Türkiyedeki Bitki Toplulukları

Ormanlar

Ülkemizde kıyı kesimden iç kesimlere gidildikçe nem ve yağış miktarının azalması, ormanlık alanların seyrekleşmesine sebep olmuştur. Ülkemizin yüz ölçümünün %27&#;si ormanlarla kaplıdır.

Orman yönünden en zengin bölgemiz Karadeniz&#;dir. Türkiye&#;de ormanların dağılışı üzerinde en etkili faktörler sıcaklık, nem ve yağıştır. Orman üst sınırını sıcaklık belirler. Orman alt sınırını ise nem ve yağış belirlemektedir. Karadeniz kıyılarında ormanlar nem ve yağışın etkisiyle kıyı çizgisinden başlar. Diğer bölgelerimizde ise ormanlar daha yüksek seviyelerden başlamaktadır.

• Nem ve yağış miktarının fazla olduğu Karadeniz iklim bölgelerinde ormanlar geniş yer kaplar. Nem ve yağışın etkisiyle Kuzey Anadolu Dağları&#;nın denize bakan yamaçlarında bitki örtüsü çeşitliliği güney yamaçlarına göre daha zengindir.
• Doğu Karadeniz&#;de ladin ormanları yaygındır. Batı ve Orta Karadeniz&#;de ladin ağaç türleri azalırken, fındık, dişbudak gibi ağaç türleri çoğalır. Bunun yanı sıra köknar, sarıçam ve karaçam gibi iğne yapraklı ağaçlar da yaygındır.
• Akdeniz ve Ege kıyılarında Akdeniz ikliminin karakteristik ağacı kızılçamlar görülür. Bunun dışındaki ağaç türleri ise sedir, köknar, ardıç, meşe ve karaçamdır.
• İç bölgelerde akarsu boylarında söğüt, kavak, yükseltinin artmasına bağlı olarak yağışın arttığı yerlerde karaçam, ardıç, kızılağaç ve mazı ağacı yaygındır.

Geniş Yapraklı Ormanlar

Geniş yapraklı ormanlar Karadeniz iklim bölgelerinde geniş alanlarda yaygın olarak görülmektedir. Sıcaklığın azaldığı kış aylarında yapraklarını döker. Kayın, kestane, gürgen, ıhlamur, dişbudak, karağaç, kavak, söğüt, kızılağaçtan oluşur.

Marmara bölgesinde &#;kayın&#;, diğer bölgelerimizde &#;meşe&#; ormanları yetişme ortamı bulur. Meşe ağacı iç bölgelerde yaygındır.

İğne Yapraklı Ormanlar

İğne yapraklı ağaçların dağılışı Karadeniz&#;de m &#; m arasındadır. İğne yapraklı ağaçların m&#;den sonra yetişme ortamı bulmasının nedeni sıcaklığın azlığına ve az yağışa karşı dayanıklı olmasıdır. Bu ormanların en belirgin özelliği güneş ışığını ve yüksek sıcaklığı sevmemesi tam aksine nem, sis ve bulutlu gün sayısını sevmesidir. Yıl boyunca yeşil kalan ve yaprak dökmeyen ormanlardır. Bu ormanlar ladin, sarıçam, köknar, karaçam, ardıç ve meşeden oluşur.

Sarıçam ormanları Doğu Karadeniz Dağları&#;nın güney yamaçlarında yaygın görülürken, ladin ormanları kuzey yamaçlarında yaygın bir şekilde görülür.

İğne yapraklı ormanlardan olan kızılçam ağacı Akdeniz iklim bölgelerinde yaygın bir şekilde yetişir. Bu ağaç türünün Karadeniz iklim bölgelerinde görülen iğne yapraklı ormanların aksine güneş ışığı ve sıcaklık isteği fazladır. Kuraklığa karşı dayanıklıdır.

Karma ormanlar:

• Ilıman nemli iklim bölgeleri olan Karadeniz&#;in denize bakan yamaçlarında yaygın olarak görülür. Geniş yapraklı ormanlarla iğne yapraklı ormanlar iç içe dağılış gösterir. Kayın, köknar, ladin, gürgen, dişbudak, kestane başlıca bitki topluluklarıdır.
• Geniş ve iğne yapraklı ormanların bir arada bulunduğu alanlar karışık orman topluluklarını oluşturur. Karışık yapraklı ormanlar soğuğa ve kuraklığa karşı dayanıklıdır.

