Siyah Kuğu Teorisi Nedir

İstatistik bilimiyle yakından ilgilenen eski opsiyon piyasaları simsarı Nassim Nicholas Taleb tarafından ortaya atılan “siyah kuğu” (black swan) tabiri, finans ve ekonomi dünyasını derinden etkileme potansiyeline sahip, öngörülmesi güç nadir olaylara vurgu yapmak için kullanılır.

Siyah Kuğu (Black Swan) Teorisi nedir?

yılında Hollandalılar Avustralya&#;da siyah bir kuğuya rastladıktan sonra bu imkânsız bir olaymış gibi görünen durum, dünyada yankı uyandırmıştı. Tarih boyunca insanların rastladığı milyonlarca kuğu beyaz renkli olsa da görünen bir tek siyah kuğu, kuğuların sadece beyaz renkte olduğu sanılan gerçeğini değiştirmiştir. Siyah Kuğu (Black Swan) Teorisi Finans profesörü Nassim Nicholas Taleb tarafından geliştirilmiştir.

Ticaret savaşları, Brexit ve çeşitli jeopolitik meselelerden dolayı tatsız bir dönem geçiren küresel ekonomi için yavaşlama ve hatta resesyon riski bir süredir konuşuluyordu. Endişelerden bir tanesi de bir “siyah kuğu” senaryosunun gerçekleşerek zaten sağlam olmayan zeminde ilerleyen küresel ekonomin iyice yoldan savrulmasıydı. Çin’in Wuhan kentinde ortaya çıkan yeni nesil koronavirüs, böylesi bir senaryoyu akılla getirerek küresel ekonomiye yönelik tedirginliği arttırdı.

 Ticaret savaşları, Brexit ve çeşitli jeopolitik meselelerden dolayı tatsız bir dönemdeki küresel ekonomi için riskler bir süredir konuşuluyordu. Endişelerden bir tanesi de bir “siyah kuğu” senaryosunun (öngörülmesi güç nadir olay) gerçekleşerek, küresel ekonomin iyice savrulmasıydı.

Bu gibi olayların etkileri genelde borsalar üzerinden okunmaya çalışılır. Bunun yanlış bir tercih olduğunu düşünüyorum. Finans piyasaları bu tip beklenmedik hadiselerle ilgili haber akışına aşırı tepki gösterirler. Ölüm sayısının artması bir anda hisse senedi piyasalarında yüzde 10’lara varan değer kayıplarına neden olabilir. Pozitif bir haber kırıntısı ise bir anda alım fırsatı olarak görülebilir. Mevzu bahis “dünyanın fabrikası” olarak anılan Çin olunca olası etkileri tedarik zincirleri, dış ticaret ve reel sektör kanalları üzerinden incelemek daha doğru olacaktır.

Olası etkileri anlamak açısından bakılabilecek en yakın vaka ’teki SARS salgınıdır. SARS’ın etkilerinden dolayı Çin ekonomisinin ’ün ikinci çeyreğinde büyümeden 2 puan kaybettiği tahmin ediliyor. Buna rağmen, ertelenen talebin yılın diğer çeyreklerinde devreye girmesi, Pekin hükümetinin ekonomik teşvikleri ve artan ihracat performansı sayesinde Çin ekonomisi ’ü yüzde 10’luk bir büyüme rakamı ile kapatmayı başarmıştır. SARS’tan dolayı küresel ekonomik büyümenin ise 0,1 puanlık bir kayıp yaşadığı hesaplanıyor.

Küresel tedarik zincirinde virüs salgını kaynaklı yaşanacak sorunların ve beklentilerdeki bozulmanın ABD ve çeşitli AB ülkelerini de olumsuz etkilemesi bekleniyor. Virüsün AB ülkeleri arasında en çok Alman ekonomisini vuracağı tahmin ediliyor.

