Divriği Ulu Cami Ve Darüşşifası Unesco

Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası olarak bilinen bu yapı topluluğu, cami, darüşşifa ve türbeden meydana gelen bir külliyedir. Anadolu Selçuklu Devleti’ne bağlı Mengücek Beyliği döneminde inşa edilmiştir. Ulu Cami, Süleyman Şah’ın oğlu Ahmet Şah tarafından; Darüşşifa ise eşi Melike Turan Melek tarafından yaptırılmıştır. yılında başlanıp tarihinde tamamlanan yapı kompleksinin Baş Mimarı Muğis oğlu Ahlatlı Hürrem Şah'tır.

Başta kapılar ve sütunlar olmak üzere, külliyenin bir çok yerinde bulunan, Ahlatlı ve Tiflisli ustaların ellerinden çıkan, taş işçiliğinin en nadide ve en ince örneklerini yansıtan harikulade motifler tüm dünyanın ilgi ve dikkatini çekmektedir. Bu eseri farklı ve özgün kılan bir diğer özellik de, uzaktan bakıldığında simetrik olduğu düşünülen, fakat özünde asimetrik olan bezemelerde yer alan on binlerce motifin hiç birinin bir daha kendini tekrar etmemesi; kâinattaki farklı varlıkların muhteşem bir ahenk ve denge içerisinde olduklarının taşa nakşedilerek gözler önüne serilmesidir. Mimari üslubu, süsleme ve örtü sistemlerinin dengeli ve uyumlu tasarımıyla önem kazanan bu şaheser, dünyada, görülmeye değer eserler listesinin başında yer almaktadır. Bu büyüleyici eseri anlatmaya sözlerin yetersiz kalacağını Evliya Çelebi yüzyıllar önce şöyle ifade etmiştir: "Methinde diller kısır, kalem kırıktır". Görenleri kendisine hayran bırakan bu muhteşem abide eser, sanat tarihçileri tarafından "Divriği mucizesi", "Anadolu’nun Elhamrası" gibi ifadelerle tanımlanmıştır. yılında UNESCO tarafından "Dünya Kültür Mirası" listesine alınan, İslam mimarisinin bu başyapıtı, aynı zamanda T.C. Cumhurbaşkanlığı makamının koruması altındadır.

Anıtın adı:

Divriği Ulu Cami

Şehir:

Divriği, Sivas, Türkiye

İnşa tarihi:

H. / M.

Mimar(lar) / usta(lar):

Ahmet Nakkaş Hılatî (mimar), Hürrem Şah bin Muğis El-Hılatî (Cami ve Darüşşifa’da), Ahmet bin İbrahim Et-Tiflisî (ağaç işleri ustası), Muhammed (hattat), Ahmet bin Muhammed (hattat ve nakkaş yy.).

Dönem / Hanedan:

Anadolu Selçuklu Dönemi / Mengücekli Beyliği

Bani(ler):

Ahmet Şah bin Süleyman Şah.

Tanıtım:

Divriği Ulu Camii, kendisine güneyden bitişik Darüşşifa ile birlikte yaklaşık 32x64 seafoodplus.info dikdörtgen bir alanı kaplamaktadır.

Bazilikal (dikine) planlı camide, harime, kuzey ve batı olmak üzere iki taçkapıdan girilmektedir. Doğu cephesinin güney ucundaki hünkar mahfiline girişi sağlayan kapı, bugün pencereye dönüştürülmüştür. Kuzeybatı köşede yükselen silindirik gövdeli minarenin kaidesini oluşturan büyük payanda, Osmanlı döneminden kalmadır.

Harim, mihrap duvarına dik uzanan dört kemer sırasıyla, ortadaki geniş olmak üzere beş sahına ayrılmıştır. Kemer sıralarını taşıyan dörder destek, doğu batı yönünde de, birbirlerine ve duvarlara kemerlerle bağlanmıştır. Sağlamlaştırmak amacıyla, daha sonradan, kalınlaştırılmış 16 destek üzerine atılmış kemerlerle oluşan 25 bölüm, birer tonoz veya kubbeyle örtülmüştür. Mihrap önü mekanını örten kubbe, on iki dilimiyle dikkati çeker. Orta sahının ortasındaki beyzi kubbenin altında, karlık bulunmaktadır. Doğudaki iki sahının üzerini örten sekiz tonoz örtüde, genel olarak yıldız tonoz kullanılmıştır. Doğuya karşılık batıdaki sahınlarda tonoz yerine beyzi kubbeler göze çarpar. yüzyılın başlarındaki depremde batı cephesi ile üst örtünün bir kısmı göçmüştür. Bu nedenle, bugünkü beyzi kubbelerin yerinde, ilk inşaatta tonoz örtünün bulunduğu tahmin edilmektedir. Mihrap nişi, zengin iç ve dış bükey profillerden oluşmaktadır.

Duvarlarda, taçkapılarda, minarede ve üst örtüde, farklı genişlik ve boylarda kesilmiş düzgün kesme taş; minber ve pencere kanatlarında ahşap kullanılmıştır.

