Matrix Felsefesi Pdf

iin insanlara ihtiyacnz var. Mimar: Kabul etmeye hazr olduumuz varolu seviyeleri var. Ama u anki konu, senin bu dnyadaki tm insanlarn lmnn sorumluluunu kabul etmeye hazr olup olmadn. Tepkilerini okumak ok ilgin. Be selefin, seilmi kiinin grevini kolaylatran, trnzn geri kalanna derin bir sevgi duymalarn salayacak belirsiz bir dorulama, benzer bir hkm zerine temellenmilerdi. Onlar bu deneyimi ok genel bir ekilde yaarken, senin deneyimin ok daha zel. Karlkl ak. Neo: Trinity. Mimar: Konu sizden almken, Seni kurtarmak iin kendi hayat pahasna matrix'e girdi. Neo: Hayr. Mimar: Ve bu da bizi nihayet, temel gerein vurguland ve anomalinin hem balang, hem de son olarak ortaya kt, gerek anna getiriyor. ki kap var. Sandaki kap kaynaa ve Zion'un kurtuluuna alyor. Solundaki kap matrix'e, sevgiline ve trnn sonuna alyor. Senin de laykyla belirttiin gibi sorun seim. Ama ne yapacan zaten biliyoruz, deil mi? Daha imdiden zincirleme reaksiyonu grebiliyorum. Kimyasal haberciler, zel olarak akl ve mant bastrmak iin tasarlanm bir duygunun balangcnn iaretlerini veriyorlar. Basit ve ak bir gerei grmeni engelleyen bir duygu. O lecek ve bunu nlemek iin yapabilecein hibir ey yok Umut. nsann en temel yanlsamas. Ayn anda, hem gcnzn, hem de zayflnzn kayna. Neo: Senin yerinde olsam, bir daha karlamamay dilerdim. Mimar: Karlamayacaz.

"Matrix Reloaded": Hakikatin lne ikinci yolculuk

The Matrix Reloaded? Artk ezberlediimiz ilk film, bilimkurgu aleminde ska karlatmz makinelerin egemenliine gemi dnya temasn iliyordu; ancak makinelerin temsil ettii yapay zek, daha nce karlalmadk bir gelimilie sahipti. nsanlarn, onlara enerji salayan gnee engel olmak iin gkyzn kapatma giriimine karlk, gne enerjisinin yerine bizzat insan vcudundan elde ettikleri bioenerjiyi koymular; bunun iin de insanlar uyutarak beyinlerini bir tr bilgisayar programna balamlardr. Bylece insanlar, okyanus iinde olduunun farknda olmayan balk misali, sanal bir dnya iinde yaamaktadr. Yalnzca Morpheus'un nderliindeki bir grup direnii, bu Matrix dnyasnn dna kmtr ve makinelerin hkmranlna son verecek seilmi kiiyi aramaktadrlar. Hatrlayacanz gibi, direniiler seilmi kii Neo' yu, Matrix dnyasnda yaayan bilgisayar hacker' Thomas Anderson'un karakterinde bulmulard ve film Neo'nun gerekten seilmi kii olup olmadn kavrama srecini perdeye tayordu. lk filmin kald yerden devam eden Matrix Reloaded da, glerinin farkna varan Neo sayesinde, insanlarn direnii daha gl bir hal almtr. Ancak, makineler her zaman olduu gibi- insanlara gre korkun bir gelime gstermi ve ilk filmde bahsi geen, insan direniinin son kalesi olan, yerkrenin ekirdeine yakn bir yerde konumlanm Zion kentinin yerini kefetmilerdir. imdi, ilk filmde Morpheus ve ekibinin gemisi Nebuchadnezzar'a saldran sentinelleri (ahtapota benzeyen dev robotlar) Zion'a gnderip insan direniinin sngsn drme planlar yapmaktadrlar. nsanlarn tek umudu, makinelerin korunakl dnyasna alabilme yeteneine sahip Anahtarc (Keymaker) lakapl kiiyi bulmaktadr. Bunun iinse tabii ki Neo'ya gvenmektedirler. Ancak Anahtarc, ok iyi bak kullanan ve ortadan kaybolma yeteneine sahip olan filmin yeni kt karakterleri kizler tarafndan ok iyi bir ekilde korunduundan, ona ulamak pek de kolay deildir. Ayn zamanda, kendini kopyalama yeteneine kavumu olan Ajan Smith onlardan almaya alt eyi geri almak zere Neo'nun peine dmtr. Devam filmi de, tpk ylnda izlediimiz Matrix gibi ok etkileyici sahnelere sahip. Ancak filmin en ne kan sahnesinin, otobanda geen takip sahnesi olduunu syleyebiliriz. Anahtarc'nn izini bulan Morpheus ve Trinity, onu kararak Matrix'ten sa salim kabilecekleri bir telefon hatt aramaya balarlar. Ancak, en yakn hata ulamak iin, yaknlarndaki bir otoban kullanmalar gerekmektedir. Ajanlar, Matrix'teki her insann vcudunu kullanabildikleri iin, kalabalk otoban onlar asndan ok tehlikelidir; ancak baka areleri de yoktur. Bylece, bin dolara mal olan ve ekimleri yedi hafta sren otoban sahnesi balar. Bu sahnede Ajanlarla Morpheus ve Trinity arasnda biri bir Cadillac'n arka koltuunda, dieri de bir trn zerinde olmak zere iki adet ok etkileyici kung fu sahnesi de mevcut. Wachowski Kardeler, bu sahneyi hayal ettikleri gibi ekebilmek iin uygun bir otoban bulamaynca areyi California'daki eski bir askeri sse yeni bir otoban ina etmekte bulmular; bu da film ierisinde bu blme zel nem yklediklerini gsteren bir ayrnt. Matrix Reloaded' da Matrix gibi, teknik adan yeni uygulamalarn denendii bir film. lk filmdeki almalaryla Oscar kazanan grsel efekt uzman John Gaeta, Manix adl irketindeki zel ekiple Wachowskiler' in istei zerine sanal sinematografi denen bir teknik gelitirmiler. Perdede gerek olanla sanal (ya da yapnt) olan arasndaki fark ortadan kaldran bu teknik sayesinde, filmde kullanlan efektli sahneyi, efekt kullanlmayan sahnelerden ayrt etmek o kadar da kolay olmayacak. Benzer ekilde, kendini kopyalama yeteneine sahip Ajan Smith'in Neo'yla dvt sahnelerde de izleyiciler, hangi Ajan Smith'in gerek, hangilerinin kopya olduunun ayrmna varamayacaklar. Bu nasl m mmkn oluyor? ncelikle yksek znrle sahip be-alt kamerayla, kopyas karlacak oyuncu ya da nesnenin farkl alardan grnts kaydediliyor ve bilgisayara ykleniyor. Bilgisayar da, oyuncunun grlebilecek her bir noktasn hesaplayarak bir model karyor ve bu modelin hareketlerini ekilecek sahnenin gereklerine gre ekillendiriyor. Bylece, izleyici bu sahnelerin gerek oyuncu ya da objeyle ekilmediini fark edemiyor. Filmin barol oyuncusu Keanu Reeves, bu teknik iin unlar sylyor: Aslnda perdedeki grntnn sizin varlnza dorudan bal olmamas rahatlatc bir his. Ancak, ynetmenlerin kullanacaklar malzemeyi elde ettikten sonra oyuncuyu tamamen olayn dnda brakabilmeleri, onlara ok daha fazla g ve otorite salyor ve oyuncularn filme olan etkilerini belirsizletiriyor. Bildiiniz gibi, Matrix Reloaded'la, serinin nc filmi Matrix Revolutions'n ekimleri ayn anda gerekletirdi.