“Wuhan Virüsü” olarak adlandırılan yeni tip koronavirüsün ekonomik etkileri SARS vakasından daha fazla hissedilebilir. Çin ekonomisi ’ün ikinci çeyreğinde daralan iç talebi yurtdışına daha fazla mal ve hizmet ihraç ederek telafi etmişti. Çin’in ihracat rakamları ’te tam yüzde 35 oranında artış kaydetmişti. Çin’in Aralık ’de Dünya Ticaret Örgütü’ne üye olmasının bu etkileyici ihracat performansında önemli bir rolü vardı. Fakat Çin artık ihracatını bu denli hissedilir oranlarda arttırmasına yetecek bir hareket alanına sahip değil. Çin son yıllarda ihracata dayalı büyüme modelinden iç talebe bağlı bir modele doğru geçiş yaşıyor. İç talebin büyüme kompozisyonundaki ağırlığı geçmişe kıyasla çok daha fazla. Dolayısıyla virüsün iç talebi frenleyecek olmasının ekonomik büyüme üzerindeki etkisi daha belirgin olacaktır. Salgınlar ve doğal afetler, ekonomide en çok hizmetler sektörünü olumsuz etkiler. Çin ekonomisinde hizmetler sektörünün ağırlığı son 20 yılda yüzde 40’tan yüzde 50’ye yükseldi. Ekonominin sektörel yapısındaki bu değişim de koronavirüsün büyüme üzerindeki etkisinin ’e kıyasla daha fazla yaşanmasına neden olabilir.

’e kıyasla Çin’in dış ticareti beş kat, yurtdışına gönderdiği turist sayısı altı kat, küresel ekonomiden aldığı pay ise dört kat artmıştır. Çin’deki gelişmelerin 17 yıl öncesine kıyasla küresel ekonomiyi daha derinden etkilemesi sürpriz olmaz. SARS vakası küresel ekonomide risklerin düşük, yatırım iştahının yüksek ve ticaret hacminin ise artma eğiliminde olduğu bir dönemde yaşanmıştı. Şu an ise belirsizliklerin ve risklerin epey yüksek olmasının yanı sıra ticaret savaşlarından dolayı küresel büyüme ve ticaret hacminin oldukça ağır bir seyir izlediği dönemden geçiyoruz. Küresel ekonomiye dair beklentilerin daha da bozulması, virüsün olası etkilerini bir kademe ağırlaştırabilir.

Peki, bu faktörler SARS’a kıyasla Wuhan Virüsü’nün ekonomi üzerindeki olumsuz etkilerini ne derece arttırabilir? Columbia Üniversitesi’nden Shang-Jin Wei, korovavirüs salgının Nisan ayına kadar kontrol altına alınacağı senaryosunda virüsün Çin’de ekonomik büyümeye etkisinin yıl genelinde 0,1 puan ile sınırlı kalacağına yönelik iyimser bir tahminde bulunmuş. Uluslararası finans kuruluşları ortalama olarak Çin ekonomisinin 0,5 puanlık bir büyüme kaybı yaşayacağını tahmin ediyorlar. Çin ekonomisinin 1 puandan fazla kayıp yaşayacağını düşünen aşırı kötümserler de yok değil. Küresel ekonominin virüs kaynaklı yaşayabileceği büyüme kaybına yönelik tahminler ise 0,02 ile 0,3 puan arasında değişiyor.

Virüsün yayılma riskine yönelik belirsizliklerin yanı sıra Pekin yönetiminin ekonomik aktiviteyi canlandırmaya yönelik aldığı politika tedbirlerinin olası etkilerini şu anda öngörmek çok mümkün olmadığı için yılın geneline dair tahmin yapmak çok zor. Böylesi bir dönemde yıllık bazda büyüme tahminlerine karşı ihtiyatlı davranmakta fayda var.

Hangi ülke ne kadar etkilenebilir?

