Minyatür Osmanlı Sanatı

Resim sanatında Türkler üç din etkisinde kalmışlardır: Maniheizm , Budizm ve İslamiyet. İlk minyatür örnekleri Kara Hoça Harabeleri’nde bulunmuştur. Uygur Türklerinin yaptığı, sekizinci yüzyıldan kalan bu en eski minyatürler, Türk minyatür sanatının temel kaynaklarıdır.

Uygur etkisi Orta Asya’dan Gazneliler, İlhanlılar ve Büyük Selçuklu İmparatorluğu ile taşınmıştır. On ikinci ve on üçüncü yüzyılda Anadolu Selçukluları minyatür geleneğini devam ettirmişlerdir.

İlk zamanlarından beri minyatür, kendi başına resim olarak düşünülmemiştir. El yazması kitaplarda metni açıklayıcı, görselleştirici amaçla yapılmıştır. Osmanlı minyatürleri padişahların fetihlerini, düğün ve şenlikleri resimleyen eserlerdir. Bu minyatürlerde günlük hayattan pek çok öğeye de yer verilmiştir.

Osmanlı minyatür sanatının ilk örnekleri Fatih döneminden kalmıştır. Her alanda olduğu gibi Fatih sanat konusunda da birincidir. İstanbul’un fethinden sonra Fatih yeni sarayında bir nakkaşhane kurmuştur.

Yavuz Sultan Selim’in fetihleri sonrası Mısır ve Tebriz’den İstanbul’a getirilen ressamlar İstanbul’da kültürel bir zenginlik oluşturmuştur. Farklı kültürlerin karışımıyla minyatür sanatında özgün çalışmalar yapılır. Kanuni döneminde, Matrakçı Nasuh minyatür sanatına yeni bir dil getirmiştir. Savaş ve seferlere de katılarak şehirleri, kaleleri kuşbakışı minyatürlerine yansıtmıştır.

Minyatür sanatı açısından en yetkin dönem ise II. Selim ile başlayıp Lale Devri’ne kadar süren yıllardır. funduszeue.info’ın şehzadelerine yaptığı düğünü anlatan Surname-i Hümayun Osmanlı minyatür sanatının en önemli örneklerinden biridir.

Lale Devri’yle Batı’da açtığımız pencere, kültür hayatımızda değişikliklere sebep olmuştur. Lale Devri ile birlikte saraya giren çok sayıda Avrupa eşyası özellikle Batı kaynaklı resimli kitaplar minyatürü etkilemiştir. İki boyutlu minyatürde üçüncü boyut aranmış, yeni biçim ve teknikler denenmiştir. Bu dönemin önde gelen nakkaşları Levni ve Abdullah Buhari&#;dir.

Levni’nin minyatür yazmaları haricinde, tek tek sayfalara yapılmış kadın ve erkek minyatürleri de bulunmaktadır. Çalgı çalan, dans eden, çiçek koklayan kadınlar, lale ya da karanfil tutan zarif erkekler yenilikçi resimlerdir. Levni ve Buharî’nin minyatürlerinde görülen değişiklikler, Batı’yla etkileşimden kaynaklanmıştır.

Minyatür sanatı neden devam etmemiştir?

Görkemli şenlikleri, düğünleri, savaş ve fetihleri gösteren minyatürler, devletin gücünün zayıflamasıyla yavaşça gözden düşmüştür. Elçilikler vasıtasıyla İstanbul’a gelen Batılı ressamlar, İstanbul’daki kültür hayatını etkilemişlerdir. Batılı resim anlayışı minyatürün önüne geçmiştir.

III. Selim (), dönemin ünlü ressamı Kapıdağlı Kostantin’e tamamen Batı estetiğine uygun portresini yaptırmıştır. Ardından Osmanlı padişahlarının hepsinin portrelerini yaptırmıştır. II. Mahmut () da aynı şekilde yabancı ressamlara portresini yaptırmıştır. Görüldüğü gibi geleneksel minyatür sanatına saray tarafından da pek ilgi zamanla azalmıştır.

Bir minyatür kitabı ekip olarak hazırlanırdı. Şu meslekten kişiler bir arada çalışırdı:

• Şehnameci (Tarih Yazarı)
• Hattatlar (Güzel Yazı Yazanlar)
• Nakkaşlar (Minyatür Yapanlar)
• Renkzenler (Boya, Renk Hazırlayanlar)
• Varakzenler (Altın Sürenler)
• Cedvelkeşler (Minyatürün Çevresine Cetvel Çekenler)
• Müzehhipler (Tezhip Yapanlar)
• Cilbendler (Kitap Ciltcileri)

Bu ortak çalışma sonucunda bir minyatür kitabı meydana gelirdi (Akbulut Ersoy).

Minyatürler kitap sayfalarını süslemişlerdir, genelde kompozisyonları dikeydir. Bazı kitap sayfaları karşılıklı düşünülmüş, geniş bir kompozisyon elde edilmiştir. Minyatür sanatının kısaca gelişimi böyle olmuştur diyebiliriz. Şimdi Osmanlı minyatür sanatının en önemli eserlerine bakalım.

• Surname-i Hümayun: yılında III. Murad’ın şehzadeleri için yapılan ve 55 gün 55 gece süren şenlikleri anlatan eser. Seyyit Lokman tarafından yazılıp, Nakkaş Osman tarafından minyatürlenmiştir. Klasik dönem Osmanlı minyatür sanatının en çarpıcı örnekleri arasında yeralan eser içerisinde minyatür bulunmaktadır.
• Mehmet Siyah Kalem: Fatih döneminden kalan bu eseri kimin yaptığı bilinmemektedir. Sayfalarında “Mehmet Siyah Kalem” ismi bulunmasından dolayı bu isimle anılmıştır. Çok farklı tarzda yapılmış minyatürlerde Hint tarzı görülmektedir.
• Surname-i Vehbi: yılında Sultan III. Ahmed’in şehzadelerinin sünnet düğününü anlatan eser gün 15 gece süren şenlikleri şair Hüseyin Vehbi yazmış, Levni de minyatürlemiştir.
• Şemailnâme: yılında Nakkaş Osman tarafından Osmanlı sultanlarının özelliklerini anlatan minyatürlerdir.
• Hünername: yılında iki cilt olarak hazırlanmıştır. Birinci ciltte Osmanlı sultanlarının tahta çıkışları(cülus) ile saltanatı sırasındaki önemli olaylar anlatılmıştır. İkinci ciltte ise yalnızca Kanuni dönemi ele alınmıştır.

Minyatürler bakınca insana farklı bir duygu veriyor. Yüzyıllar öncesinden bugüne çekik gözlü karakterleri, renkli kıyafetleri merak ve mutluluk veriyor. O dönem havasını daha çok hissetmek, nakkaşların etrafında bir macera okumak isterseniz Orhan Pamuk’un Benim Adım Kırmızı romanını okumanızı öneririm.

Elyazma kitapları süslemek için suluboya ile yapılan resimler hakkında kullanılan bir tabir olan minyatür kelimesi İtalyanca minyatüre kelimesinden alınmalıdır. Türkçe, Arapça ve Farsça’da karşılığı bulunmamaktadır. Türk dünyasında ilk zamanlardan beri minyatüre &#;nakış&#;, nakış yapana da &#;nakkaş&#; adı verilmiştir. Bizde nakış boya ile resim yapmak anlamında kullanılmış, boya ile resim yapanlara &#;nakkaş&#;, tablo ve insan resmi yapanlara &#;musavvir&#; denilmiştir. Ressam tâbiri ise Tanzimat&#;tan sonra kullanılmaya başlanmıştır.

