Musahip Kurbanı
kaynağı değiştir]
Musâhip sözcüğü Osmanlı'da padişahın yakın dostu ve yardımcısı olan kimse için nedim kavramına benzer şekilde de kullanılmıştır.[3] Örneğin bilgisi ve nükteli konuşmasıyla padişah IV. Murat'ın gözüne giren Evliya Çelebi, dört sene sarayda yaşayarak padişahın musâhipliğini yapmıştır.[4]
Kaynakça[değiştir kaynağı değiştir]
Ana madde: Alevî inancı
Ana hatlarıyla musâhiplik müessesesine şu şekilde girilir: Musâhip olmak isteyen kimseler önceden aralarında anlaşırlar ve yakın çevrelerinin rızasını alırlar. Bir dede rehberliğinde mürşide başvururlar. Mürşid tarafından kendilerine üç kez düşünme süresi tanınır. Bu sürelerin uzunluğu mezhepler arasında farklılık gösterebilir. Üçüncü bekleme ve düşünme süresinin sonunda fikirlerinden hâlâ caymamışlarsa, Cem esnasındaki bir törenle musâhip olurlar. Musâhiplerin öz kardeşten yakın olduğuna inanılır ve birbirlerine her konuda destek ve yoldaş olmaları beklenir.
Musâhipliğin farklı aileleri yakınlaştırdığına, bu yönüyle toplumsal barışa destek olduğuna; aynı zamanda şahsî ve manevî huzuru artırdığına inanılır.[2]
Musâhiplik Pir Sultan Abdal tarafından şöyle tarif edilir:
Eğer farz içinde farzı sorarsan,
Yine farz içinde farzdır musâhip,
Dört kapıdan kırk makamdan ararsan,
Yine farz içinde farzdır musâhip.
Musâhipsiz kişi ceme gelir mi,
Ettiği niyazlar kabul olur mu,
Muhammed-Ali’den derman bulur mu,
Yine farz içinde farzdır musâhip.
Musâhipsiz ise ceme götürmen,
Tecellisi bozuk Hakk'a yetirmen,
Musâhipsiz ile durup oturman,
Yine farz içinde farzdır musâhip.
Farz Allah’tan kaldı ya sünnet kimden,
Musâhibin işi daima sırdan,
Musâhipli kişi ol Şah-ı Merdan,
Yine farz içinde farzdır musâhip.
Pir SultanAbdal'ım hey kerem-kanı,
Yine sensin dü cihanın sultanı,
Aşnanı buldun müsahibin hani,
Yine farz içinde farzdır musâhip.
Osmanlı sarayında kullanımı[değiştir Gelenek, G&#;renek ve İnan&#;lar
48 B&#;lent AKIN T.C K&#;lt&#;r ve Turizm Bakanlığı Aynı rit&#;elin y&#;relere ve ocaklara bağlı olarak g&#;sterdiği birtakım şekil ve i&#;erik farklılık- larından oluşan rit&#;elik/k&#;lt&#;rel &#;eşitliliği Musahip Kurbanı Cemi’nde ger&#;ekleştirilen bazı uygu- lama ve kullanılan malzemelerden bir &#;rnekle a&#;ıklayabiliriz. Musahip Kurbanı Cemi’nde erk&#;n hizmetleri sırasında, musahip olmaya aday d&#;rt talibin “Musahiplik Kefeni”nin altına dizilişi sıra- sında, bazı y&#;relerde veya ocaklarda erkekler yan yana dururken bazılarında bir erkek bir kadın şeklinde bir sıralama yapıldığı g&#;r&#;l&#;r. Yine bazı ocaklarda m&#;rebbi de musahiplik kefeninin al- tına girerken bazılarında dışında durur ya da m&#;rebbi bu uygulamaya hi&#; eşlik etmez. Bu erk&#;n hizmeti sırasında kullanılan kefen adı verdilen &#;rt&#; de &#;oğunlukla beyaz olmakla birlikte, kimi zaman