Reçetesiz Dikkat Eksikliği Ilacı

E.Ş. İstanbul Arel Üniversitesi fizyoterapi ve rehabilitasyon bölümünden geçen yıl mezun oldu. "Öğrenciliğim sırasında ders çalışırken odaklanamıyordum" diyen E.Ş, iş yerindeki bir arkadaşından aldığı Ritalin isimli ilacı herhangi bir hekim kontrolünden geçmeden kullanmaya başladığını anlatıyor. İlacın etkisiyle sabah saatlerinden gece yarısına kadar ders çalıştığını söyleyen E.Ş, "Sınav dönemlerimde birer hafta süreyle 2 kez Ritalin isimli ilacı kullandım. İlacı bıraktığımda birkaç gün ilacın yokluğunu hissettim ancak sosyal hayatım kötü etkilenmedi" diyor. E.Ş, ilacı uzun süreli kullanmadığı için fizyolojik ve psikolojik olarak olumsuz etkilenmediğini anlatıyor. 

Türkiye'de ders yükü fazla olan öğrenciler, daha verimli ders çalışmak ve kısa sürede sonuç almak için doping etkisi yaratan ilaçlara yöneliyor. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tedavisinde kullanılan ilaçların ham maddesi Metilfenidat, aynı zamanda kokainin de ham maddesi olarak biliniyor. Beyinde doping etkisi yaratan bu ilaçlara, psikiyatri uzmanları tarafından kan testi, kalp ritmini ölçen EKG testi ve psikolog görüşmeleri sonrası gerekli görüldüğü takdirde düzenlenen kırmızı reçeteyle ulaşılabiliyor.

Uyuşturucu ve merkezi sinir sisteminde etkisini gösteren, beynin işlevlerini değiştirerek algı, ruh hali, davranış ve bilinçte değişikliğe neden olan psikotrop madde tedavisine ihtiyaç duyan hastaya, hekim tarafından kontrollü kullanımını sağlamak amacıyla yazılan matbu kırmızı reçete uygulamasına başvuruluyor. Söz konusu ilaçları kullanmak için kırmızı reçete gerekli olsa da öğrenciler kendi aralarında ilaç alışverişi yaptığı için Türk Tabipleri Birliği ve Türk Eczacılar Birliği’nde ilacın kullanımına dair herhangi bir veri bulunmuyor.

"Ağlama krizleri geçiriyordum”

Ancak öğrencilerin anlatımları, doping alan öğrencilerin sayısının hiç de az olmadığını gösteriyor. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden bu yıl mezun olan T.T. de bir dizi test sonrası dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanısıyla psikiyatri hekimin düzenlediği kırmızı reçeteyle Concerta isimli ilacı kullanmaya başladığını anlatıyor. T.T "Tanı üzerine ilaç kullansam da ilaca bağımlı olmamak için doktorun kullanım talimatına uymadım, 2 yıl boyunca sadece sınav dönemlerinde kullandım. İlacı kullanırken hayat doluyum ancak bıraktığım büyük bir düşüş yaşıyorum. İlacın etkisiyle başarılı olduğum için kendimi yetersiz hissetmeye başladım. Sık sık ağlama krizleri geçiriyordum" diye konuşuyor. 

Hukuk fakültesi ders yükünün ağır olduğunu bu sebeple hukuk fakültesinde okuyan arkadaşlarına vermek için hekimine reçete düzenlettiğini söyleyen T.T. "Doktorların ilaç yazmadığı arkadaşlarıma ben ilaç verdim. Yaptığım doğru değil biliyorum ama okulu bitirmek bizim için çok önemli. Okul bitsin de nasıl bittiği önemli değil" diye anlatıyor.

Bu ilaçların odaklanma ve uzun süre ders çalışma amacının dışında kullanımının yaygınlaştığını ifade eden T.T, "Kokaine parası yetmeyenler bu ilaçlardan kullanıyor. Uyuşturucu satan kişilerde artık bu tür ilaçları bulmak mümkün" diye konuşuyor.