Kaynakça

Faculty of Fine Arts Makale gönderim tarihi/Received Makale kabul tarihi/Accepted Makale yayın tarihi/Published YÜZYIL OSMANLI DÖNEMİ MİNYATÜR SANATI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME AN EVALUATION ON THE MINIATURE ART OF THE 15TH CENTURY OTTOMAN PERIOD Seçil SEVER Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Geleneksel Türk Sanatları Ana Sanat Dalı, Sanatta Yeterlik Öğrencisi [email protected] Orcid ID: funduszeue.info Atıf (APA 6)/To cite this article: Sever, S. (). Yüzyıl Osmanlı Dönemi Minyatür Sanatı Üzerine Bir Değerlendirme. Sanat Dergisi, (35), Derleme makale/Review article Öz Osmanlı minyatür sanatı eserleri üretimi II. Murat Döneminde başlamış olmakla birlikte; Fatih Sultan Me- hmed’in tahta olduğu Yüzyılın ikinci yarısından itibaren üretilen minyatürlü yazma eserler günümüze ul- aşan ilk örneklerdir. Fatih’ in yılında İstanbul’ u fethetmesiyle başlayan ve tahtta kaldığı yıllar boyun- ca devam eden Avrupa bilim ve sanatına duyduğu hayranlık neticesinde Osmanlı devletinde kültür, sanat ve bilimde oldukça dikkat çeken gelişmeler yaşanmıştır. Fatih Sultan Mehmed kendi kütüphanesi ve medreseler için coğrafya, felsefe, astronomi, tıp gibi pek çok bilim dalını içeren kitapların çevirisini yaptırmış, çok sayıda kitabı da ilk kez yazdırmıştır. Bu el yazmalarından bazıları tezhipler ile süslenmiş ve ayrıca minyatürler ile de konu anlatımına görsel kimlik kazandırılmıştır. Bu makalede Osmanlı Döneminden günümüze ulaşan en erken tarihli minyatürlü el yazma eserler üzerinden, Türk Minyatür Sanatının ilk örnekleri tanıtılmıştır. Bu kapsamda Osmanlı devletinde yy. da hazırlandığı bilinen minyatürlü el yazma eserlerden: Ahmedî’ nin İskendernâme adlı eseri, Tebrizî’ nin Dilsûznâmesi, Kâtibi’ nin Küllüyat-ı Kâtibi, Şerafettin Sabuncuoğlu’ nun Kitâbü’l-Cerra- hiyyeti’l-İlhaniyye adlı eseri ile son olarak da Sinan Bey ve öğrencisi Şiblizde Ahmed Bey tarafından yapılmış olan Fatih Sultan Mehmed portreleri, minyatür sanatı üslup özellikleri açısından incelenmiştir. İnceleme bu eserlerin yy. siyasi yapısındaki değişikliklerle nasıl ilişkilendirilebileceği yönünde de ilerletilecektir. Anahtar kelimeler: Yüzyıl Osmanlı Minyatürü, Fatih Sultan Mehmed, İskendername, Dilsuzname, Külliyat Kâtibi, Kitâbü’l-Cerrahiyyeti’l-İlhaniyye, Padişah Portresi Abstract Ottoman miniature art production II. Although it started in Murat Period; Produced since the second half of the 15th century, when Fatih Sultan Mehmed was the throne, these were the first examples to date. As a result of his admiration for the European science and art, which started with the conquest of Istanbul in and continued during the years when he was on the throne, there have been remarkable developments in the Ottoman Empire in culture, art and science. Fatih Sultan Mehmed has translated many books for his library and madrasas, including geography, philosophy, astronomy, medicine and many other books for the first time. Some of these manuscripts were decorated with illuminations, and miniatures also provided visual identity to the narrative. In this article, the first examples of Turkish Miniature Art are introduced through the earliest miniature handwritten works from the Ottoman period to the present. In this context, the Ottoman state 15th century. One of the miniature hand-written works known to be prepared in the following works: Ahmedî’s Iskendernâme, Tabrizî’s Dilsûznâme, Katibi’s Külluyat-ı Katibi, Şerafettin Sabuncuoğlu’s Kitâbü’l-Cerrahiyyeti’l-İlhaniyye and made by Ahmed Bey and his student of Şiblizde Ahmed Bey, were examined in terms of stylistic features of miniature art. The study will be also advance how these works can be linked to changes in the political structure of the 15th century. Key words: 15th century Ottoman Miniature, Fatih Sultan Mehmed, İskendername, Dilsuzname, Külliyat Clerk, Kitâbü’l-Cerrahiyyeti’l-İlhaniyye, Sultan’s Portrait G S F S A N A T D E R G İ S İ Faculty of Fine Arts GİRİŞ pa ve Afrika kıtalarında yıldan fazla hâkimiyet kura- Bu makale, Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde üretilmiş rak İmparatorluk vasfını kazanan Türk-İslam dünyasının olan minyatürlü eserlerin Osmanlı Sanatı içerisindeki ye- en uzun süreli Devletidir (Çobanoğlu, ). Devlet rine odaklanmaktadır. Bu dönemde, Osmanlı dünyasında Osman Bey tarafından Bilecik’in Söğüt ilçesinde yı- el yazması resimlemenin ilk kez önemli ölçüde arttığı lında kurulmuştur. Osmanlı devleti Osman Bey’ den son- görülmektedir. Bu yazma eserlerin arasında yalnızca bir- ra tahta geçen oğlu Sultan Orhan Döneminde İznik’te: kaçının tarihi kesin olarak bilinmektedir. Buradaki minya- daha sonra Bursa’ da gelişmeye devam etmiştir. Sultan türler hem bu geleneği yansıtanlar hem de Batılı resim I. Murad () ve I. Bayezid () tarafından tarzını bünyesinde bulunduranlar arasından seçilmiştir. Rumeli’ye yapılan fetihler sonucunda Osmanlı Devleti “Erken Dönem Osmanlı Tarzı” eser örnekleri sadece yaz- daha da gelişmiş: Memluk ve Celayirli sultanları elçi gön- manın ötesinde erken dönem Osmanlı müzehheb kitap dererek Osmanlı ile ittifak kurmaya çalışmışlardır. Öte üretimine dair önemli yeni görüşler sunmaktadır (Yol- yandan yılında Timur Osmanlı’yı yenerek Anadolu’ tar-Yıldırım, 95). Bu dönem el yazmaları sadece ya girmiş, Kütahya’ da konaklamış ve Bursa’yı almıştır. kodikolojik bilgiler değil, daha kapsamlı bakış açıları sağ- Timur, yılında devrin Kur’an bilimci ve aydınların- lamaktadır. Sanatçının yeri ve Osmanlı dünyası içinde- dan İbn-i El Cezeri, Molla Fenari ve Ali Nakkaş’ ı da alarak ki konumu da bu bakış açılarından biridir. El yazmasını Semerkand’a geri çekilmiştir. yılında Ali Nakkaş’ın uluslararası kültürün bir eseri olarak değerlendirmemizi ve beraberinde Tebrizli ustaların Bursa’ ya geri dönme- sağlayan ikonografi, himaye ve kitap üretimi gibi daha siyle Osmanlı sanatında çığır açan tasarımlar yapılmıştır. geniş yelpazedeki tartışmalar yeni yorum alanları olarak Bu tasarımlar çiniden sıva üstü bezemelere, ahşaba ve karşımıza çıkmaktadır. Bunların dışında el yazmaları bize taşa kadar her teknikte kullanmıştır. ’li yıllarda Bur- uluslararası bir kültürün merkezi olan ‘Osmanlı Sarayı’ sa’daki cami, medrese vb. mimari yapıların çinileri, İznik hakkında kapsamlı bilgiler vermektedir. mavi-beyaz çinileri, kitap kapları, Ali nakkaş’ın tasarımla- Bu bağlamda Osmanlı Minyatür Sanatının gelişimi altı rıdır. II. Murad döneminde de Amasya, Bursa ve Edirne’ evrede tanımlanmıştır. de çok sayıda kültürel etkinlikler ve mimari eserler yapıl- “İlk evre veya oluşum evresi II. Mehmed ile başlayan, mıştır (Tanındı, 7, 8). II. Bayezid ve I. Selim’in saltanat yılları ile son bulan ve yılları arasındaki dönemi kapsamaktadır. Osmanlı İmparatorluğunun en önemli Padişahlarından İkinci evre Geçiş evresi I. Süleyman ve II. Selim Döne- biri ve sanat hamisi olan II. Mehmed’in babası Sultan II. mi yıllarını, Murad, annesi ise Huma Hatun’dur. II. Mehmed 30 Mart Üçüncü evre, Klasik Evre: III. Murad ve III. Mehmed Dö- ’ de Edirne’de dünyaya gelmiş; yılında henüz nemini yıllarını, 11 yaşında Manisa’ya sancakbeyi olarak gönderilmiştir. Dördüncü evre, geç Klasik ve Duraklama Evresi olarak yılında Amasya’da ağabeyi Alaeddin Ali Çelebi öl- yıllarını, müş ve kendisine Osmanlı tahtına geçme yolu açılmıştır. Beşinci evre, III. Ahmed Dönemi ve Yy. ilk yarısını Fatih II. Murad’ın isteği üzerine Ağustos – Ağustos kapsayan yılları arasındaki dönemi: yılları arasında Osmanlı devleti tahtına geçmiştir. Altıncı ve son evre ise yıllarını kapsamak- Tahtta olduğu dönemde Papa’ nın Türkleri Avrupa’dan tadır. yılından sonrası Osmanlı minyatürünün sonu çıkarma gayesiyle güç birliği yapması, Osmanlı’da çıkan olarak değerlendirilmektedir” (And, 33). Kanlı Hurifi Ayaklanması ve büyük yangın neticesinde II. Bu çalışmada; Osmanlı Devleti’ nde Türk Minyatür sa- Murad yeniden tahta geçmiş, Fatih tekrar Manisa’ ya Vali natının ilk örneklerinin verildiği yy. da üretilerek gü- olarak gönderilmiş, babasının ’ de ölümü üzerine de nümüze ulaşmış olan Ahmedî’ nin İskendernâme kopyası, ikinci defa tahta geçmiştir (Osmanlı, 47). Tebrizî’ nin Dilsûznâmesi, Kâtibi’ nin Külliyat-ı Kâtibi, Şe- rafeddin Sabuncuoğlu’ nun Kitâbü’l-Cerrahiyyeti’l- İlha- II. Mehmed’ in babası II. Murad Şehzade eğitimini ku- niyye adlı el yazma eserleri ile üç adet Fatih Sultan Meh- rallara bağlamış, şehzadelerin disiplinli bir eğitim almala- med Portresi dönemin üslubunu tanımlamak açısından rı için takipçi ve kurallı eğitim sistemini başlatmıştır. Bu incelenmiştir. yeni eğitim sisteminin ilk öğrencisi de Şehzade Mehmed olmuştur. Şehzade’nin ilk hocası Mısır’dan gelen Molla Yüzyıl Osmanlı Devleti’nde Siyasi, Sosyal ve Güranî olup Şehzade’nin eğitimi için Manisa’ya getirile- Sanatsal Ortam rek kendisine üstün yetkiler verilmiştir (Kayadibi, Osmanlı Devleti yılları arasında Asya, Avru- 5). II. Mehmed Mola Güranî dışında: “Molla Yegan, Molla G S F S A N A T D E R G İ S İ Faculty of Fine Arts İlyas, Siraceddin Halebi, Molla Abdülkadir, Hasan Sam- rel akış yönü tersine dönmüştür. Fatih camii ve medrese suni, Molla Hayreddin, Ali Kuşcu ve Akşemseddin” gibi kompleksinin inşası, Osmanlı topraklarında üst düzey zamanın âlimlerinden Dini İlimler, Matematik, Tarih, Coğ- ulemanın eğitilmesine izin vermiştir. En ünlüsü Gentile rafya, Felsefe ve Askerlik konularında doğulu ve batılı Bellini olan İtalyan mimarlar ve sanatçılar, İstanbul’u ve bakış açıları ile düzenli ve disiplinli bir eğitim almıştır. Amasya’yı ziyaret etmiştir. Osmanlı minyatür resmi ge- Tüm bu bilim dallarının yanında II. Mehmed’in Arapça, lişmeye başlamış, İtalyanların da etkisiyle Bizans ve Fars Farsça, Latince, Yunanca ve Slavca dillerini öğrendiği de seleflerinden yararlanılmıştır. İran ve Orta Asya’dan Os- bilinmektedir (Kılıç, 86). Fatih’ in ayrıca Padişahlık manlı İmparatorluğu’na göç artmış ve II. Mehmed’in Fars yıllarında sarayına davet ettiği İtalyan Ciriaco d’Ancona yazarlara ve şairlere ilgisi, onların eserlerinin Osmanlı ve diğer İtalyan sanatçılardan Roma ve Batı tarihi dersle- yazarları tarafından geniş çapta tanınması, uyarlanması, rini aldığı da rivayet edilmektedir (Osmanlı: 47’den taklit edilmesiyle sonuçlanmıştır (Darling, ). aktaran Gürtuna, 3). Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul’un fethinden sonra Sultan II. Mehmed kuşkusuz ki askeri, devlet yöneti- siyasi, askeri, kültürel, ekonomik vb. her alanda muh- mi, idari anlamda oldukça başarılı bir hükümdardı. Dev- teşem bir güç kazanmıştır. Avrupalı devletler Papa’nın leti çağının koşullarına göre yönetmenin yanında bilim, çağrısı ile Osmanlı karşısında varlıklarını koruyabilmek teknik, mimarlık, imar ve güzel sanatlar gibi pek çok için kendi aralarında ittifak oluşturmuş ve beş yıllığına alanlarda Osmanlı-Türk kültürünün ilk örnekleri onun birbirleri ile barış ilan etmişlerdir. Bu durumda Fatih Sul- döneminde verilmiştir. Aynı zamanda Sultan II. Mehmed tan Mehmed’de Venedik ile ittifak imzalayarak, Rimini, bir Türk-İslam devleti hükümdarı olarak: 29 Mayıs Napoli ve Venedik’ten sanatçılar istemiştir (Aslanapa, günü Doğu Roma İmparatorluğu’nun (Bizans) başkenti ). Rimini Kontu Sigismondo Malatesta, Sultan’ın İstanbul’u (Constantinopolis) fethetmiştir. Böylece talebi üzerine; İtalyan ressam ve madalya sanatçısı Pi- yıllık Doğu Roma İmparatorluğu’nu ortadan kaldırılmış, sanello’nun öğrencisi olan Matteo di Pasti’yi; Valturio’ ortaçağ kapanmış, yeniçağ açılmış: padişah “Fatih” un- nun De re Militari adlı kitabıyla birlikte ’ de Fatih vanını almış, Osmanlı devleti ise İmparatorluk vasfını ka- Sultan Mehmed’ e göndermiştir. Fakat Matteo di Pasti, zanmıştır. Fatih, Sultan Mehmed fetihten sonraki yıllarda yanındaki kitap ve haritalardan dolayı casusluk yaptığı da Doğuda Karaman, İsfendiyaroğulları ve Trabzon Rum gerekçesiyle Papa’nın emriyle tutuklanmış ve İstanbul’a beyliğini yönetimi altına almış; Batıda ise Boğdan, Mora, ulaşamamıştır. Fatih Sultan Mehmed madalyon ve resim- Bosna-Hersek ve Arnavut Beyleri siyasal olarak Osmanlı lerini yaptırmak üzere Napoli Kralından sanatçı istemiş; İmparatorluğunu tanımışlardır (İnalcık, ). Napoli kralı bu kez ’de Pisanello’nun diğer öğren- II. Mehmed’in ’ te Konstantinopolis’ i fethetme- cisi olan Costanzo’da Ferrara’yı İstanbul’ a göndermiştir si, Osmanlı Devleti’ni büyüyen bir bölgesel güçten bü- (Ayvazoğlu, ; Aslanapa, ). Fatih tahtta yük bir dünya imparatorluğuna dönüştürmüş ve siyasi kaldığı yıllar boyunca Floransa’ dan heykel, mobilya ve literatürüyle birlikte siyasi farkındalığı ve kimliğini de ahşap ustası; Venedik’ten bronz döküm ve yontu ustası değiştirmiştir. II. Mehmed; İskender ve Timur gibi, “Tüm talep etmiştir. Sultanın bu daveti üzerine ’ da Pado- dünyayı fethetmeye ve daha büyük imparatorluklara valı Bartolomeo Bellano ve Venedikli sanatçı bir aileden hükmetmeye hevesliydi.” Bu karmaşık imparatorluk için olan Gentile Bellini İstanbul’ a gelmiştir. B. Bellano, İstan- yasaları yeniden kodlayarak sarayın hiyerarşisinin dü- bul’ da 6 ay kaldığı süre boyunca Fatih Sultan Mehmed’in zenlenmesini sağlamıştır (Darling ). Fatih Sultan portrelerini ve bir madalyonunu yapmıştır. Gentile Belli- Mehmed fethin hemen ertesi günü olan 1 Haziran ni ise 18 ay Sarayda kalarak özel misafir statüsünde hiz- günü, adeta eğitim seferberliği başlatarak Molla Hüsrev met görmüştür. Bellini bu süre boyunca Fatih Köşkünün yönetiminde Ayasofya’da ve Molla Zeyrek yönetiminde duvarlarını fresklerle süslemiş, Fatih’ in bir madalyonu Zeyrek Camiinde olmak üzere İstanbul’ da ilk medrese ve ayrıca bugün Londra National Gallery, No: ’ da eğitimlerini başlatmıştır. Bilimin her alanında üst düzey bulunan ve en tanınan yağlıboya portresi(foto) başta eğitim almış Fatih’ in yaşamı boyunca öğrenme isteği ve olmak üzere padişahın ve yakınlarının diğer portrelerini merakı devam etmiştir. Fatih’ le birlikte Medreselerde: yapmıştır (Bağcı, 34, 35; Renda, 62). Fatih mantık, fıkıh kelam gibi İslami ilimlerin yanında pozitif bi- batı sanatlarına olan ilgisi ile Gentile Bellini’ye yaptırmış limler de okutulmaya başlanmıştır (Gürtuna, 3). olduğu yağlıboya tuval Portresi (Foto) ile yy. a yüzyıl Osmanlı aydınları daha önce Timurlu, Akkoyunlu kadar sürecek olan İslam sanatında sadece Hint-Moğol ve Memluk bölgelerinde çalışmışlardı ve eğitim için İtal- sülalesinde görülen Padişah Portreciliği geleneğini baş- ya’ya giden azdı, ancak II. Mehmed’in saltanatında kültü- latmıştır (İrepoğlu, 72). Fatih döneminde el yazma G S F S A N A T D E R G İ S İ Faculty of Fine Arts eserlerdeki minyatürler Osmanlı’ ya göre daha küçük Osmanlı’ya hediye edilen sanatçılar çalıştırılarak kendine boyutlarda yapılan Timurlu el yazmaları minyatürleriyle; özgü Osmanlı sanat üslubunun oluşması sağlamıştır (Ök- gerçekçi İtalya resminin birleşimi olarak ortaya çıkan bir men, ). üslupta üretilmiştir. Fatih Sultan Mehmed nakkaşhanesi II. Bayezid () döneminde el yazması üreti- ve sarayında üretilen minyatürlere ilave olarak bronz mi ilk kez önemli ölçüde artmış, sayıca fazla müzehheb madalya ve yağlıboya tablo tekniği ile yaptırmış olduğu el yazmaları üretilmiş, minyatürlü el yazmaları ise bu portreleriyle Türk-İslam coğrafyasında yy. dan itiba- üretimin küçük bir bölümünü oluşturmaya başlamıştır ren günümüze kadar devam edecek olan büyük bir yankı (Yoltar-Yıldırım , ). II. Bayezid döneminde ilk uyandırmıştır (Necipoğlu, 28). kez saray atölyeleri düzenlenmiştir. Bu organizasyonun Fatih’ in İstanbul’ u fethetmesiyle Batı dünyasının ka- ve II. Bayezid’in doğrudan himayesinin sonucu olarak pıları Osmanlı Türklerine açılmıştır. Bu dönemde Osmanlı ’ dan sonra üretilen ve birçoğu II. Bayezid’ e adan- devleti sanat ve bilim alanında o zaman kadar görülme- mış müzehheb Kur’an-ı Kerim’ler yapılmıştır. II. Bayezid, miş şekilde en üst seviyeye ulaşmıştır. Güzel sanatlara