2 Mayıs 1954 Seçimleri

Türkiye’deki seçim sonuçları itibariyle bugüne kadar yapılmış bütün seçimler arasında bir partinin aldığı en yüksek oy yüzde 58’le 1954 seçimlerinde gerçekleşecekti. Yaşanan ilklerle beraber Türkiye’deki seçimlere tarihi süreç içerisinde bakıldığında öne çıkan özellikleri ve seçim sonuçları sonrası neden olduğu siyasi gelişmeler açısından 1954 seçimleri, Türkiye’nin yakın siyasi tarihindeki önemini korumaktadır.

1954 seçimleri DP’nin ilk kez iktidar partisi olarak gittiği, CHP’nin de ilk kez muhalefet partisi olarak katıldığı seçimlerdir. İlk defa iktidardayken icraatlarını gördükleri iki parti arasında bir seçim yapma durumunda kalan seçmenlere yönelik propagandada DP dört yıllık iktidarı döneminde yapmış olduklarını anlatırken milli irade kavramını ön plana çıkartmıştır.

Pahalılığın arttığı gibi sorunları gündeme getiren CHP ise özellikle Petrol ve Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunları üzerinden Türkiye’nin bağımsızlığının tehlikede olduğundan hareketle bir rejim sorunu üzerine vurgu yapmaya çalışmıştı. Bu dönemde ilk kez egemenliğin kullanımında Meclisten başka kurumlara da yer verecek bir bürokratik mekanizma olarak Anayasa Mahkemesinden bahsedilmişti.

CHP'nin ilk kez muhalefet partisi olarak katıldığı 1954 seçimlerinde vatandaşlar, 1946'dan beri hizmetlerini gördüğü partiler arasında tercih yapacaktı. Halk için milletvekillerine ulaşabilme, derdini anlatabilme, TBMM'ye girebilme adeta bir devrimdi. Tarımda traktörün kullanılması, ekim alanlarının genişlemesi halka rahat bir nefes aldırıyordu. Halkın refah seviyesinin yükselmesi DP'ye olan güveni daha da artırmıştı.

Demokrat Parti, iktidara geldikten sonra tarım araç ve makinelerine önemli yatırımlar yaptı. Bunun sonucu olarak üretimde daha önceki yıllara göre büyük artışlar gerçekleşmişti. Sanayi politikasında şeker ve çimento sanayinde önemli gelişmeler sağlanmıştı. Eğitim, sağlık ve ulaştırma konularında iyileştirmeler yapılmış, haftalık ücretli tatil hakkı yasalaştırılmıştı. DP’nin aldığı bir kararla Türkiye, Kore savaşına katılma sonucu NATO’ya girmişti. Dış politikada attığı adımlar iç politikada olumlu sonuçlar doğuruyordu.                                                                                                                                                                                     2 Mayıs 1954 günü ülkede genel seçim yapılacaktı. Aday listelerinin ilanı sonrası oluşan parti içi karışıklıklar kısa bir süre sonra durulmuş, partiler propaganda çalışmalarına geri dönmüştü. Seçim kampanyasının bu son aşamasında, hem iktidar hem de muhalefet partileri, propaganda stratejilerini üzerine oturttukları ana başlıkları değiştirmeden, daha önce savundukları fikirleri yineliyorlardı. Herkesin “kör değneğini bellemiş gibi” aynı konuları tekrar ettiği seçim kampanyası, bu nedenle çok da ilginç geçmemekteydi. 1950 seçimlerine göre daha sakin bir havada devam eden propaganda çalışmaları kampanya döneminin sonlarına doğru hızlanacak, iktidar muhalefet ilişkileri ise daha gergin bir hal alacaktı.

Ülkenin her yöresini dolaşan CHP lideri İsmet İnönü, DP'ye ağır eleştiriler yöneltiyordu. 1950 seçimlerini halkın bir yanılması olarak gören CHP, 1954'te bu hatadan dönüleceğine inanıyordu. Seçimlerden önce olağanüstü kurultaya giden CHP’nin tek gündemi tüzük değişikliğiydi. Bu da partinin gerekli gördüğü yerlerde diğer muhalefet partileriyle işbirliğine girebilmesiydi. Fakat hiçbir partiyle ittifak kurulamamıştı. DP'nin propagandası ise 4 yılda yapılan icraatlarını anlatmaktı. Başbakan Menderes, Rize mitinginde “oyları şimdiye kadar yapılanlar için değil bundan sonra yapacakları büyük hizmetleri için" istiyordu.

