. Nefesleri bir yalım rüzgarı gibi. Biribirlerine biraz daha sokuldular. Başı dönüyordu. Buz gibi, yumuşacık ipekli, bir su gibi, karanlıkta Memedin elinden Hatçenin ellerine aktı. Bir zaman öylecene sarılmış kaldılar. Konuşmadılar. Tir tir titriyorlardı. Bacakları geriliyordu. Taze çimen kokusu Başı dönüyordu. 82 83 "Sen olmasan ben ölürüm. Yaşamam. Đki gün gittin de Dünya başıma dar geldi." Memed: "Ben de duramadım." Hatçe: "Kasaba?" Memed: "Dur," dedi. "Sana söyleyeceğim var. Đşler başka Bir Hasan Onbaşı tanıdım. Bir Hasan Onbaşı ki, Đstanbulu bile görmüş bir Hasan Onbaşı ki Hasan Onbaşı Maraşlı Maraşın içinden olurmuş. Bana her bir şeyi söyledi Bir Hasan Onbaşı ki, bana dedi ki al nişanlını gel Çukurovaya Hasan Onbaşı dedi ki, Çukurovanın ağası yok. Öyle dedi. Hasan Onbaşı bana tarla bulacak, öküz bulacak, ev bulacak Hasan Onbaşı var Çukurovada. Nişanlını kaçır gel dedi. Hatçe: "Hasan Onbaşı" Memed: "Bir iyi adam ki canıyın içine koy. Bize her bir şeyi yapacak Kaçarsak." Hatçe: "Kaçarsak" Memed: "Hasan Onbaşı Bir sakalı var, uzun. Sütbeyaz. O Çukurovada varken, bize yok, yok gayri. Yaa, Hasan Onbaşı Ulan delikanlı, dedi, al nişanlını, kaçır gel. Peki dedim ben de, on gün sonra alır gelirim." Hatçe: "On gün sonra" "Babadan da eyi Bir ak sakalı var, akarsu gibi, parıl parıl." Hatçe: "Hemen gitsek," dedi. Memed: "On gün sonra" Hatçe: "Korkuyorum." 84 Memed: "Hasan Onbaşı Çukurovada varken. Amma benim derdim anam. Anama zulmeder Abdi." "O da gelir. Mademki Hasan Onbaşı var." Memed: "Yalvarırım. Söylerim. Onbaşı var derim. Belki gelir." Hatçe: "Ben korkuyorum. Abdiden korkuyorum. Yeğeni hep bizde. Anamla hep fiskos Bir gün önce" "On gün. On birinci deyince Sen, ben, anam Bir gece Yollara Ver elini Çukurova Hasan Onbaşı biz geldik deriz. Şaşar kalır. Bir de sevinir ki" "Sevinir. Ben korkuyorum." Uzun uzun sustular. Soluklarından başka ses yoktu. Gece böcekleri ötüşüyorlardı. "Ben korkuyorum." ,^ Memed: "Onbaşı çok sevinir" "Anamdan korkuyorum." Memedin başı dönüyor. San çağıltı Ha bire dönüyor. Alabildiğine akan, dönen, şimşeklenen sarı güneş çağıltısı "On gün deyince, on birinci gün Yallah" Hatçe Osmanın kızıdır. Osman yumuşak, kimseyle ilgilenmeyen, kendi halinde bir adamdır. Hatçenin anasıysa Allanın bir belasıdır. Köyde ne kadar kavga, ne kadar gürültü varsa içindedir. Uzun boylu, güçlüdür. Evin bütün işini o görür. Çifti bile o sürer. Memedle Hatçenin çocuklukları birlikte geçmişti. Erkek çocuklar içinde, en güzel evciği Memed yapardı. Onu, en güzel de Hatçe süslerdi. Beraber oynadıkları çocukları oyunlarına bırakır, kendileri başka bir yere gider oyunlar icat ederlerdi. Türlü türlü On beşine değince Hatçe, Memedin anasından çorap örmesini öğrenmek için, her gün Memedlerin evine gelirdi. Memedin anası ona en güzel örnekleri verir, en güzel nakışları öğretirdi. Đkide birde de saçlarını okşayarak: 85 "Sen benim gelinim olursun inşallah, sürmelim," derdi. Hatçenin anasına, herkese, Hatçeden konuşurken "gelinim," derdi. Bunun üstüne, on altı yaşlarında olan oldu. Memed yorgundu. Çift sürmeden geliyordu. Hatçe de dağdan, mantar toplamadan. Belki bir aydır biribirlerini görmüyorlardı. Biribirleri-ne Alacagedikte rastlayınca, ikisini de bir sevinç, bir gülme aldı. Bir taşın üstüne oturdular. Karanlık basıyordu. Hatçe kalkmak istedi. Memed, elinden tuttu geri oturttu: "Dur hele!" dedi. Tir tir titriyordu. Her bir yanı ateşe kesmişti. Bedeninde çımgışmalar oluyordu: "Sen benim nişanlım değil misin?" dedi. Hatçenin ellerini ellerinin içine aldı: "Sen benim" dedi. Hatçe gülmeye başladı. Memed: "De kız," dedi, "sen benim nişanlım değil misin?" Hatçe Memedden çekiniyordu. Memed tutmuş göndermi-yordu. Bir ter basmıştı ki "Kız," diyordu. "Sen" En sonunda öpmeyi akıl etti. Hatçe kıpkırmızı kesilerek Memedi hızla itti. Kaçtı. Memed arkasından yetişti tuttu. Kız durgunlaşmış, kuzu gibi olmuştu. Memedin de eski heyecanı azıcık geçmişti. "Bu gece yarısı gelirim," dedi. "Büyük dutun gölgesine sığınırım. DivliĐc kuşu gibi öterim Herkes divlik kuşu ötüyor sanır." Sonra da birkaç kere divlik kuşu gibi öttü: "Đşte böyle," dedi. Hatçeyi bir gülme aldı: "Divlik kuşu gibi Kimse fark etmez." Memed: "Biz biribirimizin nişanlısı değil miyiz? Kimse fark etmesin." Hatçenin birden rengi attı: "Ya bizi gördülerse," dedi, kaçtı. Đşte bundan sonradır ki, gün geçtikçe sevdaları büyüdü, kara sevda oldu. Sevdaları dillere destan oldu. Her gece ne yapar yapar buluşurlardı. Buluşmazlarsa ne onun gözüne uyku girerdi, ne onun Hatçenin anası tarafından yakalandıkları da oldu. Hatçeye işkence yaptı anası. Çaresiz. Geceleri elini ayağını bağladı. Kapıya kilit üstüne kilit vurdu. Çaresiz. Hatçe her engele bir çare buldu. Hatçe Memede muhabbet çorapları dokuyor, mendilleri işliyordu. Üstüne türküler çıkarmıştı. Aşkını, hasretini, kıskançlığını renk renk nakışlara, ses ses türkülere dökmüştü. Bu türküler hala Toroslar-da söylenir. Çorapları gören ürperirdi. Türküleri duyan, söyleyen hala ürperir, içinden bir şey başlar yeşil yeşil, taze yeşermeye Memed, evlerine ne zaman, nasıl geldiğinin farkına varmadı. Şafağın yerindeki, o kıvılcımlanan yıldız, ışığını yitirmiş, ağarmıştı. Şafağın yeri de usuldan ağanyordu. "Ana! Ana!" diye kapıdan çağırdı. Ana uyumuyor, oğlunu düşünüyordu. "Yavrum!" dedi kalktı. Kapıyı açtı, boynuna sarıldı. "Demek gece yürüdünüz?" Memed: "Yürüdük." Đçeri girer girmez, Memed kendisini yatağın üstüne attı. Müthiş uykusu geliyordu. Kafasında sarı bir pırıltı şavkıyordu. Şavkıyan pırıltılar dönüyorlardı. Belki umuttur. Belki de bir özlemdir. Özlem sıcacıktır. Özlem bir dost, bir sevgilidir. Sarıverir insanı sıcaklığı. Memedin kafasında, gönlünde ta iliklerine işlemiş, san pirinç pırıltıları vardı. Pırıltıların ötesinde kırmızı kiremitleri maviliğe yapışmış kasaba Sarı pirinç pırıltıları, koyu, mor, savrulan kebap dumanlarına karıştı. Kör Hacmin nal şıkırtısı Kaldırımı beyaz, sıykal, yani cilalı çay taşlarından yapmışlar. Beyaz beyaz parlıyor. Ana oğlunun başucuna oturmuş soruyor: "Kasaba nasıldı yavrum?" "Hı?" diyor, başı düşüyor. Kör Hacının nal döverken, nasıl türkü söylettiğini düşünü- 86 87 yor. Naldan düşüncesi kırmızı kiremitli evlere geçiyor. Yarı uykulu, yarı uyanık gülümsüyor. Düşünüyor ki, yarın öbür gün kaçacaklar. Hasan Onbaşı köylerden on gün sonra dönecek. Üzülüyor bu işe. Sonra dönüyor üzüntüsünden. On güne kadar ancak düzenlerler işlerini. Hasan Onbaşının çocuksu, şakacı güleç yüzü Ak sakalları. Ak sakalları yüzünde takma gibi duruyor. Hasan Onbaşı bir yer bulur. Bir de çift, yani iş bulur. Nedense Hasan Onbaşıya çok güveniyor. "Bütün dünyayı karış karış