Çalı Toplulukları

Maki

• Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı olan, Akdeniz iklim kuşağında görülen kısa ve bodur ağaçlardır.
• Yıl boyunca yeşil kalırlar, yaprak dökmezler.
• Yaprakları kalın, sert, cilalı ve kadifemsi tüylerden oluşur. Nedeni yaz kuraklığıyla oluşan terlemeyi ve su kaybını azaltmaktır.
• Makilerin kök sistemleri gelişmiştir.
• Başlıca türleri defne, sandal, keçi boynuzu, koca yemiş, menengiç, akçakesme, tesbih, mersin ve zeytindir.

Maki bitki örtüsü Akdeniz kıyılarında metre, Ege kıyılarında metre, Marmara kıyılarında metreye kadar yetişme ortamı bulur. Akdeniz&#;den Ege ve Marmara&#;ya gidildikçe yetişme yükseltisi azalır. Bunun nedeni enleme bağlı sıcaklığın azalmasıdır.

Psodömaki

Karadeniz kıyılarında orman alanlarının insanlar tarafından tahrip edilmesiyle çalılıklar oluşur. Bunlara yalancı maki (psodömaki) denir. Başlıca türleri funda, sandal, menengiç, fındık, defne, kızılcık, şimşir, akçakesmedir.

Garig

Akdeniz ikliminin etkili olduğu yerlerde kızılçam ormanlarının tahrip edilmesiyle oluşmuş bitki topluluklarıdır. Başlıca türleri laden, nane, funda, diken çalısı, abdestbozandır.

Ot toplulukları

1. Bozkır

• Kurak ve yarı kurak iklim bölgelerinde sıcaklık ve yağışın azalmasına bağlı olarak ilkbahar yağışlarıyla yeşeren ve yaz kuraklığıyla sararan ot topluluklarıdır.
• Başlıca türleri geven, koyun yumağı, çoban yastığı, kekik, gelincik, yavşan otu, üzerlik, sığır kuyruğu, peygamber çiçeğidir.
• Karasal iklimin etkili olduğu alanlarda ormanların tahrip edildiği sahalarda oluşan bozkır alanlarına antropojen bozkır denir.
• Bozkır bitki örtüsü, İç Anadolu, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Ergene Havzası&#;nda yaygın olarak görülür.

2. Çayır

• İlkbahar yağışlarıyla yeşeren ve yaz boyu yeşil kalan uzun boylu ot topluluklarıdır.
• Erzurum-Kars Platosu, Doğu Karadeniz ve Batı Karadeniz Dağları, Toros Dağları&#;nın yüksek kesimlerinde yaygın olarak rastlanır.
• Çayırlar ilkbahar ve yaz aylarında yağışın fazla olduğu serin yerlerde yaygın olarak yetişir.
• Başlıca türleri geven, yıldız, mine, kar çiçeği, düğün çiçeği, kardelen, taşkıran, tarla sarmaşığı ve yumaktır.

Örnek Sorular:

Akdeniz ve Ege kıyılarında makilerin tahrip edildiği, toprağın inceldiği alanlarda, genellikle metre yüksekliğinde dikenli çalılardan oluşan bitki toplulukları görülür.

Bu bitki topluluklarına ne ad verilir?

A) Devedikeni B) Garig C) Bozkır D) Antropojen bozkır E) Şimşir

Makiler, Marmara kıyılarında metre, Ege kıyılarında metre, Akdeniz kıyılarında metre yükseltiye kadar çıkabilmektedir.

Buna göre, makilerin çıkabildiği üst sınırın bölgelere göre değişiklik göstermesinin nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) Bakı B) Yer şekilleri C) EnlemD) Yükselti E) Gezici basınçlar

Yasemin&#;in yaşadığı köy, Türkiye&#;nin en az yağış alan bölgesindedir. Köyün çevresinde, Yasemin koyunlarını otlatmaktadır. Yasemin’in ailesi, bir yıl buğday ekip, bir yıl boş bıraktıkları tarlalarından yeterli verim alamamaktadır.

Buna göre, Yasemin&#;in yaşadığı köyün bulunduğu bölge ile ilgili, aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılır?

