Genç Akademi Ümraniye Yorumlar

EYLÜL 2013 SAYI: 10 hazarworld.com yayında towards presıdentıal electıons ın azerbaıjan К ПРЕЗИДЕНТСКИМ ВЫБОРАМ В АЗЕРБАЙДЖАНЕ AzerbAycAn'dA Cumhurbaşkanlığı seçimlerine doğru EYLÜL 2013 SAYI 10 1 www.hazarworld.com Merhabalar, Hızlı ve istikrarlı büyüyen ekonomisiyle geleceğe emin adımlarla yürüyen ve dev enerji projelerine imza atmakta olan Azerbaycan, topraklarının yüzde yirmisi Ermenistan tarafından işgal edilmiş olmasına rağmen Hazar Bölgesi'nin dünyaya en açık ülkesi durumunda. Dev enerji projelerine imza atan Azerbaycan'ın son on yılına baktığımızda fakirlik oranının yüzde 40'lardan, yüzde 6'lara düştüğünü ve devlet bütçesinin rekor seviyelere ulaştığını gözlemlemekteyiz. Başarılı devlet adamı Aliyev'e halk desteği ise yüzde 80'leri bulmakta. Bu bağlamda, Doğu ve Batı arasında güvenilir bir köprü olan Azerbaycan'da yaklaşan seçimleri bu sayımızda kapak konusu olarak işledik. Hazar Bölgesi'nde işbirliğini pekiştirmeyi amaçlayan Hazar Strateji Enstitüsü'nün (HASEN) düzenlediği...

1 HAZAR STRATEJİ ENSTİTÜSÜ YAYINIDIR EYLÜL 2013 SAYI: 10 Azerbaycan da Cumhurbaşkanlığı seçimlerine doğru towards presıdentıal electıons ın azerbaıjan К ПРЕЗИДЕНТСКИМ ВЫБОРАМ В АЗЕРБАЙДЖАНЕ hazarworld.com yayında

2

3 ÖNSÖZ YÖNETİM İmtiyaz Sahibi Hazar Strateji Enstitüsü Adına Haldun YAVAŞ Genel Yayın Yönetmeni Gökhan ÇAY EDİTÖR Hande Yaşar ÜNSAL Yayın Kurulu Dr. Cemil ERTEM Efgan NİFTİYEV Prof.Dr. Mesut HAKKI CAŞIN Zeynep KAPTAN haldun yavaş Hazar Strateji Enstitüsü Genel Sekreter İLETİŞİM Veko Giz Plaza, Maslak Meydan Sok. No:3 Kat:4 Daire Maslak, Şişli / İstanbul - TÜRKİYE Tel: Faks: Merhabalar, Hızlı ve istikrarlı büyüyen ekonomisiyle geleceğe emin adımlarla yürüyen ve dev enerji projelerine imza atmakta olan Azerbaycan, topraklarının yüzde yirmisi Ermenistan tarafından işgal edilmiş olmasına rağmen Hazar Bölgesi nin dünyaya en açık ülkesi durumunda. Dev enerji projelerine imza atan Azerbaycan ın son on yılına baktığımızda fakirlik oranının yüzde 40 lardan, yüzde 6 lara düştüğünü ve devlet bütçesinin rekor seviyelere ulaştığını gözlemlemekteyiz. Başarılı devlet adamı Aliyev e halk desteği ise yüzde 80 leri bulmakta. Bu bağlamda, Doğu ve Batı arasında güvenilir bir köprü olan Azerbaycan da yaklaşan seçimleri bu sayımızda kapak konusu olarak işledik. Hazar Bölgesi nde işbirliğini pekiştirmeyi amaçlayan Hazar Strateji Enstitüsü nün (HASEN) düzenlediği Hazar Yaz Okulu sertifika programına dergimizde geniş yer ayırdık. 10 ülkeden genç diplomatlar, araştırma görevlileri ve yöneticileri bir araya getiren Hazar Yaz Okulu nda alanında uzman isimler, özel sektör yöneticileri ve akademisyenler enerji, dış politika ve güvenlik konularını içeren geniş bir yelpazede bilgi ve tecrübelerini paylaşma fırsatı yakaladı. Son yılların en kanlı çatışmalarına sahne olan Suriye deki iç savaşın etkileri her geçen gün daha da ağırlaşıyor. Suriye ye olası bir askeri operasyon doğal gaz ve petrol fiyatlarına nasıl yansır? Olası senaryolar nelerdir? Haber analiz sayfalarımızda bu konuyu mercek altına aldık. Geçtiğimiz ay Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ve Başbakan Recep Tayyip Erdoğan aynı günlerde Hazar Bölgesi ndeydi. Cumhurbaşkanı nın Azerbaycan a, Başbakan ın ise Türkmenistan a eş zamanlı gerçekleştirdiği önemli ziyaretlerde birçok anlaşmaya imza atıldı. Bu ziyaretlerin detaylarını sizler için masaya yatırdık. Bununla beraber, iki yeni köşe yazısı bölümünü dergimizin sayfalarına arasına ekledik. HASEN Uzmanı Dr. Cemil Ertem Gelecek Notları nda Azerbaycan doğal gazını Türkiye üzerinden Avrupa ya taşıyacak Güney Gaz Koridoru projesinin bölgenin geleceğini nasıl etkileyeceğini; HASEN Uzmanı Prof. Dr. Mesut Hakkı Caşın ise Diplomasi Akademisi nde İsrail-Filistin barış sürecini kaleme aldı. Finans Merkezi nin kalbi Borsa İstanbul un geçirdiği değişimi ve izleyeceği yol haritasını Borsa İstanbul Yönetim Kurulu Başkanı İbrahim Turhan Hazar World için değerlendirdi. Özbekistan ın güçlenen ekonomisine ise analiz sayfalarımızda yer verdik. Kültür-Sanat bölümünde Beni Deli Etme dizisinin başarılı oyuncusu Doğan Doğru ile keyifli bir röportaj gerçekleştirdiğimiz bu sayının Rota sayfalarında ise dağların ülkesi Kırgızistan ın başkenti Bişkek e doğru gizemli bir yolculuğa çıktık. Ekim de görüşmek dileğiyle yayın YÖNETİM YAYIN GRUBU BAŞKANI Serkan ÜNAL GRUP KOORDİNATÖRÜ Mehmet Mücahid DEMİR FİNANS KOORDİNATÖRÜ Selim KARA genel yayın yönetmeni Serdar TURAN ÖZEL PROJELER DİREKTÖRÜ Emin GÖRGÜN EDİTÖRLER Aynur ŞENOL ALTUN Can GÜRSU Nesrin KOÇASLAN E. Melek CEVAHİROĞLU SANAT YÖNETMENİ Özkan ORAL YARDIMCI SANAT YÖNETMENİ Pınar GÜVEN Ahmet ÇELİK FOTOĞRAF EDİTÖRÜ Şeref YILMAZ KATKIDA BULUNANLAR Gizem GÜZEY Güzin GÜZEY Baran KARAKUZU Özbekistan Büyükelçiliği İnfomag Yayıncılık Bilişim Tanıtım ve Organizasyon Hizmetleri Ltd. Şti Ebulula Mardin Cad. 4. Gazeteciler Sitesi A-8 /1 Akatlar-Levent / İSTANBUL Tel: (0212) Faks: (0212) BASKI Bilnet Matbaacılık Biltur Basım Yay. ve Hiz. A.Ş. Dudulu Organize Sanayi Bölgesi 1.Cadde No: 16 Esenkent Ümraniye İSTANBUL Tel: Yayın Türü Yaygın Yerel Süreli Yayın Süresi / Dili Aylık / Türkçe İLETİŞİM [email protected] EYLÜL 2013 SAYI 10 1