müzehhibler ve nakkaşlar dışında diğer pek çok sanatçı, oldukça meraklı olan ve şair kişiliği ile de tanınan Fatih şair ve tarihçiyi de himayesine almıştır (Yoltar-Yıldırım Sultan Mehmed, Dîvanı olan ilk Osmanlı padişahıdır (Ök- ). Özellikle bu dönemde yapılan minyatürler, men, ). Sultan Mehmed, İstanbul’ da yaptırdığı Osmanlı sarayının kostüm ve tören tarihi için önemli kay- Yeni Saray’da Saray Nakkaşhanesini kurarak Özbek asıllı naklardır (Yoltar-Yıldırım ). Minyatürlerin iko- Baba Nakkaş’ ı başına getirmiştir. Burada hattat Yahya nografisi ve tarzı, Osmanlı sarayında sosyal ve sanatsal Sofi ve Ali Sofi’ nin ve daha yüz civarında sanatkârın olarak nelerin yaşandığı hakkında da bir fikir vermektedir çalışmalarına olanak sağlamıştır. Saray Nakkaşhanesi (Yoltar-Yıldırım ). yüzyıl minyatür sanatın- dışında İstanbul’da Bizans kilisesinin üst katında Arslan- da Timurlu egemenliğinden kaynaklanan İran etkileri de hane adıyla anılan mekânda da el yazma eser üretimleri söz konusudur. İran minyatür resim tarzında meydana devam etmiştir. Bu nakkaşhanelerde, farklı üsluplarda gelen değişiklik Kazvin, Şiraz, İsfahan vb., çeşitli merkez- eser üreten yerli ve yabancı sanatkârların usta çırak leri etkilediği gibi Osmanlı Devleti’ni de etkilemiştir (Katz ilişkisi içinde kolektif çalışmaları sonucunda XVI. yy’ da 21). Günümüzde Erken Dönem Osmanlı Tez- İstanbul Üslûbu ortaya çıkmıştır (Derman, ). hip ve minyatür sanatı eserleri olarak değerlendirilen bu Fatih Sultan Mehmed’in tahtta kaldığı yıllar boyunca yak- yazmalardan günümüze ulaşanlar kültürümüzün maddi laşık on altı adedi Yunanca olmak üzere sekiz yüz kadar ürünleri olarak müze ve koleksiyonlarda sergilenmekte- özgün kitap yazıldığı, bazı kitapların da ilk kez Yunanca’ dir. dan Arapça’ ya çevrildiği bilinmektedir (Gürtuna, 4). Fatih aynı zamanda din, tarih, tıp, coğrafya, felsefe ve Yüzyıl Osmanlı Minyatür Sanatı Örnekleri astronomi gibi konularda yazılmış olan bu kitaplara tez- yy. dan günümüze ulaşan Türk minyatür sanatı- hip ve minyatürler yaptırarak kendi hazinesine de dâhil nın ilk örnekleri olarak Osmanlı resimli el yazmalarının etmiştir. erken örneği olarak kabul edilen tarihinde Amasya’ Osmanlı Saray Nakkaşhanesi’nde Ehl-i Hiref (Saray da hazırlanan; tarihli Ahmedî’nin İskendernâme adlı Sanatkârları Topluluğu) olarak adlandırılan teşkilâtta eserinin kopyasıdır. müzehhipler, ciltçiler, cetvelkeşler, hattatlar gibi görev- Yine aynı yüzyılda üretilmiş olan minyatürlü el yaz- lilerin yanında sayı olarak daha fazla miktarda bulunan- maları: Edirne’ de yapılan günümüzde Oxford lar nakkaşlar sınıfın ait sanatkârladır. Bu sanatkârlar, el Bodlein Library’de bulunan Tebrizî’nin Dilsûznâmesi (Ma- yazma eserlerin minyatürlerini ve mimari alanda gerekli hir, ; Çağman, ), olan her türlü desen tasarımını hazırlayarak uygularlardı. yılları arasında yapıldığı düşünülen, günü- Ehl-i Hiref defterlerine nakkaşhanede görevli her sanât- müzde R Topkapı sarayı Müzesi Kütüphanesi’ ne ka- karın görevi ve aldığı yevmiye kaydedilirdi. Saray Nak- yıtlı olan Şair Kâtibi’nin yazmış olduğu Külliyat-ı Kâtibi kaşhanesi’nde çalışmaya başlayan her sanatkâr, kendi adlı eseri ve bilgi beceri ve yeteneği ve saray idaresinin isteği doğrul- ’ de Amasya’ da Şerafeddin Sabuncuoğlu tara- tusunda eser vermek zorundaydı (Derman, ). fından hazırlanan Kitâbü’l-Cerrahiyyeti’l-İlhaniyye (Çağ- Nakkaşhane’de, Kapıkulu halkına mensup Hristiyan asıllı man, ) dir. acemi oğlanlar arasından seçim yapılmakla birlikte, da- Bunlar dışında: yy. son çeyreğinde üretilen üç adet vet edilen doğulu ve batılı sanatkârlar, kazanılan zaferler Fatih Sultan Mehmed Portresi de Osmanlı Minyatür Sa- ile ele geçirilen topraklarda yaşan önemli sanatçılar veya natının ilk eserlerindendir (Konak, 7). G S F S A N A T D E R G İ S İ Faculty of Fine Arts 1- Ahmedî İskendernamesi Osmanlı resimli yazma üretiminin bilinin en erken ör- neği ilk defa yılında Ahmedî tarafından yazılmış olan, yılında Amasya’da II. Murad’ın şehzadeliği sırasında minyatürlü el yazma nüshası hazırlanan Makedonyalı Bü- yük İskender’ in yaşam öyküsünü anlatan İskendername mesnevisidir (Bağcı ve ark. 21). Mesnevi’nin yazarı olan Ahmedî (Tâcüddin İbrâhim bin Hızır)’nin yı- lında doğduğu bilinmektedir (Ayçiçeği, ). Şair Ahmedî Mısır’ da ardından Germiyan sarayında, Aydınoğulları ve Osmanoğulları beyliğinde ve öldüğü yaşlar olan seksen yaş civarında ise Amasya’da yaşamış- tır (Ayçiçeği, ). Ahmedî kendisinden önceki yıllarda yazılmış ve dev- rinde oldukça sevilen Emir Hüsrev Dehlevi, Firdevsî ve Nizâmî’nin eserlerini alışılageldiği gibi kopya etmemiş- tir. Şair söz konusu eserlerden yaralanmış olmakla bir- likte yy.’ın sonlarında orijinal bir eser ortaya koymayı başarmıştır. Bir orijinal eser olan İskendernâme beyitten Fotoğraf 2:” İskender Targar’ da” Ahmedi İskendername (Bağcı, 28) oluşmaktadır. Eserin giriş, mevlid ve hatime kısımların- (Bağcı ve ark., 22) dan sonra esas konu olan İskender’in hayatı ile ilgili kı- sımlar ı beyittir. Eser Germiyanoğlu Mir Süleyman yy. başında Osmanlı devletinde yaşayan âlimler Bey () için yazılmaya başlanmıştır; daha sonra arasında Arapça ve Farsça eserler yazılmakta iken ilk kez Yıldırım Bâyezid ()’in büyük oğlu olan Emir Sü- Türkçe olarak yazılması nedeniyle de ayrı bir önem arz leyman ()’a sunulmuştur (Çelebioğlu, ve eden Ahmedi’nin İskendername adlı eseri bugün Paris Avcı, 38). Bıblıothèque Nationale De France Libraray’ (suppl. turc ) de bulunmaktadır (And, 34). Eserin ayrıca Venedik, Berlin ve St Petesburg Milli Kütüphanelerinde birer nüshası bulunmaktadır (Yaman, VI). yy.’da Ahmedî’ nin İskendernâme’lerinin çok sayda kopyasının yapılmış olması, saray yönetiminin kahramanlık destanlarına ilgi duyması, Fatih Sultan Meh- med’in askeri ve siyasi gücü bakımından Büyük İskender’ e benzetilmesi ve ayrıca da XV. yüzyılda Osmanlı minya- tür sanatında tarihi konulu ilk minyatürlerden olmasına bağlanabilir (Mahir, 43). Y. 16b. (Bağcı ve ark., ) Olması, Hastalanıp Ölmesi ve İskenderiye’ye Defnedilme- si” konularını içermektedir (Ayçiçeği, ). Eserde bulunan 21 resimden sadece 3 adedi özgün olarak kitap için yapılmıştır. Bu özgün örnekler (Foto: 1,2) Anado- lu’daki Hristiyan yapılarında görülen duvar resimlerine G S F S A N A T D E R G İ S İ Faculty of Fine Arts benzemektedir. Diğerleri ise yazmalardan kesilmiş farklı Yazmanın resimlerinin bir bölümünde gül ile bülbül şi- konulardaki resimlerden oluşmuştur. Bu resimler yapış- irde anlatıldığı gibi betimlenmiştir. Eserin diğer yarısında tırıldığında sayfada kalan boşluklar iri bitkisel bezemeler ise genç bir çift onlarla aynı kaderi paylaşırlar, gül ayrı- veya basit manzara kompozisyonları ile doldurulmuştur lırken bülbüle bir çevre verir. Resmin diğer yarısında önü (Bağcı ve ark. 21). açık bir mekânda oturan sevgililer bir çevrenin iki ucun- Ahmedi İskendernamesi’ nin yılında Edirne’ de dan tutmuşlardır. Fars edebiyatında sıkça işlenen gül ile yapılmış olan bir nüshası da günümüzde Venedik Milli bülbülün arasındaki umutsuz aşkın simgesel anlatımı on- Kütüphanesinde, VBNM, funduszeue.info 57 arşiv numarası ların acılarını dünyevileştiren genç çift ile pekiştirilmiştir. ile kayıtlıdır (Eke, 86). Osmanlı Sarayında tasvir Bağcı’ ya göre Nakkaş Şiraz üslubunun takipçisi olmakla edilmiş olan bu eserin içinde 66 minyatür bulunmaktadır birlikte, figürlerde elbiselerinin arkaya doğru genişleyen (Bağcı, ). Bağcı ve arkadaşları tarafından ya- yakaları, erkeğin dilimli küçük bir kep üzerinde sarılmış pılan araştırmada; İskendername’nin Timurlu-Türkmen yuvarlak sarığı, kadının oval altınlı başlığı, saç tuvaleti kökenli sanatçıların çalışması olduğu ve büyük ihtimalle gibi ayrıntıları ile figürler Fatih Dönemi Osmanlı moda- zamanın İskenderi olarak tanınan Fatih Sultan Mehmed sına uygun giysiler içinde betimlenmiştir (Foto:3) (Bağcı için tasarlanmış olduğu düşünülmektedir. Yine Bağcı: ve ark. 26). Bu resimler, basit kompozisyonları ve yazmanın çift sayfa olarak tasarlanmış resimlerindeki zayıf tekniği ile Timurlu minyatür tarzı Şiraz okulunun kalabalık ancak düzenli guruplar halinde sahneye ustaca Osmanlı’ya özgü özelliklerini içerirler. Eserin, Edirne’de yerleştirilmiş kompozisyonları ve canlı renkleri ile dikkati üretildiği bilinen diğer el yazmaları gibi küçük boyutlu çektiğini de vurgulamaktadır (Bağcı ve ark. ). olması, figürlerin sert çizgiler ile şekillendirilmesi, insan boyutunda çizilmiş dev bitkiler ve Türklere özgü kadın 2- Dilsuzname başlıkları ile Osmanlı erken dönemin ilk minyatür ör- tarihli Dilsuzname, “Badi al-Din Minucehr el neklerini yansıtmaktadır (Mahir, ; Karakaş, Taciri el Tebrizi”nin Farsça eseridir. 