A Doğal bitki örtüsü yüksek dağ çayırlarıdır.
B) Doğal bitki örtüsü bozkırdır.
C) Doğal bitki örtüsü makidir.
D) Doğal bitki örtüsü ormandır.
E) Batı Karadeniz Bölümü’nde bulunmaktadır.

Türkiye’deki bitki toplulukları; orman, çalı (maki, garig, psödomaki) ve ot (bozkır ve dağ çayırları) olmak üzere üç gruba ayırılır (Harita ).

Türkiye, zengin bitki türlerine sahipken kapladığı orman alanları bakımından yeterince zengin değildir. Türkiye&#;nin yılı itibarıyla sahip olduğu ormanlık alanlar 22,3 milyon hektar olarak tespit edilmiştir.

Bu ormanlık alan miktarı ülke genel alanının yaklaşık %28,6’sıdır. Orman varlığında kıyı bölgelerin payı fazla olmakla birlikte ormanların yaklaşık yarısı Akdeniz ve Karadeniz&#;e paralel uzanan dağlarda bulunur.

Böyle bir durumun ortaya çıkmasının nedeni bu dağların denize bakan yamaçlarında yağışın fazla olmasıdır (Harita ).

Nemli, yarı nemli veya kurakçıl karakterdeki ormanlar, birbirinden farklı cins ve türde ağaçlara sahiptir. Türkiye ormanları geniş ve iğne yapraklı ağaçlardan oluşmakla birlikte bu ağaçların yarıdan fazlasını meşe ve kızılçamlar oluşturur.

Ormanları oluşturan en yaygın ağaç türlerinden geniş yapraklılara meşe, kayın, gürgen, ıhlamur, kestane, akçaağaç, kızılağaç, çınar; iğne yapraklılara ise kızılçam, karaçam, sarıçam, ardıç, göknar, sedir ve ladin örnek verilebilir (Grafik ).

Karadeniz ormanları, Karadeniz ikliminin etkili olduğu Kuzey Anadolu Dağları&#;nın denize bakan yamaçları ile Marmara Denizi&#;nin kuzey kesimlerinde dağılış gösterir. Türkiye&#;nin en gür ormanlarına sahip olan bu alanlar, orman altı bitki örtüsünün zenginliği açısından ilk sırada yer almaktadır.

Yaz kuraklığının daha az yaşandığı Karadeniz ikliminde yağışın bol ve yağış rejiminin kısmen düzenli olması, buralardaki bitki örtüsüne de yansımıştır. Dağların kuzeye bakan yamaçlarında gür ormanlar görülürken güneye bakan yamaçlarında ise ağaç türleri azalarak ormanlar seyrekleşmektedir.

Kıyıdan dağ yamaçlarına doğru çıkıldıkça sıcaklık ve yağışta görülen değişimler, burada farklı bitki türlerinin yetişmesini sağlamıştır. Buna bağlı olarak bitki örtüsünde deniz seviyesinden yükseklere doğru kuşaklar oluşmuştur (Görsel ).

Geniş yapraklı ormanlar kuşağı, Kuzey Anadolu Dağları&#;nın Karadeniz&#;e bakan yamaçlarında kıyıdan itibaren metre yüksekliğe kadar çıkar. Bu kuşağı oluşturan en önemli ağaç türü, kışın yaprağını döken kayın ağacıdır.

Gürgen, kestane, meşe, ıhlamur, dişbudak, kızılağaç ve titrek kavak bu kuşakta yer alan diğer ağaç türleridir. Ayrıca geniş yapraklı orman kuşağı, çeşitli ot ve sarmaşıklardan oluşan çok zengin bir orman altı florasına sahiptir (Görsel ).

Karma ormanlar kuşağı, geniş ve iğne yapraklı ağaçlardan oluşup Kuzey Anadolu Dağları&#;nın denize bakan yamaçlarında genellikle metreler arasında bulunur.

Bu kuşakta geniş yapraklı olarak kayın ağacı; iğne yapraklı olarak da göknar, ladin, karaçam ve sarıçam ağaçları yer alır (Görsel ).

İğne yapraklı ormanlar kuşağı, Karadeniz dağlarının metreleri arasında yer alan ve geniş yapraklı ağaçların yetişemediği kesimlerinde görülür.