4 içindekiler KAPAK 10 KISA KISALAR 04 Hazar Denizi nde milyar dolarlık yapay ada İran-Rusya nükleer işbirliği devam edecek Türkmenistan Türkiye ye elektrik satmak istiyor SOCAR 20 milyar dolara koşuyor Gazprom Irak a geliyor Kazakistan da yeni petrol yatağı keşfedildi Tacikistan, Afganistan a elektrik ihracatını artırdı New York da Hazar Zirvesi AJANDA 06 Bakü, Uluslararası Enerji Forumu na ev sahipliği yapıyor Türkiye enerji ticaretinde bölgesel merkez oluyor Lojistikte son gelişmeler ve yeni perspektifler Azerbaycan da Cumhurbaşkanlığı seçimlerine doğru Seçimlere kısa bir süre kala Azerbaycan, uluslararası siyasetin, ekonominin, diplomasinin ilgi odağı oldu. Ekonomi politikası ve enerji stratejisiyle uluslararası toplumun güvenini kazanmayı başaran Azerbaycan, bağımsız bir ülke olarak son 10 yıl içinde büyük mesafeler kat etti. İşte Azerbaycan ın dünü ve bugünü hakkında merak edilenler HABER ANALİZ 08 Suriye ye Askeri Operasyonun Petrol Fiyatlarına Etkileri Suriye deki iç savaş kronikleşerek tüm bölgeyi etkileme potansiyeline sahip bir soruna dönüşmüş durumda. 2

5 RÖPORTAJ 18 Finans Merkezi nin Kalbi İstanbul Finans Merkezi olma yolunda emin adımlarla ilerliyor. Finans Merkezi nin kalbi Borsa İstanbul un geçirdiği değişimi ve yol haritasını Borsa İstanbul Yönetim Kurulu Başkanı İbrahim Turhan değerlendirdi. 22 GELECEK NOTLARI Güney Gaz Koridoru Bölgenin Geleceğini Belirleyecek Enerji, Orta Doğu ve Hazar coğrafyası için hem bir zenginlik hem de siyasi çatışma potansiyeli olmaya devam ediyor. ANALİZ 26 HAZAR YAZ OKULU 10 ÜLKEYİ BİR ARAYA GETİRDİ Hazar Bölgesi nde işbirliğini pekiştirmeyi amaçlayan Hazar Strateji Enstitüsü (HASEN), eğitim çalışmaları kapsamında, bir ilke imza attı. ANALİZ 37 DEVLETİN ZİRVESİ HAZAR DAYDI Hazar Bölgesi art arda önemli toplantı ve ziyaretlere ev sahipliği yaptı. Cumhurbaşkanı Gül ve Başbakan Erdoğan aynı anda bölgedeydi. ANALİZ Özbekistan Cumhuriyeti nin ekonomik durumu İslam Karimov, son yıllarda ülkesini dünyaya açarak yabancı yatırımlar çekmeyi ve ihracatı artırarak ülke refahını yükseltmeyi amaçlıyor. DİPLOMASİ AKADEMİSİ İSRAİL-FİLİSTİN BARIŞ SÜRECİ: ORTA DOĞU UFUKLARINDA YENİ UMUTLAR VE RİSKLER İsrail - Filistin barış süreci, Obama nın Orta Doğu da üstlendiği rol ile daha sağlam adımlarla yürütülüyor. Filistin in resmi olarak tanınması ile sürecin önemli bir mesafe kaydederek bölgedeki gerilimin azaltılması bekleniyor. KÜLTÜR SANAT 54 oyunculukta er meydanı tiyatro sahnesidir Türk televizyonlarında yepyeni bir dizi daha izleyiciyle buluştu. Yönetmenliğini Gökten 3 Elma Düştü ve Can gibi başarılı yapımlarla tanınan Raşit Çelikezer in üstlendiği, senaryosunu ise Çetin Osman Büyükakın ın yazdığı Beni Deli Etme Ankara da geçen ilk günlük komedi dizisi. KÜLTÜR SANAT 58 Son dönemde yayınlanan kitaplar, gösterime giren filmler ve bölgedeki sanatsal faaliyetlerden Hazar World okuyucuları için seçtiklerimiz. ROTA 60 Dağların Ülkesinin Başkenti: BİŞKEK Türkiye ye, coğrafi olarak biraz uzak olsa da kültürel olarak tam tersine oldukça yakın bir başkent olan Bişkek, efsanevi Issık Göl e sadece üç saat uzaklıkta... EYLÜL 2013 SAYI 10 3