gezmiş, biliyor," diyor içinden. Kasabanın ağası da yok. Hatçe, anası, üçü üç yerden çalışırlar. Çalıştıkları kendilerinin olur. Hasan Onbaşı bu işi yapar mı yapar. Düşünüyor ki, nereden duymuştur, onu bilmiyor. Çukurova toprağı verimlidir. Düşünüyor, yüreği daralacak şekilde seviniyor. Çukurova toprağında çakırdikeni bitmez. Kendi Çukurovaya yerleşince, ev bark sahibi olunca, bir gün köye gelecek, Çukurova böyle böyle diyecek Bütün bir köy arkasında inecekler Çukurovaya. Abdi, tek başına kalacak köyde. Ne ekin ekmesini bilir, ne biçmesini Acından ölecek. Ana tekrar ediyor: "Kasaba nasıldı oğlum?" diyor. O, anasına cevap verdiğini sanıyor, düşünüyor. Beyaz bir fötür şapkalı görmüştü manavların önünde. Tertemiz Panto-lonlu bir adam Adam, portakal alıyordu. Parmaklarına dikkat etmişti. Uzun, beyaz parmakları çabuk çabuk para sayıyordu. Paralar parmaklarının arasından akıyordu. Gümüş parıltısı Ana: "Yavrum," dedi, "uyuyor musun?" Uyuyor muydu? Pirinç pırıltısı yeniden kafasını allak bullak etti. Çukurova güneşinin altında, güneş çarpınca fışkıran milyonlarca pırıltı. Uyandığı zaman gün kuşluktu. Anası, başında oturmuş ona bakıyordu. Birden, nedense anasından utandı. Yorganı başına çekti. Çocukluğunda sevinçli olduğu zamanlar hep böyle yapardı. Anası gülerek, yorganı başından çekti: "De kalk koca delikanlı. Gün kuşluk oldu. Kalk da kasabayı anlat." Gözlerini kirpiştire kirpiştire açtı. Dışarda, göz kamaştırıcı 88 1 bir güneş vardı. Güneşe şöyle bir göz attı. Birden kamaşan gözlerini içeri çevirdi. Güneş her şeyini altüst etmişti. Yataktan çok yorgun bitkin kalktı. Bütün yorgunluğuna içindeki bütün karanlığa karşın, yüreğine bir yerlerden bir ışık, bir aydınlık sızıyordu. Yüreğindeki kasveti dağıtan şeyin kendi de farkında değildi. Bu sevinç, bu sıcak ışıktan ileri geliyordu. Bu ışık nedendi? Anasının dizinin dibine oturdu. Kasabayı bir bir anlattı. Kadın, birkaç kere kocasından, birkaç kere de başkalanndan dinlemişti kasabayı, ama bu kadar güzel kimse söylememişti. San şavka gelince coşmuştu Memed Su gibi akıyordu ağzından sözler Memed ateş içinde kasabayı anlattı bitirdi. Fakat anasına söyleyeceğine gelince yutkundu kaldı. Anası, onun bu halini bilirdi. Bu sefer de meseleyi çaktı. Oğlunun saçlarını okşadı. Gözlerinin içine baktı. Oğlu bir şey, ama önemli bir şey söyleyecekti ama, söyleyemiyordu. Oğlan, anasının gözlerinden gözlerini kaçırdı. Ana içinden, 'Tamam," dedi. "Bir şey var. Mutlak bir şey var." Memede baktı. Memed, hareket edecek, kıpırdayacak halde değildi sanki. "Söyleyemeyecek," dedi, "kolay kolay." Dayanamadı: "Çıkarsana şu diliyin altındakini Memedim!" Memed bunu duyunca irkildi. Yüzü kül oldu. Ana: "De çıkar," diye tekrar etti. Memed başını yere dikti: "Ben," dedi, "bu gece Hatçeyle konuştum. Kaçmaya karar verdik." Ana: "Sen aklını mı yitirdin Memed?" Memed: "Düşündük ki, sen köyde kalırsan, Abdi Ağa, sana zulmeder. Sen de bizimle gel Çukurovaya. Kasabada yerleşiriz." Ana aynı şiddetle: "Sen delirdin mi?" dedi. "Ben yurdumu yuvamı, evimi barkımı bırakır nereye giderim? Hem sen elin kızını alır nereye götürürsün?" Memed: 89 "Öyleyse ne yapalım? Sen bir akıl ver." Ana: "Ben sana yüz kere söyledim. Vazgeç bu Hatçeden. Yüz kere, bin kere söyledim. Vazgeç! Onu Abdi Ağanın yiğenine ni-şanlıyorlarmış. Olmaz. Böyle kafalardan vazgeç!" Memed: "Vazgeçemem. Abdi Ağa olmazsa, kim olursa olsun. Vaz-geçemem. Abdi Ağa herkesin gönlünün ağası mı? Alır kaçarım. Benim bir tek korkum var, o da sana zulmederler. Benim korktuğum bu! Yoksa evelallah" Ana: "Evimi barkımı yurdumu yuvamı bırakıp da hiçbir yerlere gidemem. Sen, al git Hatçeyi. Gene de sana derim ki oğlum sen yalnızsın. Bundan iyilik çıkmaz. Karşında beş köyün kocaman ağası var. Kızı onun yiğeni istiyor. Bunun sonu iyi çıkmaz. Vazgeç bu işten. Kız mı yok sana!" Memed kızdı. Anasına karşı pek az kızmıştı: "Kız yok," dedi. "Dünyada Hatçeden gayri kız yok." Memed bir daha ağzını açmadı. Đki gün sonra duyuldu ki, Abdi Ağanın öteki köydeki yiğeni Hatçe için dünür göndermiş. Dünürleri arasında Abdi Ağa da var. Çığırıp bağırmasına, çağırmasına bakmadan, kızı ilk gelişte Abdi Ağanın yiğenine veriyorlar. Abdi Ağanın yiğeni bulunmaz kısmet. Kızı kendi gönlüne bıraksan, ya çingeneye varır, ya davulcuya. Hatçeyse ağlar ağlar avunur. Đki gün sonra da nişan takıldı. Abdi Ağa da gelinine bir beşi biryerde taktı. Nişandan sonra köyün içine bir dedikodudur yayıldı. Kadınlar konuşuyor, çocuklar konuşuyor, yaşlılar, gençler, erkekler konuşuyordu: "Memed, kaçırır onu. Yedirmez Hatçeyi Abdi Ağanın kel yiğenine." "Korkar Memed." "Hiç de korkmaz." "* "Memedin gözünde kimse korkuyu göremez." "Göremez." , "Memed bu!" "Memed olsun. Memed kaç para eder. Abdi onu parça parça ettirir de leşini itlere attırır." "Bir kere kızmasın Attırır mı attırır." "Memed kızı alır da gider." "Nereye gider?" "Nereye gider? O gidecek yeri bilir." "Nereye gitse, yılanın deliğine bile girse, Abdi Ağa onu bulur çıkarır." "Abdi Ağanın eli kolu uzun. Hükümet var arkasında" "Hükümet de var, Kaymakam da, Müdür de var. Karakol Onbaşısı da var." "Her gün Müdür iner evine." "Vallahi yüreğim parçalanıyor şu Memede." "Geldi yabanın köylüsü de elinden aldı." "Dün gördüm Memedi" "Vayfıkara!" "Evlerinin arkasında gördüm. Yüzü sapsarı. Zehir sarısına kesmiş. Yeşil san." "Ben de gözlerinden korktum. Bir hoş ışıklı gözleri var." "Fıkara, nişan yapıldı yapılalı evden çıkmıyormuş" "Karanlık bir köşede" "Akşamadek Düşünürmüş" "Kara sevda Zor!" "Kara sevda deli eder insanı." "Memed yarı deli zaten" "Kızı her gece bağlarmış anası. Elini ayağını kendirle bağ-larmış." "Kilit üstüne kilit!" "Dönenin de hali kötü." "O da oğlundan korkuyor." "Abdi Ağa da duymuş meseleyi" "Vay fıkara Memed!" "Duymuş da gülmüş" "Kızın iki gözü iki çeşme" "Vay fıkara Memed!" "Abdi Ağanın kel yiğeni, gelmiş fiyaka satıyor. Dolanıyor köyün içinde." I- 90 91 "Boynuzlu" "Geyik boynuzları" "Geyik" "Zulüm." "Vay fıkara Memed!" "Zulüm." "Kahrından ölmezse Memed" "Asıl kız ölecek kahrından" "Ayıran kör olsun" "Yavaş yavaş söylen." "Onmasın inşallah" "Sürüm sürüm sürünsün." "Kurt işlesin tenine inşallah." "Yılancıklar çıkarsın da yılın yılın yatsın." "Yavaş yavaş" "Gözlerinde çakırdikeni bitesi." "Beş köy kendinin, şu dağlar da kendinin." "Dünya parayla alınır. Yürek alınmaz." "Vay fıkara Memed!" "Görsün Abdi. Görsün ne işler getirecek Memed onun başına. Siz hele durun." "Öldürse" "Öldürse eli nurlanır." "Memed daha çocuk." "Vay fıkara Memed!" "Çocuk ama" "Yılda kaç tane dağ keçisi vurur Memed?" "Say!" "iğnenin deliğinden kurşun geçirir." "Abdinin gözlerinin bebeğinden inşallah." "Yavaş söyle yavaş!" "Bir silah geçse eline Memedin, koymaz Abdiye." "Koca Ahmet dağda olaydı bu sıralar" "Gelirdi köye, bozardı nişanı, verirdi kızı Memede."