Uyku Ilacı Nasıl Uyutur

Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Nöroloji Ana Bilim Dalı Uyku Bozuklukları Merkezi Sorumlusu Prof. Dr. Derya Karadeniz anlatıyor.

İstersek daha az uykuyla yetinebilir miyiz?

Diyelim ki normalde saat uyuyorsunuz. ‘6 saat değil de 4 saat uyuyayım’ derseniz bunu en fazla hafta sürdürebilirsiniz. Ondan sonra beyniniz bu tempoyu kabul etmez, bir yerlerde uyuyakalırsınız. Ömür boyu uyku süremizi istediğimiz saat süresine çekemiyoruz. Uyku borcumuzu bir şekilde ödemek zorundayız.

Ne demek bu?

Diyelim ki ben bir long sleeper’ım yani uzun uyuyucuyum. 8 saatten az uyursam problem yaşıyorum. Fakat hafta içi ’dan önce yatamıyorum, sabah ’da da ayakta olmam lazım. Yani ihtiyacım olan uykumdan çalmış oluyorum. Ama bu 5 gün böyle. Hafta sonu o beyin uyanmak istemiyor, hafta içi çalınan süreyi bir şekilde yerine koyuyor. Aksi takdirde uyku yoksunluğu ortaya çıkıyor. Yani uykusuzluk hastalığının belirtileri görülüyor. Gündüz yorgunluk, konsantre olamama, gözde yanmalar, baş ağrıları, göz ağrıları, mide-bağırsak sistemi sorunları gibi.

Alkol uykuya dalmayı kolaylaştırır mı?

Alkol içindeki madde dolayısıyla beyni uyuşturur ve uykuya dalmayı kolaylaştırır. Fakat alkol uykunun içini çok kötü bozar. Dolayısıyla belki hemen uykuya dalar ama sabah dayak yemiş gibi kalkarsınız. Aynı şekilde gece verilen birçok depresyon ilacı da uykunun kalitesini bozar. Bu hastalardan ‘Akşam uykuya çok kolay dalıyorum ama sabah çok zor uyanıyorum, gün içinde gözümü açamıyorum’ şikayetini sık duyarız.

Uykusuzluk nasıl tedavi ediliyor?

Önce uykusuzluğun tipi belirleniyor. Hastanın uykusuzluğunu düzeltinceye kadar ilaç tedavisi uygulanıyor. Belli bir süreden sonra davranış tedavilerine geçiliyor. Uykusuzluk hastalığında ömür boyu ilaç tedavisi yok.

UYKU İLAÇLARI KİMLERDE İYİ UYKU SAĞLIYOR?

Bir kere şunu iyi anlatmak lazım. Uyuyamayan insanlara, yan etkisi uyku verici olan psikiyatrik ilaçlar veriliyor. Bu külliyen yanlış ve önemli bir memleket sorunu. Insomnide (uyku hastalığında) kullanılacak ilaçlar belli, tıbbi rehberlerde net olarak yazıyor. Birkaç tane hariç insomnide kullanılan bir antidepresan (depresyon ilacı) yok. Şizofreni, psikotik depresyon gibi psikiyatrik hastalıkların tedavisinde kullanılan antipsikotik ilaçlar da kullanılmaz. Uykusuzluk hastalığında yalnızca uykuya has özel ilaçlar kullanılır. Bunlar uykunun başlamasını, normal sürdürülmesini sağlayan ilaçlar. Bazıları Türkiye’de de var. Dolayısıyla uykusuzluk hastasını paldır küldür psikiyatrik ilaçların yan etkisiyle uyutmamak lazım.

Bağımlılık yaparlar mı?

Hayır, bağımlılık yapan ilaçlar yeşil reçeteli yani psikiyatride kullanılan ilaçlardır. Bunlar zaten insomnide kullanılmaz. Xanax kullanılmaz mesela, bu ilaç yalnızca hastada kaygı bozukluğu varsa ve uykusuzluk kaygı bozukluğunun bir belirtisiyse işe yarayabilir. Ama birincil uykusuzlukta yeşil reçeteli ilaçlar kullanılmaz. Kullanılan yeşil reçeteli ilaçlar var ama onlar da Türkiye’de yok.

İlaç tedavisi ne kadar sürüyor?

ay arasında Ama amaç bu sürede ilaç tedavisiyle birlikte beyne tekrar uyku uyumayı öğretmek. Ondan sonra ilaç azaltılıp yavaşça kesilir.

Davranış tedavilerinde ne yapılıyor?

Uyku doktorlarının yaptığı bazı yöntemlerdir.

UYKU KISITLAMASI: Uykusuzluğu olanlar ‘Uykum gelir’ diye daha fazla yatakta zaman geçirebiliyor. Oysa bu işe yaramaz, uykusuzluğu daha da kötüleştirebilir. Uyku kısıtlamasında yatakta geçirilen süre azaltılır, uykunun daha etkin hale getirilmesi sağlanır.

UYKU HIJYENI: ‘Yatak odanızı sessiz ve karanlık hale getirin’, ‘Uyku öncesinde sigara içmeyin, ağır yemek yemeyin’, ‘Uykulu hissetmeden yatağa gitmeyin’ gibi bazı önerilerden oluşur.

Uykusuzluk tedaviye rağmen tekrarlayabilir mi?

Evet. Maalesef tekrar ortaya çıkan bir hastalık. Fakat tekrarladığında tedaviye tekrar başlayıp yeniden düzeltiyoruz. Kimi hastada tekrarlar devam edebiliyor kiminde de uzun süreli rahatlık ortaya çıkıyor. Hangi hastada tekrarın olacağını kestirmek çok kolay değil.

