Başlıca Kıyı Tipleri

Dalgalar, akıntılar ve bir çok faktörler ile oluşan kıyı tipleri ve bu kıyı tipleri ile ilgili kısa açıklamaların yer aldığı yazımız.

Dalgalar ve akıntılar kıyıları durmadan işler ve şekil değişikliğine uğratırlar. Fakat Dünya&#;mn çeşitli yerlerinde görülen farklı kıyı tiplerinin asıl nedeni dalgalar ve akıntılar değildir. Bu farkın nedeni yer şekillerinin oluşudur.

Farklı yer şekillerinden oluşan kıyı tiplerinin başlıcaları aşağıda verilmiştir.

1. Fiyord Kıyı Tipi

IV. Jeolojik Dönem sonundaki buzulların oluşturduğu dik yamaçlı, derin eski buzul vadilerinin, aşağı kesimlerinin deniz basmasına uğraması sonucu oluşmuş kıyılardır. Bu kıyılar dar ve uzun, dallı budaklı koylar ve körfezler halinde uzanır.

Bu kıyıların önlerinde kayalık adalar yer alır. İsveç&#;in Baltık Denizi kıyılarında, Britanya Adaları&#;nda, Alaska&#;da, Norveç&#;te vb. yerlerde görülür. Yurdumuzda bu kıyı tipine rastlanmaz.

2. Ria Kıyı Tipi

Ria tipi kıyılara örnek: Güneybatı Ege kıyıları

Buzul çağında buzul altında kalmamış, sadece akarsular tarafından yarılmış, derin vadilerin sular altında kalmasıyla oluşmuş kıyılardır.

İspanya&#;nın kuzeybatı bölümünde görüldüğünden bu adı almıştır. Yurdumuzun güneybatısında bu kıyı tipine rastlanır. Ayrıca; Çanakkale ve istanbul Boğazları&#;nın kıyıları da ria tipindedir.

3. Dalmaçya Kıyı Tipi

Dağların kıyılara paralel olarak uzandığı kıyıların çökmesi ve deniz suları altında kalması ile oluşan kıyılardır.
Bu tür kıyılarda kıyının hemen yakınında kıyıya paralel olarak takımadalar uzanır. Bu kıyıların en tipik örneklerine Hırvatistan&#;nın Dalmaçya kıyılarında rastlandığından bu kıyı tipine Dalmaçya tipi kıyı denilmiştir.

4. Liman Kıyı Tipi

Alçak tepeli alanlarda geniş vadilerin sular altında kalması ve bunların önünün koy setleriyle kapatılması sonucu oluşmuş kıyılardır.

Bu tip kıyılarda; çok sayıda, karaya doğru gittikçe sivrilerek sokulan girintiler bulunur. Yurdumuzda Büyük ve Küçük Çekmece kıyıları bu tür kıyılara örnek verilebilir. Bu kıyı tipinin en güzel örneği Karadeniz&#;in kuzey kıyılarıdır.

Enine Kıyılar : Dağların denize dik olarak uzandığı yerlerin deniz suları altında kalması sonucu oluşan aşırı girintili ve çıkıntılı kıyılardır. Yurdumuzun Ege kıyıları bu tür kıyılardandır.

Boyuna kıyılar : Kıyı boyunca uzanan dağ sıraları önünde yayılan ve yerine göre türlü biçimler taşıyan anakıyı türüne boyuna kıyılar deniz. Boyuna kıyılarda girinti ve çı-kııntı azdır. Karadeniz kıyıları bu türdendir.

Kıyı Tipleri

• Dünya'nın değişik yerlerinde birbirinden farklı kıyı tipleri oluşmuştur. kıyı tiplerinin oluşmasında kıyı gerisindeki yerşekilleri ile iç ve dış kuvvetler etkili olmuştur.
• IV. jeolojik zamanda buzul dönemi sona erdikten sonra buzullar çekilmiş ve kıyılar günümüzdeki görünümünü almıştır.

1. Enine Kıyılar

• Dağların kıyıya dik uzandığı yerlerde denizin vadiler boyunca ilerlemesiyle oluşan kıyı tipidir.

Örneğin;ege kıyıları.

• Kıyıdaki derinlik az, kıta sahanlığı geniş, delta oluşumuna elverişlidir.
• Kıyıda, koy, körfez, liman ve ada sayısı çoktur.
• Kıyıda bol miktarda girinti-çıkıntı görülür.
• Kıyıda falez azdır.

2. Boyuna Kıyılar

• Kıyıdaki dağların kıyı boyunca paralel uzandığı yerlerde görülen kıyı tipidir. Akdeniz ve Karadeniz kıyılarımızda görülen kıyı tipidir.

Özellikleri;

• Kıyıda girinti-çıkıntı azdır.
• Kıyıda derinlik fazla, kıta sahanlığı (self) dar, delta oluşumu zordur.
• Kıyıdaki koy, körfez, liman ve ada sayısı azdır.
• Kıyıda bol miktarda falez vardır.