6 KISA KISALAR İRAN-RUSYA NÜKLEER İŞBİRLİĞİ DEVAM EDECEK HAZAR DENİZİ NDE MİLYAR DOLARLIK YAPAY ADA Kazakistan karasularında bulunan, Kaşagan sahasında üretim için oluşturulan yapay adanın maliyeti 50 milyar dolar. Petrolü taşıma konusunda ise Ruslar şirketler ön plana çıkyor. Son 30 yılda bulunan en büyük rezerv olan Kaşagan dan petrol çıkarılmaya bu sene içinde başlanacak. Kaşagan dan petrol çıkarılması için Hazar Denizi ne kurulan yapay adanın maliyeti ise öngörülenin 5 kat fazlasına, 50 milyar dolara ulaştı. Günde 1 milyon varil petrolün çıkacağı Kaşagan petrol havzası bu üretimle dünya günlük petrol üretiminin yüzde 1 inden fazlasını tek başına karşılamaya hazırlanıyor. Diğer bir taraftan havzadan çıkarılacak petrolün nasıl taşınacağı konusundaki yarış da devam ediyor. Reuters ın haberine göre Eni şirketinin Exxon Mobil, Shell ve Total gibi devlerle oluşturduğu konsorsiyumun yürüttüğü projede boru hattı için Rusların favori olduğu bildirildi. Rus şirket Transneft, dev projeyi yürüten konsorsiyumun günde 5 milyon ton petrol taşınmasını istediklerini, Transneft olarak bunu olumlu karşıladıklarını bildirdi. İran ve Rusya, nükleer güç alanında ortaklığını sürdürecek. Moskova ile Tahran yönetimlerinin, yeni bir nükleer tesis anlaşması için yakın zamanda bir araya gelecekleri belirtildi. İran, ABD ve müttefikleri tarafından ağır yaptırımlara maruz kalmasına neden olan nükleer programına Rusya nın desteğiyle devam ediyor. İran Dışişleri Bakanı Ali Ekber Salihi, Rusya ile İran ın yakında yeni bir nükleer tesis anlaşması imzalayacağını açıkladı. Salihi, İran ın nükleer programının barışçıl olduğunu ve enerji gereksinimini karşılamak üzerine yapılandırıldığını söyledi. İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ile Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin in, Şanghay İşbirliği Örgütü toplantıları çerçevesinde 13 Eylül de Kırgızistan ın başkenti Bişkek te görüşmesi planlanıyor. TÜRKMENİSTAN, TÜRKİYE YE ELEKTRİK SATMAK İSTİYOR Türkmenistan ın Türkiye ye İran üzerinden elektrik satmayı amaçladığı açıklandı. İran gazetesi Donya-e-eqtesad News in haberine göre, Türkmenistan 2020 yılına kadar bölgede en çok elektrik ihraç eden ülke konumuna gelmeyi hedefliyor ve bunun için özel bir Türk şirketi ile imzalar atıldı. İran ın Türkmenistan dan elektrik ithal ettiğini hatırlatan gazete, İran ın kendi üzerinden geçecek elektrik hatları için tedarikçi ülkeden ödeme alacağı belirtiyor. Tahran Ticaret Odası Temsilcisi Muhammed Pars ise konu ile ilgili açıklamasında; İran ın, Türkmenistan ın elektrik ithalatı karşılığında bu ülkeye teknik ve mühendislik hizmetleri verdiğini kaydederek, İran ın sadece transite bağlı kalmayacağını, aynı zamanda özel sektörün de elektrik ihracatını artırabileceğini söyledi. 4

7 GAZPROM IRAK A GELİYOR Önde gelen Rus petrol ve doğal gaz şirketleri Irak taki varlığını genişletiyor. Lukoil ve Başneft ten sonra Gazprom Neft de projeye katılıyor. Bu yılın sonuna kadar şirket, hidrokarbon yatağı Badra da çalışmalara başlamış olacak. SOCAR 20 MİLYAR DOLARA KOŞUYOR Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Projesi ile beraber Türkiye de yürüttüğü yatırımların tutarı 17 milyar dolara ulaşan PETKİM, hızla 20 milyar dolara doğru gidiyor. SOCAR Türkiye CEO su ve PETKİM Yönetim Kurulu Üyesi Kenan Yavuz, SOCAR grubunun yatırımlarını Kaya Termal Otel de verilen iftar yemeğinde paylaştı. Yatırımları sinevizyon eşliğinde tanıtan Yavuz, PETKİM i devraldıktan sonra PET- KİM yarımadasını petrokimya, rafineri, enerji, lojistik ve dağıtım entegrasyonuna dayalı Türkiye nin en önemli üretim üssü haline getirebilmek için yatırımlara başladıklarına dikkat çekti. Yatırımlarını 2018 ve 2023 vizyonu ve daha sonra da 2030 vizyonu olmak üzere üç aşamalı olarak gerçekleştireceklerini söyleyen Yavuz, yatırımlarının en önemli boyutunu STAR Rafinerisi nin oluşturduğunu belirtti. STAR Rafinerisi yatırımı için taksimetrenin 20 Mayıs 2013 te çalışmaya başladığını, 51 ayın sonunda yatırımın tamamlanmış olacağını söyleyen Yavuz, rafineri altyapısı için şu ana kadar 250 milyon dolar fiilen harcama yaptıklarını ve bu harcamanın tamamını öz kaynaklarından karşıladıklarını söyledi. Petrol üreten dünya devleri, riskli çalışma koşullarına rağmen Irak ta gerçekleştirilen petrol ve doğal gaz projelerine aktif şekilde katılıyor. Rus şirketleri bu konuda ölçülü ve dikkatli davranıyor. Rusya Petrol ve Doğal Gaz Üreticileri Birliği Başkanı Gennadiy Şmal, çalışmaların güvenliğinden sadece yüzde yüz emin oldukları takdirde şirketlerin aktif şekilde projelere katıldıklarını belirtiyor. Şmal, Petrol rezervleri hacmine göre Irak önde gelen ülkeler arasında yer aldığını ayrıca madencilik içinde elverişli şartarın bulunduğunun altını çiziyor. Şmal, gerek Irak, gerekse Suudi Arabistan ve Kuveyt te çalışmaların petrol şirketleri açısından bir hayli karlı olduğu ve bu yüzden burada bir çok aktif şirket bulunduğunu vurguluyor. KAZAKİSTAN DA YENİ PETROL YATAĞI KEŞFEDİLDİ Kazakistan Petrol ve Doğal Gaz Bakanı Uzakbay Karabalin, Kazmunaygaz Ulusal Petrol Şirketi tarafından başlatılan petrol arama çalışmalarının başarılı sonuç verdiğini söyledi. Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev in kabulünde konuşan Bakan Karabalin, yeni petrol yatağının Jambıl Eyaleti nde keşfedildiğini söyledi. Karabalin, Yeni petrol yatağının günlük kapasitesi yaklaşık 60 ton. Çalışmaların yapıldığı bölgede incelemeler devam ediyor şeklinde konuştu. Petrol ve doğal gaz sektörüyle ilgili olarak Nazarbayev e bilgi veren Karabalin, 2013 yılının ilk altı ayında toplam 40 milyon ton petrol ve doğal gaz kondensatının üretildiğini açıkladı. Karabalin, petrol ve doğal gaz kondensatının üretiminin bu yıl, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 1,8 oranında artış kaydettiğini de dile getirdi. Geçen yıl hükümetin teşvik sistemini değiştirdiğini ve stratejik yatırımlar tanımı getirildiğini söyleyen Yavuz, bu kanun çıktıktan sonra bir ve iki numaralı stratejik yatırım teşvik belgelerini STAR Rafinerisi nin almasının mutluluk verici olduğunu söyledi. PETKİM Konteyner Limanı nın Türkiye deki üçüncü büyük yatırımları olduğunu söyleyen Yavuz, bu yatırım için dünyanın en büyük konteyner firması ile 28 yıllık bir anlaşma yaptıklarını dile getirdi. EYLÜL 2013 SAYI 10 5