Çin’e finans, lojistik ve ürün tedariki gibi birçok açıdan göbekten bağlı olan Hong Kong, virüsten en fazla etkilenecek ülkelerin başında geliyor. Çin’in yavaşlaması daha az emtia ithal edeceği anlamına geldiği için bu durumdan en çok Brezilya ve Avustralya gibi emtia ihracatçıları etkilenebilir.

Eldeki veriler ve bilinenlerle yılın genelinden ziyade ilk çeyreğe yönelik tahminde bulunmak daha sağlıklı. Bloomberg Economics’in yaptığı tahminlere göre, virüsten dolayı küresel ekonomi ’nin ilk çeyreğinde 0, puanlık bir kayıp yaşayabilir. Çin’e finans, lojistik ve ürün tedariki gibi birçok açıdan göbekten bağlı olan Hong Kong, virüsten en fazla etkilenecek ülkelerin başında geliyor. Çin’in yavaşlaması daha az emtia ithal edeceği anlamına geldiği için bu durumdan en çok Brezilya ve Avustralya gibi emtia ihracatçıları etkilenebilir. Birçok ara malında Çin’e büyük ölçüde bağımlı olan Güney Kore’de büyüme virüs kaynaklı olarak yılın ilk çeyreğinde beklenenden 0,4 puan daha düşük gelebilir. Çin’den gelen ara malı tedarikinde yaşanan sıkıntıdan dolayı Güney Koreli bir otomotiv şirketli faaliyetlerini bir süre durdurma kararı aldı. Küresel tedarik zincirinde virüs salgını kaynaklı yaşanacak sorunların ve beklentilerdeki bozulmanın ABD ve çeşitli AB ülkelerini olumsuz etkilemesi bekleniyor. Amerikan ekonomisinde ilk çeyrekteki büyüme kaybının 0, puan olacağı hesaplanıyor. Virüsün AB ülkeleri arasında en çok Alman ekonomisini vuracağı tahmin ediliyor.

Türkiye ekonomisine muhtemel etkileri

Türkiye ekonomisinin Çin’e bağımlılığı diğer G20 ülkelerine kıyasla daha düşük olduğu için Wuhan Virüsü’nün bize etkisi görece daha sınırlı kalabilir. Küresel ekonomik büyümenin ve ticaret hacminin ivme kaybetmesi, Türkiye’de ihracatın büyüme hızını yavaşlatabilir. Öte yandan Türkiye’nin Çin’e karşı verdiği dış ticaret açığı daralabilir. Küresel büyüme beklentilerinin gerilemesi petrol fiyatlarını aşağıya çekiyor. Petrol fiyatlarının 55 doların altına inmesi enflasyon ve cari denge için olumlu bir gelişmedir. Öte yandan son dönemde hızlı bir atış kaydeden Çinli turist sayısında bu yıl yavaşlama yaşanabilir. Bu senaryo ise cari dengeye olumsuz yansır. Asya’daki yükselen piyasalardan çıkan küresel likiditenin bir kısmı alternatif bir piyasa olarak Türkiye’ye kayabilir. Sınırlı da olsa böyle bir para girişi finans piyasalarına olumlu yansır. Eğer virüsün küresel ekonomiye etkilerine dair beklentiler kötüleşirse FED ve ECB gibi büyük merkez bankaları ilave parasal genişlemeye gidebilir. Böyle bir politika hamlesi faiz ve döviz piyasaları özelinde Türkiye’nin sınırlı da olsa elini rahatlatır. Olası olumsuz ve olumlu yansımaların nette nasıl bir etki doğuracağı farklı kanallardan hangilerinin daha ağır basacağına bağlı olacaktır.

En riskli senaryolar

Piyasalar, gerçekleşme ihtimali düşük ama ürkütme seviyesi yüksek olan riskli senaryoları şimdilik “fiyatlamıyor”. Birçok muğlaklıktan ötürü de büyüme tahminlerine yönelik ihtiyatlı olmak gerekiyor.