^ *" "Bir silah geçirse eline" "Memed hakkından gelir onun." \ "Keşkiii!" 92 "Köylü o günleri görse Kırk gün kırk gece şenlik eder." "Kara sevdalıları ayıran iflah olmaz." "Olmaz inşallah." "Memedden bulmazsa, Allahtan bulur." "Bulur inşallah." "Yavaş yavaş!" "Neredesin Koca Ahmet. Kendini göstereceğin gün bugündür." "Koca Ahmet Dağıstanda çift sürüyormuş. Avrattan korkak olmuş." "Memed kasabaya gitmiş." "Yer yapıyor kendine." "Şu kel yiğenine bir şey olsa" ¦ "Bir yıldırım düşse tepesine." "Durup dururken canı çıkıverse." "Çıkıverse" "Memed alsa kızı. Alsa götürse" "Memed alsa kızı" "Alsa götürse kızı" "Ben Hatçeyi bilirim. Öldürür kendisini." "O ölürse Memed de yaşamaz." "Vay fıkara Memed!" "Vay fıkara Döne! Kocasız kaldı genç yaşında. Oğulsuz kalmasın." "Oğulsuz kalmasın." Bir köy insanı tekmil konuşuyordu. Đçlerine dert olmuştu Memedin işi. Ama ellerinden bir gelir yoktu. Bu konuşmalar Abdi Ağanın kulağına dakikası dakikasına gidiyordu. Köyde "çıt" dese, o duyardı. Olup biteni, köylünün neler konuştuğunu bir bir biliyordu. Adamını gönderdi. Memedi evine çağırdı bir gece. Memed, süklüm püklüm gelip karşısına el pençe dikildiğinde, bas bas bağırarak: "Ula namussuz nankör! Köpek gibi kapımda büyüdün. Adam oldun. Ulan namus düşmanı! Duydum ki yiğenimin nişanlısına göz dikmişsin" Memed taş kesilmiş kıpırdamıyordu. Yüzü duvar gibi 93 bembeyaz olmuştu. En ufak bir hareket yoktu. Yalnız, o iğne ucu kadar küçücük pırıltı gelip gözbebeklerine oturmuştu. Abdi Ağa: "Bana bak Memed!" dedi. "Bu köyde yaşamak, ekmek yemek istiyorsan benim dediğimden ayrılma. Sen çocuksun. Sen bilmezsin. Sen beni bilmezsin. Ben adamın ocağına incir dikerim. Duydun mu ekmeksiz, nankör? Ben adamın ocağına incir dikerim." Geldi Memedin kolundan sertçe tuttu: "Bana Abdi derler," dedi. "Ben adamın ocağına incir dike- rim. Memed susuyordu. O sustukça öteki kızıyor, bağırıyordu. "Ulan ekmeksiz oğlu ekmeksiz" diyordu. "Kimse benim yiğenimin nişanlısına göz dikemez. Ben adamı parça parça eder de leşini köpeklere atarım. Bana bak! O kapıdan bir daha geçmeyeceksin. Anladın mı? Geçmeyeceksin. Anladın mı?" Memedi birkaç kere sert sert sarstı. Taştan ses çıkıyordu da ondan ses çıkmıyordu. Đşte bu sessizlik kudurtuyordu Abdi Ağayı. Birden kendini kaybedip Memedi tekmelemeye başladı. Memed onu öldürmemek için kendini zor tutuyordu. Dişi dişini yiyordu. Avurt etleri dişlerinin arasındaydı. Isırıyor, yiyordu avurt etlerini hırsından. Ağzı kan içinde kalmıştı. Kafasında sapsarı bir ışık şavkıdı. "Defol buradan! Sizlere iyilik yapmak, sizleri büyütüp adam etmek haram zaten. Besle kargayı gözünü oysun. Defol, itin oğlu." Dışarı yarı baygın, yarı sersem çıktığında, yere kocaman bir tükrük attı. Tükrük bir avuç kandı. 94 8 Evler, ağaçlar, kayalar, yıldızlar, ay, toprak ne varsa dünyada, hepsi karanlığın içinde kaybolmuşlar, erimişlerdi. Usuldan usuldan karanlığın üstüne yağmur çiseliyordu. Yağmurla birlikte, hafif de bir yel esiyordu. Yel, soğuk bir yeldi. Arada bir, durup durup köpekler karanlığa havlıyorlardı. Sonra, yalnız bir horoz uzun uzun öttü. Vaktinden önce öten bu horozu sahibi sabahleyin erkenden mutlak kesecektir. Uzaktan, dağın ötesindeki yoldan bir çıngırak sesi geliyordu. Bir ara çıngırak sesi kesiliyor, sonra tekrar başlıyordu. Bu, gelen yolcuların yorgunluğuna alamettir. Memed, hayli zamandır, kocaman dalları şemsiye gibi açılmış dutun yanındaki çitin altına sinmiş bekliyordu. Memed düşünüyordu ki Hayır, bu durumda Memed, hiçbir şey düşünemez. Memed, yalnız üşüyordu. Memed, bir şeyler duyuyordu düşünmeden. Karanlığa yağmur çiseliyordu usuldan. Karanlık bastığından beridir ki Memed, bu yağmuru yiyordu. Đçine geçmişti. Bazı bazı bir titreme alıyor, sonra geçiyordu. Çitin ötesinde bir patırtı duydu, kulak kabarttı. Bu, çitten atlayan bir kediydi. Öyle sandı. Anası düştü aklına bir ara. Etini kesmişler gibi bir yerleri ağrıdı. Yüreğinde bir zehir acılığı duydu. Bir sızlama. Đşkence edeceklerdi anasına Çok uzakta bir şimşek çaktı. Karanlıkta erimiş dutun gövdesini, dallarını yaldızladı. Memedin de içinin karanlığından bir ışık yolu geçti. Uzun bir ışık yolu. Bu anda bütün köy, atıyla, eşeğiyle, sığırı, keçisi, koyunu, 95 böcekleri, tavukları, kedileri, köpekleriyle uyuyordu. Düşmanlıkların, kinlerin, sevgilerin, korkuların, kaygıların, yiğitliklerin üstünü kalın bir uyku örtmüştü. Düşler çarpışıyordu. Düşler yaşıyordu şu anda. Görüş sahası ne kadar dar olursa olsun, insan muhayyilesi geniştir. Değirmenoluk köyünden başka hiçbir yere çıkmamış bir insanın bile geniş bir hayal dünyası mevcuttur. Yıldızların ötelerine kadar uzanabilir. Hiçbir yer bulamazsa Kafdağmın arkasına kadar gider. O da olmazsa, düşlerinde yaşadığı yer baş-kalaşır. Cennetleşir. Şimdi, şu anda düşler veryansın ediyordur, uykuların altında. Şu fıkara, şu kahırlı Değirmenoluk köyünde, değişmiş dünyalar yaşanıyordun Memed de düş görüyordu. Hem korkuyor, hem düş görüyordu. Kafasında birden, bir şimşek çaktı. Çukurovanm bol güneşi kafasında parçalandı, büyüdü, genişledi, aydınlandı. Đçindeki ışık seli durunca Memed endişelendi. Korktu. "Ya gelmezse," diye düşündü. "Ya gelmezse ne yaparım?" Kafasından türlü ihtimaller geçti. "Gelmezse, ben bilirim yapacağımı," dedi. Eli tabancasının kabzasına gitti. Tabancası aklına gelince bütün korkuları siliniyor, çaresizliğini unutuveriyordu. Tabancasını düşünüyordu ki çok hafif bir ayak sesi duydu. Az önce düşündüklerinden utandı. Gelip başında duran Hat-çeydi. Gündüz olsaydı da Hatçe, Memedin yüzüne baksaydı. Önce yüzünün sapsarı kesildiğini, sonra yavaş yavaş kızardığını görür şaşardı. Başka şeylere, belki korkuya yorardı bunu. "Çok beklettim," diye özür diledi. "Anam bir türlü uyumuyordu." El ele tutuşup korka, sine uzaklaştılar. Toprağa öyle usturuplu basıyorlardı ki, en küçük bir çıtırtı bile çıkartmıyorlardı. Toprağa basmıyorlardı sanki. Köyü çıkıncaya kadar, nefes bile almadılar dersek, doğrudur. Köyü çıktıktan sonradır ki, korkuları biraz azaldı, kendilerini azıcık serbest hissettiler. Hatçenin bohçasını Memed taşıyordu. Hatçe bohçasını, Memed yoruldu diye istedi, öteki vermedi. Tam sırasıymış gibi, çiselemekte olan yağmur delicesine bastırdı. Yanlarında, arkalarında, önlerinde şimşekler çakıyor- 96 du. Kayalığı geçtikten sonra bir ormana düştüler. Çakan şimşeklerden arada bir orman işiyor, ortalık gündüz gibi oluyordu. Ağaç gövdelerinden oluk oluk suların aktığı görülüyordu ışıkta- Hatçe hıçkırarak ağlamaya başladı. Memed kızdı: "Tam