8 AJANDA New York ta Hazar Zirvesi ABD, Güney Gaz Koridoru temasıyla düzenlenecek Hazar Forumu na ev sahipliği yapacak. Türkiye nin de dahil olduğu Geniş Hazar Bölgesi ni ilgilendiren enerji ve ekonomi konularından güvenlik sorunlarına kadar birçok konu ABD nin New York kentinde ele alınacak. Hazar Strateji Enstitüsü (HASEN), ilki geçen yıl Aralık ayında İstanbul da düzenlenen Hazar Forumu nun ikincisini 25 Eylül 2013 tarihinde ABD nin New York kentinde düzenliyor. Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu ve Azerbaycan Dışişleri Bakanı Elmar Memmedyarov un da katılacağı etkinliğe, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu na katılan BM üye ülkelerinden üst düzey yetkililer, Hazar ve Avrupa ülkelerinin cumhurbaşkanları, başbakanları ve dışişleri bakanları katılıyor. Akademi, iş ve siyaset dünyasından önemli temsilcilerin yanı sıra forumda uluslararası örgütler, finans kurumları, düşünce kuruluşları ve üniversiteler de yüksek düzeyde temsil ediliyor. Avrupa nın Enerji Güvenliğine Katkıda Bulunan Güney Gaz Koridoru Forumun teması, Güney Gaz Koridoru olarak belirlendi yılında imzalanan anlaşmayla hayata geçirilen Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Projesi (TANAP), Avrasya nın enerji tarihinde bir devrim olarak nitelendiriliyor. Hat, alternatif ve güvenli doğal gaz kaynaklarına büyük ihtiyaç duyan Avrupa pazarına Hazar enerji kaynaklarının doğrudan ulaştırılmasını amaçlıyor. Proje, Avrupa ve Türkiye nin halihazırda yüksek olan ve artmaya devam eden enerji ihtiyaçlarını karşılaması beklenen Güney Koridoru nun uygulanmasında bir dönüm noktası olarak tanımlanıyor. Avrupa nın Güvenli ve Alternatif Kaynak İhtiyacı Avrupa daki mevcut doğal gaz talebi yılda yaklaşık 500 milyar metreküp. Kıtanın doğal gaz tüketiminin yaklaşık yüzde 64 ü ithalat ile karşılanıyor ancak bu oranın 2030 yılında yüzde 80 e çıkarak yılda 650 milyar metreküpe ulaşması bekleniyor. Bölge içi üretim azalıyor, diğer iki büyük kaynak ise istikrarsız veya tekelci bir yapıya sahip. Avrupa nın enerji güvenliğinin sağlanması için çeşitlendirilmiş ve güvenli alternatif kaynaklara ihtiyaç duyuluyor. Bu noktada Güney Gaz Koridoru bu amaca en iyi şekilde hizmet edecek bir proje. Bir Barış ve Refah Vekili Doğal gaz boru hattı projelerinin uygulanması için kaynak zengini ülkeler, işletmeci ülkeler, transit ülkeler ve alıcı ülkeler arasında çok taraflı işbirliği gerekir, bu da söz konusu bölgede yakın ilişkilerin geliştirilmesine katkıda bulunur. Bu bağlamda Güney Gaz Koridoru nun bölgede öne çıkan siyasi sorunların ve güvenlik sorunlarının aşılmasına katkıda bulunması, ekonomik kalkınma ve refah düzeyini arttırması, aynı zamanda enerjiyi bir barış ve refah vekili haline getirmesi bekleniyor. TANAP Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Projesi (TANAP), Güney Gaz Koridoru nun hayata geçirilmesinde ilk adımdır. Bu boru hattı kapsamında yaklaşık 10 milyar dolarlık yatırım yapılması planlanıyor. Şah Deniz sahasından elde edilecek Azerbaycan gazı için belirlenen ilk taşıma kapasitesi ise 16 milyar metreküp. İlk doğal gaz sevkiyatının 2019 yılının başında gerçekleştirilmesi bekleniyor. TAP Trans Adriyatik Boru Hattı (TAP), TANAP ile taşınan doğal gazın Yunanistan, Arnavutluk ve İtalya üzerinden Avrupa ya ulaştırılması için Şah Deniz Konsorsiyumu tarafından seçilen projedir. Güneyden Avrupa ya ulaşan 4. doğal gaz koridorunun açılmasına yönelik atılan önemli bir adımdır. ABD nin New York kentindeki Waldorf Astoria Hotel de 25 Eylül akşamı düzenlenecek forum, yerel saatle 17:00 deki resepsiyonla başlayacak. 6