Matrix: "nanl olun!" sa Mesih, Roma mparatorluunun klelerini zgrletirdi. Neo Mesih, yaratt yapay zekal makinelerin klesi olan insanolunu! Elektronik beyin, onu yaratmakla vnen insan, YAAM enerjisini samak iin tarlada ekin haline getirmitir. Uzak bir gelecekte, insan zihinlerini sanal gereklik iinde ylnda oyalamaktadr. Bylece insanlar, bir matris sayesinde, birer msr koan olduklarnn farkna varmadan, zihinlerinin iinde yaayp gitmektedir. Hem de pek sevdikleri yirminci yzylda. Matrix yazp yneten Wachowski Biraderler, ada uygarlk dediimiz dzeni bu noktada eletirmeye balyor. Fazlasyla maddiyat, fazlasyla teknolojiye dknz. Oysa insan makineden ayran, bir ruhu olmasdr. Bu noktadan hareket edip zamanmzdan yaklak iki yzyl sonra, Yunan mitolojisi ve semavi dinlerin devam bir kurtulu destan yaratyorlar. nsanolunu habersiz olduklar makinelerin boyunduruundan kurtaracak bir Mesih gnderilmitir: Sanal dzenin korsan, bir hacker, Neo, yani yeni. Matris iinde aslnda yaamayan, uyuyan insanlar kurtarmak iin seilmi kiiyi bulup uyandracak olan Dler Tanrs Morpheustan baka kim olabilir?

Matrisin belals, terrist/hacker Morpheus, militanlarndan Trinity (Kutsal l) ile birlikte Neoyu yapay zekayla mcadeleye hazrlar. Morpheus, vaftizci Yahyann saya yol gstermesi gibi Neoya uzakdou sporlarn retir. Zihin gcyle Matrisin koruyucusu ajanlar kadar hzl ve becerikli olabilir nk sanal ortamda bedeni (?) len birinin zihin lm de gereklemektedir. Wachowski Biraderler insanolunu uyaryor: nanl olun. Topraktan geldiinizi, topraa gideceinizi unutmayn. Siz etten ve kandan olumaktasnz. Sinirlerinizin ucu beyinlerinize ulayor. Bu yzden inanlmaz bir hareketlilik yeteneine sahip karakterlerinin de makine karsnda ac ekme, yaralanma, kan kaybetme gibi zaaflarn vurguluyorlar. Zaten, insanlarn Matrisin varln farkedebilmek iin zihinlerinde doum ann yeniden yaamalarn, bir anlamda vaftiz edilmeleri gerekiyor. "Matrix Revolutions" Efsanede son perde Matrix artk bir funduszeue.info Revolutionsn bu efsaneye eklenen son halka m olacan, yoksa onu yeni ufuklara m tayacan zamanla greceiz. Ancak Wachowskilerin yaamlarnda yeni bir sayfa atklar ve Yzklerin Efendisi lemesini ynetmeni Peter Jacksonla birlikte, yeni projeleri en ok merak edilen ynetmenler arasnda olduklar kesin. Matrix ve Matrix Reloadedn elde ettikleri gie baars ve sinema tarihinde zerine en fazla tartma yaratlm, en ok dnce retilmi, akademiden balayp ylda bir-iki kez sinemaya giden/gidebilen kiilere kadar herkesin dikkat alanna girmeyi baarm filmler olduklar dnldnde, karmzda sinemann snrlarn oktan am bir olgunun olduunu kabul etmek gerek. Bu durumda, getiimiz Mays aynda vizyona giren Matrix Reloadedla birlikte tek bir film gibi ekilen Matrix Revolutionsn imdiye kadar tank olmadmz bir merak ve heyecanla beklenmi olmas ok normal. Bu merak beslemek adna, filmle ilgili bilgilerin kamudan sr gibi saklandn biliyorsunuz. Biz de film izleme keyfini azaltmamak iin, detaylara fazla girmeden, Matrix Revolutionsa ksa bir bak atmak istiyoruz: Wachowskilerin srekli olarak Matrixin btnleme umudu zerine kurulmu bir seri olduunu sylemelerini ve seriyi olanlar hakkndaki snrl bilgimizle olabilecekler hakkndaki snrsz inancmzn sentezinden oluan bir btnlk olarak tanmlamalarn dnrsek ve tm bunlar filmin fragmanyla birletirirsek, Matrix Revolutionsta insanlar kadar makinelerin ve yapay zeknn da nemli olacan tahmin edebiliriz. Keanu Reeves de seriyle ilgili bu tahminle rtecek eyler sylyor: lk filmde insanlarla makineler kar karya geliyordu. Reloaded ve Revolutionstaysa yok edilme tehdidiyle kar karya kalnca, matrixin iinde saklanmaya alan makineler tarafndan retilmi bilgisayar programlarnn bak asn gryoruz. Ayn anda insanlar da tpk bu programlar gibi Ziona saldran makineler tarafndan yok edilme tehdidiyle kar karya.