yeşil olduğu da g&#;r&#;lmektedir. Yine “Tarik” ya da “Erk&#;n Ağacı/Değneği” adı verilen ve inan&#; meunsupları tarafından kutsiyet atfedilen değnek de ocaklara ya da y&#;relere bağlı olarak &#;&#;, beş, yedi ya da on iki boğumlu olabilmektedir. &#;erağ hizmeti sırasında geleneksel ocağa ya da y&#;reye &#;zg&#; &#;erağ dışında, kandil, gaz lambası ya da mum kullanılabilmektedir. İcra edilen semahlar ocak ve y&#;relere g&#;re icra şekli ve s&#;resi bakımından &#;eşitlilik g&#;stermektedirler. Ancak yukarıda da belirttiğimiz gibi t&#;m bu hususlar, ilgili cem rit&#;elinde icra edilen hizmetlerin rit&#;eldeki konumunu, icra bağlamını, amacını, ana iskeletini (yapısını) ve işlevlerini değiştirmemektedir. Bu farklı uygulamalar, i&#;erik ve şekil &#;zellikleri bakımından rit&#;ellerin yapısal bir değişime uğraması- na yol a&#;mamış, yalnızca bu iki hususta k&#;lt&#;rel bir zenginlik ve &#;eşitlilik oluşmasını sağlamıştır. Bu konuya doğrudan y&#;re ve ocaklardaki uygulamalar &#;zerinden de bir&#;ok &#;rnek verme- miz m&#;mk&#;nd&#;r. Bazı cem rit&#;elleri i&#;erisinde ger&#;ekleştirilen hizmetlere verilen isimlerin, icra bi&#;imlerinin ya da bu cemlerde kullanılan malzemelerin y&#;re ve ocaklara g&#;re farklılık g&#;sterdiği g&#;r&#;lebilir. 10 &#;rnek vermek gerekirse Diyarbakır y&#;resinde yerleşik bulunan Musa-yı Kazım, Ağu- i&#;en, İmam Zeynel Abidin ya da Dede Garkın ocakları mensupları ile Malatya, Elazığ, Tunceli, Adıyaman ve Gaziantep’te yerleşik bulunan aynı ocak mensupları karşılaştırıldığında, Musahip Kurbanı Cemi’nde hizmetlere verilen isimlerin, icra bi&#;imlerinin ya da bu cemlerde kullanılan mal- zemelerin bazılarının birbirinden farklı olduğunu g&#;r&#;r&#;z. Aynı durum, farklı adlarla anılan ocaklar i&#;in de ge&#;erlidir. Alevi inancına mensup topluluklar arasında ger&#;ekleştirilen herhangi bir ceme ait hizmetlerin icra bi&#;imlerinin, adlandırmalarının ve icra sırasında kullanılan malzemelerin Ku- reyşan Ocağı, Veli Baba Sultan Ocağı, Ş&#;caeddin Veli Ocağı, Hacı Ali Turabi Ocağı, Battal Gazi Ocağı, Şeyh Ahmed Dede Ocağı, Teslim Abdal Ocağı, Şah İbrahim Veli Ocağı, Seyyid Ali Sultan Ocağı, Ağui&#;en Ocağı vb. gibi daha bir&#;ok ocak arasında bu bakımdan farklılıklar g&#;stermesi m&#;mk&#;nd&#;r. Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus, bu y&#;zeysel farklılıkların, hi&#;bir za- man cem rit&#;ellerinin ve s&#;z konusu hizmetlerin ger&#;ekleştirilme amacını, işlevsel &#;zelliklerini, cem rit&#;elinin ana iskelet yapısını (yapısal &#;zelliklerini) ve icra bağlamını değiştirmediğidir. Bunun da &#;tesinde bir&#;ok araştırmacı tarafından farklılık olarak nitelendirilen bu hususiyetlerin, Alevi inan&#; sistemi i&#;erisinde farklılıktan &#;te &#;eşitlilik ve zenginlik olarak kabul edildiği