da ağlayacak sırayı buldun," dedi. Ortalık ışıymcaya kadar, ormanda bir minval üzere yürüdüler. Nerede olduklarının farkında değildiler. Yağmursa, hala yağıyordu. Hatçe, her adımda yağmura: "Allanın kahrı gazabına uğra!" diye beddua ediyordu. Ortalık iyiden iyiye ışıyınca, bir kaya kovuğu buldular sığındılar. Ayakta durmuşlar, ikisi iki yerden tir tir titriyorlardı. Elbiseleri vücutlarına yapışmıştı. Hatçenin saçlarının ucundan hala yağmur altında yürüyormuş gibi sular sızıyordu. Memed, dişleri biribirini döverek:, "Kav ıslanmamışsa, bir ateş yakar ısınırız, kurunuruz," dedi. Hatçe kıvançla gülümsedi. Memed: "Gülme," dedi. "Öyle bir yağmur yedik ki, değil deri kesenin içine, derimizin altına bile geçti." Bel kayışına bağlı keseyi elleri titreyerek açmaya uğraşıyordu. Bütün umut, kurtuluş buradaydı. Gözleri kesenin içine dikilmişti. Sonra göz göze geldiler gülümsediler. Kesenin içine su işlememişti. Memed: "Bu keseyi kim yapmıştır biliyor musun?" Hatçe: "Yok," dedi. "O, evine kaçtığım Süleyman Emmi var ya, o yaptı. O zamandan beri onun yadigarını saklarım." Telaşlı telaşlı etrafına bakındı. "Hiçbir kuru şey yok ki ellerimi kurulayım. Elim değince ıslanacak." Hatçe: "Aman tutma kavı yaş ellerinle," dedi. 97 Memed: "Bak nasıl kurularım!" diye övündü. Kovuğun arka tarafına doğru gitti. Oraya yağmur işlememişti. Toprak, kupkuru tozlanıyordu. Ellerini toprağa soktu, toza beledi. Tozlu ellerini havaya kaldırıp, Hatçeye: "Oldu mu?" dedi. Hatçe gülümsedi. Memed: "Git Hatçe," dedi. "Git de çalı çırpı topla!" Hatçe kovuktan dışarı, yağmura fırladı. Biraz sonra, kocaman bir kucak çalıyla geri döndü. Çalılar ıslaktı ya aslında kurumuşlardı. Đnce ince kırdılar, kovuğun orta yerine yığdılar. Memed, kavı çaktı. Çaktı ama, kav yansa bile, tutuşturmaz ki çalıyı. Çalının tutuşması için küçücük de olsa yalım gerek. Ne yapsalar? Memed: "Dur sen burada," dedi. "Ben gideyim çıra bulayım." Az sonra elinde yağlı bir çırayla döndü. Kocaman, iki ağızlı hançerini çıkardı, çırayı yardı. Kav çırayı da ateşlemez. Ona da yalım gerek. Küçücük bir yalım olsa çıra ahşıverir. Bir kibrit olsaydı şimdi her şey kolaydı ama kibrit de almıştı Memed. Ama kibrit ıslanmış, çorba gibi olmuştu. Memed: "Hatçe," dedi, "azıcık kuru bez bulamaz mıyız?" Hatçenin dişleri sakırdıyordu. "Bohçayı bir açayım bakayım. Belki ortasına su geçmemiştir." Dışarda, yağmur veriştiriyordu. Aynen gök delinmiş gibi. Hatçe bohçayı açtı. Aradı taradı. Entarilerinin içinde sıkışıp kalmış bir mendil buldu. Bu, Memedin ona ilk hediyesiydi. Kırmızı benekli bir mendildi. Kadınlar köyde böyle mendilleri başlarına bağlarlardı. "Bu var kuru," diye Memede gösterdi. Memed mendili tanıdı. "O mu var?" dedi. Bir hoş olmuştu mendili görünce. Hatçe: v "O," dedi. 98 Memed, birazıcık kızgın: "Burada donup öleceğimi bilsem, onu gene yakmam." Hatçe: "Belki entarilerde kuru bir parça bulunur." Memed: '"Getir hele," dedi. Hatçe, bohçayı getirdi. Memed, karıştırdı karıştırdı bohçayı: "Ohhooo," dedi, "bunlarda bir kuru parça değil, yüz parça bile bulunur." Hatçe: "Bulunur," dedi. "Hepsini yak da çıplak gezelim." Memed: "Bu gidişle öyle olacak." Kuruca bir entarinin iç astarını söktü. Çakmağı çaktı. Kavı, bez parçasının içine koydu. Üflemeye başladı. Üfledi babam üfledi. Yorulunca bezi Hatçeye verdi. Bu sırada tam yanlarına bir yıldırım düştü. Yer hafiften sarsıldı. Ağaçlar çatırdadı. Hatçe, elindekini yere düşürdü. Memed, eğildi yerden aldı. Avurdunu şişirerek yeniden üflemeye başladı. Avurdu acımıştı. Bezin üstünü küçücük bir alev yalayınca sevindi. Hemen öbür elindeki çırayı tuttu. Çıra cızırdayarak ateş aldı. Birkaç tane çırayı birleştirdi. Ortadaki çalı yığınına soktu, etrafını besledi. Yağmur gittikçe şiddetleniyordu. Gökyüzü bir kara dumandı. Boyuna da şimşek çakıyor, yıldırım düşüyordu. Şimşekler bir an için de olsa, dünyayı yaldızlıyorlardı. Her şimşekten sonra, Memedin içi, bir sarı pirinç pırıltısına boğuluyordu. Ateş büyüdü. Memed, boyuna üstüne odunlar yığıyordu. Odunların suları çekilince ateş alıyorlardı. Kocaman kocaman yalımlar parlayıp oynaşıyorlardı. Üzerlerindekini çıkardılar, oradaki bir dalın üstüne serdiler. Dalı da ateşin yanına çektiler. Hatçe utanıyordu. Bu sebepten bir türlü iç gömleğini, donunu Çikaramıyordu. Memed: "Çıkar onları," dedi. "Çıkar da titremen geçsin." Hatçe yalvarırcasına baktı: "Bunlar da üstümde kurusun," dedi. 99 Memed: "Üstünde kurumaz," diye kızgınlıkla söylendi. "Üstünde kuruyuncaya kadar, sen soğuktan ölürsün." Hatçe, Memedin kızdığını anlayınca, gömleğini çıkarmaya başladı. Omuzları yuvarlak, esmerdi. Gömleğini çıkarır çıkarmaz çalıya attı, memelerini avuçlarına aldı kapadı. Omuzlan titriyordu. Boynu, bir kuğu boynu gibi uzun, hoştu. Küçücük birer saç parçası kulaklarının arkasına doğru kıvrılıyordu. Örgülü kara saçları, arkasına dökülmüş, kuluncunu baştan başa örtmüştü. Memeleri ellerinden, parmaklarının arasından taşıyordu. Sarı, ayva tüylerin yerleri soğuktan kabarcıklanmıştı. Isınınca kabarcıklar kayboldu. Ten dümdüz oldu. Pembeleşti hafiften. Memed, gözlerini Hatçeye dikmişti. Đçinde, dayanılmaz bir arzu duydu. "Hatçe!" Hatçe, bu sesten, bu biçimde söylenişten ürperdi. Ses, her şeyi söylüyordu. Anladı. "Memed," dedi, "şimdi köyde kıyamet kopuyordur. Şimdi bizi fellik fellik arıyorlardır. Bulurlarsa diye korkuyorum." Memedin içinde de aynı korku vardı. Belli etmedi: "Nasıl bulacaklar bu ormanın içinde bizi? Sen de!.." Hatçe: "Bilmem," dedi. "Bilmem ama, ben korkuyorum." Uzun zaman sustular. Yağmur da azıcık yavaşladı gibi. Ateş gittikçe büyüdü. Yandaki kayalar bile ısındı. Taban toprağı da kurudu. Hatçe kuruyan gömleğini giydikten sonra donunu çıkardı. Memed, onun taze, dolgun bacaklarını gördü. Çoktan beri, içindeki arzu, dayanılmaz bir hale gelmişti. Tekrar, aynı şekilde: "Hatçe!" dedi. Hatçe: "Korkuyorum Memed," dedi. Memed, yanına doğru yanaştı, sıkı sıkıya, acıtacak kadar bileğini tuttu. Hatçe öteye öteye gitti. Memed, Hatçeyi bütün gücüyle sardı. Öptü. Hatçe kendini birden bırakıverdi. Memed, onu kayanın dibine doğru sürükledi. Hatçenin kalın dudakları
aralık kalmış, gözleri kapanmıştı. Hatçenin eli ayağı tutmuyordu. Usuldan usuldan, "Korkuyorum etme Memed," diyordu. Büyük ateşin yalımları üzerlerine doğru uzanıyordu. Yalımlar, kayaları yalıyordu. Neden sonradır ki kendilerine gelebildiler. Memed, Hatçeyi elinden tuttu. Yattığı yerden kaldırmak istedi. Hatçe azıcık doğruldu. Sonra, arkası üstü gene yattı. Korkusu tamamen gitmişti. Đçinde bir eziklik, vücudunda yorgunluk kalmıştı. Sonra, kendi kendine kalktı. Bacakları, sırtı, kalçası toprağa belenmişti. Hatçe, kadın olmuştu.