En sonunda makineler de benzer bir tehditle karlanca insanlar, makineler ve bilgisayar programlar hayatta kalabilmek iin ibirlii yapmann bir yolunu aramak zorunda kalyorlar. Bu szlerden, rahatlkla, Revolutionsta insan kimlii kadar, makine ve bilgisayar program kimliklerinin de nemli olacan, ilk filmde kurulup ikinci filmde yerle bir edilen gereklik/matrix ztlamasndan ok bu farkl kimliklerin ayakta kalabilmek iin mcadelesinin ne kacan kestirmek hi de zor deil. lk filmde yeni yeni tan olduumuz dnyann, grkemli zel efektlerin ve de karizmatik karakterlerin desteiyle hakim olan duygu hayranlkken, bu filmde kurulan dnyaya dair inanlarmz ykan ikinci filmde hissettiimiz daha ok boluktu. imdiye kadar bize sunulan matrix evreninde yer alan dier aktrlerin de (makineler ve bilgisayar programlar) dahil olaca byk bir savaa tank olacamz Revolutionsta bu duygu daha ok kaos olacak gibi gzkyor.

Hatrlayacanz gibi, ikinci filmde, Neo gerek gcnn snrlarna dair aydnlanmaya balam ve Mimarla konumasndan sonra, matrix d olarak bildiimiz dnyada sentinellere hkmederek kafalar kartrmt. Filmin finalinde Neoyu, vcudu Ajan Smith tarafndan ele geirilmi olan Banele yan yana uursuz biimde yatarken brakmtk (Aslnda bu finali, son filmin iki yldzlarnn Neo ve Ajan Smith olacan haber veren bir sahne olarak okumak mmkn.) Revolutionsta Neo, matrixte elde ettii gleri ve seilmi kii zelliklerini gerek dnyada da kullanabilmesinin ardndaki gerei reniyor. nsanlarn son umudu olan Zion ehrini kuatm olan makinelere kar Zee ve Kid gibi yetenekli sivillerin de desteini alan Zion ordusu kar koymaya alyor. Bu iki ordu arasndaki savan sinema tarihinin en zgn ve en gsterili sava sahnesi olaca iddialarnn havada uutuunu da hatrlatmadan gemeyelim. Banein vcudunda Ziona szan ve giderek glenen Ajan Smith artk iyice kontrolden kyor ve direniilerle birlikte makinelerin hkmranln da tehdit etmeye balyor. Bu esnada Neo ve Trinity, imdiye kadar hi kimsenin cesaret edemedii bir eye kalkrlar ve Niobenin gemisini alarak le dnm yeryzne kp makinelerin bakentine doru yola koyuluyorlar. Dev bir metropol andran kente vardklarnda Neo, tm bu dzenin ardndaki gle kar karya gelecek ve ona hzla kanlmaz gibi gzken sona yaklaan dnyay kurtarmak iin bir uzlama teklif edecektir. Bu kurtuluun gereklemesi iin, son bir kez de olsa, Neonun Ajan Smithin karsna kmas gerekecektir. Son filmde ilk iki filmde karmza kan kadronun byk lde korunduunu syleyebiliriz. Sadece, Kahini canlandran Gloria Fostern ani lm nedeniyle bu karakterde farkl bir isim, Mary Alice kacak karmza. Ho, Wachowski Kardeler, ilk filmden itibaren, lemenin dier filmlerinde Kahinin grntsn deitirmeyi dnmler, bundan son anda vazgemilerdi. Bu beklenmedik gelimeden sonra, ilk fikirlerine geri dnmek zorunda kaldlar. kinci filmde, Kahinin de aslnda bir bilgisayar program olabileceini rendiimizi dnrsek, byle bir grnm deiikliinin hi de yadrgatc olmayacan kestirebiliriz. lk iki filmdeki grsel efekt zenginliinin bu filmde de korunduunu sylememize sanrz gerek yok. Her ne kadar Revolutionsn byk blm, l andran gerek dnyada gese de, 40 milyon dolara mal olan makinelerle insanlarn byk savann gerekletii sahnede ve Neonun Ajan Smithle yamur altndaki son dvn izleyeceimiz sekansta grsel efekt departmannn yneticisi John Gaeta ve ekibi yine yeteneklerini konuturmu. lk iki filmde rastlamadmz kadar ok karakter ve yaratkla karlaacamz Revolutions iin Gaeta unlar sylyor: Reloadedta Neonun umas ya da Smithle dvmesi gibi doast sahneler iin gerekst sanal sinematografinin olanaklarn gelitirmek iin almtk. Revolutionstaysa, insanlarla makinelerin kar karya geldii byk destans sahnelerle, makinelerin bakenti gibi gerek dnyaya ktmzda karmza kacak usuz bucaksz alanlarn tasarmyla uratk daha ok. Her iki filmin de Alien ve Blade Runner gibi filmlerden bu yana bilimkurgu sinemasnn gelimesine en ok katk yapan filmlerden olmasn umuyorum diyor. imdiye kadar, zellikle ikinci filmden yola karak Revolutionsn finalinde olacaklarla ilgili saysz senaryo retildi. Filmin vizyona girdiini dnrseniz bunlara detayl olarak deinmenin pek de anlam yok. Ancak, Revolutions iin, ikinci filmde aklmzda beliren sorulara ak ekilde yant getiren bir final dnen senaryolar kadar, her eyin daha da karacan, gereklik alanyla matrix alan arasndaki snrlarn iyice buharlaacan iddia eden senaryolar da mevcut. Byk finalle ilgili siz ne dneceksiniz bilmiyoruz; ancak deneyimli yapmc Joel Silver, serinin dnsel adan en zengin blm olduunu iddia ettii filmin sonu iin olduka heyecanlandrc ve umut vaat edici eyler sylyor: Neonun yolculuunu duygusal,