9 EYLÜL 2013 Bakü, Uluslararası Enerji Forumu na ev sahipliği yapıyor 5-6 Eylül 2013 Azerbaycan-BAKÜ Kurucuları arasında Türkiye nin de bulunduğu Ekonomik İşbirliği Teşkilatı üyesi ülkelerin düşünce kuruluşları 5-6 Eylül 2013 tarihlerinde Azerbaycan da buluşuyor. Başkent Bakü de gerçekleşecek olan uluslararası forumda enerji, bölgesel entegrasyon ve sosyoekonomik kalkınma konuları masaya yatırılacak. Bakü İş Merkezi nde gerçekleşecek olan forum Azerbaycan Ekonomik Kalkınma Bakanlığı çatısındaki Ekonomik Reformlar için Bilim ve Araştırma Enstitüsü tarafından organize ediliyor. Lojistikte son gelişmeler ve yeni perspektifler Eylül 2013 Kazakistan-ASTANA Kazakistan ın başkenti Astana da Eylül 2013 tarihlerinde Kazakistan dan Petrol İhracatı Lojistiği konulu bir konferans düzenleniyor. Konferansta Kazakistan hidrokarbon ihracatı, taşımacılık pazarı, yeni perspektifler ve arzı çeşitlendirmenin yararları gibi konular tartışılacak. Bununla beraber lojistik alanında mevcut ve gelecekteki rotaların belirlenmesi, ulaşım sistemlerinin operatörleri ile çalışma stratejisi, gümrükleme konusundaki açıkların tartışılması ve taşımacılık pazarında tarife oluşumuna dair net bir anlayış sağlanması hedefleniyor. Konferansa katılacak kişiler arasında Küresel Enerji Çalışmaları Merkezi Kıdemli Enerji Analisti Julian Lee, Lojistik ve Ticaret Uzmanı Vadim Turdzeladze ve Natural Monopolies Enstitüsü Demiryolu Taşımacılığı Araştırma Başkanı Vladimir Savchuk bulunuyor. Türkiye enerji ticaretinde bölgesel merkez oluyor Eylül 2013 İstanbul Kongre ve Fuar Merkezi İstanbul Kongre ve Fuar Merkezi Eylül 2013 tarihlerinde gerçekleştirilecek olan All Energy Turkey (AET) Kongre ve Fuarı na ev sahipliği yapıyor. Türkiye nin ilk enerji ticareti etkinliği olan All Energy Turkey Türkiye ile yakından ilgilenen uluslararası şirketler, hizmet sağlayıcıları ve ortaklarını bir araya getirecek. Enerji sektöründeki diğer etkinliklerden farklı olarak All Energy Turkey özellikle toptan satış, ticaret, satış ve pazarlama konularına yoğunlaşacak. All Energy Turkey oturumlarında Sabancı Holding Enerji Grup Başkanı Selahattin Hakman, RWE Türkiye CEO su Dr. Ralph Jäger, Deloitte Danışmanlık Teftiş Kurulu Başkanı Sibel Çetinkaya gibi sektörün önde gelen isimleri; Türkiye nin Avrupa ve Orta Doğu arasındaki köprü ve ticaret merkezi konumunu tartışacak. Ayrıca EPİAŞ ın kuruluşu, bölgesel enerji tedarikçileriyle hizmet sağlayıcıları arasındaki etkileşim, elektrik ve gaz sektörlerindeki özelleştirme süreci başlıkları da değerlendirilecek. Kongrede enerji ticaretinin operasyonel başlıkları, enerji sektöründeki yasal çerçeve, risk ve portföy yönetimi, piyasa düzenlemeleri, fiyatlar ve enerji toptan ticareti piyasasının dizayn edilmesi de gündeme getirilerek uzmanlarca tartışılacak. Türk Sanayi ve İşadamları Derneği (TÜSİAD), Enerji Ticareti Derneği (ETD), Avrupa Enerji Ticareti Federasyonu (EFET) ile Türk Petrol Platformu Derneği (PETFORM), fuar kapsamında perakende ticarette satış ve rekabet konularında çeşitli atölye çalışmaları gerçekleştirecek. Türk Enerji İstanbul Forumu 3 Eylül 2013 İstanbul, Türkiye 6. Uluslararası Sergi ve Bilimsel Konferans EYLÜL 2013 Uluslararası Enerji Türkmenistan Elektrik Enerjisi Sektörünün Gelişimine İlişkin Başlıca Trendler i Eylül 2013 Aşkabat, Türkmenistan HAZAR TAKVİMİ 1. Avrupa-Azerbaycan Yatırım Konferansı Eylül 2013 Bakü, Azerbaycan Arenası İstanbul - Mapping the Future Eylül 2013 İstanbul, Türkiye EYLÜL 2013 SAYI 10 7

10 HABER ANALİZ Suriye ye Askeri Operasyonun Petrol Fiyatlarına Etkileri Arap Baharının en kanlı, en şiddetli ve en uzun süreli çatışmalarına sahne olan Suriye deki iç savaş kronikleşerek tüm bölgeyi etkileme potansiyeline sahip bir soruna dönüşmüş durumda. Emin Emrah DANIŞ Saldırı doğrudan rejim değişikliğini amaçlamadığı için süresinin, ırak operasyonunun aksine daha kısa olması bekleniyor. Suriye ye olası bir harekâtın, Orta Doğu da yaşanan her çatışma ve savaşta olduğu gibi ilk etkisinin petrol ve doğal gaz fiyatları üzerinden olacağı kesin. Dünya petrol rezervlerinin %48,4, doğal gaz rezervlerinin ise %43 ünün yer aldığı Orta Doğu, petrol ve gaz üreticisi ülkeler kadar sınır komşularındaki jeopolitik risk ve çatışmalardan da etkileniyor. Bölgedeki gerginlikler, enerji fiyatlarında artışları da beraberinde getiriyor. Amerika nın 2003 teki işgali sonrası istikrarın tam olarak sağlanamadığı, etnik ve mezhepsel gerginliğin hala devam ettiği Irak; Kaddafi sonrası istikrarın sağlanamadığı Libya, geçtiğimiz ay yaşanan darbe sonrası durumu daha karmaşık bir hal alan Mısır; İran ın nükleer programı nedeniyle uğradığı yaptırımlar nedeniyle Hürmüz boğazına yönelik zaman zaman dile getirdiği tehditler ve Batı ile ilişkilerindeki belirsizlik, bölgedeki tansiyonun sürekli yüksek kalmasına neden olurken Suriye deki durumun uluslararası bir harekâta dönüşmesi dünya enerji kaynaklarının yarısına sahip olan bölgedeki riskleri en üst seviyeye yükseltiyor. 8