11,5x16,5 cm boyu- 3). tunda Edirne Nakkaşhanesinde hazırlanmış olan eser 5 minyatür içermektedir. Bugün Oxford Bodlein Library’de 3- Külliyat Kâtibi (OBL Ouseley ) (And, 34) bulunmakta olan yaz- Osmanlı kitap resminin arasındaki yıllara ma: gül ile bülbülün ümitsiz aşkını işleyen şiirin bilinen dayanan bir diğer el yazması ise kasidelerden oluşan tek nüshasıdır (Bağcı ve ark. 26). “Küllüyat-ı Kâtibi’dir. Eserin yazarı Katibin adıyla tanınan Semseddin Muhammed bin Abdullah Nişaburi’dir. tarihli Dilsuzname’ nin resimlerinde görülen üslubun benzeri, çağdaşı Osmanlı yazması Külliyat Kâtibi’ nde de görülmektedir. Bu eserin de Edirne’ de yapıldığı kabul edilir, günümüzde Topkapı Sarayında TSM R Numa- rada Kayıtlı bulunmaktadır (And, 34). Eser 16,9cm x 11 cm ebadındadır. Nestalik hatla yazılmış ve Fatih dö- nemi kitaplarında görülen tarzdaki tezhiplerle bezelidir, eserde 3 minyatür bulunmaktadır (Foto: 4,5) (Karakaş, Rukancı, 4 ve And, 34). Fotoğraf 3: “Kuşun Çevre Getirmesi” (Sevgililerin vedası) Tebrizi, Dilsuzname s a. (Çağmanı, ) Oxford Bodleian Kütüphanesi, Ouseley , y. 62 a. (Bağcı ve ark.., ). G S F S A N A T D E R G İ S İ Faculty of Fine Arts Fotoğraf 5: Eyüp ve Salman Genç Bir Hükümdarın Huzurunda, Kâtib-i Külliyat, (Bağcı ve ark., 26). Külliyat Kâtib-i yazmasında diğer minyatürlü say- fa olan Eyüp ile Salman’ı bir hükümdarın huzurunda Fotoğraf 4: Sultanın Çevresiyle Eğlenmesi, Külliyat Kâtibi, Topkapı Sarayı TSM betimlendiği sahne çift sayfadır. Bağcı ve arkadaşları R, (And, 35). ()’nın anlatımı ile “Dilsuzname’ deki gibi bu eserde de canlı renkler, sert kalınca fırça işçiliği, iri figürler, ze- mine ve tepelere serpiştirilmiş çiçekler ve düzgün gövde- Sultanın çevresiyle eğlenmesi minyatüründe sultanın li serviler görülmektedir. Resimde başındaki tacı, geriye iki yanında yeniçeriler, saray görevlileri ile resmedilmiş- doğru genişleyen önden düğmeli iç kaftanı tahtta bağdaş tir. Kompozisyonda çenk ve def çalan kadın müzisyenler kurarak oturan bir Osmanlı hükümdarı görülmektedir. de görülmektedir. Yazmanın minyatürleri Dilsuzname Öndeki müzisyenler hükümdarın önünde diz çöküp içki minyatürlerine benzemektedir. Külliyat Kâtibi kitabının sunan görevli ve muhafız, soldaki at ve diz çökmüş seyis küçük boyutta yapılmış olması buna karşın minyatürler- ile bu sahne İran resminde alışık olduğumuz kabul sahne- de yer alan figürlerin iri şekilde resmedilişi, resmin mer- lerinin benzeridir” (Bağcı ve ark. 26). Bahsedilen kezinde diğer figürlerden daha fazla dikkat çekecek şe- ortak üslup özelliklerini göstermeleri nedeniyle Külliyat kilde bağdaş kurmuş olarak oturmuş şekilde Sultan’ a yer Kâtib-inde yer alan üç minyatürün de (Foto:6, 7) Osmanlı verilmesi belirgin üslup özellikleridir. Bunların yanında, Devleti’nde 15 yy. da Edirne nakkaşhanesinin ürünü ola- Sultan’ın etrafındakilerin giymiş oldukları Osmanlı tarzı rak hazırlandıkları ve bu münasebetle de Ahmedi İsken- başlıkları: Fatih Dönemine ait saç modelleri ve son ola- dernamesi gibi Türk Minyatür Sanatının ilk dönem örnek- rak tahttaki mimari bezeme unsurları açısından birbirine lerini temsil ettikleri söylenebilmektedir. benzemesi nedeniyle sanat tarihçileri arasında eserin yy’ da Edirne Sarayında hazırlandığı üzerinde fikir birliği 4- Kitâbü’l-Cerrahiyyeti’l-İlhaniyye vardır (And, 34). ’ de Amasya’da tarafından hazırlanan Cerrahiy- yeti’l-İlhaniyye adlı minyatürlü Türkçe tıp kitabıdır. Kita- bın yazarı, yılında Amasya’da doğan hekim Şerefed- din Sabuncuoğlu’ dur. G S F S A N A T D E R G İ S İ Faculty of Fine Arts sunmak istemiş, sunup sunmadığı konusunda kesin bilgi edinilememiştir (Aslanapa, ). 5- Fatih Sultan Mehmed Portreleri Fatih Sultan Mehmed portreleri Osmanlı minyatür sa- natında portreciliğin ilk örnekleri olarak yılları arasında Osmanlı saray nakkaşhanesinde Nakkaş Sinan Bey ve çırağı Şiblizade Ahmed Bey tarafından üretilmiş- tir (Konak, 7). Bu dönemde yapılmış olan 3 adet Fa- Fotoğraf 6: Cerrahiyyeti’l-İlhaniyye tih Sultan Mehmed portresi: Fatih’in saraya davet etmiş Canda, olduğu İtalyan ve Venedikli sanatçılar ile saray nakkaş- hanesinde çalışan Timurlu Türkmen ve Türk sanatçıların üslubu ile gelişen ortak bir sentezin yansıması olarak değerlendirilebilir. Fatih Sultan Mehmed’in yılında ölümünden yılına kadar Osmanlı’da padişah port- resi eseri üretimine rastlanmamaktadır. Fatih’ den sonra Nakkaş Nigâri tarafından yılları arasında üretil- diği düşünülen padişah portreleri ve devamında Nakkaş Osman’ın Şemailname eserinde bu örneklerden yola çı- karak padişah portrelerinin yapıldığı görülmektedir (Ko- nak, ). Fotoğraf 7: Cerrahiyyeti’l-İlhaniyye Canda, Yazar aynı zamanda Fatih Sultan Mehmet döneminin en ünlü cerrahi hekimlerindendir. Sabuncuoğlu, Amas- ya Darüşşifa’sında 17 yaşında başladığı hekimliğe 14 yıl boyunca aynı yerde devam etmiştir. Hocası ise aynı da- rüşşifadan Doktor Burhaneddin Ahmed’tir. Amasya’da görev yapmasına rağmen yaptığı başarılı çalışmalar so- nucunda ünü tüm Anadolu’ da yayılmıştır. “Kitâbü’l-Cer- rahiyyeti’l-İlhaniyye” çeşitli hastalıkların cerrahi yön- temlerle nasıl tedavi edileceğini anlatan minyatür içermektedir. Kitabın günümüzde İstanbul Tıp Fakültesi, Tıp Tarihi Kütüphanesi, Numarada kayıtlı olmak üze- re bir nüshası diğerleri Paris Bibl. National, Suppl. Turcs, ve İstanbul Millet Kütüphanesi 79 numara ile kayıtlı “İstanbul Nüshası” olmak üzere toplam üç nüshası bulun- maktadır (Cantay, ). Bu üç nüsha da bizzat Şe- rafettin Sabuncuoğlu tarafından yazılıp resimlenmiştir. Yapılan araştırma sonucunda bu eserin aslının Endülüs- lü Ebû’l-Kâsım Zehrâvî tarafından yy.’ da yazılmış bir Fotoğraf 8: Sinan Bey’e atfedilen Fâtih Sultan Mehmed portresi (TSMK, Hazine, nr. tıp kitabı olan Kitâbü’l-Tasrîf’in cerrahî ile ilgili kısmının , vr. b), (Bağcı ve ark. ; 37). Türkçe’ ye tercüme edilmesi ile oluşturulduğu düşünül- mektedir. Kitap, üç bölümden oluşmaktadır: birinci bölümde: uzuvların ve hastalıkların dağlanması: ikinci bölümde ce- rahatlerin yarılması, dikilmesi ve tedavisi, son bölümde ise kırık ve çıkıların tedavisi resimlerle anlatılmaktadır (Canda, 96). Yazar eserini Fatih Sultan Mehmed’ e G S F S A N A T D E R G İ S İ Faculty of Fine Arts 5-a) Tarihli Fatih Sultan Mehmed Portresi tarihli Fatih Portresi (Foto:8) Nakkaş Sinan Bu portrelerden günümüze ulaşan ilk örneklerden: Bey’e atfedilmektedir. Portre kompozisyonu dikdörtgen Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Hazine Numa- bir form içinde bronza madalyonlardaki gibi büst şeklin- ralı, vr. b de bulunan Fatih Sultan Mehmed Portresi, dedir. Bağcı ve Arkadaşları ()’ da “Portre kompozis- 16x21 cm ölçülerindedir (Foto:8). yılında Osman- yonunda padişahın başının yandan, gövdesinin ise dörtte lı Saray Nakkaşhanesinde Sinan Bey ve/veya öğrencisi üç kısmı görünecek şekilde tasvir edildiğini: arka fonun Bursalı Şiblizade Ahmed tarafından üretilmiştir. Julian altınla boyanarak figürün daha da ön plana çıkması sağ- Raby tarafından Nakkaş Sinan Bey’ tarafından yapıldığı landığını: figürün yüz ifadesi ve kıyafetinin diğer örnek- tespit edilen, günümüzde Washington National Gallery lere nazaran daha realist bir yaklaşımla tasvir edildiğini” of Art’ da bulunan portrenin