elenceli ve zekice bir finalle zme kavuturan film, btn bu olup bitenlerin ne anlama geldii hakknda gerek bir fikir veriyor.

"Matrix Reloaded"n karizmatik karakterleri NEO (Keanu Reeves) Neo ya da adn oluturan harflerin yerlerini deitirdiimizde bir ekilde The One; yani seilmi, yani kurtarc-mesih sa. Bir zamanlar yaad dnyann Matrix adnda bir bilgisayar simlasyonu olduunu anlayana dek uyuyordu. Matrix sisteminin iindeki yanlsamalar dnyasnda sradan bir yaam olan Thomas Anderson adnda bir bilgisayar hacker'yd. Harikalar Diyar'na doru yola kan Alice misali, tavan' izlediinde yalnzca kendi yaamn deil, insanln kaderini deitirecek bir yolculua ktnn farknda bile deildi; ama artk her eyin farknda. lk balarda, kendisine yklenen sorumluluun bykl karsnda kafas karsa da, O insanl kurtarabileceine inand ve savamaya balad. lk film The Matrix, Neo'nun uyannn yksyd, The Matrix Reloaded ise silkiniinin ve yapmak zorunda kald seimlerin yks olacak. Seilmi kii olmann, tarihin her dneminde olduu gibi, yalnzca kendine inananlara kar deil, inanmayanlara kar da bir sorumluluk gerektirdiinin bilincine varacak olan Neo yine de insanl, yapay Matrix sistemi iine mahkm eden ve enerjisini smrerek kendi yaamlarn baki klmaya alan makinelerin hkmranlndan kurtarmak iin savamay srdryor. Morpheus (Laurence Fishburne) Krmz hap m, mavi hap m? Bu ilahi soruyu Neo'ya sorarak gerei yeniden sorgulatan adam. Adnn anlam ise dler tanrs. Ksaca Neo'yu Matrix sisteminden kurtaran gizemli, asi lider. Neo'nun insanl kurtaracana inanan kii. nsanln makineleri yenerek dnyay yeniden sahiplenmesine nderlik edecek olan Neo'yu kefederek zgrlk savan balatyor, hem de can pahasna. Matrix Reloaded'da Morpheus karakteri karmza karizmasna karizma katm bir ekilde kyor. zellikle, zenle hazrlanm kyafetleri, bu etkiyi arttrmakta byk bir role sahip. Ancak bu filmde, ebedi yalnz, ermi kii imajndan syrlp, daha gl ama ayn zamanda biraz daha dnyevi bir kimlie sahip olacan syleyebiliriz. nk Matrix Relaoded bizi insan direniinin son kalesi olan kurtarlm Zion ehrine gtryor ve buradaki direniin banda yer alan, Neo'nun eski sevgilisi Niobe'yle tanmamz salyor.

Trinity (Carrie-Anne Moss) Ekibin kadn figr Trinity, Morpheus ile birlikte Matrix'e kar savarken Neo'nun da onlara katlmasna yardmc oluyor. lk filmde, aksiyon severlerce fazla dramatik bulunan masals pcyle Neo'yu yeniden diriltmi, bylece ikili arasnda film boyu sren yaknln, gerek bir ak olduu yolundaki kanlar arttrmt. Her ne kadar Khin'in ona ne syledii tam olarak devam filmlerinde ortaya kacaksa da bu konuda epey bir fikir yrtldn belirtmeden gemeyelim. Bu filmde Morpheus'la birlikte Anahtarc (Keymaker) denen gizemli ahsiyetin peine den Trinity'yi sinema tarihinin en iyi takip sahnesi olma iddiasnda yine dv konusundaki hnerlerini sergilerken izleyeceiz. Ajan Smith (Hugo Weaving) En hayran olunan kt adam. Ama bu ikinci macerada adamlar olarak geri dnyor. O bir ajan. nsanl kleletiren Matrix'in en nemli ajan. Grevi ise Neo'nun ve onun birlikte savat asilerin ykseliini nlemek ve insanln trmanan zgrlk savan engellemek. Bu blmde kendini klonlama yetenei de kazanan Ajan Smith, ilk filmdekinden ok daha gl bir ekilde karmza kyor. Niobe (Jada Pinkett Smith) Matrix'in ikinci macerasnda karmza kacak yeni karakterlerden biri olan Niobe Morpheus'un eski sevgilisi. Son insan ehri olan, Matrix?e kar direnii rgtleyen Zion'un halk ile birlikte yok olmama mcadelesi veriyor ve yokedici, acmasz robotlar srsne kar savayor. Niobe ayn zamanda Neo iin kilit bir isim; nk ona yeniden Matrix'e girme giriiminde yardmc oluyor. Ksaca yeni, ama hem Morpheus?un gemiiyle ba kurmamz salamas asndan hem de ykdeki yeri asndan nemli bir karakter. kizler (The Twins) (Adrian Rayment ve Neil Rayment) Yeni macerann dier yeni ve karizmatik kt karakterleri kizler. Grevleri Anahtarc (Keymaker) denen, Matrix ierisindeki her gizli blmeyi ama yeteneine sahip gizemli karakterin isyanclarn eline gemesine engel olmak, Neo'yu