Virüsün küresel ekonomiye etkilerini arttırabilecek üç riskli senaryo bulunuyor. İlk büyük risk, virüsün yılın ikinci çeyreğinin sonuna kadar tam anlamıyla kontrol altına alınamaması durumudur. Havalar ısındıkça virüsün barınma ihtimalinin azalması bu senaryonun gerçekleşmemesini sağlayabilir. Salgının Çin’de sosyal tansiyonu arttırması ve buna bağlı olarak Pekin yönetiminin buna aşırı reaksiyon göstermesi bir başka riskli senaryodur. Bazı kesimlerden eleştiriler gelse de Çin’in ’teki SARS vakasına kıyasla bu sefer daha şeffaf davrandığı bir gerçek. Böylesi ciddi bir olayda, başta karantina süreci olmak üzere bir sürü meseleyi olabildiğince kontrol altında tutmak çok da kolay değil. Bu anlamda Pekin hükümeti şu ana kadar fena bir performans göstermiyor. Benzer bir olay gelişmiş Batılı bir ülkede yaşansaydı halkı bu kadar kontrol altında tutmak çok kolay olmayabilirdi. Dolayısıyla şu an için sosyal tansiyonun yükselerek işlerin Pekin yönetiminin kontrolünden çıkma ihtimali düşük. Üçüncü bir risk unsuru ise ekonominin yavaşlamasından dolayı Çin’in birinci faz anlaşma kapsamında ABD’den almayı taahhüt ettiği ithal ürün hedefini tutturamayacağının anlaşılması durumunda Trump’tan gelecek (tarifeleri yeniden arttırma tehdidi gibi) anlayışsız bir tepki. Trump geçtiğimiz hafta konuyla ilgili yaptığı açıklamada hem anlaşmanın yükümlülüklerine bağlı kalacağı hem de virüs krizinin aşılacağıyla ilgili Çin’e güveninin tam olduğunu vurguladı. Trump’ın fikirlerini bir anda derece değiştirdiğine sayısız defa şahit olduk. Bu konuya dair de Trump’a yüzde yüz güvenmek doğru olmaz. seçim kampanyasına malzeme oluşturmak için Çin’i köşeye sıkıştırmayacağını kimse garanti edemez.

Piyasalar, gerçekleşme ihtimali düşük ama ürkütme seviyesi yüksek olan bu riskli senaryoları şimdilik “fiyatlamıyor”. Yukarıda değindiğimiz üzere, birçok muğlaklıktan ötürü büyüme tahminlerine yönelik ihtiyatlı olmak gerekiyor. Fakat eldeki sınırlı veriye dayanarak yapılan tahminler, (’daki Tiananmen Olayları’nın ertesinde Çin ekonomisi sadece yüzde 3,8 oranında büyüyebilmişti) Çin’in ’de ’dan sonraki en düşük büyüme oranına inme ve küresel büyümenin yüzde 3’ün biraz altında kalma ihtimallerinin yüksek olduğuna işaret ediyor.

[AA, 12 Şubat ]

Ne yazık ki, terörist saldırılarından ve Birinci Dünya Savaşından itibaren, dünya çok sayıda kaotik Siyah Kuğu Olayı yaşadı. Lübnanlı akademisyen ve yazar Nassim Taleb&#;in bu olayları siyah kuğu teorisinde tahmin ettiğini biliyor muydunuz? Daha fazlasını öğrenmek için okumaya devam edin.

 terörist saldırılarından Birinci Dünya Savaşına kadar, dünya bir dizi kaotik siyah kuğu olayına maruz kaldı. Bu terimi daha önce hiç duydunuz mu? Merak etmeyin. Bugün, bu olayların temellerini ve neden özellikle tehlikeli bir tehdit olduklarını keşfedeceğiz. Ayrıca, onlar hakkında ne yapabileceğimizi tartışacağız. Bunun gibi ilgi çekici kavramlara girerek, dayanıklılığı da keşfedeceğiz.