Sağlık Bakanlığı: Bu ilaçlar sıkı denetim altında

DW Türkçe’ye konuşan Sağlık Bakanlığı yetkilisi ise uyuşturucu maddelerin düzenlendiği reçetelerin sıkı denetim altında olduğunu belirtiyor. Bakanlığın düzenlemesine göre, Uyuşturucu Maddelere Mahsus Reçete Defteri’nin kullanılması, söz konusu defterlerin tabip odasından temin edilmesi, defterin dip koçanının hekim tarafından; reçete kağıtlarının ise eczane tarafından beş sene müddetle muhafaza edilmesi gerekiyor.

“Anne ve babalar ilaçların yanlış kullanımı destekliyor”

Çocuk, Ergen ve Erişkin Psikiyatristi Prof. Dr. Yankı Yazgan başarıya değil de kazanmaya önem verildiği için bu tarz yanlış uygulamaların sürpriz olmadığını ifade ederek, anne ve babaların ilaçların yanlış kullanımını teşvik ettiğini ya da kolaylaştırdığını söylüyor.

Akademik yükün ağırlığı, zayıf çalışma alışkanlığı ya da bilişsel hazır oluş düzeyinin üzerinde öğrenim gören öğrencilerin söz konusu ilaçlara başvurduğunu belirten Yazgan, “Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tedavisi için kullanılan uyarıcı ilaçlar bir sihir olarak görülüyor. Uyarıcıların bu biçimdeki kullanımı dopingden beklenen etkiyi pek göstermediği gibi tehlikeli olabilecek kullanım tarzlarıyla sağlığı tehdit ediyor” diyor.

Yazgan, başlangıçta ilaçların faydası gördüğünü belirtenlerin önemli bir bölümünün fayda devam etmediğinde tehlikeli denemelere geçtiğini belirterek, “Gençler, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanısı almış olsa bile ilaç tedavisini, çalışma ve sınav performansı amaçlı görmeleri sahici çalışma alışkanlıklarının kazanımını, gerçekten öğrenebilmeyi ve gelişmeyi engelleyecektir” diyor.  

Seda Karatabanoğlu / İstanbul

© Deutsche Welle Türkçe

Bize yazın

B) Fiziksel Egzersizlerin Dikkat Bozukluğu Tedavisinde Kullanılması

Fiziksel egzersizler kalp ritmini hızlandırdığı için beyne giden kan akışı da hızlanır. Dolayısıyla beyne daha çok oksijen taşınmış olur. Fiziksel egzersizlerde hormon salgılanması daha sağlıklı olur ve buna bağlı olarak beyin hücrelerinin büyüyüp gelişmesi desteklenmiş olur. Dolayısıyla çeşitli spor faaliyetlerinin dikkat bozukluğu tedavisinde ilaçsız yöntemlerden biri olduğunu söyleyebiliriz. Hiperaktif tedavisi için de çeşitli spor faaliyetlerine katılım tavsiye edilir çünkü hiperaktif çocukların tedavisi için vücut enerjisinin doğru yönde kullandırılması etkili olacaktır.

Yüzme, fitness, tenis, basketbol, futbol, dans ve benzeri etkinlikler tercih edilebilir. Hem yetişkinler, hem de çocuklar bu tür spor-sanat etkinlikleriyle dikkat düzeyini artırabilir; daha zinde bir beyne sahip olabilirler. Aynı zamanda beden sağlığına da katkı sağlanmış olur.

İLAÇLI DİKKAT EKSİKLİĞİ TEDAVİSİ

Dikkat eksikliği tedavisinde kullanılan ilaçların bir kısmı santral sinir sistemine etki eden sentetik uyarıcılardan oluşur. Tedavi sürecinde dikkat eksikliği ilacı ortalama 1 yıl kullanılarak sonuç alınabileceği gibi uzun yıllar ilaç kullanımı da gerekebilir. Dikkat eksikliğinde kullanılan ilaçlar sadece çocuklar için değil; yetişkinler için de reçete edilebiliyor.