engellemek ve onun Matrix'in iinde savamasna olanak tanmamak. Tabii ki bu srada Neo?nun yolunu amaya alan ve Anahtarc'nn peline den Morpheus ve Trinity'yi yok etmek de grevleri arasnda. Bu karizmatik karakterler, istedikleri eyleri yaratarak Matrix'i somut bir biimde etkileme, ok iyi bak kullanabilme ve hayalet gibi ortadan kaybolabilme yetilerine sahipler. Persephone (Monica Bellucci) Persephone, Yunan mitolojisinde, Persephone Zeus ve Demeter'in kzyd. Hades tarafndan yeralt dnyasndaki ei olmak zere karlmt. Matrix Reloaded'da son dnemde, zellikle Dn Yok (Irreversible) filmiyle hem lkemizde hem de dnya genelinde gndeme oturan gzeller gzeli Monica Belucci tarafndan canlandrlan Persephone, Neo'yu batan karmaya alan esrarengiz bir kadn olarak karmza kyor. Bu yeni karakter bir yandan Matrix Reloaded'a farkl bir gizemli bir boyut kazandrrken, bir yandan da Wachoswki Kardeler'in ilk filmdeki isimlere anlam ykleme alkanlnn sreceini gsteriyor.

Kahin ("Matrix Revolutions" filminden) Balangc olan her eyin bir sonu vardr. Sonun yaklatn, karanln yayldn ve lm gryorum ve onun yolundaki tek engel sensin Neo. Eer bu gece onu durduramazsan, korkarm hibirimiz yarn gremeyeceiz. Orijinal dilinde: Everything that has a beginning has an end. I see the end coming, I see the darkness spreading. I see death and you are all that stands in his way. If you cannot stop him tonight, then I fear tomorrow will never come. [Matrix Revolutionsta, Kahin (Orcale) Neoya, varoluuyla ilgili son ipularn veriyor ve st kapal da olsa filmin climaxinde Neoyla Ajan Smithin son dvne ahit olacamz bizlere fsldyor] Bir Referans Bombardman Olarak "Matrix" ylnda "The Matrix"i izlediimiz dnemde genele hakim olan hava yleydi: "Bu filmi ok sevdim, niye sevdiimden emin deilim. Bir yandan yeni bir ey izlediimi dnrken, bir yandan da srekli bir deja vu yaadm hissettim" Aslnda, insan ilk anda rahatsz da etse "Matrix"i izlerken bu ruh halinden kurtulmak sanld kadar kolay deil, zaten gerekli de deil. zel bir filmle kar karya olduumuzu aklmzda tutup, bu filme doru yaklamn bu olduuna kendimizi inandrmamz gerekiyor. "Matrix"in, deneyimli izleyicilerin bile kafasn kartran bu yapsnda, gerek bilimkurgu trnden gerekse tr iine yer almayan filmlerden pek ok eyi ayn potada eritiyor ve ortaya farkl -ya da yle gzken- bir rn karyor oluunun rol byk. "Matrix"in sinema