g&#;r&#;l&#;r. Nitekim Alevi inan&#; sistemi, ocaklar ve y&#;reler arası bu rit&#;elik &#;eşitliliği “yol bir, s&#;rek binbir” s&#;z&#;yle a&#;ık- lar. “S&#;rek” s&#;zc&#;ğ&#;, en kısa ifadeyle “yolun s&#;rd&#;r&#;lme/uygulama bi&#;imi”dir. Dolayısıyla s&#;rekte 10 Farklı Alevi ocakları tarfından ger&#;ekleştirilen cemlerde, tarih&#; s&#;re&#; i&#;erisinde bilhassa g&#;&#;lerin de etkisiyle zaman zaman rit&#;elik anlamnda etkileşim olması ka&#;ınılmazdır. Bu durum, cemlerin yapı, işlev ve bağlam &#;zelliklerini etkilemediği gibi, bu rit&#;elerin tasnifi hususunda da bir farklılığa yol a&#;mamamaktadır. S&#;z konusu rit&#;elik etkileşime &#;rnek teşikil edebilecek bir &#;alışma i&#;in bk. Mehmet Ersal, “Alevi İnan&#; Sisteminde Ocaklar Arası Rit&#;elik Senkretizm”. Prof. Dr. Fikret T&#;rkmen Kitabı, edt. Alimcan İnayet, Zeki Kaymaz. İzmir: Ege &#;niversitesi Basımevi,
Made with FlippingBook
RkJQdWJsaXNoZXIy NTU2NTE2 kaynağı değiştir]
Gelenek, G&#;renek ve İnan&#;lar
48 B&#;lent AKIN T.C K&#;lt&#;r ve Turizm Bakanlığı Aynı rit&#;elin y&#;relere ve ocaklara bağlı olarak g&#;sterdiği birtakım şekil ve i&#;erik farklılık- larından oluşan rit&#;elik/k&#;lt&#;rel &#;eşitliliği Musahip Kurbanı Cemi’nde ger&#;ekleştirilen bazı uygu- lama ve kullanılan malzemelerden bir &#;rnekle a&#;ıklayabiliriz. Musahip Kurbanı Cemi’nde erk&#;n hizmetleri sırasında, musahip olmaya aday d&#;rt talibin “Musahiplik Kefeni”nin altına dizilişi sıra- sında, bazı y&#;relerde veya ocaklarda erkekler yan yana dururken bazılarında bir erkek bir kadın şeklinde bir sıralama yapıldığı g&#;r&#;l&#;r. Yine bazı ocaklarda m&#;rebbi de musahiplik kefeninin al- tına girerken bazılarında dışında durur ya da m&#;rebbi bu uygulamaya hi&#; eşlik etmez. Bu erk&#;n hizmeti sırasında kullanılan kefen adı verdilen &#;rt&#; de &#;oğunlukla beyaz olmakla birlikte, kimi zaman yeşil olduğu da g&#;r&#;lmektedir. Yine “Tarik” ya da “Erk&#;n Ağacı/Değneği” adı verilen ve inan&#; meunsupları tarafından kutsiyet atfedilen değnek de ocaklara ya da y&#;relere bağlı olarak &#;&#;, beş, yedi ya da on iki boğumlu olabilmektedir. &#;erağ hizmeti sırasında geleneksel ocağa ya da y&#;reye &#;zg&#; &#;erağ dışında, kandil, gaz lambası ya da mum kullanılabilmektedir. İcra edilen semahlar ocak ve y&#;relere g&#;re icra şekli ve s&#;resi bakımından &#;eşitlilik g&#;stermektedirler. Ancak yukarıda da belirttiğimiz gibi t&#;m bu hususlar, ilgili cem rit&#;elinde icra edilen hizmetlerin rit&#;eldeki konumunu, icra bağlamını, amacını, ana iskeletini (yapısını) ve işlevlerini değiştirmemektedir. Bu farklı uygulamalar, i&#;erik ve şekil &#;zellikleri bakımından rit&#;ellerin yapısal bir değişime uğraması- na yol a&#;mamış, yalnızca bu iki hususta k&#;lt&#;rel bir zenginlik ve &#;eşitlilik oluşmasını sağlamıştır. Bu konuya doğrudan y&#;re ve ocaklardaki uygulamalar &#;zerinden de bir&#;ok &#;rnek verme- miz m&#;mk&#;nd&#;r. Bazı cem rit&#;elleri i&#;erisinde ger&#;ekleştirilen hizmetlere verilen isimlerin, icra bi&#;imlerinin ya da bu cemlerde kullanılan malzemelerin y&#;re ve ocaklara g&#;re farklılık g&#;sterdiği g&#;r&#;lebilir. 