Costanzo da Ferrara tara- belirtmiştir. Bağcı ayrıca Padişah portresinde minyatür fından yapılan bir madalyonun eskizinden esinlenilerek yapmada uygulanan tarama tekniğinin sarıktaki detayla- üretildiği düşünülmektedir (Foto:9) (Raby, 70). rı belirginleştirmede, yüz ve sakalın tasvirinde kullanıl- Şehzadelik döneminden itibaren madalyon yaptıran Fa- dığını da vurgulamıştır (Bağcı ve ark., 36). Ruhi tih Sultan Mehmed, diğer madalyonlarla Costanzo da KONAK ise makalesinde: “ tarihli Fatih Sultan Meh- Ferrara’nın yapmış olduğu madalyonlar karşılaştırıldığın- med Portresinin kendinden sonraki iki portre gibi daha da bu madalyonun çok daha ayrıntılı olduğu, ön yüzünde sonraki süreçte ortaya çıkan Osmanlı portre geleneğine padişahın net bir portresi, arka yüzünde ise Fatih’i muh- II. Mehmed portrelerinin yüz anatomilerine örnek teşkil temelen savaşa giderken anlatan kuyruğu bağlanmış ata etmek dışında herhangi bir etkisi olmadığını, portredeki biner şekilde, dallarında yaprağı olmayan iki küçük ağa- yüz anatomisi, burun sakal ve kıyafet özellikleri sonraki cın önünde tasvir edilmiştir. süreçte ortaya çıkan II. Mehmed portrelerini etkilememiş, Bu madalyonda Fatih, bir eliyle atının yularını diğer üretildiği döneme ait özgün bir örnek olarak kaldığını dile eliyle ise kılıcını tutmaktadır (Bezmen, 50) Bu getirmiştir” (Konak, ,). bronz Fatih Portresi Madalyonu’ un etrafında “Türklerin tarihli Portrenin ressamı Nakkaş Sinan Bey (ö. İmparatoru Osmanlı Sultanı Mehmet” yazmaktadır (Foto: /’den sonra) Nakkaş lakabıyla tanınmaktadır. 9,10) (funduszeue.info Sanatçı aynı zamanda Fatih Sultan Mehmed döneminin met-madalyonlari-portreleri/) (23/07/). en önemli saray ressamıdır. funduszeue.infoğraf 9: Costanza de Ferrara Fatih Sultan Mehmet madalyonu (https:// 5-b) Tarihli Fatih Sultan Mehmed Portresi funduszeue.info (Son erişim: yılına tarihlendirilen 26cm x19 cm ölçülerinde 23/07/). anonim Fâtih Sultan Mehmed portesi minyatürüdür. Eser yy. da I. Ahmed için düzenlenmiş olan bir albümün içinde yer almıştır. Minyatür bugün Topkapı Sarayı Mü- zesi B,15b’ de bulunmaktadır. Minyatürün, Topkapı Sarayı Müzesi TSM. H. , a’ da bulunan Constanzo da Ferrara tarafından yılında üretilen “El Gran Tur- co” adlı portreden (Foto) esinlenerek yapıldığı düşü- nülmektedir (Raby, 91). Ruhi Konak makalesinde bu tasvirin “Osmanlı minyatür sanatı tarihinde karşımıza çıkan ilk minyatür portre” olarak değerlendirilebileceğini Fotoğraf Costanza de Ferrara Fatih madalyonu. New York Metropolitan Müzesi. söylemiştir (Konak, ). (funduszeue.info) (Son erişim: 23/07/). G S F S A N A T D E R G İ S İ Faculty of Fine Arts Konak () ise bu Portrenin (Foto) “sakal for- mu ve genel renk özelliklerinden yola çıkarak, ta- rihli bir oyma baskı II. Mehmed portresi ile ilişkilendirmiş- tir(foto). El Grand Turco, (TSM. H. , a) isimli 24,9 x 18,7 cm boyutundaki portrede karşılaşılan sakalın teknik ve form açısından detayları, ayrıca yüz, sakal ve kıyafetin renklendirilme şeklindeki benzerliği tespit et- miştir. Nakkaşın Floransalı sanatçının aksine minyatür portrenin yönünü sol çevirdiğini, figürün başlığını ise sarığa dönüştürdüğünü anlatmaktadır. Konak böylece nakkaşın II. Mehmed’ in bakışlarını yumuşatarak, doğulu zalim hükümdar imajını silmeye çalıştığını belirtmiştir.” (Konak, ) Ayrıca Konak yılında yayımladığı makalesinde “ yıllarında yapıldığı düşünülen anonim Fatih Sultan Mehmed Portresinin (Foto), Osmanlı min- yatür sanatında portre geleneğinin şekillenmesine ciddi bir katkısının olmadığını, üretildiği döneme ait özgün bir örnek olarak kaldığını” tespit etmiştir (Konak, ) Fotoğraf Fâtih Sultan Mehmet Portresi , Anonim, Topkapı Sarayı Müzesi TSM, , 15b (Bağcı ve ark., 39) 5- c) Tarihli Gül Koklayan Fatih Sultan Meh- med Portresi yy.’ın son çeyreğinde üretildiği düşünülen diğer padişah portresi ise Fatih’ in bağdaş kurarak oturmuş pozisyonda sağ elinde gül tutarken resmedilmiş oldu- ğu, üzerinde nakkaşa ait herhangi bir imza bulunmayan portredir (Foto). Eserin tarihinde İstanbul’da Sinan Bey veya Bursalı Şiblizade Ahmed Bey tarafından yapıldığı düşünülmektedir. Sanat tarihçi Julian Raby ise eseri daha çok Bursalı Şİblizade Ahmed Bey’e atfetmek- tedir. 39 cm x 27 cm ölçüsündeki eser günümüzde Top- kapı Sarayı Müzesi, Hya. da sergilenmektedir (Raby, 82). Raby portreyi: “Sarığın özenle işlenişi, kıyafetin sade, hatta kaba betimlenişi arasındaki zıtlık, iki farklı kişi ta- rafından yapıldığını düşündürmektedir. Asıl resmin Fatih’ in saltanatı döneminde yapılmış ve albüme dâhil edilmiş olan dönemde kısmen boyanmış olması mümkündür. Fa- tih’ in sakalı bilinen hiçbir portrede görülmez, resme son- radan eklenmiş olabileceği düşünülmektedir.” şeklinde tanımlamıştır (Raby, 91). Fotoğraf Şiblizade Ahmed Bey’ II. Mehmed, ’ler, (TSM. H. , vr) (Raby, 82) G S F S A N A T D E R G İ S İ Faculty of Fine Arts geç dönem Timurlu portrelerine, baş bölümü ise Belli- ni’nin tabloları için yaptığı çizimlere de benzetilmektedir (Raby, 82). Minyatürde Fatih sol elinde mendil, sağ elinde koklamak üzere burnuna yaklaştırdığı kısa saplı bir gül tutmaktadır. Sağ elin serçe parmağında taşlı bir yüzük, başparmağında ise zehgir bulunmaktadır. Bu min- yatür aynı zamanda Timurlu Hükümdarı Hüseyin Bayka- ra’nın günümüzde Boston’ da bulunan elinde gül tutan, başında ulema sarığı sarılmış ancak saltanat simgesi olan Sorguç kullanılmamış portesiyle aynı kültürün ürünü ol- duklarına dair ipuçları içermektedir. Şiblizade Ahmed Bey’e atfedilen bu resimde padişahın başındaki ulema sarığı Fatih’ in bilgeliğini, parmağındaki zehgir ise askeri başarısını, bağdaş kurmuş şekilde oturuş ise hanedan so- yundan geldiğini simgelemektedir (Necipoğlu, 28). Gül Koklayan Fatih Portresi Minyatüründe Padişah bağdaş kurarak oturur pozisyonda, tam boy olarak, bir elinde çiçek tutar şekilde resmedilmiştir. Bu minyatür düzeni, yapılışından yüz yıl sonra Nakkaş Osman tarafın- Fotoğraf II. Mehmet, G. Bellini, Tuval üzerine yağlı boya, (Londra National Gallery, ) (Bağcı ve ark., ). dan yapılan Şemailname’deki padişah portreleri kompo- zisyonları için temel alınacak bir kompozisyon düzenini oluşturmuştur. ’ li yıllarda Paolo Giovio’nun da Os- Şiblizade Ahmed Bey’e atfedilen Gül Koklayan Fatih manlı portrelerini Avrupa’ ya yayınlaması ile de bu porte Portresi Minyatürünün; Gentile Bellini’nin tarihinde Avrupa’ da ayrı bir ün kazanmıştır (Raby, 70, 82). yaptığı ve bugün Londra National Gallery, numa- Günümüzde ise en çok bilinen Fatih Sultan Mehmed Port- rada kayıtlı olan 70 cm x 52 cm boyutundaki Fatih Sul- re minyatürüdür. tan Mehmed Portresi (Foto) ile aynı yılda yapılmıştır. Ayrıca minyatürün, Bellini’nin tablosunun yapılışının he- SONUÇ men akabinde tamamlandığı da bilinmektedir (Cezmen, yy.’ dan itibaren kadar altı yüz yıl boyunca Asya, 53). Bu bilgi doğrultusunda Julian Raby tarafından Avrupa ve Afrika’yı kapsayan üç kıtada hâkimiyet kuran Şiblizade Ahmed Bey’e atfedilen Gül Koklayan Fatih Min- Osmanlı Devleti’nde saraya bağlı üretim yapan Nakkaş- yatürünün; Bellini’ nin Fatih tablosundan esinlenerek öz- hanelerde yy. dan başlayarak dört yüzyıla yakın bir gün tarzda yapıldığı da tespit edilmiş olmaktadır (Raby, süre tezhip ve minyatürlü yazma eserler üretilmiştir. 