İster inanın ister inanmayın, Lübnanlı parlak yazar ve bilim adamı Nassim Tableb, siyah kuğu teorisiyle bazı olayları önceden tahmin etti. Siyah kuğu, normalde bir durumdan beklenenin ötesinde olan, öngörülemeyen bir olaydır. En önemlisi, potansiyel olarak ciddi sonuçları vardır. Siyah kuğu olayları son derece nadirdir ve şiddetli bir etkiye sahiptir. Ayrıca, onların yaygın etkisi geriye dönüp bakıldığında açıkça görülür.

Metaforik bir siyah kuğuyla ilgili bilinen en eski referansın 2. yüzyıla kadar uzandığını biliyor muydunuz? Romalı şair Juvenal, heyecan verici şiiriSatireVI‘da, “Karada nadiren bulunan ve kuğuya çok benzeyen nadir bir kuş” yazmıştır. Başka bir deyişle, o zamanlar insanlar siyah kuğuların var olduğuna inanmıyordu. Dolayısıyla, bir benzetme yaparak, “nadir kuş”un da var olmadığını ima ediyordu.

Bu noktada ortaya mecazi siyah kuğu çıktı: O kadar “nadir” olan bir şey ki, aslında yok. Daha sonra, ’de, Hollandalı kaşiflerden oluşan bir ekip, siyah kuğularla ilk karşılaşan ekip oldu. Aslında, bu Avrupalılar onlarla günümüz Avustralya’sının batı kıyısında karşılaştılar. Ancak o zamana kadar siyah kuğu metaforu çoktan insanların diline yerleşmişti. Siyah kuğu nadir görülen beklenmedik bir olay olsa da, hem olumlu hem de olumsuz olabileceğini unutmayın.

Siyah kuğu teorisinin tarihi

Taleb, siyah kuğu teorisi fikrini yılında ortaya attı. Ama, dikkatleri üzerine çekmesi yılında konuyla ilgili bütün bir kitap yazmasıyla gerçekleşti. Şaşırtıcı bir şekilde, bu, dünyanın yılında finansal çöküş şeklinde bir siyah kuğu olayına maruz kalmasından önceydi. Yukarıda bahsettiğimiz gibi, “siyah kuğu” terimi, Batılıların tüm kuğuların beyaz olduğuna inandıkları hikayeyi ifade eder. Çünkü gördükleri tek kuğu türü buydu.

Çılgınca, değil mi? Neyse ki, dünya Avustralya’nın keşfi ve ilk siyah kuğunun bulunmasıyla bu inancı terk etti. İlk Siyah Kuğu’nun görülmesi birkaç kuş bilimci için ilginç bir sürpriz olabilir. Ancak hikayenin önemi tam olarak burada yatmıyor. Gerçekte, gözlemlere veya deneyimlere dayalı öğrenmemizde ciddi bir sınırlama olduğunu gösteriyor. Ayrıca, bilgi dağarcığımızın kırılganlığını gözler önüne seriyor.

Sizin de görebileceğiniz gibi, tek bir gözlem, milyonlarca beyaz kuğunun binlerce yıllık doğrulayıcı görüşlerinden türetilen genel bir ifadeyi geçersiz kılabilir. Taleb, “Tek bir siyah kuğunun varlığı yeterli,” diye yazmıştır. Siyah kuğu teorisi, bilmediklerinizin bildiklerinizden çok daha önemli olduğunu öne sürer. Yani, tüm bilginizi, olası tüm sonuçları kapsadığını inandığınız şeye hazırlanmak için kullanabilirsiniz, ancak tek bir siyah kuğu olayı yanıldığınızı kanıtlamaya yeter.