İlaçlı DEHB (Dikkat eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) Tedavisinde Kullanılan İlaçlar Listesi

• Ritalin
• Concerta
• Adderal
• Klonidin
• Pemolin
• Karbamazepin
• Antidepresan ilaçlar

Yukarıdaki dikkat eksikliği ilaçları, DEHB tedavisinde kullanılan ilaçlardan bazılarıdır. Ritalin ve Concerta çocuklarda dikkat eksikliği tedavisi için Türkiye’de yaygın olarak kullanılır (doktorlar tarafından reçete edilir). Ritalin ve Concerta’nın sık tercih edilme sebeplerinden biri de özellikle dikkat eksikliği ilacı olması, dikkat fonksiyonları üzerinde etkili olmasıdır. DEHB tedavisinde kullanılan ilaçların bir kısmı da son madde ile belirttiğimiz gibi antidepresanlardan oluşur.

Dikkat eksikliğine ilaçsız destek için Ruh Sağlığı Derneği tarafından onaylı MentalUP Dikkat Egzersizleri uygulamasını kullanabilirsiniz. Çocukların ve yetişkinlerin kullanımına uygundur. MentalUP’ı incele

DEHB İLAÇLARININ YAN ETKİLERİ

Oysa ki dikkat eksikliği bitkisel tedavi ile üstesinden gelinecek genel problemlerden değildir çünkü birçok kez bilişsel terapi de gerektirebilmektedir. Dikkat eksikliği bitkisel tedavi yöntemleri en iyi ihtimalle yardımcı unsur olabilir. Zaten doktorunuz da tüketmeniz gereken besinler konusunda tavsiyelerini paylaşacaktır.

ÖZETLEMEK GEREKİRSE

Dikkat eksikliği tedavisinde ilaçlı ve ilaçsız yöntemler 3’e ayrılır.

• Uzman hekim kontrolünde Ritalin, Concerta, Adderal, Klonidin, Pemolin, Karbamazepin gibi dikkat eksikliği ilacı/hiperaktivite ilaçları reçete edilebilir. İlaçlı tedavinin toplam süresi kişiden kişiye değişmekte ve ilaçların çocuklar için çeşitli yan etkileri de olabilmektedir. (Zorunlu olmadıkça dikkat eksikliği ilaçları önerilme/reçete edilmez)
• Düzenli dikkat egzersizleri veya daha genel adıyla beyin egzersizleri yaparak hem dikkat eksikliğine karşı önlem almış, hem de dikkat bozukluğu tedavisi için ilaçsız yöntem kullanmış oluruz. MentalUP Beyin Egzersizleri bu amaçla hazırlanmış PEDAGOJİK üründür.
• Düzenli spor (fiziksel egzersiz) yaparak beyni zinde tutabilir, beyin fonksiyonlarının işlevselliğini artırabiliriz. Bu da dikkat ve konsantrasyon yeteneği gelişimi sağlar. Çocuklar veya yetişkinler için ilgi çekici spor faaliyetlerine katılım teşviki yapılabilir.

MentalUP, geleceği parlak nesiller için hiçbir fedakârlıktan kaçınmayan anne, baba ve eğitimcilerin yanında. Bu yazının daha fazla kişiye ulaşmasını sağlamak ve bizi desteklemek için sosyal medya hesaplarınızda paylaşmayı unutmayın.

EK BİLGİLER

Çocuklarda Dikkat Eksikliği Neden Olur?

Duyu organlarından bazılarında veya birinde problem olması, genetik faktörler, motivasyon eksikliği, düzensiz uyku ve düzensiz beslenme gibi durumlar çocuklarda dikkat eksikliğine neden olur / neden olabilir.