tarihiyle ilikisine dair her eyden nce belirtmemiz gereken nokta, filmin yakn tarihle olan ilikisi, yani 90'l yllarda, sinemann yeniden ekilleniinin geldii son noktaya iaret ediyor oluu. Filmin bal bana bir referans kolaj eklinde dnlmesi, bizzat bu yllarda ekilmi filmlerin baat zellii. Wachowski Kardeler, bu eilimi yle bir noktaya ekiyor ki, bir yandan filmdeki her bir kareyi daha nce bir yerlerden grdnz hissine kaplrken, referanslarn okluu nedeniyle, grdnz eyin ok orijinal olduu illzyonuna kaplyorsunuz. Trleri harmanlama anlamnda da film, bu yllarda iyice popler bir forml haline gelen, bilimkurgu-aksiyon-karafilm harmannn baarl bir rnei. zellikle kara-filmin karanlk ve paranoyann hakim olduu atmosferi "Matrix"te gereklik evreninin temel zelliklerine iaret ediyor [Bu paranoyann, "Matrix"ten iki yl kadar nce izlediimiz, "Matrix" kadar iyi bir film olmasna karn deeri yeterince anlalamam "Gizemli ehir"de ("Dark City") ok etkili bir biimde kullanldn hatrlatalm.] Filmin yakn dnem referanslar, yalnzca atmosferle ya da anlatm yapsyla ilgili deil. Filmi izlediimiz dnemden aklmzda kalan daha dolaysz referanslar da var. rnein, filmin ok tartlan, hatta baz kimseleri hayal krklna uratan 'pck' sahnesi, Luc Besson imzal "Beinci G" ("The Fifth Element") filminin finalindeki pme sahnesini hatrlatyor. Benzer biimde karizmatik Ajan Smith sonunda ana den Morpheus'a "hepiniz virssnz" dediinde, hafzamzda ok taze yeri olan "Virs" filminde aa yukar ayn cmlenin telaffuz edildiini hatrlamamak mmkn deil. Ayn ekilde ajanlarn ekilden ekle girme gibi bir zellie sahip olmalar, "The Invasion of the Body Snatchers"la balayan, "Terminatr 2"de, civadan yaplm robotla son noktaya gelen bir dizi insan vcuduna/ekline girebilen makineye/yarata gtryor bizi. Filmin kolajlad trlerin en nde olan, hi kukusuz 'bilimkurgu'. Ancak geni bir tema yelpazesi olan bu trn pek ok noktasna temas etse de, filmin yine de daha ne kard temalar var. Bunlarn ilki, Matrix dnyasnn temel zelliine iaret eden "makinelerin insanlardan daha gl hale gelmesi ve dnyay ele geirmeleri" temas. Her ne kadar, en paralel biimiyle "Terminatr"de karlam olsak da, tarihsel olarak bu temann farkl farkl filmlerde daha az youn, ama etkili bir biimde kullanldna tank olmutuk. rnein ""in kendi hakimiyeti iin, robot yasalarna aldrmadan komuta ettii uzay gemisini ele geirmeye alan HAL'i, "Alien"da benzer bir giriimde bulunan 'Ana' adl bilgisayar, "Blade Runner"n daha fazla yaam iin isyan eden replikalar ve bilimkurgu tarihi iinde benzer taleplerle kazan kaldran pek ok robot ya da makine efendilerinin kim olduunu unutmutu. Saydmz filmlerde olduu gibi, "Matrix"te de insanlar adeta 'Tanrlarn unutan/Tanrlarna kar ayaklanan' makinelere kimin patron olduunu gsteriyor ve Tanrsn unutanlar yine cezalandrlyor (Tabii nc filmi izleyenler bunun da bir illzyon olduunu, ilk filmde kazanyor gibi olan insanlarn aslnda hibir ey kazanmadklarn biliyorlar.) Yine filmin kurduu dnyann temel bir zellii olan 'sanal gereklik'e "Geree ar" ("Total Recall"), dijital verilerin insan beynine yklendii "Johnny Mnemonic" veya "Tuhaf Gnler" ("Strange Days") filmlerinden aina olduumuz gibi, insann farknda olmad bir sistem tarafndan uyutuluyor oluu vesilesiyle, John Carpenter'n 80'li yllardaki almalarndan biri olan, klt filmi "Yayorlar!" (They Live!) anmsamamak mmkn deil. Filmi, aksiyon boyutundan takip etmek istiyorsanz, karnza yine bu trn birok zelliinin kmas mmkn. Jackie Chan, Van Damme, Bruce Lee, Chuck Norris ve Steven Seagal gibi trn temel dvlerinin stillerini (dolaysyla pek ok dv stilini) kartrmas, trn usta-rak ilikisini Morpheus'un Neo'yu eitmesi srasnda tr iinde klieletii biimde kullanmas, Ajan Smith'le Neo'nun ya da Morpheus'un karlamalarnn bir tr dello eklinde oluu, bunlarn ilk akla gelenleri. Wachowski Kardeler Japon animasyonlarna olan hayranlklarn hibir zaman gizlemiyor ve "Matrix" serisini "manga estetiini sinemaya uyarlamak" iin gerekletirdiklerini sylyorlar. Bu konuda, "Matrix"in gbekten bal olduu filmin, bir manga bayapt olan "Ghost in the Shell" olduunu sylemek yanl olmayacaktr. Gerek estetik adan (ateli silahlarn youn biimde kullanlmas, akrobatik dv sahneleri ve bu sahneleri zel efektlerle estetize etme ve akkan klma, vs.) gerekse de tematik adan (iki filmde temelde bir siberpunk ve sanal gereklik yksn perdeye tayor, bilgisayar a filmlerin dnyasnda temel bir ileve sahip ve filmdeki insanlarn gerek dnyaya eriimine engel oluyor, vs). iki film arasnda ok fazla benzerlik var. Daha zorlanmas halinde filmin "Spermen"den "Tom ve Jerry"ye kadar, bir araya gelmesi olanaksz gibi grnen filmlerden izler tadn da grmek mmkn. Bir de tm

bunlarn Uzakdou felsefesinden, Bat sosyal bilimlerinde son dnemde ykselen temalar olan siber-kltre (cyber-culture) ve siber-punka, Plato'dan Kant'a, oradan Baudrillard'a kadar pek ok felsefi referansla harmanlanm olmas (bu referanslar 'Matrix'in Felsefesi' balkl yazmzda bulabilirsiniz), durumu iyice iinden klmaz bir hale getiriyor. Ancak bunun ok keyifli bir 'iinden kamama' deneyimi olduu aikr.

"Kak yok? (?Matrix?)'' ocuk: Ka emeye alma. Bu olanakszdr. Bunun yerine sadece gerei anlamaya al. Neo: Ne gerei? ocuk: Kan olmad gerei. Neo: Kak yok mu ? ocuk: O zaman eilenin kak olmadn anlayacaksn. Eilen yalnzca sensin. (Orijinal dilinde: Spoon boy: Do not try and bend the spoon. That's impossible. Instead only try to realize the truth. Neo: What truth? Spoon boy: There is no spoon. Neo: There is no spoon? Spoon boy: Then you'll see, that it is not the spoon that bends, it is only yourself.) Sakn uyanma! Matrix vizyonda Deien dnya dengeleri, izgileri kayan snrlar arasnda yer bulmaya alan bireyler, ykselen globalizme tepkisel olarak artan etnik kimlik aray, Ortadoudan Latin Amerikaya uzanan iddet, Avrupann ortasnda, Yugoslavyada din savalar Dorusu zaten kyamet hali yayorduk.