82). Bu yazma eserler, dönemin padişahı ve diğer yönetici- Ruhi Konak da makalesinde; bu minyatürün kökenin- lerinin talebi üzerine Nakkaşbaşı denetiminde Timurlu, de “Osmanlı, Timurlu ve Türkmen saraylarında gelişen Türkmen, Özbek, vb. asıllı doğulu; İtalyan, Venedik, Gür- yerleşik Timurlu saltanat ikonografisinin yer aldığını be- cü, vb. asıllı batılı sanatçılar ile Türk sanatçıların ortak lirtmiştir. Kompozisyondaki diğer bileşenin ise Costan- çalışmasının ürünü olarak, yüzyıllar içerisinde özgün zo da Ferrara’nın madalyon veya eskizlerinin olduğu; II. bir Osmanlı Sanat üslubunu oluşturmuşlardır. İstanbul’ Mehmed’ in yüzünün Gentile Bellini’inin tarihli yağlı un fethinden önce Edirne sarayında bir nakkaşhanenin boya resminden kopya edildiği (Foto: 14) Gentile Bellini’ varlığı bilinmekle birlikte İstanbul’ un Fethinden sonra inin dolaylarına tarihlendirilen diğer bir madalyo- ise Topkapı Sarayı’nın yakınına yapılan nakkaşhanede ve nundaki yüz ifadesi ve elbisedeki kumaş kıvrımları ile bu Arslanhanenin üst katında bu çalışmalar devam etmiştir. portredekilerin benzerliğini” de ayrıca vurgulamıştır (Ko- yy.’ da Fatih’ in Saray Nakkaşhanesinde Nakkaşbaşı nak, ). Konak son olarak; günümüzde Siyah Ka- Özbek asıllı Baba Nakkaş’tır. Dönemin nakkaşbaşı ise pa- lem olarak tanınan Türk sanatçının eserlerinde görülen dişah portreciliği ilk örneklerini resmeden Nakkaş Sinan elbiselerdeki kumaş dökümlerinin bu figürün kıyafetle- Bey ve Şiblizade Ahmed’dir. yy.’ da Fatih dönemi min- rindeki ile benzerliklerine de dikkati çekmektedir (Konak, yatürlerine bire bir etki eden üsluplar; Timurlu Dönemi ). Şiraz Üslubu, Herat Üslubu; Türkmen Devri, Karakoyunlu Figürün pozu ve sayfada yer alış şekli Raby tarafından ve Akkoyunlu Devri Minyatür sanatı başta olmak üzere; G S F S A N A T D E R G İ S İ Faculty of Fine Arts Rönesans Dönemi resim üslubudur. Bu üslupların yanın- örnekleri olarak değerlendirilmektedir. Fatih Sultan Meh- da İtalyan ressam ve heykeltraşlar Costanzo’da Ferrara med’in yılında ölümünden sonra tahta geçen oğlu II. ve Gentile Bellini dönemin sanat anlayışının oluşmasında Bayezid’ in Doğu topraklarını fethederek devleti doğuya direkt söz sahibi olmuşlardır. doğru genişletmesiyle, minyatür sanatında batıdan ziya- Osmanlı Devleti’nde yy. da Fatih Sultan Mehmed’in de doğunun etkilerinin yoğun olarak görüldüğü üretim- İstanbul’ u fethi ile batı ilim ve sanatına olan ilgi ve merakı ler başlamıştır. Bu dönemde Padişah Porteciliği üretimi da giderek artmıştır. Fatih’ in cihan padişahı olma isteği, durma noktasına gelmiştir. Hatta II. Bayezid’ in İslâm’da kendisini Büyük İskender gibi güçlü ve kudretli görmesi, tasvir yasağı gerekçesi ile portre yapımına karşı olduğu, Avrupalı devletlerin Osmanlı İmparatorluğunun gücünü babasının tüm portrelerini sarayın deposuna kaldırttığı, kabul etmesi gibi sebepler ile Avrupa ile ticaret, sanat bazılarını ise sattırdığı, Bellini’nin yapmış olduğu yağlıbo- bilim ve ilim alanlarında bilgi alışverişi de gelişmiştir. Av- ya tablonun da bir tüccar tarafından satın alınarak daha rupa halkı da Osmanlı’yı merak etmiş, Osmanlı eserleri sonraki yıllarda bugün sergilenmekte olduğu Londra Na- Avrupa’ ya; Avrupa eserleri de Osmanlı’ ya ulaşmıştır. tional Gallery’ ye bağışlandığı bilinmektedir. Gerek fethedilen bölgelerden getirilen sanatçılar gerekse ’ de İstanbul’un fethinden sonra Osmanlı Sara- Avrupa’dan davet edilen sanatçılar ile yerli sanatçıların yının kurulmasını takiben sayısız müzehheb el yazma- ortak çalışması sonucunda yüzyıllar içerisinde Osmanlı sı üretilmiştir ve resimli el yazmaları bu uygulamanın minyatür sanatı kendi ekolünü oluşturmuştur. küçük bir bölümünü oluşturmaktadır (Yoltar-Yıldırım, Bu çalışmada Türk Minyatür sanatının ilk örnekleri ). Mevcut görüş, çalışmanın esas olarak Sul- olan ve yy. da Osmanlı Devleti’ nde üretilerek günü- tan II. Mehmed’in himayesinde () olduğudur. II. müze ulaşan minyatürlü el yazma eserlerden Ahmedî’ Bayezid döneminde, ilk defa saray atölyeleri düzenlen- nin İskendernâmesi, Tebrizî’ nin Dilsûznâmesi, Kâtibi’nin miştir. ’dan sonra Ehl-i Hiref Örgütün ve Bayezid’in Külliyat-ı Kâtibi, Kitâbü’l-Cerrahiyyeti’l-İlhaniyye ve Fatih doğrudan himayesinin sonucu, birçoğu Bayezid’in ken- Sultan Mehmed Portreleri Osmanlı erken dönem minya- disine adanmış birçok tezhipli Kur’an üretilmiş olduğu tür sanatı örnekleri olmaları açısından incelenmiştir. Söz bilinmektedir. Bayezid ayrıca diğer sanatçılar, şairler ve konusu eserlerden Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesin- tarihçileri himayesi ile de tanınmaktadır Dönemin mü- de bulunan Külliyat-ı Kâtibi adlı yazmadaki minyatürle- zehheb Kur’an’larına kıyasla, resimli el yazmaları daha rin, Osmanlı Dönemi Edirne Nakkaşhanesi ürünü olan ve mütevazıdır. II Mehmed döneminde yazma eser üretimi halen Oxford Bodlein Library’ de bulunan Tebrizi’ye ait artmıştır ve saray atölyelerinin nitelikleri olumlu yönde Dilsuzname adlı el yazma eserdeki minyatürler ile olduk- değişmiştir. Osmanlı dünyası bağlamında, aynı zamanda ça benzerlik göstermesi dikkat çekmiştir. Bu benzerlik- resimli/minyatürlü el yazması ile ilgili bir ticaretin varlığı ten dolayı Külliyat-ı Kâtibî adlı yazmanın da Edirne’deki da söz konusudur (Yoltar-Yıldırım, ). II. Baye- Nakkaşhanede hazırlanmış olduğu kanısına varılmıştır. zid’in saltanatı sırasında el yazmaları İmparatorluk arma- Kitâbü’l-Cerrahiyyeti’l-İlhaniyye adlı eser ise dönemin- ğanları olarak ayrı bir öneme sahiptir. Bununla ilgili ka- de Şerafettin Sabuncuoğlu adındaki bir tıp doktoru ta- yıtlarda sanatçıların isimleri, belirli günlerde (çoğunlukla rafından cerrahi müdahalelerin nasıl yapılacağını diğer dini bayramlarda) padişahlara sundukları çalışmalar ve meslektaşlarına öğretmek amacıyla Amasya’da yazılıp ödül olarak aldıkları nakit ya da malların miktarı belir- resimlenmiş bir eserdir. Nakkaşhane üretimi olmayan tilmiştir. Sarayın bu sanatsal çalışmaları desteklemesi, bu eser, nakkaş, müzehhib gibi sanatçılar tarafından organize etmesi ve ödüllendirmesi farklı coğrafyalardan resimlenmediği için fazla estetik kaygı taşımadan daha sanatçıların bu ortamı cazip bulması, sarayı uluslararası çok belgesel niteliğinde yapılmış bir resimli yazma olarak sanat merkezi haline getirmiştir. Bu güçlü idarenin çekici nitelendirilebilir. Fatih Sultan Mehmed’in portre minya- hale getirdiği Osmanlı topraklarında oluşan sanat orta- türleri ise döneminde daha çok İtalyan ve Venedikli res- mında, başka coğrafyalardan resimsel ve tematik lezzet- samların eserlerinin etkisinde üretilmiş olan yağlıboya ler getirmiş olan sanatçıların katkılarıyla ortak eserler tablolar, gravür resimler ve bronz madalyonlardan esin- üretilmiştir. İran minyatürlerinin ve sanatçılarının etkisi lenerek yapılmış örnekler olarak kalmıştır. Söz konusu bu kapsamda değerlendirilebilir. Bu ilişki aynı zamanda portreler, İtalyan ve Venedikli ressamlar başta olmak Osmanlı sarayının başka saraylarla ilişkilerini de açıklar. üzere batılı resim anlayışı ile genel İslam minyatürünün Bu durum Osmanlı Sarayının kendine özgü uluslararası en önemli temsilcileri olan Timurlu, Türkmen minyatür karakterini yansıtır ve geleneklerin tam olarak bir birle- sanatı üsluplarının Anadolu coğrafyasında yoğrulması şimidir. ile oluşturulmuş Osmanlı Erken Dönem Minyatür Sanatı İslam resminin tematik ilham kaynağı için en önemli G S F S A N A T D E R G İ S İ Faculty of Fine Arts unsurların başında Pers tezhip minyatür sanatı başya- lerin; Fatih Sultan Mehmet portreleri ise yeni başkentle pıtları gelmektedir. İslam resminin ikonografik kanunları, birlikte yoğunlaşan batı etkisinin ürünleridir. tekrar tekrar çekirdek metinleri kopyalamak ve birbirle- riyle ilişkili görüntü ağları arasında dolaşmak üzerine ku- KAYNAKÇA rulmuştur. Bir yandan, bu modellerin etrafında geliştirilen AND, M. (). Osmanlı Tasvir Sanatları I: Minyatür, sahneler, şekiller, ayarlar ve semboller sanatçılara hazır Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, s. görüntü repertuarını sağlamakta; öte yandan sanatçıları ASLANAPA, O. (). “Fatih Devrinde Resim ve Min- yeni ikonografik ve üslupsal yorumlar yapma konusunda yatür”, İstanbul Armağanı: Fetih ve Fatih 1, İstanbul Bü- kısıtlamaktadır. Resimlerin farklı metinler arasında do- yükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınla- laşması ve görsel işaretçiler olarak kullanılması olasılığı rı, İstanbul, s. büyük ölçüde sanatçının becerilerine ve onun ikonog- AVCI, İ. (). Türk Edebiyatında İskendernâmeler ve rafik yorumuna dayanmaktadır. Müslüman ressamların, Ahmed-Rıdvân’ın İskendernâme’si Doktora