Hiperaktif Çocuğun Belirtileri:

Normalin üzerinde hareketlilik, yaşıtlarına oranla daha fazla konuşma ve soru sorma hiperaktif çocuğun belirtileri olarak değerlendirilebilir. Hiperaktif çocuk kendisine zarar verecek davranışlar sergileyebilir. Evin çeşitli mobilyalarına tırmanan hiperaktif çocuk hikayelerine sık sık rastlıyoruz. Hiperaktif çocukların tedavisi için ilaçlı veya ilaçsız yöntemlerden en az biri muhakkak tercih edilmelidir. İlaçlı tedavi için uzman hekim yönlendirmesine ihtiyaç vardır. Hiperaktif çocukların tedavisi için ilaçlı süreçler, ilaçsız egzersizler ile desteklenebilir.

Bebeklerde Hiperaktivite:

Teşhis koyması ve gözlemlemesi zor bir süreçtir. Bebeklerde hiperaktivite, el-kol-bacak hareketlerinin aşırı olması ile gözlemlenebilir.

Yetişkinlerde Dikkat Eksikliği İçin İlaç Kullanımı

Dikkat eksikliği problemi olan yetişkinler önemli süreçlerden –sınav vb.- önce dikkat eksikliği için ilaç kullanmayı tercih edebiliyor. Öncelikle bunun sağlıklı bir yöntem olmadığını ve dikkat eksikliği için ilaç kullanılacaksa yine uzman kontrolünde kullanılması gerektiğini hatırlatmalıyız. Bir sonraki makalemizde bu konuyu daha detaylı işleyeceğiz.

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu ve çocuk kalbi 

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) çocuklarda % oranında görülmekte olup bu da kişilik bir sınıfta en az bir ya da iki tane DEHB olan çocuk görülebileceği anlamına gelmektedir. Toplum tarafından yeni tanınmaya başlayan bir durum olmasına rağmen aslında uzun zamandan beri bilinmekte olup her yıl hastalık ve tedavisi hakkında yüzlerce yeni araştırma yayınlanmaktadır. 

Çoğunlukla genetik olduğu düşünülen, beynin belli fonksiyonları düzenlemesi ve yönetmesiyle ilgili olan beyin tabanlı bir sendromdur. Bu kısımlar beynin genellikle dikkat, konsantrasyon, hafıza, motivasyon, dürtüsellik, hiperaktivite, organizasyon ve sosyal yetenekler gibi çok önemli fonksiyonları içeren bölgeleridir. 

DSM-V (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders = Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı)’e göre 17 yaşından küçüklerde en az 6 adet semptom, 17 yaş üstünde en az 5 adet semptomun var olması tanı için gerekmektedir. Çocuklarda bu belirtilerin 6 ay ve daha uzun süredir ve yaşıtlarından bariz bir şekilde bulunması gerekmektedir. İki klinik tipi vardır; funduszeue.info eksikliği baskın tip funduszeue.infoktif/dürtüsellik baskın tip. 

DEHB olan çocuklar çocuk psikiyatri hekimi, pedagog, çocuk gelişimi uzmanı, klinik psikolog, okul rehber öğretmeni, anne ve baba, çocuk hekimi, lüzum halinde çocuk nöroloji hekimi ile birlikte multidisipliner olarak değerlendirilmeli, gereken tetkikleri tamamlandıktan sonra klinik lüzum halinde çocuk psikiyatri hekimince DEHB’ye yönelik özel reçete ile yazılabilen birtakım ilaçların kullanımı gerekebilmektedir. 

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tedavisinde kullanılan ilaçlar nelerdir? 

1.Kısa etkili amfetamin uyarıcılar: Adderal (Amfetamin) >3 yaş ve üzeri Dexedrine (Dextroamfetamin) >3 yaş ve üzeri Dextrostat (Dextroamfetamin)>3 yaş ve üzeri 

