Acele Bacı Tek Başına Yapılır Mı

Peygamber Efendimiz (s.a.v) Cibril hadisinde “İslam Nedir?” sorusuna “–İslâm, Allah’tan başka ilâh olmadığına ve Muhammed’in Allah’ın Rasûlü olduğuna şehâdet etmen, namazı dosdoğru kılman, zekâtı vermen, Ramazan orucunu tutman, yoluna güç yetirip imkân bulduğun zaman Kâ’be’yi ziyâret (hac) etmendir” buyurdular.

“İman Nedir?” sorusuna “–Allah’a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, âhiret gününe inanmandır. Yine kadere, hayrına ve şerrine îmân etmendir” buyurdular.

İhsan Nedir? Rasûlullah Efendimiz (s.a.v): “–İhsân, Allah’a, onu görüyormuşsun gibi kulluk etmendir. Sen onu görmüyorsan da O seni mutlaka görüyor” buyurdular. (Müslim, Îmân 1, 5. Buhârî, Îmân 37; Tirmizi Îmân 4; Ebû Dâvûd, Sünnet 16)

Kuran-ı Kerim, Peygamber Efendimize (s.a.v) gönderilen ilahi kitapların sonuncusudur. İlahi emirleri barındıran Kuran ve beraberinde Efendimizin (s.a.v) sünneti tüm Müslümanlar için yol gösterici rehberdir.

Tüm insanlığa rahmet olarak gönderilen örnek şahsiyet Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed Mustafa (s.a.v) 23 senelik nebevi hayatında bizlere Kuran ve Sünneti miras olarak bırakmıştır. Nitekim hadis-i şerifte buyrulur: “Size iki şey bırakıyorum, onlara sımsıkı sarıldığınız sürece yolunuzu asla şaşırmazsınız. Bunlar; Allah’ın kitabı ve Peygamberinin sünnetidir.” (Muvatta’, Kader, 3.)

Tasavvuf; Cenâb-ı Hakkʼı kalben tanıyabilme sanatıdır.Tasavvuf; “îmân”ı “ihsân” gibi muhteşem ve muazzam bir ufka taşımanın diğer adıdır. Tasavvuf’i yola girmekten gaye istikamet üzere yaşayabilmektir. İstikâmet ise, Kitap ve Sünnet’e sımsıkı sarılmak, ilâhî ve nebevî tâlimatları kalbî derinlikle idrâk edip onları hayatın her safhasında vecd içinde yaşayabilmektir.

Dua, Allah Teâlâ ile irtibatta bulunmak; O’na gönülden yönelmek, meramını vâsıta kullanmadan arz etmek demektir. Hadisi şerifte "Bir şey istediğin vakit Allah'tan iste! Yardım dilediğin vakit Allah'tan dile!" buyrulmuştur. (Ahmed b. Hanbel, Müsned, 1/)

Zikir, bütün tasavvufi terbiye yollarında nebevi bir üsul ve emanet olarak devam edegelmiştir. “…Bilesiniz ki kalpler ancak Allâh’ı zikretmekle huzur bulur.” (er-Ra‘d, 28) Zikir, açık veya gizli şekillerde, belirli adetlerde, farklı tertiplerde yapılan önemli bir esastır. Zikir, hatırlamaktır. Allah'ı hatırlamak farklı şekillerde olabilir. Kur'an okumak, dua etmek, istiğfar etmek, tefekkür etmek, "elhamdülillah" demek, şükretmek zikirdir.

İlim ve hâl kelimelerinden oluşmuş bir isim tamlaması olan ilmihal (ilm-i hâl) sözlükte "durum bilgisi" demektir. Bütün müslümanların dinî bilgi ve uygulama bakımından ihtiyaç duyduğu, bir bakıma müslüman olmanın ve müslümanlığın icaplarını yerine getirmenin ön şartı durumundaki fıkhi temel bilgiler ilmihal diye anılmıştır.

İslam ve İhsan web sitesinde İslam, İman, İbadet, Kuranımız, Peygamberimiz, Tasavvuf, Dualar ve Zikirler, İlmihal, Fıkıh, Hadis ve vb. konularda  güvenilir kaynaklardan bilgiye ulaşabilirsiniz.

Hanımlaaar, Beyleeeer;

Geliyor gelmekte olan!
Uzun zamandır beklenen,
Özlenen,
Yolları gözlenen…
O geliyor
Geri dönüyor!

Haftanın Hurafesi uzun bir aradan sonra yeniden bizlerle! İnanın biz de en az sizin kadar özledik onu. Şimdi teker aramızda olan Haftanın Hurafesi diliyoruz ki bir daha gitmeyecek.

Bu hafta bizlere yeniden merhaba diyen serimizin ilk konuğu bizzat bizim de sık sık uyguladığımız bir ritüel olan Aceleci Bacı ritüeli. Bakalım kimmiş bu Aceleci Bacı, hikayesi neymiş, neden yapılırmış.