1954 senesi başında iktidar muhalefet ilişkilerinin gerginleşmesine neden olan temel mevzusu, DP’nin muhalefete karşı aldığı tedbirler olmuştur. Aralık 1953’de CHP’nin mallarını hazineye devreden bir kanun çıkarılmış, Ocak 1954’de MP kapatılmış, neşir ve radyo yolu ile işlenecek suçlara verilen cezalar ağırlaştırılmıştır. Bu dönemde CHP DP’yi partizan bir idare yaratmak ve demokratik ideale ihanet etmekle suçlamış, DP ise CHP’nin muhalefete geçtikten sonra “aşırı hürriyetçilik hastalığına” tutulduğunu belirtmiştir. Diğer yandan CHP seçim öncesi çıkarılan yabancı sermaye kanunu ile petrol kanununu eleştirerek, bu kanunların kapitülasyon niteliğinde olduğunu iddia ederken, DP bu kanunlarla Türkiye’nin hızla gelişmesinin sağlanacağını savunmuştur.

Seçim kampanyası süresince DP sözcüleri, DP iktidarınca gerçekleştirilen hizmetleri ve icraatları öne çıkarmış, seçimleri kazanmaları halinde hizmetlerin devam edeceğini vurgulamışlardır. Ayrıca tek parti dönemi anıları tekrar canlandırılarak halkın CHP’den soğuması amaçlanmıştır. CHP ise yabancı sermaye ve petrol kanunları başta olmak üzere, partizan idare, radyonun taraflı kullanımı, israf ve plansızlık meseleleri üzerinde durmuştur. CHP ve DP liderlerinin, nutukları sırasında 1946 seçimleri, Kuvayi Milliye ve İstiklal Savaşı dönemi anılarını propaganda malzemesi olarak kullanmaları dikkat çekicidir.

Seçim Yasası’ndaki değişiklik tasarısı, Şubat ayının ortasında Mecliste görüşülmüştü. İstanbul’u düşünen CHP, büyük merkezlerde seçimlerde nispi temsil sisteminin geçerli olmasını istiyordu. Gayrimüslimler hemen hemen topyekûn DP’ye oy verdikleri için bir buçuk milyonluk İstanbul gibi şehirlerde CHP tek milletvekili çıkaramıyordu.

Mart’ın 12’sine kadar elli yasa çıkan Meclisten, sadece 10 Mart günü çıkanların sayısı 31 idi. CHP de bu kanunların eleştirisi üzerinden seçim stratejisini kurmuştu. TBMM 12 Mart 1954 tarihinde seçimlerin 2 Mayıs 1954 tarihinde yapılmasını kararlaştırmıştı. Meclis tatile girmeden önce iktidarın çalışmaları sonucunda 17 Şubat 1954 tarihinde 5545 sayılı seçim kanunda yapılan değişikliklerle; seçmen kütüklerinin daha sağlıklı ve ayrıntılı bir şekilde düzenlenmesi, listelerin birer kopyalarının siyasi partilere verilmesi, Yüksek Seçim Kurulunun oluşumu ve seçim tutanaklarını inceleme yetkisinin bu Kurula verilmesi gibi konularda bazı yenilikler getirilmişti. Yeni oluşturulan Yüksek seçim Kuruluna da beşi Yargıtay’dan beşi Danıştay’dan olmak üzere on üyenin seçimi yapılmıştı.

2 Mayıs 1954'te yapılan seçimlere yüzde 88,6 oranında katılım olurken, sandıktan kırılamaz bir rekor çıkmıştı. 1954 seçimlerinde Türkiye Cumhuriyeti'nin en yüksek oyunu alarak iktidarda kalmayı başaran DP, ilk yıllarından itibaren sivil ve askeri kanadın muhalefeti ile karşı karşıya kalmıştı. Buna rağmen DP 1954 seçimlerinde gücünü korumaya devam etmiş, Demokrat Parti, oyların yüzde 57,50'sini alarak 502 milletvekili, Cumhuriyet Halk Partisi yüzde 35,29'luk oranla 31 milletvekili, Cumhuriyetçi Millet Partisi 5 milletvekili çıkarmıştı. Üç bağımsızla birlikte toplam 537 milletvekili seçilmişti. Panik havasının hâkim olduğu CHP'de yenilginin sorumlusu İsmet İnönü olarak görülse de kimse bunu açıkça ifade edemiyordu. Cavit Oral ve ardından Feridun Fikri Düşünsel'in de DP'ye geçmesi CHP'deki dağılmanın göstergesiydi.