Tezi, Balıke- kendi arketiplerini formüle etmek ve bilinenleri görsel sir, s olarak değiştirmek için iyi bilinen görüntüleri kullanması AYÇİÇEĞİ, B. (). Ahmedî (/) ile Behiştî kaçınılmazdır (Bağcı, 21). (/?)’nin İskender-nâme’lerinin Şekil ve Muhteva yy. Osmanlı minyatüründe temel özellikler Orta As- Bakımından Karşılaştırılması Divan Edebiyatı Araştırma- ya’da hâkim olan Pers ve Türkmen minyatüründe de gö- ları Dergisi 10, İstanbul, rülen resim uzayının simetrik bölümlenmesi, çift simet- AYVAZOĞLU, B. (Haziran ). “Fâtih, Bellini ve Rö- rik kompozisyon, Türkmen tarzı yüzler olarak sayılabilir nesans” URI: funduszeue.info Ulusla- (Katz, 34). Dolayısıyla bu durum yy. min- rarası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu-I: 29 Mayıs-1 , yatür sanatı açısından daha büyük bir birliktelik olasılığı (Son Erişim 25/07/). olduğunu öne sürmektedir. Erken dönem Osmanlı min- BAĞCI, S. (). “Osmanlı Dünyasında Efsanevi Yö- yatürleri üzerinde Akkoyunlu sanatçılarının eserlerindeki netici İmgesi Olarak Büyük iskender ve Osmanlı İsken- gibi üslup benzerliklerinin olduğu da bilinmektedir (Yol- dernamesi”. In Humana Bozkurt Güvenç’e Armağan, Kül- tar-Yıldırım, ). tür Bakanlığı, Ankara, Bu makalede incelenen minyatürler yüzyılda Os- BAĞCI, S. (). Old Images for New Texts and Con- manlı devletinin küresel büyük bir güce doğru gelişmesi texts: Wandering Images in Islamic Book Painting, Muqar- açısından da okunabilir. İmparatorluğun kimliğindeki bu nas, Vol. 21, Essays in Honor of J. M. Rogers (), s. değişiklik, klasik eserlerin çevirisinden, imparatorluğun meselelerine uyarlanmış yeni versiyonların sağlanmasına BAĞCI, S., ÇAĞMAN, F., RENDA G., TANINDI Z. (). ve son olarak da özgün bir emperyal edebiyatın gelişimi- Osmanlı Resim Sanatı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayın- ne taşınan politik literatüre yansımaktadır (Darling, ları, İstanbul, 21, , , 58). Osmanlı Devleti’nde yy. da olgunlaşan siyasi iliş- BEZMEN, P. C. (). Türk Tasvir Sanatında Osman- kiler kültürü etkilemiştir. Anadolu kültürü, Moğolların lı’dan Günümüze Portre ve Kimlik Sorunsalı. Yüksek Li- politik olarak güçlü ve kültürel açıdan zengin mirasçıları sans Tezi, Işık Üniversitesi, s. olan Timurluların etkisinde kalmıştır. Bu kültürel liderlik file:///C:/Users/PC2/Downloads/Pamir%20 Osmanlılar tarafından güçlü bir şekilde hissedilmiştir. Fa- Caz%C4%B1m%20Bezmen%20(2).pdf (Son Eri- tih Sultan Mehmed’in Konstantinopolis’i fethetmesiyle şim/08/) birlikte, siyasal edebiyatın himayesi Türk yazarlardan ve CANDA M.Ş. (). Türkiye Ekopatoloji Dergisi: 11 (3) İslam klasiklerinden çağdaş Yunanlılara ve Perslere ka- s. dar genişlemiştir. Ayrıca Bayezid’in tahta geçmesiyle o CANTAY G. (). Türkler Cilt 12 Osmanlı Yeni Türki- döneme kadar Osmanlı Devleti tarafından İtalyan ve Yu- ye Yayınları, Ankara, s. file:///C:/Users/PC2/Down- nan kültürel üretimlerine verilmiş olan maddi destekler loads/Turkler_-_Cilt_funduszeue.info (Son Erişim ) geri çekilmiş; İran ve Orta Asya’nın peşinden gidilerek ÇAĞMAN F. (). “Sultan II. Mehmed Dönemine Ait Safevilerin yükselişiyle başlatılan keskin ve zorlu bir kül- Bir Minyatürlü Yazma: Külliyat-Kâtibi”. Sanat Tarihi Yıllı- türel düzenleme için zemin hazırlanmıştır (Darling, ğı (6), s. 68). Sonuç olarak bu çalışmada incelenen Dilsuzname, İs- ÇOBANOĞLU A V, (). TDV İslâm Ansiklopedisi C. kendername, Külliyat Kâtibi ve Kitâbü’l-Cerrahiyyeti’l-İl- 33 s. İstanbul (funduszeue.info haniyye adlı eserler Osmanlı Devleti’nde doğuya doğru tr/osmanlilar) (Son erişim Tarihi: 25/07/). genişleyen sınırlar ile harmanlanan siyasi ve sosyal etki- DARLİNG, L.T. (). ‘Political Literature and the G S F S A N A T D E R G İ S İ Faculty of Fine Arts Development of an Ottoman Imperial Culture in the Fif- OSMANLI (). “Fatih Sultan Mehmed”, Osman- teenth Century’, Journal of the Ottoman and Turkish lı Ansiklopedisi, Cilt 12, Yeni Türkiye Yayınları, Anka- Studies Association, Vol. 1, No. (), s. ra, s. (funduszeue.info DERMAN, F. Ç. (). “Osmanlı İstanbul’unda Bezeme n45?q=osmanl%C4%B1)(Son Erişim/07/) Sanatı”, I. Uluslararası Osmanlı İstanbul’u Bildirileri, 29 ÖKMEN, F. (). Osmanlı Dönemi Minyatürlerinde Mayıs Üniversitesi Yayınları, İstanbul, s. Cülus Törenleri Lisans Tezi Erzurum, s EKE B, B, (). “Minji’nin Minatürleri Ahmadı Iskan- RABY, J. (). “Öncü Girişimler (): Oyun dar-N฀ma: Venedik Geleneğine Göre Bir Değerlendir- Başlıyor” Padişahın Portresi – Tevasiri Âli Osman, Türki- me”, Uluslararası ve Üç Aylık Kültürel Çalışmalar Dergisi, ye İş Bankası Yayınları, İstanbul, s. 70, 82, Cilt, s. RENDA, G. (). Osmanlı Minyatür Sanatı, Promete GÜRTUNA, S. (). Sanat Eğitimi Yönünden “Fa- Yayıncılık, İstanbul s tih’in Çocukluk Defteri Üzerine Düşünceler” Hasan Ali TANINDI, Z. (). Türk Minyatür Sanatı, Türkiye İş Yücel Eğilim Fakültesi Dergisi Sayı I, s. Bankası Kültür Yayınları, Ankara, s. IREPOĞLU, G. (). “Gelenek ile Yenilik Arasında: TEKİN, B. B. (). Venedik Ahmedi İskender-Namesi lcmal-i Tevarih-iÂl-i Osman Portreleri”, P Dergisi, Sayı 15, Mi’raç Minyatürleri: Timurlu Geleneğine Göre Bir Değer- s. lendirme Millî Folklor, Yıl 26, Sayı İNALCIK, H. (). “II Mehmed”, Türkiye Diyanet ÜNVER, S. (). Süheyl Ünver, “İstanbul’un Fethin- Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 28, s. https://islaman- den Sonra İlim ve Sanat”, Fethin , Yıldönümü Konfe- funduszeue.info (Son Erişim/07/). ranslarından Ayrı Baskı, İstanbul, s. KARAKAŞ, H. S. ve RUKANCI, F. (). “Osmanlı Dö- YAMAN, A. (). Seçilmiş Örnekler Bağlamında Fa- nemi El Yazmaları Minyatür Sanatı (XV. XIX. Yüzyıllar).” tih Dönemi Minyatürlerinin Teknik Çözümlemesi, Yayım- Melcom Uluslararası Konferansı. Oxford Üniversitesi, lanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, VI. Orta Doğu Merkezi, Oxford, İngiltere, s YOLTAR-YILDIRIM, A. (). A Khusraw Va KATZ, L. (). ‘A Persian Manuscript of the Shiriwn: Turning the Pages of an Ottoman Illustrated Ma- Fifteenth Century’, The Brooklyn Museum Annual, Vol. 5 nuscript, Muqarnas, Vol. 22 (), s. (), s. YOLTAR-YILDIRIM, A. (). Following the Path of a KAYADİBİ, F. (). “Fatih Sultan Mehmet Dönemin- Nakkash from the Akkoyunlu to the Ottoman Court, Arti- de Eğitim ve Bilim” İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi S: 8, s. 5. bus Asiae, Vol. 67, No. 1, Pearls from Water. Rubies from funduszeue.info Stone. Studies inIslamic Art in Honor of Priscilla Soucek. (Son Erişim/07/) Part II (), s. KILIÇ, A. (). “Fatih Devri Türk Edebiyatına Genel Bir Bakış”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İnternet Kaynakçası Dergisi 1 / 14 Haziran, s. funduszeue.info?pnum=&pt=Bi- KONAK, R. (). “Osmanlı Minyatür Sanatı’nda Pa- marhane-(Dar%C3%BC%C5%9F%C5%9Fifa)-/-Sa- dişah Portreciliğinin İlk Örnekleri ve Geleneğe Katkıları.” buncuo%C4%9Flu-T%C4%B1p-ve-Cerrahi-M%C3%BC- Turkish Studies-International Periodical for the Langua- zesi (Son Erişim/07/) ges, Literature and History of Turkish or Turkic s. 7, funduszeue.info funduszeue.info(Son Erişim/07/) MAHİR B. (). Osmanlı Minyatür Sanatı, İstanbul, funduszeue.info s. dalyonlari-portreleri/(Son Erişim/07/) MAHİR, B. (). Mahir, Osmanlı Minyatür Sanatı, funduszeue.info Kabalcı Yayınevi, İstanbul s tin_Canda2/publication/_Serafeddin_Sa- NECİPOĞLU G. (). “Söz ve İmge: Osmanlı Sultan- buncuoglu_and_importance_of_Cerrahiyeti%27l_Ha- larının Portre Dizilerine Karşılaştırmalı Bir Bakış”, Padi- niye_Tr_J_of_Ecopathol__in_Turkish/ şahın Portresi–Tevasir-i Al-i Osman, s, Türkiye İş links/daf4beb/Serafeddin-Sa- Bankası Yayınları, İstanbul, s buncuoglu-and-importance-of-Cerrahiyetil-Hani- NECİPOĞLU G. (). Visual Cosmopolitanism and funduszeue.info (Son Creative Translation: Artistic Conversations with Rena- erişim/07/) issance Italy in Mehmed II’s Constantinople’, Muqarnas, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (). Vol. 29 (), s. C, s (Son Erişim: 13/08/). funduszeue.info (Son Eri- şim/07/) G S F S A N A T D E R G İ S İ