Soğuğa dayanıklı iğne yapraklı ağaçlardan oluşan bu ormanlarda ladin, karaçam, göknar ve sarıçam yaygın olarak bulunur (Görsel ).

Toros Dağları boyunca görülen Akdeniz ormanlarında yaz yağışlarının yetersizliği, bitkilerin yaz kuraklığına karşı dayanıklı olmalarını sağlamıştır. Bitki örtüsünün oldukça çeşitli olduğu bu ormanlar iki kuşaktan oluşmaktadır.

Asıl Akdeniz kuşağı ormanları, Akdeniz ikliminin tipik özelliklerinin görüldüğü Toros Dağları&#;nın denize bakan yamaçlarında görülmekte olup daha çok kızılçam ağaçlarından oluşur (Görsel ).

Kızılçam ormanlarının orman altı bitkisi olan maki (Görsel ), kızılçamların tahrip edildiği alanlarda görülür. Hızlı büyüyen ve ülkemizdeki en yaygın ağaçlardan olan kızılçamlar, reçinesi fazla olduğu için kolay yanar.

Bu nedenle en fazla orman yangınları, kızılçam ağaçlarının bulunduğu alanlarda görülür. Akdeniz kıyı kuşağından yükseklere doğru çıkıldıkça meşe ormanlarına, Köyceğiz Gölü çevresinde de sığla ağaçlarından oluşan ormanlara rastlanır.

Akdeniz dağ kuşağı ormanları, kızılçam orman kuşağı üzerinde metreler arasında oluşup değişik karaktere sahip ormanlar şeklinde gelişmiştir. Akdeniz kıyılarından Toros Dağları&#;nın yüksek kesimlerine doğru sıcaklık azalırken yağış artar.

Bu kuşak; Toros Dağları&#;nın Akdeniz&#;e bakan kesimlerinde sedir, göknar, karaçam ve ardıçlardan oluşan iğne yapraklı ormanlar şeklinde yer almaktadır (Görsel ).

Batı Anadolu ormanları, Karadeniz ve Akdeniz iklimine ait bitki türlerinden oluşup özellikle Ege ile Güney Marmara kıyılarında görülür. Yükseltiye bağlı olarak kızılçam, meşe ve karaçam gibi türlerden oluşan Batı Anadolu ormanları, ülkemizde geniş bir alan kaplar.

Kıyılarda kızılçam, metreden sonra ise karaçam ve meşe ormanları yaygındır. Uludağ, Kazdağları, Samanlı Dağları ve Murat Dağları&#;nın kuzeye bakan yamaçlarında Karadeniz&#;e özgü kayın ağaçlarına da rastlanır.

Ayrıca Uludağ, ülkemizde en zengin bitki çeşitliliğinin görüldüğü dağlardan biridir (Görsel ).

Güney ve Kuzey Anadolu dağ sıralarının iç bölgelere yağışın ulaşmasını engellemesi, bu bölgelerin yağış azlığından dolayı orman bakımından fakir olmasına neden olmuştur. Ormanlara iç kesimlerde yükselti ve engebeye bağlı olarak yağışın arttığı dağların yamaçlarında rastlanır. Bu alanlardaki ormanlarda en fazla bulunan ağaçlar meşe, ardıç ve karaçamdır.

Doğu Anadolu’daki ormanlar Orta Anadolu’daki ormanlara göre daha yükseklerde başlar. Bu bölgede meşe ormanları, Sarıkamış çevresinde ise sarıçam ormanları yaygındır (Görsel ). Güneydoğu Anadolu, ülkemizde kuraklığın en belirgin yaşandığı yer olduğu için burada orman alanları oldukça azdır.

Anıt Ağaç: Yaş, çap ve boy itibarıyla kendi türünün alışılagelmiş ölçüleri üzerinde boyutlara ulaşan; yöre tarihi, kültür ve folklorunda özel yeri bulunan; geçmiş ile günümüz, günümüz ile gelecek arasında iletişim sağlayabilecek uzunlukta doğal ömre sahip ağaçlara denir.

Buna göre Türkiye&#;de anıt ağaç özelliği taşıyan ağaçlar hakkında bir araştırma yapınız. Yaptığınız araştırmayı görsellerle destekleyerek sınıf panosunda sergileyiniz.