RAHAT UYKU İÇİN KURALLAR

Uykulu hissetmeden yatağa gitmeyin. Eğer 20 dakika sonra uykuya dalamadıysanız yataktan çıkın. Mümkünse yatak odanızdan çıkıp başka bir odaya geçin. Uykulu hissettiğinizde yatağınıza geri dönün. Uyku öncesinde ılık banyo, birkaç dakikalık okuma gibi sizi rahatlatacak aktivitelerden yararlanın. Her sabah aynı saatte uyanın. Gün içinde şekerleme yapmayın. Yatak odanızda kitap okumayın, televizyon izlemeyin. Yatma saati öncesinde sigara, kafein ve alkolden uzak durun. Yatma vaktinden önce ağır egzersizlerden kaçının. Yatak odanızı sessiz, karanlık ve derece olmasına dikkat edin.

Uykusuzlukta uyku ilaçları iyi bir çözüm olarak görünebilir. Ancak, uyku ilaçları nasıl kullanılmalı sorusunun yanıtını bilmek gereklidir.

Uykusuzluk çekiyorsanız uyku ilaçları iyi bir çözüm olarak görünebilir. Ancak durum pek öyle değildir. Uyku ilaçları nasıl kullanılmalı konusunda Türk Nöroloji Derneği’nin önerileri şu şekilde verilmiş.

Uykusuzluk çekmek zor bir durumdur. Uyumak için insanlar birtakım yöntemlere başvurmak isteyebilir ve bu durumda uyku ilaçları iyi bir çare gibi görülebilir. Ancak, uyku ilaçları ancak zorunluluk durumunda yardımcı olmak üzere kullanılmalıdır, sürekli kullanmak için değildir.

Uyku ilaçları uykusuzluk için tedavi edici değildir, hatta bazen bir başka hastalıklardan kaynaklanan problemleri maskeleyebilir veya tersine arttırabilir. Örneğin, uyku ile ilişkili solunum bozuklukları (uyku apne vb.) uyku ilaçlarından kötü yönde etkilenir. Uykusuzluk doğru olarak tanınmalı ve ilaç başlanmadan önce tedavi seçenekleri bir uyku uzmanı ile tartışılmalıdır.

Bazı reçetesiz alınanlar da dahil olmak üzere pek çok uyku hapı mevcuttur. Farklı tip ilaçların bazı avantajları ve dezavantajları vardır. Örnek olarak, bazıları kısa etkilidir ve en iyi uykuya dalma güçlüğü olan durumlarda işe yararlar. Diğerleri uzun etkilidir ve tüm gece boyunca uyumanızı sağlar. Yani ilaç seçimi uykusuzluğun cinsine göre yapılmalı ve doktor kontrolünde kullanılmalıdır.

Uyku ilaçları nasıl kullanılmalı, ne gibi durumlarda faydalı?

Jet lag

Birçok zaman dilimini geçen uçuşlar hem uykusuzluğu hem de gündüz aşırı uykululuğu tetikleyebilir. Vücudunuzun zaman dilim değişikliklerine alışması bir hafta sürebilir. Bir gece uçuşu sırasında uçakta uyumanızı sağlayacak bir uyku hapı almanız uykunuzu daha iyi kılabilir ve gündüz aşırı uykululuğu azaltabilir.

Vardiyalı Çalışma

Vardiyalı çalışanlar bazen uykuya dalmayı kolaylaştıracak uyku ilaçlarını kullanabilir. Bu şekilde gündüz uykululuğu azaltabilir ve yeni programa uyum daha kolay sağlanabilir.

Akut Stres

Uyku ilaçları stresli dönemlerden geçişte uykusuzluğu olan kimselere yardımcı olarak uyku problemlerini engelleyebilir.

Öngörülebilir Stres

Bir aylık satış toplantısı, bir sınav veya bir konuşma görevi öncesindeki gece her zaman huzursuz uyuduğu bilinen kişiler bu gibi zamanlarda uyku ilacı alırlarsa daha iyi dinlenebilirler.

Kronik uykusuzluk durumunda uyku ilaçları nasıl kullanılmalı?

Uyku ilaçları kronik uykusuzluğu olan kişilerde sadece periyodik alevlenme dönemlerinde ve kısa süreli olarak kullanılmalıdır. Doğru kullanılırlarsa bu ilaçlar o dönemlerde uykusuzluğa eşlik eden endişeyi de yatıştırmaya destek olurlar.

Çoğu uyku ilaçları en iyi etkiyi haftada üç kereden az kullanıldıklarında gösterirler.

Eğer uyku düzeni bir aydan daha uzun süredir bozuksa ve günlük işlevleri bozuyorsa yardım arama zamanı gelmiştir. Bu durumda tıbbi yardım almak gerekir. Tıbbi özgeçmiş, fizik muayene ve bazı kan testleri uykusuzluğun bazı nedenlerinin ortaya konulmasında faydalıdır. Aile üyeleri kişinin uykusu hakkında horlayıp horlamadığı, uykuda huzursuz olup olmadığı, depresif veya sinirli olup olmadığı gibi değerli bilgiler verebilirler. 

Uykusuzlukta bazen sadece bilgi verme ve eğitim ile düzelebilir. Diğer kişilerde psikolojik danışmanlık, ilaç kullanımı veya bir uyku merkezinde değerlendirme gerekebilir.

Özet olarak, uykusuzluk kişiye özel bir durumdur ve herkesin uykusuzluk altyapısı farklıdır. Bu nedenle, uyku ilaçları gibi sorunlu olabilecek yöntemlere başvurmadan önce durumun değerlendirilmesi gerekir.

Bu yazıda anlatılanlar bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için doktorunuzun önerileri çerçevesinde hareket ediniz.