11 Operasyonun izleyeceği seyir, Esad yönetiminin yapacağı olası hamleler ve çatışmanın bölgeye yayılma riski petrol fiyatlarında yaşanacak artışı belirleyici etkenler olacak. Konuya ilişkin yaptığımız analizde iki senaryo olasılığı öne çıkıyor saat süreceği düşünülen, sınırlı bir hava harekâtının beklendiği ilk senaryoda uluslararası koalisyon tarafından önceden belirlenen hedeflerin uzaktan füze ve uçaklarla vurulması, Suriye tarafından saldırılara çok büyük boyutta cevaplar verilmeyeceği beklenmektedir. Saldırı doğrudan rejim değişikliğini amaçlamamaktadır, Suriye rejimini sivillere karşı kimyasal silah kullanımından caydırma amacıyla bir uyarı ve kritik noktaların tahrip edileceği bir saldırı olarak gerçekleşecektir. Bu senaryoda çatışma kısa süreli ve sınırlı olacağı için çevre ülkelere ve enerji piyasalarına etkisinin de sınırlı olması beklenmektedir. SINIRLI BİR operasyon beklentisi, petrol fiyatları üzerinde sınırlı bir etki yaratabilir Operasyon olasılığının artması ile birlikte operasyon öncesi brent petrolün varil fiyatının dolar aralığında hareket etmesi, operasyonun ilk günlerinde ise dolar bandına yükselerek bu bantta seyrini sürdürmesi, WTI ın varil fiyatının ise brent petrole göre daha düşük bir artış yaşaması bekleniyor. Operasyondan sonraki günlerde mevcut senaryodaki beklentiler dahilinde Suriye deki gerginlik şu anki durumunu korumakla birlikte uluslararası koalisyonun saldırılarını durdurması, Esad rejimi üzerindeki baskının artması, ülke içindeki çatışmaların 3 muhalifler üzerinden destekle 1 sürdürülmesi olası görünmektedir. Bu durumda petrol fiyatlarının kısa vadede brentte tekrar dolar seviyelerine inmesi bekleniyor. Olumsuz senaryoda ise Esad rejiminin Hizbullah ve İran ın da desteği ile çatışmayı Lübnan, Irak, Türkiye ve İsrail üzerine yayarak bölgeselleştirmesi ve çatışmanın beklenenden uzun süreli olma olasılığı söz konusu. Bu durumda çatışmanın komşular ve önemli petrol üreticisi ülkelere doğrudan ve dolaylı olarak yayılma olasılığı ile bölgedeki petrol üretimini etkileyeceği için petrol fiyatlarında ciddi fiyat artışlarına neden olması beklenebilir. 1. Francois Hollande, Paris teki Elysee Sarayı nda Suriye Ulusal Konseyi (SUK) Başkanı Ahmet el Carba ile görüştü. 2. BM görevlileri bölgede incelemelerde bulunuyor. 3. Suriyeli mülteciler komşu ülkelerin sınır kapıları önünde kuyruklar oluşturmaya devam ediyor. Suriye ye olası askeri operasyonun uzaması ve bölgeye yayılma riski durumunda ise petrol fiyatlarının ilk önce dolar bandında seyretmesi, gelişmelerin seyrine göre 130 doların üzerine çıkması ve üçüncü aşama olarak görülen en kötü durumda ise bandında hareket etmesi bekleniyor. Bu fiyat seviyelerinin ise kısa ve orta vadede ılımlı senaryoda olduğu gibi brentte tekrar dolar seviyelerinde seyretmesi öngörülüyor. İçinde bulunduğumuz durumda ılımlı senaryonun gerçekleşmesi güçlü bir olasılık olarak öne çıkıyor. EYLÜL 2013 SAYI 10 9

12 KAPAK 10

13 Azerbaycan da Cumhurbaşkanlığı seçimlerine doğru: Son 10 yıldaki büyük değişim Seçimlere kısa bir süre kala Azerbaycan, uluslararası siyasetin, ekonominin, diplomasinin ilgi odağı oldu. Ekonomi politikası ve enerji stratejisiyle uluslararası toplumun güvenini kazanmayı başaran Azerbaycan, bağımsız bir ülke olarak son 10 yıl içinde büyük mesafeler kat etti. İşte Azerbaycan ın dünü ve bugünü hakkında merak edilenler MERVE DAMCI EYLÜL 2013 SAYI 10 11

14 KAPAK 1 Türkiye halkı Bir millet, iki devlet sözünü çok iyi bilir. Zira merhum Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev in bu güzel deyimi, dünden bugüne birbirine kenetlenmiş bu iki kardeş devletin yıllar süren işbirliklerinde kendini bulmuştur. Haydar Aliyev i andığımızda aklımıza nasıl yeni bağımsız devlet kurulması, istiklalin çok güç şartlarda korunması, istikrar ve demokrasi kavramları geliyorsa, İlham Aliyev in devlet adamlığı niteliklerini tanımlarken de kalkınma ve büyüme kelimelerini rahatlıkla yan yana kullanabiliriz. Dikkat çekici gelişimi ve büyümesi sırasında Türkiye de her zaman Azerbaycan ın en büyük destekçilerinden biri oldu. Karşılıklı gönül ilişkilerinin özellikle son on yılda çeşitli alanlardaki somut projelerle güçlendirilmesinin doğal sonucu ise bugün Türkiye nin en büyük doğrudan yabancı yatırımcısı konumunda kardeş Azerbaycan ın olmasıdır. Son 10 yılda neler değişti? Cumhurbaşkanı İlham Aliyev in 10 yıllık AZERBAYCAN DA BAĞIMSIZLIK İLANI SONRASINDAKİ YEDİNCİ CUMHURBAŞKANLIĞI SEÇİMLERİ 9 EKİM DE YAPILACAK. iktidarı döneminde hem ekonomik hem de politik anlamda önemli değişimler yaşandı. Aliyev in yönetimindeki son on yıl içinde Azerbaycan ekonomisini üç katına çıkardı. Böylece gayrı safi milli hasıla 3 kat artmış oldu. Yoksulluk sınırında yaşayanların oranı %44 den %4 e indi. Tarım üretimi 3,3; vatandaşların para gelirleri 6,5 kat arttı. Manat dünyanın en iyi değerli 5 para biriminden birine çevrildi. Bütün bunların dünyanın gelişmekte olan ekonomileri arasında nadir yaşanan, emsalsiz bir deneyim olduğunu söylemek çok da yanlış olmaz. Bu resme bakıldığında yapılan reformların sosyal yönlü olduğu dikkat çekiyor. Aliyev tarafından yürütülen politikaların merkezinde insan faktörünün ön planda olmasının ülkedeki gelişimi pozitif anlamda etkilediği apaçık ortada. Azerbaycan ın bölgedeki ekonomik rolü ise her geçen gün biraz daha artıyor. Yürütülen ekonomi politikaları ve enerji stratejisi dünyanın ilgisini çektiği gibi bugün Hazar Bölgesi nin parlayan yıldızı haline gelen Azerbaycan, uluslararası ilişkilerinde de 12