Hazırsanız başlıyoruz;

Aranızda daha önce duyanlarınız illaki vardır. Fakat benim gibi bu ritüeli ilk defa öğrenenlerin de bir hayli fazla olduğunu düşünüyorum. Bu nedenle detaylara girmeden önce şöyle bir bahsetmek isterim bu ritüelden. Sonra elbette detaylara ineceğiz.

Aceleci bacı ritüeli haftanın cuma günü, sadece kadınlar tarafından yapılan bir ritüel. Dilek dileyerek, dualarla helva (kimi kaynaklara göre un kimisine göre irmik) kavurup o helvanın ev ahalisi tarafından sıcak sıcak yenmesi üzerine kurulu olan bir ritüel. Özellikle İzmir civarında oldukça yaygın, ve farklı bölgelerde farklı uygulanma şekilleri var.

Peki kimdir bu Aceleci Bacı?

Helvacı Bacı olarak da bilinen Aceleci Bacı, Bursa’nın Osmangazi şehrinde türbesi bulunan efsanevi bir figürdür. Bulgaristan’ın Filibe kasabasından Bursa’ya geldiği rivayet edilen Helvacı Bacı keramet gösteren Bursa evliyaları arasında yer almaktadır. Hakkında çok az bilgi bulunan Aceleci Bacı’nın mezarı, Tahtakale Veziri caddesinde, Pınarbaşı mezarlığına doğru çıkarken solda bulunan Helvacıoğlu Mescidi önündedir.

Efsaneye göre Helvacı Bacı, Hacı Sevinç Mescidi’ni yaptıran tüccarın evinde hizmetçidir. Mescid, inşaat halinde iken tüccar hacca gider. Bir gün tüccarın eşi evde helva pişirirken hizmetçi kıza “Efendim helvayı çok severdi” der. Bu söz üzerine, hizmetçi kız eline bir tabak alıp içine bir miktar helva koyduktan sonra “Ağız tadıyla bu helvayı yesin” der. Bu durumu gören kadın şaşırır ve hizmetçi kıza ne yaptığını sorar. Tüccarın, hacdan dönüşünde hizmetçi kızın helva koyduğu o tabak, eşyaları arasından çıkar. Bu durum, hizmetçi kızın kerameti olarak görülür ve bu olaydan sonra “Helvacı Bacı” olarak anılmaya başlanır. Vefat ettiğinde Hacı Sevinç Mescidi’nin batısına defnedilmiştir.

Aceleci Bacı Helvası ritüeli şu şekilde gerçekleşmektedir: Daha önce dileği kabul olan bir kişi, evinde iki rekât hacet namazı kıldıktan sonra hiç konuşmadan mutfağa geçer ve helva malzemelerini hazırlayarak misafirlerini bekler. Helvanın malzemeleri; irmik, isteğe göre sıvı yağ veya tereyağ, şeker, su veya tercihe göre su yerine süttür. Tercihen tarçın, ceviz veya fıstık da kullanılabilir. Bu helva, misafirlerin gelmesinden sonra ritüelin gerçekleşeceği yerde pişirilir.

Ritüel başlamadan evvel katılımcılar abdest alır. Selâ ile birlikte kadınların toplandığı odaya küçük tüp ve helva malzemeleri getirilerek Kuran-ı Kerim okunmaya başlanır. Misafirler Kuran’ı takip ederken ev sahibi de helvayı kavurmaya başlar. Helva kavrulurken bir Fatiha üç İhlas okuduktan sonra “Allah’ım şükürler olsun dileğim kabul oldu, duamı bana eriştirdin” diye dua edilir. Daha sonra okunan sureler ve dualar başta peygamberler olmak üzere evliyaların ve Aceleci Bacının ruhuna bağışlanarak dilekler tekrar edilir.

Ardından, gelen misafirler helvayı sırayla karıştırarak içlerinden kendi dileklerini söylerler. Dua süreci, selâ ile başlayıp öğle ezanına kadar sürmektedir. Ardından ezanın okunmasıyla dua süreci tamamlanır ve hazırlanan helvanın acilen tüketilmesi sağlanır. Katılan kişiler yanlarında alıp kendi evlerine helva götüremezler. Helvanın yapıldığı evde tüketilmesi gerekmektedir. Helvanın bir kısmı da duanın daha çabuk kabul olması için kuşlara yedirilir. Bir sonraki ritüel, oradaki kişilerden birinin dileğinin kabulünün ardından onun evinde gerçekleşir. Daha sonra duası kabul olan kişi “benim Aceleci Bacı dileğim kabul oldu” diyerek komşularından, akrabalarından en az yedi kişiyi çağırarak bu ritüeli gerçekleştirir. Acele Bacı ritüeli, en az yedi kadının katılımıyla gerçekleştirilen bir ritüeldir.