2.Kısa etkili metilfenidat uyarıcılar: Ritalin (Metilfenidat) >6 yaş ve üzeri Focalin (Dexmetilfenidat) >6 yaş ve üzeri Methylin (Metilfenidat) >6 yaş ve üzeri 

funduszeue.info etkili metilfenidat uyarıcılar: Metadat (Uzun salınımlı metilfenidat) >6 yaş ve üzeri Ritalin LA 

funduszeue.info etkili amfetamin uyarıcılar: Vyvanse (Uzun etkili lisdexamfetamin) >3 yaş ve üzeri Adderal XR Dexedrine (Dextroamfetamin) 

funduszeue.info etkili metilfenidat uyarıcılar: Concerta (Uzun etkili metilfenidat) >6 yaş ve üzeri Daytrana (Transdermal metilfenidat) >6 yaş ve üzeri Focalin XR (Dexmetilfenidat) Quillivant XR 

funduszeue.info etkili uyarıcı olmayanlar: Intunive (Guanfazine, uzun etkili alfa-2 agonist) yaş Kapvay (Klonidin) Atomoksetin (Straterra) >6 yaş ve üzeri 

funduszeue.infoğer ilaçlar: Pemolin, Bupropion, Venlafaksin, Modafinil, Karbamazepin, Antidepresan ilaçlar 

DEHB tedavisinde kullanılan ilaçların yan etkileri nelerdir? 

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu tedavisinde kullanılan ilaçlar, dikkat eksikliği tedavisi için etkili ancak yan etkileri de olabilen ilaçlardır. Zorunlu olmadıkça dikkat eksikliği veya hiperaktivite ilaçları kullanımı önerilmemektedir. Bu ilaçların iyi bilinen yan etkileri şunlardır; uyku problemleri, iştahta azalma, kilo kaybı, artmış kan basıncı ve kalp hızı, baş dönmesi, baş ağrısı, karın ağrısı, rebound etki, irritabilite , sinirlilik.

DEHB tedavisi başlanmadan önce kalple ilgili neler yapılmalıdır? 

DEHB tanısı alan bir çocuğa medikal tedavi başlanması planlanıyor ise öncesinde mutlaka ailedeki kalp hastalığı olan (ani ölüm gibi) bireylerin öyküsü alınmalı, detaylı bir fizik inceleme yapılmalı, çocukta göğüs ağrısı, bayılma, çarpıntı, baş dönmesi sorulmalı ve doğumsal kalp hastalığı öyküsü sorgulanmalıdır. Çocuk hekimi tarafından kalp hızı ve kan basıncı bakıldıktan ve fizik incelemesi tamamlandıktan sonra (dinlemekle ritim bozukluğu veya üfürüm varlığı) ilaç başlanmadan önce hasta elektrokardiyografi (EKG)’si çekilerek çocuk kardiyoloji hekimine danışılmalıdır. 

DEHB ilaçları kullanırken görülebilecek muhtemel kardiyak yan etkiler nelerdir? 

Klinik pratikte en yaygın kullanılan ilaçlardan birisi olan Metilfenidat (Ritalin, Concerta) kalp hızı ve kan basıncında artış veya azalma, özellikle çarpıntı, göğüs ağrısı, ritim bozukluğu gibi potansiyel kardiyak yan etkileri olabilen bir ilaçtır. FDA (Food and Drug Administration) DEHB ilaçlarının kullanımı ile felç, inme, kalp krizi ve ani kardiyak ölüm gibi kardiyovasküler yan etkiler arasında net bir ilişki gösterilemese de bu ilaçları kullanacak ve kullanmakta olan hastaların kalp hızı, kan basıncı, kalp ritmi açısından yakın monitorize edilmesini önermektedir. Üç yaş ve üzerinde kullanılan Adderall’in özellikle 21 yaş altında ani kardiyak ölüm ile ilişkisini bildiren klinik çalışmalar mevcuttur. 