Ordu’da genel seçim döneminde gerilim yeniden artmıştı. Neredeyse düşman kamplara bölünmüş bir ortamda seçime gidiliyordu. CHP adaylarından biri de binbaşılıktan istifa eden Ferda Güley’di. DP’liler en çok bu adaya yükleniyorlar, Kore Savaşından kaçtığı söylentisini yayıyorlardı. Ferda Güley anılarını yayınladığı kitabında 1954 yılında ülke çapında yapılan genel seçimler öncesi Ordu ilinde yaşadıklarını “Bir Deli Binbaşı” adlı bölümde özetle şöyle ifade ediyordu:

“ Müstafi Binbaşı 1954 genel seçimlerinde CHP listesinin Atıf Topaloğlu ile birlikte lokomotifi olduğu için, DP sözcü­lerinin baş hedefini teşkil etti: Kore savaşlarından kaçtığı için Silâhlı Kuvvetlerden atılmıştı, günde beş kez namaz kıl­ma yerine her sabah radyodan yayınlanacak müzikle jimnas­tik yapılmasını önerecek kadar dinsiz bir komünistti! Üstün­de deri ceket, altında kilot pantolon ve çizmeler bulunan, ba­şı papaklı eski binbaşı bu uydurulara ve kara çalmalara seçim kampanyasının ortalarına doğru yeni bir öğenin daha eklen­diğini gördü: Delilik! DP'liler ondan artık «binbaşı eskisi» diye değil «deli binbaşı» diye söz ediyor, yerel gazetelerinde «deli binbaşı komünizmi överek nihayet rengini açığa vurdu» diye yazıyorlardı. Komünizmi övme de, komünizme sövme de hiç bir konuşmasında yer almıyordu doğal olarak. Bir top­lumun köylü, işçi, esnaf, tüccar, sanayici gibi katmanlardan oluştuğunu, devletin bunlar arasında çıkar dengesi kurması, birinden ya da birilerinden yâna olup diğerini ya da diğerle­rini horlamaması, ezmemesi, ezdirmemesi gerektiğini söyleme­si komünizm övmesi biçiminde yorumlanıyordu. DP'yi tutan bir yerel gazetenin sahibi ve başyazarı Cumhuriyet Savcılı­ğına, hakkında bu tür konuşmalarından birini öne sürerek suç duyurusunda bulunmuş ve yapılan ilk soruşturmada dava açılmasına gerek görülmediği kararı verilmişti. Deliliği hak­kında kimse suç duyurusunda bulunmadığı için böyle bir mah­keme ilâmı alamıyor, isminin ya da eski rütbesinin başına oturtulan  «deli» deyimini yerinden düşüremiyordu. Aslında düşürmek de istemiyordu. Çünkü deli binbaşı denildiği günden beri halkm kendisine daha büyük sevgi göstermesinden, daha candan sahip çıkmasından da hemen anlamıştı ki Türk hal­kınca belli bir kişinin isminin başına konulan deli sıfatı o kişinin namuslu, yürekli, haksızlığı kabul etmez, kimseden korkmaz kişi olduğu anlamına gelmektedir. Kürsü ve alan ko­nuşmalarından daha coşkulu, daha bol jestli, el kol hareketli, daha değişik tonlu ve şaşırtıcı içerikli biçim değişikliği yapa­rak, zarar vereceği sanılıp kendisine DP'lilerce yakıştırılan bu «deli» sıfatına lâyık olmaya çalıştı. Delilik, kendisi ve partisi için âdeta bir altın madeni idi.

Bir kezinde DP'nin izlediği ekonomik ve malî politika ile Türk halkının geleceğini ipotek altına aldığını, CHP'nin DP'ye teslim ettiği 127 ton altını borçlandığı devletlere rehin bırakarak bir tür hazine hırsızlığı yaptığını, iktidara aydın vatandaş ve özgür basın kanatlarıyla uçup konduğu halde bir daha bu konduğu yerden inmemek için ilk iş olarak çıkart­tığı yasalarla kendisini oraya uçuran kanatları kestiğini vur­guladığı bir alan konuşması sonunda çizmelerinin ökçelerini konuştuğu kürsünün tabanına biraz sertçe vurarak, biraz te­atral bir ses tonuyla, «Eğer DP iktidarının devrildiğini gör­meden ölürsem cesedimi gasilhanede bırakın, beni hemen top­rağa gömmeyin, gömerseniz hortlarım» demişti.