Tabii bu en yaygın olan versiyonu. Başka çeşitleri de mevcut, hem hikayenin hem ritüelin. Mesela bir diğer rivayet şu şekilde;

Zengin bir tüccar mescit yaptırırken yarım bırakıp hacca gider. Tüccarın hanımı evinde helva pişirdiğinde yanında çalışan hizmetinde bulunan kıza ‘Efendim helvayı çok severdi’ der. Kızda ‘dökün o zaman gidip getireyim’ der. Kadın da döker herhalde yanımda fazla yemekten çekindiği için dışarıda yemek istiyor diye düşünür. Kız hacıda bulunan evin beyine helvayı götürüp verir, ‘eşiniz gönderdi bunu’ der. Adam helvayı yer içine nişan yüzüğünü koyar, üstünü bezle örtüp kıza tabağı geri verir. Onun bir Evliya olduğunu orda anlar. Evin hanımı tabağın içindeki eşine ait yüzüğü görünce kerametini anlar. Hac dönüşü evine dönen evin beyi, kızın öldüğünü öğrenince çok üzülür. Adını o günden sonra helvacı Acele Bacı koyarlar. Ölmeden önce hacda helvayı kendisine getirip verdiği gün ne kadar sevindiğini belirtmek için yaptırmış olduğu caminin adını da Hacı Sevindi Camii koyar. Ritüel kısmı yine aynı, dualarla, niyetlerle, yasinlerle helva karıştırılıp sıcak sıcak yenir.

Benim araştırmalarım sonucunda bulduğum son bir versiyon daha var, o da şu şekilde;

Bir yerlerde eskiden çok zengin ama kötü niyetli bir kadın bir de onun çok saf ve iyi hizmetçisi varmış. zengin kadın çok dindarmış hizmetçisi de buna özenirmiş. Ev sahibi kadınla birlikte dualar okumak kaynaşmak istemiş hizmetçi bir gün. ancak buna hemen karşı çıkan kötü kadın sen anca tuvalette edebilirsin duanı demiş. Hizmetçi de hiç şikayetçi olmadan tuvalete gidip orlarda harıl harıl dua etmeye başlamış. Bu esnada evin erkeği hacca gitmiş tavaflar ediyormuş. O hacdayken bir gün irmik helvası yapılmış evde. Evin hanımı kocasının helvayı ne kadar çok sevdiğini anlatıp burda olsaydı da yeseydi helvadan diyormuş. Sonra hizmetçi komşulara helva dağıtmaya çıkmış ve eve dönmemiş. Yakın bir zamanda hacdan dönen kocanın elinde o günkü helva tabaklarından biri varmış. Meğer hizmetçi bacı helvalardan sonuncusunu hacca gidip evin erkeğine vermiş. Bu hızından dolayı hizmetçiye aceleci bacı denmiş. Kötü ev sahibesinin tuvalete layık gördüğü hizmetçi mekkede ibadetin allahını yapmış. O zamandan sonra ne zaman irmik helvası yapılsa aceleci bacı ruhuna dua okunurmuş.

Hikayenin her versiyonunda hacca giden bir erkek, kavurduğu helvayı ona yedirmek isteyen bir eş ve helvayı hacdaki erkeğe yetiştiren bir aceleci bacı var anlayacağın. Detaylar değişse de ana fikir her versiyon da aynı. Bu da beni hikayenin rivayet olmasından ziyade gerçek bir olay olduğuna inanmaya sevk ediyor açıkçası.

Bazı kaynaklarda helva kavrulurken yedi kişi olması gerekmediği de okuduğum bilgiler arasında. Bir de ritüeli gerçekleştiren kadınların regl olmaması gerektiği detayı var. Helvanın mutlaka sıcak yenmesi, evden çıkarılmaması, bir kısmının kuşlara yedirilmesi, dileği gerçekleşen kadının geciktirmeden ritüeli kendi evinde gerçekleştirmesi ve ritüelin sabahın erken saatlerinde yapılması değişmeyen kurallar arasında. Bana soracak olursanız kadınların bolluk bereketle ilişkilendirilmesi, bir şeyler pişirmenin de aynı şekilde kadının yaratıcı gücünü, şifa yeteceğini güçlendirmesi, ocağın başında olmanın ocaklı olmakla olan ilişkisi ve bir nevi kurban etme mitinin (kurban kanlı olmak zorunda değil elbet) her zaman için dilek dilemekle ilişkilendirilmesi birleşerek bu ritüeli oluşturmuş, iyi de olmuş. Zira dileğimizi dileyip dualarla evrene, yaratıcıya ulaştırıp karşılık olarak da hem eşe dosta hem kuşlara bir şeyler yedirmek nereden baksanız güzel hareket.

Üstelik ağzınızda tatlanıyor, mis gibi ritüel. Hem bu ritüeli yaprak dileklerinin gerçekleştiğini söyleyenler de çok, benden söylemesi.

Yazıma burada son verirken ağzınızın tadı hiç bozulmasın, dilekleriniz gerçekleştiği için helva kavurmalarınız çok olsun diyorum, sevgiler!