nsanolunun binlerce yllk kanl tarihi tekerrr ediyordu da, yine ifa olsun diye, dine ve de felsefeye sarlyorduk. Bilime hizmet eden teknoloji de artk kendi bana bir tapnma oda olmu, artk bilim teklolojiye hizmet eder konuma gelmiti. Mdahale etme ansmz yoktu, ksaca aresiz, yorgun ve halsizdik. Biraz uykuya funduszeue.infoin ayn gerginlik, korku ve bitkinlik hali yaad bir ortamda sinemann da tm bu geliimlerde nasibini almas kanlmazd. Matrixin tm kadim bilgilerin izinde popleri harmanlamas gayet takdire ayand dorusu. Fani dnya halerinden feci halde yorgunduk. inde yaadmz matrixden kp Wachowski biraderlerin Matrixine girerek bir baka uyuma haline gemek istedik. Hakkmz deil miydi hani roni bu ya; sinema gibi bir ilzyon sanatnn yansmasnda aniden gerek ile sanal dnya arasnda bocaladk ve sorgulamaya baladk; biz nerede duruyorduk acaba! Biz bu Matrixe ne zaman girmitik? Matrixden k var myd? Bizi iinde yaadmz uyku halinden sarsmaya alan film, neden varoluumuzu tartmamz istiyordu? Ona faydas neydi? Her ey bir komplonun paralarysa bizim de Matrixden phe etmemiz doald, bylece film zerine daha ok konumaya, tartmaya baladk. Bu paradoksun etrafnda dnmekten anlamlar kardk, ksr dngye girdik, zerimize bir rehavet kt.. Peki g kimdeydi artk, Matrix de mi?

Matrixin yaratt sansasyon, sinema teknolojisi adna getirdii benzersiz yeniliklerle baarl aksiyon sahneleri iermesi deildi malumumuz. Din ve matematik ve de bunlarn birbirinden ayrlmadan nce, hep birlikte yorumland insanln ilk dnme ve akl yrtme srecindeki adyla felsefenin deryasna dalverdik gnllce. Altmetin gl, sembolleri deifre etmesi pek keyifliydi. Ancak ncil ve Tevrata yakn olmayan her faninin bocalayaca lde kendimizi telef ettik. Neonun Mesih, Trinitynin Kutsal l, Morpheusun uyku/dler tanrs gndermelerine skca sarldk.

Senaryo Dou ile Bat felsefesinin ustaca bir karmyd lakin filmin nanl olun desturu saya inanlar iindi de, fazla nemsemedik. sann yeniden doaca ilahi inancn olumlayan bu aksiyonda gerek ile sanal alanda nerede durduumuzu bildiimizi dndk Drt yl bekledik, derken ikinci Matrix geldi. Adnn Reloaded yani yeniden ykleme

olmas, filmi grmeden bile bir fikir sahibi olmamz salad. Yani Matrixde oyun yeniden balyordu. Ve aslnda gerek ile sanal arasnda bir fark olmadn, her eyin sanal bir ortamda sunulduunu, bir tasarmcnn (Mimar) bize bir st programda bir eyler sunduunu, hatta her eyin yalan, bilgisayar aleminin tek gerek olduu fikrini bize vermeye altklarn filan sezme huzursuzluunu yaadk. Ama akll Wachowski biraderler sayesinde hi emin olamadk. En teknoloji fakirimiz bile virus ile Ajan Smith, eski bir program olan Orackle ile kahin arasnda anlamlar bulmak iin debelendi. Bir oumuz bu yeniden doldurua pek bozuldu, Matrixe olan inanc sarsld. nc ve son blme daha fazla bel balad.

nanla ve de direnle nc ve son blm bekledik. stelik ad Devrimlerdi. Sonunda, tekno ritmindeki ilahiler eliinde Neonun can vermesiyle bar saland. nce Trinitynin ve esas olarak da mesih Neonun kendini telef etmesiyle insanlk geici bir sre de olsa bar ortamna, yani gnmzdeki gerek dnyann koullaryla paralel huzursuz bir atekes ortamna kavutu. Yani ylnda ilk baladmz nokta geldik. imdi; makineler besin kayna olan insanlar nasl gnllce azad edecek, esas kyamet imdi kopacak, filan tartmalar bir yana filmin finali bir drdnc Matrix maceras iin hazrlanm adeta. Onlar ekmeyi dnmyorsa biz ekmekten gocunmayz illa da. Yani her ey o kadar havada. Tpk iinde yaadmz gerek dnya gibi Bu nc filmle yaamn anlamn renmeyi ve de ilahi sorularna yant uman fanatik sinemaseverler teskin edilecee benzemiyor pek.

ngilizlerin nl ve de perstijli gazetesin Guardian'n efsane sinema eletirmeni Derek Malcolm, yaptmz sohbette, Esas kyamet ite bu! demiti ve eklemiti: Milyonlarca izleyicinin serinin finalinden medet ummas ve yaamn anlamna yant bulacan beklemesi kyamet deildir de nedir! Bu sinema deil, toplu histeri hali!

Dr. Funda Ferik'in okunmas gereken bir makalesi ;

"niversiteden atlan izgi roman izerleri wachowski kardeler matrix filmini yaparken tm dnyada bu kadar sansasyon yaratacan acaba tahmin etmiler miydi? Film ylnda vizyona girdiinde tm dnyada yanklar uyandrd. Bir nceki kuak zerinde Star