10 &#;rnek vermek gerekirse Diyarbakır y&#;resinde yerleşik bulunan Musa-yı Kazım, Ağu- i&#;en, İmam Zeynel Abidin ya da Dede Garkın ocakları mensupları ile Malatya, Elazığ, Tunceli, Adıyaman ve Gaziantep’te yerleşik bulunan aynı ocak mensupları karşılaştırıldığında, Musahip Kurbanı Cemi’nde hizmetlere verilen isimlerin, icra bi&#;imlerinin ya da bu cemlerde kullanılan mal- zemelerin bazılarının birbirinden farklı olduğunu g&#;r&#;r&#;z. Aynı durum, farklı adlarla anılan ocaklar i&#;in de ge&#;erlidir. Alevi inancına mensup topluluklar arasında ger&#;ekleştirilen herhangi bir ceme ait hizmetlerin icra bi&#;imlerinin, adlandırmalarının ve icra sırasında kullanılan malzemelerin Ku- reyşan Ocağı, Veli Baba Sultan Ocağı, Ş&#;caeddin Veli Ocağı, Hacı Ali Turabi Ocağı, Battal Gazi Ocağı, Şeyh Ahmed Dede Ocağı, Teslim Abdal Ocağı, Şah İbrahim Veli Ocağı, Seyyid Ali Sultan Ocağı, Ağui&#;en Ocağı vb. gibi daha bir&#;ok ocak arasında bu bakımdan farklılıklar g&#;stermesi m&#;mk&#;nd&#;r. Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus, bu y&#;zeysel farklılıkların, hi&#;bir za- man cem rit&#;ellerinin ve s&#;z konusu hizmetlerin ger&#;ekleştirilme amacını, işlevsel &#;zelliklerini, cem rit&#;elinin ana iskelet yapısını (yapısal &#;zelliklerini) ve icra bağlamını değiştirmediğidir. Bunun da &#;tesinde bir&#;ok araştırmacı tarafından farklılık olarak nitelendirilen bu hususiyetlerin, Alevi inan&#; sistemi i&#;erisinde farklılıktan &#;te &#;eşitlilik ve zenginlik olarak kabul edildiği g&#;r&#;l&#;r. Nitekim Alevi inan&#; sistemi, ocaklar ve y&#;reler arası bu rit&#;elik &#;eşitliliği “yol bir, s&#;rek binbir” s&#;z&#;yle a&#;ık- lar. “S&#;rek” s&#;zc&#;ğ&#;, en kısa ifadeyle “yolun s&#;rd&#;r&#;lme/uygulama bi&#;imi”dir. Dolayısıyla s&#;rekte 10 Farklı Alevi ocakları tarfından ger&#;ekleştirilen cemlerde, tarih&#; s&#;re&#; i&#;erisinde bilhassa g&#;&#;lerin de etkisiyle zaman zaman rit&#;elik anlamnda etkileşim olması ka&#;ınılmazdır. Bu durum, cemlerin yapı, işlev ve bağlam &#;zelliklerini etkilemediği gibi, bu rit&#;elerin tasnifi hususunda da bir farklılığa yol a&#;mamamaktadır. S&#;z konusu rit&#;elik etkileşime &#;rnek teşikil edebilecek bir &#;alışma i&#;in bk. Mehmet Ersal, “Alevi İnan&#; Sisteminde Ocaklar Arası Rit&#;elik Senkretizm”. Prof. Dr. Fikret T&#;rkmen Kitabı, edt. Alimcan İnayet, Zeki Kaymaz. İzmir: Ege &#;niversitesi Basımevi,
Made with FlippingBook
RkJQdWJsaXNoZXIy NTU2NTE2