Çoğunlukla ormanların tahrip edilmesiyle ortaya çıkan çalılar ülkemizde geniş alan kaplar. Çalı türlerinden biri olan makiler, Akdeniz iklim koşulları altında bodur ağaç ve çalılardan oluşan bitki topluluğudur (Görsel ). Akdeniz ikliminin tipik (birincil) bitki örtüsü olan kızılçam ormanları, insanlar tarafından sürekli tahrip edilmektedir.

Bu nedenle kızılçamların tahrip edildiği sahalarda orman altı bitkisi olarak bulunan ve ikincil bitki topluluğu olan makiler yetişmektedir. Ülkemizde kızılçam ve makilere Güney ve Batı Anadolu&#;da özellikle de Akdeniz, Ege ve Marmara Denizi kıyılarında rastlanır (Harita ).

Garig (frigana), makilerin tahrip edilmesiyle seyrek çalılardan oluşan ve kısa boylu olan bitki topluluğudur.

Genellikle eğimli sahalarda oluşan bu çalıların başlıca türleri; tüylü laden, lavanta, yasemin, kekik, funda, kermez meşesi ve süpürge çalısıdır (Görsel ). Ülkemizde gariglere Akdeniz ve Ege Denizi kıyılarında rastlanmaktadır.

Psödomaki (yalancı maki), özellikle nemli iklim koşullarında ormanların tahribi sonucu deniz kıyısından başlayarak metrelere kadar yükselen kuşakta yer alan çalılardır.

Makiye benzeyen psödomakiler; kışın yaprağını döken kızılcık, böğürtlen, yabani elma, yabani erik, üvez, fındık ve orman gülü ile aynı mevsimde yaprağını dökmeyen sandal, defne, akçakesme, koca yemiş gibi maki elemanlarından oluşur (Görsel ). Ülkemizde psödomakilere Karadeniz kıyılarında rastlanmaktadır.

Coğrafi koşulların (sıcaklık, yağış, toprak vb.) ağaç veya çalı yetişmesine imkân tanımadığı alanlarda çeşitli ot toplulukları oluşur. Türkiye&#;de bu bitkiler daha çok iç kesimler ile yüksek alanlarda görülür (Harita ). Ülkemizde görülen ot toplulukları bozkır ve çayırlardır.

Bozkır (step), kurak ve yarı kurak iklim bölgelerinde ilkbahar yağışları ile yeşeren, yaz kuraklığı ile de sararan kısa boylu ot topluluklarıdır. Bu bitkiler; İç Anadolu, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Trakya (Ergene Havzası) ve İç Batı Anadolu&#;da yaygın olarak görülür.

Geven, yavşan otu, çoban yastığı, gelincik, sığırkuyruğu, adaçayı, üzerlik, çayır üçgülü, kılıç otu ve çakır dikeni ülkemizde görülen başlıca bozkır türleridir (Görsel ).

Asırlar boyu süregelen tahribat sonucunda iç bölgelerdeki karaçam, meşe ve ardıç ormanları ot formasyonuna dönüşmüştür. Trakya, Batı Anadolu&#;nun iç kesimleri ve İç Anadolu&#;nun yüksek kesimlerinde görülen antropojen bozkırlara &#;ağaçlı bozkır&#; adı da verilmektedir.

Türkiye&#;deki bozkırlar genellikle bu şekilde oluşmuştur. Ormanların tahrip edilmesi sonucu oluşan antropojen bozkır alanlarında yer yer ormanlara da rastlanır (Görsel ).

Çayırlar, genel olarak dağlarımızın ağaç yetişme sınırının üst kesimlerinde yaygındır. Düşük sıcaklıkların görüldüğü bu alanlarda ilkbaharda yeşerip yazın da yeşil kalan ot ve bazı çiçeklerden oluşan alpin çayırları görülmektedir.

Geven, yumak, tarla sarmaşığı, düğün çiçeği, sarı çiçekli orman gülü, mine, kardelen, taşkıran ve yıldız çayırın başlıca türleridir. Kuzey Anadolu Dağları, Toros Dağları, Erzurum, Kars ve Ardahan platoları çayırların bulunduğu alanlara örnek verilebilir (Görsel ).