15 3 dünyanın güvenini kazanmış olan devletlerden biri olduğunu ortaya koyuyor. Yatırım ortamının her geçen gün iyileştirilmesi sayesinde ülkenin dünyadaki itibarı tüm açılardan yükselmiş ve zaman içinde borç alan ülkeden borç veren ülkeye dönüşerek Azerbaycan bağımsız ekonomik imkanlara sahip oldu. Eğitime ayrılan harcamalar 4,5; dış ticaret cirosu 6,6; sanayi üretimi 3 kat artırılmış, enflasyon tek haneli rakama indirilmiş; bunun yanı sıra altın, gümüş ve bakır üretimine başlandı. Azerbaycan Türkiye dostluğunun Avrasya da yeni enerji koridoruna çevrilmesi Azerbaycan, geride bıraktığımız yıllarda görülmemiş bir büyüme ve gelişmeye imza atmıştır. Rusya dan doğal gaz ithalatı durdurulmuş ve Kuzey komşusuna doğal gaz ihracatına başlandı. Petrolden 78 milyar dolar gelir elde edilirken, doğal gaz hasılatı 5,6 kat artmıştır. Azerbaycan ın tüm petrol ve gaz boru hatlarını işleten, şu anda 2 1. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve merhum babası Haydar Aliyev. 2. Cumhurbaşkanlığı seçimleri 5 yılda bir yapılıyor. 3. Aliyev, Ekim 2003 ten bu yana Cumhurbaşkanlığı görevini yürütüyor. Gürcistan ın petrol ve doğal gaz satışı piyasasında lider duruma gelen Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi (SOCAR) Türkiye nin en büyük yabancı yatırımcısı durumuna gelmiştir. Azerbaycan doğal gazını Avrupa ya taşıyacak Şah Deniz-2 projesi için çok önemli bir anlaşma, 25 Ekim 2011 tarihinde Türkiye ile Azerbaycan arasında İzmir de imzalandı. Aynı gün İzmir in Aliağa yarımadasındaki petrol ürünleri tesislerine 5 milyar dolarlık yeni Azerbaycan sermayesi geldi. İzmir deki konuşmasında Cumhurbaşkanı İlham Aliyev Bugün Türkiye ile Azerbaycan arasındaki ilişkilerde tarihi bir gündür diyerek günün önemine vurgu yaptı. Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ise 5 milyar dolarlık Azerbaycan yatırımının Türkiye nin cari açığının kapatılması noktasında büyük önem arz ettiğine dikkati çekti. Azerbaycan dan gaz alımını ve üçüncü ülkelere naklini öngören bu hükümetlerarası anlaşma, Türkiye nin Azerbaycan la ilişkilerindeki farklılığı ortaya koydu. Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi (SOCAR) ayrıca, Azerbaycan doğal gazının Türkiye, Yunanistan ve Arnavutluk üzerinden Adriyatik Denizi ne, oradan İtalya nın güneyine, İtalya dan da diğer Avrupa ülkelerine ulaştıracak olan Trans Adriyatik Do- EYLÜL 2013 SAYI 10 13

16 KAPAK 1 ğal Gaz Boru Hattı (TAP) projesine yüzde 20 hisse ile ortak olacaklarını açıkladı. Türkiye ile Azerbaycan ın enerji alanındaki dev işbirliği olan Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Projesi nin (TA- NAP) resmi imzaları Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan ve Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı İlham Aliyev in şahitliğinde 28 Haziran 2012 tarihinde İstanbul daki Dolmabahçe Sarayı nda atıldı. Enerjinin İpek Yolu olarak adlandırılan TANAP projesinin 7 milyar dolarlık yatırımla altı yılda hayata geçirilmesi öngörülüyor. TAP VE TANAP ın Şah Deniz Konsorsiyumu tarafından seçilmesiyle Güney Gaz Koridoru nun artık Avrupa da doğal gaz denkleminin içine girmeye başladığını söyleyebiliriz. İzmir in Aliağa yarımadasına yapılan liman yatırımları da eklendiğinde 2018 yılına kadar Azerbaycan ın Türkiye deki yatırım miktarının toplam 17 milyar dolara ulaşması beklenmektedir ki, bu da Türkiye Cumhuriyeti tarihinde ülkeye yapılmış yabancı yatırımlar alanında Azerbaycan ın ENERJİ POLİTİKALARI VE SON ZAMANLARDA ORTAYA ÇIKAN ENERJİ PROJELERİ ÜLKENİN GELECEKTE ÇOK DAHA FAZLA PARLAYACAĞINI GÖSTERİYOR. ilk sıradaki pozisyonunun garanti altına alınması demektir. Küreselleşen dünyada sürekli artmakta olan enerji talebi, tüm ülkelerin hem ekonomik hem de stratejik politikalarını şekillendiriyor. İşte bu konjonktürde projelendirilen Bakü Tiflis Ceyhan Boru Hattı da, hayal olmasına rağmen gerçek oldu. Proje kapsamında, Bakü den başlayıp, Ceyhan da son bulacak bir boru hattı ile başta Azerbaycan petrolü olmak üzere bölgede üretilecek petroller Ceyhan a taşınıyor ve buradan da tankerlerle dünya pazarlarına güvenli biçimde ulaştırılıyor. Ulaşım ve iletişim projeleri Azerbaycan ve Türkiye arasındaki diğer önemli projelere bakacak olursak; Bakü Tiflis Kars demir yolu, nam-ı diğer Demir İpek Yolu sorunsuz bir şekilde devam ediyor. Gürcistan daki demir yolunun yapımı için Azerbaycan dan 800 milyon dolarlık kredi sağlanmıştır. Demir yolu hattı Azerbaycan ın başkenti Bakü den, 14