*l HAĐKJCÖT0PKAME5Đ Ana, şafaktan önce kalktı. Hatçenin yatağına baktı. Yatağın içi doluydu. Hiç şüphelenmedi. Sabah olup da Hatçe her zamanki vaktinde yataktan kalmayınca yüreğine tıp etti. Korkusu doğruydu. Yorganı açınca yıldırımla vurulmuşa döndü. Hatçe, bir yastığı yorganın altına uzunlamasına koymuş, onun yerine yastık yatıyordu yorganın altında. Bu, Hatçenin geceden kaçtığını gösteriyordu. Bu yastık oyununu da çabuk haberlenmesin-ler diye yapmıştı. Yorgan kadının elinde kalakalmıştı. Ancak, kocası kendisine seslenincedir ki kendine geldi. Yorganı elinden bıraktı. Toros köylerinde töre yerine geçmiştir. Kızı kaçan, atı, öküzü, horozu çalınan evinin kapısına çıkar, bütün köye, çekemeyenlere, gözleri kaldırmayanlara basar küfürü. Saatlarca durur durur küfreder. Köylü hiçbir cevap vermez ona, aldırmaz, küfredenin bir zaman sonra hırsı iner, ondan sonradır ki, ciddi ciddi olayın üstüne konuşulur. Kocasına: "Kız gitmiş," dedi. "Şimdi nişliyelim?" Koca aşikar bir sevinç çığlığı attı: "Çok şükür Allahıma," dedi. "Çok şükür. Hiç gönlüm yoktu, Abdi Ağanın kel yiğenine vermeye kızı. Çaresizlik belimi büküyordu. Çok şükür" Kadın: "Sus," dedi. "Sus! Bir duyan olmasın, Abdi Ağa, kızı biz kaçırttık sanır da derimizi yüzer."
Sonra ana, töre olduğu üzere, evin kapısına çıktı usul usul dövünmeye baktı. Dövünmek hiç de gelmiyordu içinden. Kimseye küfredemiyordu. Bağıramıyordu da. Sallanıyordu boyuna. Yalancıktan: "Vay benim başıma gelenler!.. Kızım! Kızım! Sürüm sürüm sürünesin inşallah. Namusumu iki paralık ettin kızım! Kahrol! Kızım! Đki gözün önüne aksın kızım!" Kocası, çok sert: "Gel içeri," dedi. "Đyi yaptı kız. Gönlünün istediği ile kaçtı ya. Nolursa olsun. Hiç sesini çıkarma avrat! Bağırma. Git, Abdi Ağaya söyle durumu. Kıza da beddua etme! Gel içeri." Kadın, kocasının dediğini tuttu. Başına, kara bir yazma bağladı. Doğru, Abdi Ağaya gitti. Abdi Ağa, kadını görünce: "Oooo, nerelerdesin bacım? Hiç uğramaz oldun Ağayın evine. Otur şöyle yanımdan." Kadın, oturdu ağlamaya başladı. Kadını böyle ağlar, başında kara yazma görünce, Abdi Ağanın da yüreğine tıp etti. Telaşla: "Ne var bacı?" diye sordu. Kadın, başını yere eğmiş boyuna ağlıyordu. Cevap vermedi. Abdi Ağa: "Söyle!" diye bağırdı. "Allanın belası söyle!" Durdu düşündü: "Söyle gelinime bir şey mi oldu?" Kadın: "Ağam" dedi. Ağa: "Söyle," dedi. Kadın yeniden: "Ağam! Ağam!" dedi sustu. Hıçkırıklar sözünü kesiyordu. Ağa: "Kadın," dedi, "Allah senin belanı versin. Çatlatma adamı. Kadın, gözlerini kuruladı: "Kaçmış," dedi. "Yatağına yastık yatırmış, ilk akşamdan kaçmış." Abdi Ağa gürledi:
"Vay!" dedi, "vay! Bu da mı gelecekti başıma? Abdinin gelini bir yanaşmayla kaçacaktı, öyle mi?" Sonra, kadına döndü şiddetli bir tekme attı. "Bu köyü tepeden tırnağa yakarım. Ateşe vurur yakarım." Durdu, bir an düşündü. Kadının kolundan tuttu kulağına eğildi: "Dönenin öksüzü mü kaçırmış?" diye sordu. Kadın, gözyaşlarını yazmasıyla silerken, başıyla "evet" işareti yaptı. Abdi Ağa yerinde duramıyordu. Adamlarını çağırdı. Bütün köylüleri çağırdı. Bu onun köydeki itibarı için büyük bir darbe olmuştu. Bunun altından kalkmalıydı. "Görsün," diyordu. "Görsün o ekmeksiz, ipsiz. Ben, ona ne yapacağım görsün! Parça bölük ederim. Parça da bölük." Meseleyi az zamanda bütün köy duydu. Bütün köy, düğün bayram yapıyordu. Karısı, genci, çocuğu, kızı hep bir ağızdan sevinç çığlıkları atıyorlardı. Ama, Abdi Ağadan gizli. Abdi Ağanın, onun adamlarının yanında köylü, onlardan daha üzgün görünüyordu. Fısıltıyla konuşuyorlardı. Yağmur durmadan yağıyordu. Köylüler yağmurun altına dökülmüşler, biribirlerine sokulmuşlar konuşuyorlardı. Öbek öbek toplanmışlar. Yağmur altında evden eve gidip gelmeler, yağmur altında büzülerek, ağız ağıza konuşanlar Suya batmış gibi sırılsıklam her biri Derken alay-ı vala ile öteki köyün insanları, başta nişanlı olmak üzere sökün ettiler. Her birinin elinde bir av tüfeği vardı. Nişanlı ateş saçıyordu. Avuru zavuru köyü tutmuştu. Yakarım da yıkarım Doğru Memedlerin evine gitti. Döne, bu sırada, evinin içinde oturmuş, dünyadan habersizmiş gibi duruyordu. Nişanlı aynı hızla kapıda attan indi, içeri girdi. Kadını saçlarından yakaladı. Sürüye sürüye Abdi Ağanın kapısına kadar getirdi. Kadını Abdi Ağa da gördü. Kendini tutamadı. Geldi çizmelerinin ökçeleriyle çiğnemeye başladı. Dönenin ağzından çıt çıkmıyordu. Her bir yanı çamura batmıştı. Gözleri bile çamurdan görünmüyordu. Abdi Ağa, kadını bıraktıktan sonra, bu sefer de nişanlı çiğnemeye başladı. Bırakıyor, avluda bıyıklarını geveleyerek dolaşıyor, tekrar kadına gelip çiğnemeye başlıyor-
du. Kadının ağzından sızan kanlar, çamura karışıyor, aşağılara kadar, kırmızı bir şerit olaraktan uzayıp gidiyordu. Abdi Ağa, tepeden tırnağa sinir kesilmişti. Konuşmadan avluda dolanıp duruyordu. Kimseyi de gördüğü yoktu. Yöre-dekiler dolanıp duran Abdi Ağaya dikmişler gözlerini, ne söyleyecek diye bakmıp duruyorlardı. Önemli bir karar vereceği zaman, sakalının bir parçasını şahadet parmağına dolar çekerdi. Şimdi de çek babam çek ediyordu. Gelip ortada durunca, ses soluk kesildi, herkes ona bakmaya başladı. Parmağına doladığı sakalını bıraktı, sıvazlamaya başladı: "Beni dinleyin," dedi. "Şimdi onlar bu yakınlardadır. Ya kayalıkta, ya ormanlıktadır. Arayacağız. Yalnız bu kadar kalabalıkla olmaz. On kişi kadar. Bulunca öldürmeyecek, eğer ben yoksam orada, bana getireceksiniz. Onun hesabını ben göreceğim. Abdi Ağanın gelini nasıl kaçırılırmış, ona ben öğreteceğim." Abdi Ağa, lafını bitirince, öteki köylü Rüstem atıldı. Kel kafalı, çiçek bozuğu yüzlü, koca burunlu biriydi: "Ben söyleyim de, beni dinle ağam," dedi. "Dün akşamdan beri yağmur çiseliyordu değil mi?" Birkaçı birden: "Öyle," dedi. Rüstem sordu: "Çamurda iz kalır değil mi?" "Kalır," dediler. "Kalmasa bile Đsterse kalmasın. Belki de kayalıklardan gitmişlerdir. Đz izlemeliyiz. Yakındadırlar. Mutlaka bulacağız. Đz" Abdi Ağa: "Uç kişi de kasaba yoluna gitsin. Duydum ki, kasabaya kaçmış" Sonra döndü, Rüsteme sordu: "Kim izleyecek izi?" "Topal Ali var." Birkaç ses: "Topal Ali, eğer gönlü isterse, yağmur olmasın isterse, kuru toprağı, kayayı, kuşu bile izler," dedi. Rüstem:
"Kuşu bile izler. Yeter ki kanadının bir yanı azıcık toprağa değsin. Uçan kuşu bile izler." Abdi Ağa: "Hemen getirin neredeyse, Topal Ali," diye emir verdi. "Topal Ali burada," dediler. Topal, bir ayağını ta arkadan sürüyerek, sektire sektire Ağanın karşısına geldi dikildi: "Ağam," dedi, "korkma onun için. Hiç kalbine keder getirme. Eğer Đnce Memed toprağa bastıysa, ben onu bulurum. Kuş olup uçmadıysa ben onu bulurum. Yüreğine hiç gam, keder getirme" Topal Alinin köylüleri de boyuna Aliyi, öteki köylülere, Ağaya övüp duruyorlar. "Bu Topal Ali bizim köyde ne kadar hırsızlık olduysa buldu." "On beş yıldır bizim köyden iğne bile çalınmadı." "Topal Alinin yüzünden" "Topal Aliynen geyik avına gitmeli" "Taşların, kayaların üstünde hiç iz görünür mü? Topal Ali kayalardan iz süre süre geyiğin otladığı yere kadar götürür." "Topal Ali demişler buna Ağam!" "Bu yanlarda sansar kalmadı." "Topal Alinin yüzünden." "Đnce Memed çocuğu göğe çekilmişse de bulur." Hiçbir kalabalığa girmeyen, köyün içine bile binde bir çıkan Hösük de gelmişti Ağanın evinin önüne. Hani Pancar Hö-sük var ya, işte o. Hösük Topal Aliyi eskiden beri tanırdı. Topal Aliyle, yıllardan beri bir tarlada, yan yana çift sürerlerdi. Topalın ne yaman bir izci olduğunu bilirdi. Zaten bu yanlarda bilmeyen yoktu. Abdi Ağa da duymuştu ününü Topalın. Köylülerin onu bu kadar övmeleri tanıtmak için değil, övünmek içindi. Hösük baktı ki Topal, Memedin izini sürmeyi üstüne aldı. Topal, Memed neredeyse, hangi yolda beldeyse, mağarada ko-vuktaysa eliyle koymuş gibi bulacaktı. Nasıl etse de şöyle çaktırmadan Topalla bir konuşabilse. Topal onu kırmazdı. Bunca yıl birlikte tuz ekmek yemişlerdi. Topal hayran, köylülerin Ağaya kendisini övmelerini dinliyordu. Onlar Topalı övdükçe, Topal da: "Evelallah sayende Ağam.-" diye kabarıyordu. Yiğit adam desinler, iyi adam desinler, Topal gibi adam yok şu köyler içinde desinler. Topal Alinin umurunda değildir. Oralı bile olmaz. Yalnız, "Topal gibi izci bulunmaz," dediler miydi kıvancına sınır olmazdı. Topala işi düşenler, bir iki gün önce, Topalın kulağının duyacağı yerlerde, "Topal gibi izci var mı bu dünyada! Böyle izci!.. Adana toprağını bir bir gez bulunmaz. Analar bir tek izci doğurmuş, o da Topal Ali," diye konuşurlar, konuşmalarını Alinin duyduğunu anlayınca, ona başvururlardı. Bundan sonra Topal Aliden istedikleri neyse alırlardı. Böyle bir adamın işini Ali, ölür gene yapardı. Topal, kalabalıktan ayrılıp izin başını bulmak üzere Hatçe-lerin evine giderken Hösük arkasından yetişti: "Dur hele Ali," dedi. "Sana bir çift sözüm var." Ali: "Oooo Hösük kardaş!" diye boynuna sarıldı. "Hösük kar-daş seni bir göresim geldi ki sorma gitsin. Bugünlerde ziyaretine gelecektim. Yaa Hösük kardaş. Ne var, ne yok Hösük kardaş? Hösük kardaş? Şu işi bitireyim de bu gece sende kalırım. Hösük kardaş. Buluyum şu oğlanı Şimdicik bulurum. Ne var insan bulmada?.." Hösük: "Şöyle arkamdan gel! Kimse görmesin konuştuğumuzu. Ağa, benden şüphe eder." Topal Ali merakla Hösüğün arkasına düştü. Demin azıcık durmuş olan yağmur iri tanelerle tekrar düşmeye başladı. Ağanın evinin önünde Topal Aliye at hazırlıyorlardı. Atla iz sürülür mü? Topal Ali gözü kapalı bile sürer böyle izi. Hösük, bir damın karartısına vardı sindi. Yanına gelen Aliye kırgın: "Bre kardaşım, gel otur yanıma şöyle. Bre Ali, nasıl edip de teslim edicen fıkarayı Abdiye. Sen bunu nasıl yaparsın?" dedi. "Kıyma Đnce Memede! Kıyma öksüze! Kıyma Đbrahimin bir oğluna! Đbrahim gibi iyi adam var mıydı? Seni de çok severdi. Mezarında kemikleri sızlar sonra. Bilirim. Hemen şimdi elinle koy-
muş gibi bulursun. Abdi ona çok kötülük eder. Kötülüğü sen etmiş olursun ona. Sana bir şey söyleyim mi Ali? Sen bunların yolunu şaşırt bugün. Memed, bugünü de geçirirse kurtulur. Çocukluğunda Memed, Kesme köyündeki Süleymanm evine kaçmıştı. Herkes öldü sandıydı onu. Altı ay mı, bir yıl mı sonra ne, ben gördüm de anasına ben haber verdim sağlığını. Yaa öyle olduydu o zaman. Herkes öldü biliyordu oğlanı. Başını sokar bir yere. Gel kardaş şaşırt bunları. Kim bilir fıkaracıklar şimdi bu yağmurda yaşta nereye sokuldular? Bu kıyamette neredeler acep şimdi? Titreşiyorlardır şimdi. Ha Ali! Bana bir şey söyle Ali. Vazgeç bu işten." Hösük konuştukça Topal renkten renge giriyordu. Halbuki az önce iz sürecek, kocaman bir köyün önünde iz sürecek, kaçanları bulacak diye ne kadar seviniyordu. Hösük konuştukça, o ağzını açmıyor, toprağa bakıyordu. O sustukça, Hösük acı acı söylüyordu: "Ya kardaşım Ali, fıkaracıklar şimdi sokulmuşlardır biribir-lerine, titriyorlardır bir ağacın altında. Üstlerinden, yağmur değil bu, bir ırmak akıyordur şimdi. Bir ırmak durmadan akıyor. Ali kardaş! Korkuyorlar şimdi fıkaracıklar. Adamın yüreği parçalanır hallerine! Şu yağmurun da ettiğine bak! Durmuyor etmiyor. Şunların haline acısa da dursa, dursa Ali kardaş! Bir kuş parlasa korkuyorlar Bir sıçan kaçsa, bir kertenkele tırmansa ağaca Yürekleri göğüslerine sığmıyor şimdi. Ha geldiler, ha gelecekler diye. Bunlar sevdalılar Ali! Karasevdalılara kötülük eden onmaz. Eli kurur. Kupkuru bir ağaç gibi suyu çekiliverir. Eli kurur. Şaşırt yollarını Ali. Kurtar karasevdalıları. Cennetten sana bir köşk hazırdır. Hemencecik hazırlarlar köşkü. De Ali! De bana söz ver!" Hösük, Alinin gözlerinin içine, gözlerini dikti baktı. Bunu yapmazsan olmaz mı, der gibi baktı. Öteki ağzını açıp tek mi çift mi demedi. Hösük, Alinin elini tutup tekrar başladı: "Bak sana deyim ki Ali! Bunlar daha çocukluktan sevişirler. Kız, Memedi bir gün görmese yemek yiyemez, gözlerine uyku girmez, hüngür hüngür ağlar. Onları Allah nişanlamış/ haberin var mı Ali? Allah! Bu Memed, Kesme köyüne kaçtı da, hani ben haber verdiydim anasına, kız o gelinceye kadar hasta