Bu grup uyarıcı ilaçlar kan basıncı ve kalp hızını artırabilir. Örneğin Adderall XR (dextroamfetamin) çocuk ve erişkinlerde 20 ani kardiyak ölüme, 12 inme ve felce neden olduğu için Kanada’da yılında marketlerden kaldırılmıştır. DEHB ilaçlarını kullanmakta olan hastaların ilaç yan etkilerinin kayıt altına alındığı sistemde kişide ani ölüm görüldüğü bildirilmiş ve bunların 25 tanesinin ilaç ile ilgili olduğu belirtilmiştir. Bu 25 vakanın bir kısmının otopsisinde de yapısal kalp hastalığı saptanmıştır. 26 vakada ilaçla ilişkili göğüs ağrısı, kalp krizi atağı, inme veya felç, kalpte ritim bozukluğu olduğu rapor edilmiştir. Yani bu grup ilaçların kullanımı öncesinde ve kullanımı sırasında mutlaka çocuk kardiyoloji hekiminin yakın takibi önerilmektedir. 

Son yıllarda DEHB tedavisinde kullanıma giren ve uyarıcı olmayan yeni bir ilaç olan atomoksetin (Strattera) kullanımı sırasında ritim bozuklukları ve kalp ritminde düzensizlik olabileceği belirtilmiştir (Medicines and Healthcare Products Regulatory Agency, İngiltere). Güney Kore’de DEHB nedeniyle ilaç tedavisi olarak metilfenidat kullanmakta olan <17 yaş altındaki çocuk hastanın 4 yıl boyunca takibinin yapıldığı kayıtlara göre metilfenidat kullanan çocuklarda, kalp ritim bozukluklarında normale göre kat risk artışı olduğu bildirilmiştir. Özellikle yapısal ya da doğuştan kalp hastalığı varlığında bu riskin tedavi başlanan ilk 3 günde en yüksek olduğu, bu hasta grubunda kalp krizi ve hipertansiyona daha da yatkınlık olduğu gösterilmiştir. 

Tüm dünyada geçerliliği olan AHA (American Heart Association, ) ve American Academy of Pediatrics (APA) kılavuzlarına göre DEHB nedeniyle ilaç kullanan çocuklarda EKG taraması (Sınıf IIA öneri, kanıt düzeyi C) önerilmekte olup yapısal kalp hastalıkları açısından dikkatli bir fizik muayene ile kalpte üfürüm duyulması, ailede kalp hastalığı öyküsü olması, hipertansiyon, çarpıntı, ritim bozukluğu, bayılma veya Marfan sendromu bulgusu varlığında mutlaka çocuk kardiyoloji hekimi değerlendirmesi ve ekokardiyografi yapılması önerilmektedir. 

DEHB ilaçları kullanmakta olan hangi çocuklar ne zaman çocuk kardiyoloji hekimine yönlendirilmelidir? 

Artmış kan basıncı, kalp hızı olan, ritim bozukluğu olduğu düşünülen, çarpıntı, bayılma, göğüs ağrısı, baş dönmesi yakınması olan, ailesinde kalp hastalığı öyküsü olan, ailesinde özellikle birinci derece yakınlarında ritim problemi olan çocuklar tedavinin başlanmasından evvel ve başlandıktan sonra çocuk kardiyoloji hekimi tarafından değerlendirilmelidir. Aslında yapılan klinik çalışmalar ve ilaç yan etkilerinin kayıtlarına bakıldığında DEHB’li tüm çocuklar kalp kontrolünden geçmeli ve yakın kardiyak takipleri yapılmalıdır. Hatta bu takipler en az 3 yıllık çocuk kardiyoloji deneyimi olan ve bu hasta grubu çocukları izleyen deneyimli uzman hekimler tarafından yapılmalıdır. Hekim hastayı değerlendirdikten sonra aileyi detaylı olarak bilgilendirmeli ve çocuğun tedavisi süresince neler yapması gerektiğini uzun uzun aileye anlatmalıdır. İlaç başlanması planan çocuk hastayı DEHB yönünden değerlendiren çocuk psikiyatrisi uzman hekimi, çocuk kardiyoloji hekimi ile yakın işbirliği ve iletişim halinde kalarak olguyu izlemeli ve aile her vizitte aydınlatılmalıdır. 

DEHB tedavisinde kullanılmakta olan ilaçların olası kardiyak yan etkileri ve önerilen kardiyak monitorizasyonu