3. Limanlı Kıyılar

• Kıyı gerisinin alçak kıyıdaki derinliğin az olduğu alanlarda dalgaların yaptığı biriktirme sonucu oluşan kıyı tipidir.
• Bu kıyı tipinin görüldüğü alanlarda tombolo, kıyı oku, kıyı seti, gibi şekillere rastlanır.

Örneğin; B. Çekmece, K. Çekmece kıyıları

4. Haliçli (Wattlı) Kıyı Tipi

• Gelgitin etkili olduğu kıyılarda akarsu ağzı içeriye doğru aşınır ve haliçler oluşur. Suların geri çekildiği dönemde ise kara haline geçen kıyılarda watt tipi kıyılar oluşur. Ülkemizde gel-git etkili olmadığı için bu kıyı tipine rastlanamaz.

5. Ria Tipi Kıyılar

• Platoları yaran derin akarsu vadilerinin sular altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir.
  Örneğin; İstanbul ve Çanakkale Boğazı

6. Dalmaçya Tipi Kıyılar

• Kıyıya paralel uzanan dağlar arasındaki vadilere deniz suyunun dolmasıyla oluşan kıyı tipidir. Kıyıya paralel uzanan çok sayıda ada oluşur.
  Örneğin; fenike – Kaş kıyıları

7. Fiyort ve Skyerli Kıyılar

• Buzul aşınımı ile oluşmuş vadilerin sular altında kalmasıyla fiyortlar, bu kıyıların moren yığınlarından oluşan adacıklı olanlarına da skyer tipi kıyılar denir. İskandinavya yarımadası, Kuzey İskoçya, Kuzey Kanada ve Güney şili'de görülür. Ülkemizde görülmez.

Coğrafya YGS Hazırlık Konu Anlatımlı Testine Geri Dön

Kıyıların şekillenmesinde en etkili dış kuvvetler dalgalar, akarsular, gel-git olayı, buzullar ve akıntılardır. Rüzgarlar ise dalgaları etkilemesi açısından dolaylı bir etkiye sahiptir.

Dalmaçya Tipi Kıyılar
Denize paralel uzanan dağların arasındaki vadilere deniz suyunun girmesiyle oluşur. Bu kıyılar Adriya Denizi&#;ndeki Hırvatistan kıyılarında görülür. Ülkemizde ise Akdeniz&#;de Teke Yarımadası&#;nda (Antalya) Kaş kıyıları bu kıyılara örnektir.

Fiyord Tipi Kıyılar
Buzulların aşındırmasıyla oluşmuş vadilerin sular altında kalmasıyla meydana gelmişlerdir. En güzel örneği Norveç ve İskoçya kıyılarıdır. Türkiye&#;de görülmez.

Skyer Tipi Kıyılar
Buzulların etkisiyle oluşmuş binlerce adacığın ve gölcüğün olduğu karmaşık kıyılardır. Bu kıyılara Norveç ve Güney Şili&#;de rastlanır. Türkiye&#;de görülmez.

Ria Tipi Kıyılar
Platoları yaran derin vadilerin deniz veya okyanusların yükselmesi sonucu sular altında kalması ile oluşur. Bu tür kıyılar İspanya&#;nın kuzeybatı kıyısında yaygındır. Ülkemizde ise Çanakkale Boğazı, İstanbul Boğazı ve Haliç bu şekildeki kıyılara örnektir.

Enine Kıyılar
Dağların denize dik uzandığı yerlerde denizin vadileri işgal etmesiyle oluşur. Bu kıyılarda girinti-çıkıntı çoktur, koy, körfez ve limanlara fazlaca rastlanır. Kıta sahanlığı geniş ve denizin derinliği azdır. Kıyı ile iç kesimler arasında ulaşım kolay sağlanır. Bundan dolayı kıyıdaki limanların hinterlandı geniştir. Ayrıca bu tip kıyılarda denizel iklimin etkileri iç kesimlere kadar sokulabilmektedir. Ege kıyılarımız enine kıyıların en iyi görüldüğü yerlerdendir.

Boyuna Kıyılar
Dağların denize paralel uzandığı yerlerde görülür. Bu kıyılar gayet sadedir, girinti-çıkıntı çok azdır. Kıyı ile iç kesim arasında ulaşım zordur ve geçitlerde sağlanır. Ayrıca denizel iklimin etki alanı dardır. Karadeniz ve Akdeniz kıyılarımızda görülür. Doğal liman bakımından fakir olan bu kıyılarda kıta sahanlığı dardır.

Limanlı Kıyılar
Yükseklikleri az olan alanlardaki vadilerin sular altında kalması ile oluşurlar. Bu kıyılarda tombolo, kıyı oku, kıyı seti gibi yerşekillerl görülür. Bu kıyılara Karadeniz&#;in kuzeyinde rastlanır.

Haliçli Kıyılar
Özellikle gel-gitin şiddetli olduğu yerlerde akarsuların ağızlarında oluşan ve bazen kara, bazen de deniz haline gelen kıyılardır. Hamburg ve Londra limanları en önemli haliçlerdir. Türkiye&#;de bu tip kıyılara rastlanmaz.