vattı. Deliye döndü. Bu böyle kardaşım Ali. Bu, böyle işte! Gerisini sen düşün Alim. Sonra, tuttular kızı, verdiler Abdinin kel yiğenine. Onlar da kaçtılar. Gerisini sen düşün. Bir kuş, bir çalıya sığınır. O çalı da, o kuşu saklar. Memed sana sığındı Ali. Sebep olma. Sen bu işi yaparsan Abdi sana dost olur ama, bir koca köy sana düşman kesilir. Abdi dost olsun da diyeceksin. Öyle değil Alim! Đş öyle değil. Sen bilirsin Alim. Benim sana diyeceğim bu kadar." Omuzlan düşmüş, yorgun yüzü kederden değişmiş olarak Ali, Hösüğe hiçbir şey demeden ayağa kalktı. Hösük arkasından: "Bir köy sana düşman kesilir," dedi. Sonra, arkasından yetişip, kulağına: "Karasevdalıları ayıranın onduğunu duydun mu hiç? Aralarına kara çalı olma sevdalıların. Yuva bozanın yuvası bozulur Ali! Bir köy bayram etti Ali, sevdahlar kavuştu diye. Çürük bir ağaca dönersin. Bir köy sana düşman kesilir. Bak, oğlanın anasını ne hale getirdiler çamurların içinde yatıyor daha! Belki de Düşün Ali!" Bu sırada, at hazırlanmıştı. Aliyi çağırdılar. Bir delikanlı hürmetlice atı tutmuş onu bekliyordu. Atın terkisinde de uzun tüylü, kara bir yamçı bağlıydı. Yağmur siyim siyim yağıyordu. Bütün köylü, çoluk çocuk dışarda. Bütün gözler Topalın üstünde. Topal, yüzlerce çift gözün ağırlığını, deliciliğini üstünde duyuyordu. Topal bacağına o ezeli ağrısı gene girdi. Ağrı dayanılır gibi değil. Ne zaman bir müşkül içinde kalmışsa o ağrı gelmiş, her zaman topal bacağına yapışmıştır. Dayanılır gibi değil. Cümle köy, taşı toprağı, insanı, hayvanıyla Topala içinden beddualar ediyordu. Hatçelerin evinin önündeki dut ağacının altında iki iz yan yanaydı. Đzi sürdü. Önce Hatçelerin evini dört beş sefer dolandı. Köyün bütün çocukları arkasmdaydı. Sonra gelişigüzel köyün içine daldı. Bir zaman köyün içinde dolandı durdu. Hösüğün yanında, iki üç köylü duruyor: "Topala ne söyledin?" diye soruyorlardı.
I O övünerek: "Söyledim söyleyeceğimi. Topal beni kırmaz sanırsam." Köyün içinde başıboş dolandığını görünce sevindi. Topal, köyün içinde dolaşır da iz mi arardı? Başından aldı mıydı, sonuna kadar götürürdü izi. Çorap söküğü Topalın böyle dolaşmasında hayırlı bir iş vardı. Laf ağızdan ağıza dolaştı: "Topalın böyle dolaşmasında hayırlı bir iş var." "Kim söyledi?" "Hösük söyledi." "Kim?" "Pancar." Hösük: "Topal köyün içinde dolanıp duruyor. Allah bilir ya, yüreği acıdı sevdalılara. Onların yollarını şaşırtacak. De görüyüm seni Topal!" Kel Ali: "Ben o Topalı bilirim," diyordu. "Topal babasının izini bile sürer. Bulunca asacaklarını bile bile babasını, gene sürer izini. Yeter ki ona sürecek iz olsun. Dayanamaz. Topal, iyi adam, hoş adam, sevdalılara da yüreği parçalanıyor ya, iz sürmemek elinden gelmez. Đz sürmeye gelince hiçbir şey geçemez önüne onun. Kendisini öldüreceklerini bilse bile, ötesinde ölümünü görecek bile olsa, bir iz ver önüne, sürer götürür." Hösük: "Peki Kel Ali," dedi, "belki on kere evi dolaştı. Çoktan beri de köyün içinde dolanıp duruyor, iz sürüyor, diyelim. Memed kızı aldı da kapı kapı dolaşmadı ya. Kız kaçıran adam, arkasına bile bakmaz. Topal Aliyse iz şaşıracak adam değil. Hele bu yağmurda Ben ona dedim ki Ali! dedim Bir daha bakma yüzüme" Kel Ali bu laflan düşündü. Yüzünde bir umut, bir sevinç belli oldu: "Allah vere de huyu değişmiş ola Topalın. Dönüp durduğuna bakılınca köyün içinde, huyu değişmiş De, Topal Ali/ göreyim seni!" Topal Ali gitti geldi, gitti geldi. Kapıların önünde attan
p/ toprağı iyice araştırdı. Taşlara baktı. Bir iz bulabilmek için ne yapılmak gerekiyorsa, hepsini yapıyordu. Yalnız asıl izin bulunduğu yere bir türlü yaklaşamıyordu. Korkuyordu. Biliyordu ki izi bir daha görürse dayanamayacak alıp götürecekti. Đz izler gibi yaparak köyün dışına çıktı. Đçinden, dolduruvermek atı, başım alıp kaçmak geliyordu. Doludizgin!.. Ormanlığa gözünü dikti uzun uzun baktı. Đzin yönü doğru ormanın içine gidiyordu. Sevişen iki insanı görür gibi oldu. Kafasında her şey altüst oldu. Yağmur usul usul çiseliyordu. Atının başını tekrar Hatçelerin evine doğru çevirdi. Geldi, Hatçelerin evinin önündeki dut ağacının yanındaki çitin üstünde durdu. Yerde upuzun bir çarık izi yatıyordu. Kendi kendine: "Çarık daha yeni dikilmiş," dedi. "Tüyleri uzun. Bu, olsa olsa kışın ölmüş bir tosun derisi olabilir." Gözünün önüne yeniden ormanda sevişenler geldi. Usul usjıl çiseleyen yağmurun altında. Her bir yerini bir merak ateşi sardı. Yakıyordu. Dalmış gitmişken, köylülerden biri yaklaştı: "Ne o Ali?" dedi. "Burada uyuyup kalacaksın. Abdi Ağa sabırsızlanıyor. Ne dolanıp duruyor köyün içinde, diyor. Diyor ki, bu kadar övdüğünüz Topal Alinin sürdüğü iz bu mu?" Bunlar böyle konuşurlarken, Abdi Ağa doludizgin sürdüğü atının başını tam yanlarında çekti: "Ne o?" dedi. "Đzci başı ne o? Maşallah izci başı, sen ne iz sürermişsin! Sabahtan beri tapusunu çıkaracakmışsın gibi köyün içini dolandın durdun. Şimdi de bu çitin dibinde uyuyacaksın." Topal Alinin gözleri karardı. Abdi Ağaya hızla atının başını çevirdi: "Ağa," dedi, "sor köylülere bakalım, yeni çarık giymiş mi? Bu çarık kışın ölen bir tosunun derisi mi?" Ağa, köylülere döndü: "Doğru mu?" diye sordu. Bir köylü: "Doğru," dedi. "Kışın Đsmailin tosunu öldüydü. Değirmenci Đsmail var ya, işte onun, bir giyimlik de Memed aidiydi ondan."