Caminin oldukça taşkın ifadelerle sunulan süslemeleri, taçkapılarda, mihrap, minber ve sütunlarda toplanmaktadır. “Barok Kapı” da denilen kuzey taçkapısı, geniş süsleme şeridindeki kabartma gülbezekler, rumiler, çeşitli yaprak motifleriyle ön plana çıkmaktadır. Kullanılan motiflerden dolayı “Tekstil Kapısı” adıyla da anılan batı taçkapısında, bitkisel bezemelerin yanı sıra geometrik motifler ve kuş figürleri de dikkati çekmektedir. Sonradan pencereye dönüştürüldüğü söylenen doğu taçkapısı ise, geometrik ve bitkisel süslemeleriyle tanınmaktadır. özellikle caminin kuzey girişi ile Darüşşifa girişinde, içleri bezeli diskler yoğun etki bırakmaktadır. Ahşap minberde, taklit kündekâri, yuvarlak yüzeyli derin oyma ve kafes oyma teknikleriyle verilmiş bitkisel, geometrik ve yazı türünde süslemeler mevcuttur.

Caminin güneyinde, camiyle aynı genişliğe ve tarihe sahip 24mx32m ölçülerindeki Turan Melik Darüşşifası yer almaktadır. üç eyvanlı kapalı avlulu medrese planında olan darüşşifanın girişi batıdadır. Kısmen iki katlı yapının taçkapısı, yüksek kabartmalı bitkisel ve geometrik süslemeleri, derin silmeleriyle, Gotik özellikler gösterir.

Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası, Anadolu Selçuklu bezeme anlayışı ve tasarımının dışına çıkan, Müslüman ustaların yanısıra, muhtemelen Hıristiyan kökenli usta ve mimarların da çalıştığı nadir eserlerden biridir. Yapı, UNESCO tarafından “Dünya Kültür Mirası Listesi”ne dahil edilmiştir.

UNESCO tarafından “Dünya Kültür Mirası Listesi”ne dâhil edilen Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası, mimari özelliklerinden çok muhteşem süslemeleriyle dikkat çeker. Mengücek Beyi Süleyman Şah oğlu Ahmet Şah tarafından inşa ettirilen cami ile eşi Turan Melik tarafından inşa ettirilen darüşşifanın mimarları Ahlatlıdır. Caminin kuzey taçkapısı, plastik etkisi yüksek bitkisel bezemeleri ve gülbezekleriyle “Barok Kapı”, batı taçkapısı ise oya gibi işlenmiş bitkisel, geometrik ve figürlü süslemeleriyle “Tekstil Kapısı” adıyla anılmaktadır.

Tarihlendirme:

Kuzey ve batı taçkapılarındaki inşa kitabelerinden caminin, / yılında, Selçuklu Sultanı Alaeddin Keykubad Dönemi'nde Mengücekli Süleyman Şah oğlu Ahmet Şah tarafından inşa ettirildiği anlaşılmaktadır.

Minberde, Ahmet Şah'ın / tarihinde minberin inşasını emrettiğini ve ustasının Tiflisli İbrahim oğlu Ahmet olduğunu gösteren iki kitabe mevcuttur.

Darüşşifa, girişi üzerindeki kitabesine göre, Turan Melik tarafından, / yılında yaptırılmıştır.

Seçme Kaynakça:

ülgen, A.S. “Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası”, Vakıflar Dergisi, 5, , 93 -
Arel, H. “Divriği Ulu Camii Kuzey Portalinin Mimari Kuruluşu”, Vakıflar Dergisi, 5, , 99 -
önge, Y.-Ateş, İ.-Bayram, S. Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara
Cantay, G. Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Darüşşifaları, Ankara
Kuban, D. Divriği Mucizesi, Selçuklular çağında İslam Bezeme Sanatı üzerine Bir Deneme, İstanbul,

Citation:

Sedat Bayrakal "Divriği Ulu Cami" in "Discover Islamic Art", Museum With No Frontiers,  seafoodplus.info?id=monument;ISL;tr;Mon01;4;tr

Hazırlayan: Sedat Bayrakal

MWNF Numarası: TR 04

"DEKORATİF AMAÇLI YAPILMIŞ"

Cumhuriyet Üniversitesi Mimarlık Bölümü, Bina Bilgisi Anabilim Dalı öğretim üyesi Doç. Dr. Uğur Tuztaşı, “Divriği Ulu Cami bir külliye gibi… Hem cami kısmı hem de dar şifa kısmı var. Denge sütunları da iki tanesi cami kapısında bir tanesi de Darüşşifa taç kapısında. Darüşşifa kapısında olan sütun farklıdır. Etrafındaki yıldız motiflerini tutan bir görevi var. Kısacası orada dekoratif amaçlı yapılmış. Sekizgen bir motifle yapılıyor. Bu sütunun güneş saati niteliğinde olduğu da söylenmektedir” dedi.

"FAZLA RASTLANILAN BİR ÖRNEK DEĞİL"

Sütunların Erzincan depremi sonrasında dönme özelliğini kaybettiklerini belirten Doç. Dr. Tuztaşı, “Divriği Ulu Camisi ve Darüşşifası’ndaki bu sütun şu anda zaten kilitlenmiş durumdadır. Çünkü depremden sonra tahrip olduğu söyleniyor. Belki daha önce de bu işlevini yitirmiş olabilir ama bu fazla rastlanılan bir örnek değil. Bu yüzden tekil bir uygulamadır. Dolayısıyla eserin batı kapısındaki sütunlar denge sütunları referansı veriyor ama diğeri daha çok dekoratif çok amaçlıdır. Bunların depremden ziyade yapının statik bozulmalarını önceleyen, onlarla ilgili bilgi veren sütunlar olduğunu biliyoruz” diye konuştu.