Siyah kuğu olayı olarak nitelendirilen ve nitelendirilmeyen şeyler

Neler nitelendirilebilir

Siyah kuğu terimi günümüzde Lübnanlı matematikçi, bilim adamı ve yazar Nassim Nicholas Taleb tarafından icat edilen yeni bir modern tanıma dönüştü. İlk olarak tarihli Fooled by Randomness kitabında bundan bahsetti, ardından ’de The Black Swan adlı çalışmasında konuya daha geniş yer verdi. Aslında Taleb, siyah kuğu olayını şu şekilde tanımlar:

• Normal beklentilerin tamamen dışında, gerçekten eşi görülmemiş bir aykırı değer olan,
• Etkisi aşırı olan,
• Geriye dönüp bakıldığında rasyonelleştirilebilen veya başka şekilde “öngörülebilir” olarak kabul edilen, ancak bu sadece olay gerçekleştikten sonra yapılabilen olay.

Bir olayın siyah kuğu olarak kabul edilebilmesi için bu üç özelliğin de karşılaması gerekir. Verdiği bazı örnekler arasında internetin yükselişi ve kişisel bilgisayarların yaratılması ve benimsenmesi yer alıyor. Ayrıca 1. Dünya Savaşından, Sovyetler Birliğinin dağılmasından ve 11 Eylül terörist saldırılarından da bahsediyor.

Neler nitelendirilemez

Taleb’in katı tanımına rağmen, bu terim katılığının bir kısmını kaybetti. Aslında, dünya terimi haber, medya ve iş dünyasının daha geniş alanına uyarladı. Günümüzde insanlar bu terimi sadece zamanı tahmin edilemeyen, ancak varlığı öngörülmüş olan büyük olayları veya krizleri tanımlamak için kullanıyor.

Örneğin, bazı insanlar korkunç küresel salgını siyah kuğu olayı olarak adlandırdı. Tabii ki, zamanlaması kesinlikle beklenmedik ve öngörülemezdi. Bununla birlikte, birçok insan yıllardır böyle bir salgın hakkında dünyayı uyarmaya çalışıyordu. Amerika Birleşik Devletlerinde, Obama yönetimi araştırma yapmak ve raporlar yayınlamak için bir çalışma grubu oluşturdu. Bu araştırma, federal hükümetin gibi yakın bir zamanda böyle bir olaya daha iyi hazırlanmasına yardımcı olmuştur.

Tüm hesaplara göre, küresel bir pandemi hiç de eşi görülmemiş ya da öngörülemez değildi. Tamamen tahmin edilebilirdi. Bu nedenle, aslında bu terime uygun değildir. Nitekim, Taleb Mart ’de bundan bahseden bir makale yazdı. Bloomberg TV’ye göre, “Koronavirüs salgını siyah kuğu olarak anıldığında sinirlendi.”

Bu bilgilerle ne yapabiliriz?

Önce kötü haberi verelim. Siyah kuğu olaylarına hazırlanmak veya onları tahmin etmek için kesinlikle yapabileceğimiz hiçbir şey yok. Ne yazık ki, tanım gereği, hiç kimse onların geldiğini göremeyecek. Aynı şekilde, hiç kimse onların nasıl gerçekleştiğini asla anlayamayacak. Artık bunu anladığımıza göre, dikkatimizi bildiğimiz tehditlere çevirebilir ve gerçekten hazırlık yapabiliriz.

Bunlar, ne zaman olduğundan emin olmasak bile, esasen gerçekleşmesi kesin olan olaylardır. Birincisi, buna günlük olarak karşılaştığımız çok sayıda kriz dahildir. Örneğin, doğal afetler, küresel salgınlar, siber saldırılar ve ekonomik krizler. Taleb ayrıca siyah kuğu olayının sadece bizim bakış açımıza bağlı olduğunu da belirtiyor.

Bu nedenle, güvenlik açıklarımızı bireyler olarak ne kadar iyi tespit edip azaltabilirsek, o kadar az siyah kuğuyla karşılaşacağız. Ekipler, kuruluşlar ve ülkeler zayıflıklarını hafiflettiklerinde, daha az siyah kuğu ile karşı karşıya kalacaklar.