Wars serisi nasl etki yaptysa matrix de bu yeni kuak zerinde benzer etkiler yaratt. Film bir yandan yeni kuan hi de yabanc olmad playstation oyunlarn andran aksiyon sahnelerini barndrrken bir yandan da Descartesn tm akademik hayat boyunca yantn arad gerek nedir? sorusunu aratryordu. stelik leme tamamlandnda bile film hala bu sorunun yant belirsiz brakarak kafalar kartrmaya devam ediyordu. Filmde Keanu Reeves geceleri btn vaktini NEO takma adyla sanal dnyada geiren bilgisayar programcs thomas anderson canlandrmakta. anderson, neo olarak yaad sanal alemde kendisine sunulan gerekle ilgili bir takm tersliklerin gittiinin farknda olan ama bu tersliin ne olduunu adlandrmakta zorlanan saygn bir irkette alan, sigorta gvenlik numarasna sahip, dzenli olarak vergilerini deyen sradan bir vatanda rolnde. Yaad dnyaya ait gereklik zihnine saplanm bir kymk gibi kendisine ikence etmekte ama yine de kendini cevaplar aramaktan aciz hissediyor. Taki karsna tm yaamn seilmi insan kehanetine adam morpheus kana dek. Morpheus neoya bir seme ans tanyor: krmz hap m, mavi hap m? krmz hap neoya tavan deliinin ne kadar derin olduunu gsterecek mavi hap ise d dnyasnda huzurlu bir hayat yaamasn salayacak. Neo seimini yapmadan nce morpheus ona son kez hatrlatyor. hi gerek olduundan ok emin olduun bir d grdn m neo? Ya bu dten hi uyanmasaydn? D dnyasn gerek dnyadan nasl ayrt edebilirdin? nk Morpheusun tek vaat ettii ''GEREK'' baka hibir ey deil.

Neo seimini yapyor ve krmz hap alyor. Bunun karlnda kendini plak bir vaziyette, kollarndan, bacaklarndan ve bandan kablolara balanm olduu pembe bir bulama tpnn iinde buluyor. rmcee benzeyen bir robot onu bu ortamdan ekip kardktan sonra neo gzlerini nabukadnezar adl bir gemide ayor ve Morpheus ona gerein ln anlatmaya balyor. Neo matrixin aslnda insanln byk bir blmn enerji kayna olarak kullanan yksek zekaya sahip makineler tarafndan tasarlanm bir sanal dnya olduunu fark ediyor. Gerek dnya ise artk oktan yok olmu.

Film bu noktadan sonra izleyiciyi ciddi bir felsefe tartmasnn ortasna sokuyor. nk gerek bizim hissettiklerimiz ve duyularmzla algladklarmzdan bamsz bir anlama sahip. Morpheus da tam bu noktaya dikkat ekiyor. Matrixden kurtarldktan sonra morpheus neoyu gerek dnyaya ho geldin diyerek selamlyor. Neo gemide ykleme programna ilk kez girdiinde akn bir biimde bu gerek deil mi? diye sorduunda Morpheus daha da kafa kartran u cevab veriyor: gerek nedir? gerei nasl tanmlyorsun? eer hissedebildiin, tadabildiin, kokusunu alabildiin ve grebildiin eylerden bahsediyorsan o zaman gerek beynin tarafndan yorumlanan elektrik sinyallerinden baka bir ey deildir. Aslnda gerek nedir? sorusu en bandan beri bilimkurgunun balca dayanak noktalarndan birisi olmutur. Bilimkurgu hayranlarnn ou robert wisen tarihli the day the earth stood stil adl filminden haberdardr. Filme dayanak tekil eden yk ylnda harry bates tarafndan yazlm olan farewell to master kitabna aittir. Filmin kahraman insans uzayl klaatu washingtona gelir ancak tad bar mesajna ramen insanlar tarafndan katledilir. filmde yer alan robot gnot klaatunun cesedi banda nbet tutar ve bir sre sonra efendisini diriltmeyi baarr. Bunun zerine filmde yer alan bir baka karakter robota yle der: efendine olup bitenlerin bir kaza olduunu, btn dnyann lsz bir znt ierisinde olduunu sylemeni istiyorum. robotun cevab ise izleyiciyi ok eder: yanl anlamsn. o benim deil, ben onun efendisiyim. Bu erken dnem bilimkurgu filminde yapay zekann robot olarak gsterildiini grmekteyiz. Robot kelimesi ise ilk kez ylnda rossums universal fabrikasnda geen rur adl oyunu yazan ek yazar karl capek tarafndan kullanlmtr. Fritz langn metropolis filminde ise grsel anlam kazanr. Tm yaamn bilimkurgu eserleri yazmaya adam Isaac asimov robot kavramna yeni boyutlar katar. Asimov tarihli kitab robbiede robot biliminin yasasn ortaya koyar. tarihli robot dreams adl kitabnda okuyucular robopsikolou kavramyla tanr. kitap ryalar grdn iddia eden elvex adl bir robot zerine kurgulanmtr. Elvex insan-robopsikolog Dr. Calvine ryasn anlatr. Elvex ryasnda insanlarm serbest brakn diyen bir adam grmtr. Dr. Calvin bu adamn aslnda elvexin ta kendisi olduunu rendiinde tereddt etmeden robotu yok eder. Yapay zeka rn robotlarn bir gn gerekten zekalarn kullanmaya balayacaklar paranoyas bilimkurgu romanlarnn zerinde zenle durduu bir konudur. tarihli Dial f for frankenstein adl kitabnda Arthur C. Clarke dnya apnda bir telekomnikasyon ann sonunda insan beyninden daha karmak bir hal alaca ve bu ekilde bir bilincin ortaya kacan ngryordu. Stanley Kubrickin Arthur C. Clarken romanndan uyarlanan '' a space odyssey'' filmi de yine bu durumun en gzel rneklerinden birisidir. Filmdeki ana bilgisayar ''hal'' kontrolden km ve discovery adl uzay gemisindeki mrettabat ldrmeye balamtr. William gibsonn ylnda yaynlanan roman neuromancerda turing diye bilinen bir polis gcnden bahsedilir. Turing polisleri herhangi bir bilgisayar sisteminde ortaya kabilecek gerek bir zeka farkndalna kar her an tetiktedirler. Philip k. dickin ylnda yazd ''do anroids dream of electric sheep?'' Adl romanndan uyarlanan yapml ''Blade Runner'' filmi bu paranoyann zerine yaplm klt filmlerden birisidir. Film yaayan tm yaratklarn deerli olduu bir dnyada bu boluu kapatmak iin kaak olarak retilen replikantlarn yok edilmesini