Ağa, Topal Aliye: "Doğruymuş De göster hünerini Ali!" dedi. Ali, boynunu içine çekti. Altındaki atı kırbaçladı. Abdi Ağayla yedi sekiz atlı da onun arkasından köyün dışına çıktılar. Kayalara gelince Ali atın başını çekti. Ötekiler de çektiler. Đz kayalara gidiyordu. Ali, gerçekten şaşırdı bu işe. Đzlerin yönü ormandaydı oysaki Kayadaki izleri araştırdı. "Kayadan gitmişler. Đnin atlardan da kayadan sürelim izleri," dedi. Atları birisine teslim ettiler. Alinin ardına takıldılar. Kayaların arasında azıcık bir toprak parçası gördüler. Toprak parçasında üç tane sarı çiçek açmıştı. Toprak parçası kapkara, ışıl ısıldı. Sarı çiçekler parlıyorlardı. Sarı çiçeğin birisi yan yatmıştı. Ali, onu arkadakilere gösterdi: "Biliyor musunuz, bu neden yatmış da ötekiler dimdik duruyor? Dün akşam, yahut gece yarısı üstüne birisi basmış. Çarığın yan tarafı, bakın şuraya bir iz bırakmış." Sonra Ali kayalıkta döndü dolaştı. Abdi Ağa, arkasını hiç bırakmıyordu. Sivri bir kayanın dibine gelince: "Đşte buradan dönmüşler," dedi. Yeniden atların yanına geldiler. Artık, ormana doğru izler apaşikardı. Ötekiler bile izleri gözleyebiliyorlardı. Ormanın kıyısına gelince Ali durdu. Yüzü sapsarı, kül gibi oldu, sonra da morardı. Đzler ormanlıktaki kayalığa doğru yön değiştirmişti. Bu, bir kör yürüyüşüydü Đz bir zaman doğru gidiyor, gidiyor, dönüp başka yöne vuruyor, yeniden dönüyordu. Ali, izin böyle döne döne, böyle birkaç kere aynı yere geldiğini gördü, acıdı. Đçinden: "Şu Abdiyi alıp, ormanın aşağısına götüreyim, kurtulsun fıkaracıklar," geçti. Bir ağacın kökünün dibinde yeşil bir ot bitmişti. Ot, terüta-ze, köke doğru yaslanmıştı. Otun yarısı ezilmişti. Onun arkasında da bir ağaç kıymığı toprağa gömülmüştü. Yağmur yeniden şiddetlenmeye başladı. Topal Ali terkideki yamçıyı sırtına aldı. Ötekiler susuyorlardı. Abdi Ağa: "Vakit geçiyor Ali," dedi. "Gene izi mi yitirdin?" \ "Yok," dedi. "Yürüyün." Atı ormana sürdü.
Bu sefer izi, gerçekten yitirdi. Abdiye döndü: "Đzin ucunu kaçırdım," dedi. Abdi Ağa: "Senin hünerin bu muydu? Bu muydu Topal Ali?" diye söylendi. Nişanlı en arkada. Elinde çıplak bir tabanca Kabzayı sıkıyor. Ali, Abdi Ağanın sözüne içerledi: "Şimdi çıkarırım izi," dedi. "Bunlar yakınlarda olmalıdırlar. Burada fırtınaya tutulmuşlar. Çok dönmüşler buralarda. Onun için izi şaşırdım." Epeyce aradıktan sonra izi gene doğrulttu. Orman üst üste, sıktı. Atlar gidemeyecek bir hal aldı. Atlan bıraktılar, yollarına yaya devam ettiler. Ali: "Đşte buradan bir dal kırmışlar," ^ledi. Sonra heyecanlandı: "Yaklaştık Buradan da bir kucak çalı almışlar. Kuru çalı. Đz, kayalığa doğru gidiyor." Topal Aliyle Abdi Ağadan başka hepsi sırılsıklam olmuşlardı. Abdi, nişanlıya döndü: "Sen neden yamçını almadın?" diye sordu. Öteki cevap verecek halde değildi. Elindeki tabancası dü-şecekmiş gibi titriyordu. Topal Ali kayalığa doğru koşmaya başladı. Heyecandan tıkanıyordu. Arkasından ötekiler de koştular. Ali: "Buldum," dedi. "Şu koca kayalığın altındalar. Yavaş olun." Abdi Ağa gerilerden bağırıyordu: "Oradalar mı? Bir şey söylesene Ali!" Aliden ses şada çıkmıyordu. Soluk soluğa Abdi de geldi. Alinin durduğu yerde durup bakmaya başladı. Geriye kalanlar da geldiler, sıralandılar. Ali söze başladı: "Burada," dedi, "ateş yakmışlar. Şu çalının üstünde, elbiselerini serip kurutmuşlar. Ateşi kibritle değil, kavla yakmışlar"
Kovuğun arka tarafına, kuru topraklı yere gitti. Toprağa eğildi. Uzun zaman araştırdı. Toprakta, kızın geniş, sert kalçalarının izini seçebildi. Kalçaların biraz üstünde omuz küreklerinin yeri belli oluyordu. "Gelin, gelin!" diye arkadakileri çağırdı. "Gelin de bakın." Hepsi hep birden eğildiler, toprağa baktılar. Abdi Ağa ne var gibisine Topal Alinin yüzüne baktı. Ali: "Olacak olmuş," dedi. Abdi Ağa, anladı ama gene sordu: "Yani ne olmuş?" dedi. Ali: "Bak Ağa, şurası kızın kalçalarının yeri. Şurası da kürek kemiklerinin Şurası da başının geldiği yer. Şu çizgilere bak. Buraya saçları yayılmıştır Yani Ağam, atı alan" Abdi Ağanın yüzü değişti. Bir zaman öyle sustu kaldı. Sonra yavaş yavaş canlandı: "Nereye gittiler onlar şimdi sana göre?" Ali: "Çok yakındalar. Şimdi buluruz." Günse battı batacak. Abdi Ağa:
DESCARGAR Aksaray Ism MP3 GRATIS
Felicitaciones ya puede descargar Aksaray Ism MP3 gratis. A continuación tiene disponible miles de resultados para elegir, le recomendamos descargar la primera opción que generalmente suele ser la canción oficial.
Aksaray halay Grup Öğüt Fransa
Fahri Kürklü - Hasanım [Oyun Havası] (68 Aksaray)
NACİYEEE AKSARAYIN VAZGEÇİLMEZİ (GÜLPINARLI HASAN FARKIYLA )
AKSARAY HALAYLARI SAĞLIK KÖYÜ -GÜLPINARLI HASAN FARKIYLA
MUSTAFA TERECİ HALAYLAR ÜÇ AYAK İKİ AYAK SEKME OYUN NİGDE NEVŞEHİR AKSARAY DÜĞÜNLERİ HALAYLARI
AKSARAY SOFULAR KÖYÜ HALAYİ
Senem Akdemir - Aksaray'a Gide Gele Yoruldum
HASANIM OYUN HAVASI (YOK BÖYLE DAMAT) AKSARAY
68 Aksaraylı İbo Sezgin (İbiş) - Gelin Damat Oyunu Nişan (Kameraman Kozanoğlu)
Doğanay Kamera ( 88 68) Alayhan Köyü Aksaray
ARZUDA KANBER HALAYI AKSARAY GÜLPINARLI HASAN FARKIYLA
AKSARAY SPOR MARŞI.ŞANLI funduszeue.info ÇELEN
Menderes Elçin Atım Arap - Şişeler - Salla - Develi- Hasanım ( 14 dk yavastan hızlıya Oyun Havaları)
Naciye Oyun Havası (Aksaray)
Emre ÜLGEN - AKSARAY'A GİDEK Mİ -
TOP ARTISTAS MÁS ESCUCHADAS
Quevedo
Feid
Bad Bunny
Anuel AA
Morad
Myke Towers
Shakira
KAROL G
Manuel Turizo
Saiko
Rauw Alejandro
ROSALÍA
Bizarrap
Peso Pluma
Ozuna
JC Reyes
Sebastián Yatra
Farruko
Aitana
Daddy Yankee
Maria Becerra
Abraham Mateo
Romeo Santos
RVFV
Maka
Duki
Maluma
Jhayco
Lola Indigo
Melendi
J Balvin
Omar Montes
El Alfa
Chanel
Tiago PZK
Mora
Arcangel
Ana Mena
Don Omar
Descargar Tendencias
Descargar MP3 de Aksaray Ism, exclusivos para ti, puedes escuchar música en línea y descargar MP3 sin límites. Te recomendamos que escuches esta música: Aksaray Ism támbien puedes Descargar música MP3 gratis, y si aún no sabes como bajar música MP3 puedes ver las indicaciones en la parte inferior de esta página de MP3. Descargar mp3 de Aksaray Ism , exclusivos para ti, puedes escuhar música en linea y descargar mp3 sin límites. Te recomendamos que escuches esta música: támbien puedes Descargar música mp3 gratis, y si aún no sabes como bajar música mp3 puedes ver las indicaciones en la parte inferior de esta página de mp3. Ahora puedes descargar MP3 de Aksaray Ism gratis y en la más alta calidad kbps, esta lista de música online contiene resultados de búsqueda que fueron previamente seleccionados para ti, aquí obtendrás las mejores canciones y videos que están de moda en este , podrás bajar música MP3 de Aksaray Ism en varios formatos de audio como MP3, WMA, iTunes, M4A, ACC. ¿Estas buscando donde descargar música nueva gratis? Descarga la música mas nueva del año totalmente gratis. Lo más nuevo de todo en formato Mp3. Si quieres saber cómo descargar canciones nuevas, estas en el lugar correcto. ¿Empezamos? En esta página puedes descargar música nueva, ademas te compartimos la mejor y lo mas nuevo de la música Mp3 de forma gratuita mes por mes y sin registros para tu celular y Mp3.
TÜRKÇE KARAOKE (DVD – ADET) HER BİRİ TL dir
funduszeue.info
İÇERENKÖY MAH. AKÇA SOK. ÇETİN CEYLAN Sitesi No: 32 / B Blok DAİRE NO Kat: 8 - ATAŞEHİR / İSTANBUL