17 Aliyev, 2008 yılındaki seçimleri yüzde 85 lik bir oranla kazandı. 2. Azerbaycan halkı 2008 yılında Aliyev in cumhurbaşkanı seçilmesini kutlarken. 3. Oy kullanan Azerbaycan vatandaşları. bu yıl ilk kez uzaya kendi uydusunu göndermiştir. Gürcistan ın Tiflis ve Ahılkelek şehirlerinden geçerek Türkiye nin Kars şehrine gidecek. Projenin bu kadar önemli olmasının nedeni ise İstanbul Boğazı nda sürdürülen Marmaray Projesi nin de tamamlanmasına paralel olarak, çalışmalar sonuçlandığında Avrupa dan Çin e demir yoluyla kesintisiz yük taşınmasının mümkün hale gelecek olması Böylece Avrupa ile Orta Asya arasındaki yük taşımalarının tamamının demir yoluna kaydırılması planlanıyor. Enerji alanında elde ettiği başarıların yanı sıra petrol dışı sanayinin yaratılması konusunda atılan en önemli adımlardan biri olarak başkent Bakü de yapılan Balahanı Sanayi Parkı nı örnek olarak gösterebiliriz. Girişimciliğin desteklenerek, modern teknolojilere dayanan sanayi tesislerinin yapılmasını amaçlayan park projesiyle Azerbaycan halkının üretim alanındaki istihdamının artırılması öngörülmüştür. Bunun yanı sıra ülkede iki yeni petrol dışı sektör yaratılıp geliştirilmektedir. Bunlardan biri turizm diğeri de bilgi ve iletişim teknolojileridir. Bu bağlamda Azerbaycan Aliyev iktidarında ulaşım sektörüne yapılan yatırımlar da oldukça dikkat çekicidir. Son 10 yılda ulaşım sektörüne yaklaşık 14 milyar dolarlık yatırım yapılmıştır. Ulaşımda üretim hacmi 5 kat artırılmıştır. Bu kapsamda Bakü Elet Qazax Gürcistan; Elet Astara İran ve Bakü Guba Rusya sınır yolu yeniden yapılmıştır. Uluslararası havalimanlarının sayısı 6 ya yükseltilmiştir. Demir yolu taşımacılığından elde edilen gelir ise 2 kat artırılmıştır. Azerbaycan sandığa gidiyor Azerbaycan da bağımsızlık ilanı sonrasında yapılan yedinci Cumhurbaşkanlığı seçimleri için geri sayım başladı. Azerbaycan Merkezi Seçim Komisyonu (Merkezi Seçki Komissiyası), seçimlerin 9 Ekim 2013 Çarşamba günü yapılacağını ilan etmişti. İktidardaki Yeni Azerbaycan Partisi Cumhurbaşkanı İlham Aliyev i partinin tek adayı olarak göstereceğini açıklamıştı. Ekim 2003 ten bu yana Cumhurbaşkanlığı görevini yürüten ve adaylığını koyduğu seçimlerde oyların büyük bir çoğunluğunu alarak seçilen İlham Aliyev, bu seçimlerin de en güçlü adayı olarak görünüyor. Kamuoyu araştırmaları nüfusun %80 den ALİYEV TARAFINDAN YÜRÜTÜLEN POLİTİKALARIN MERKEZİNDE İNSAN FAKTÖRÜNÜN ÖN PLANDA OLMASININ ÜLKEDEKİ GELİŞİMİ POZİTİF ANLAMDA ETKİLEDİĞİ APAÇIK ORTADADIR. EYLÜL 2013 SAYI 10 15

18 KAPAK genelinin istikrarı açısından büyük önem taşıyor. Enerji politikaları ve son zamanlarda ortaya çıkan enerji projeleri ülkenin gelecekte yıldızının çok daha fazla parlayacağını gösteriyor. Bağımsızlık sonrası dönemde yaşanan iç sorunlar ve Ermenistan ın işgal ettiği toprakları boşaltmamış olmasının yarattığı sıkıntılar ise Azerbaycan ın önündeki meseleler olarak hala çözüm bekliyor. Seçim süreci Peki kimler Cumhurbaşkanlığına adaylığını koyabiliyor? Bunun için en az 10 yıldır Azerbaycan da ikamet edilmesi, çifte vatandaşlığa sahip olunmaması, ağır bir suç işlenmemesi, üniversite mezunu ve 35 yaşın üzerinde Azerbaycan vatandaşı olunması şartı aranıyor. Bağımsız bireylerin de adaylığını koyabileceği seçimlere resmi aday gösterme süreci, seçimlerin resmi olarak ilan edilmesiyle başlayan 20 günlük süreyi kapsıyor. 1. İlham Aliyev, bu seçimlerin de en güçlü adayı olarak görünüyor. 2. Azerbaycan halkının büyük çoğunluğu Aliyev e destek veriyor. 3. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve eşi Mehriban Aliyeva sandık başında. fazlasının Aliyev i desteklediğini göstermektedir. Şimdiye kadar Cumhurbaşkanlığı seçimlerine katılmak için 18 aday başvuruda bulunmuştur. Adaylığın Merkezi Seçim Komisyonu nda tescili için başvuru dilekçesinin sunulmasından sonraki birkaç gün içinde adaya seçmenlerce verilen belli miktarda destek imzasının da başvuru dilekçesine eklenmesi gerek. Azerbaycan ın siyasi ortamı, Kafkasya nın Uluslararası diplomasi Azerbaycan ın Rusya ve diğer ülkelerde olan işbirliği şüphesiz yeni dönemde de farklı paylaşımları doğurabilir. Geçen senedeki seçimleri kazandıktan sonra Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Güney Kafkasya ya yaptığı ilk ziyareti, Azerbaycan ın başkenti Bakü ye gerçekleştirmişti. Siyaset uzmanları, Putin in 6 bakanıyla gerçekleştirdiği bu ziyareti, Rusya nın Azerbaycan a verdiği stratejik önemin işareti olarak yorumluyor. 16

19 17

20 RÖPORTAJ 18

21 Finans Merkezi nin Kalbi İstanbul, Finans Merkezi olma yolunda emin adımlarla ilerliyor. Finans Merkezi nin kalbi Borsa İstanbul un geçirdiği değişimi ve yol haritasını Borsa İstanbul Yönetim Kurulu Başkanı İbrahim Turhan Hazar World için değerlendirdi. CAN GÜRSU stanbul Menkul Kıymetler Borsası geçirdiği yapılanma süreçlerinin ardından Borsa İstanbul adını alarak bu yapılanmayı tamamladı. Bir şirket gibi yönetilmeye başlayan, Türkiye nin Altın ve Enerji Borsası gibi yapılarını tek çatı altında birleştirmeyi planlayan Borsa İstanbul, yaptığı uluslararası işbirlikleri ile de adından söz ettireceğe benziyor. Sürecin mimarlarından İbrahim Turhan, sürecin detaylarını Hazar World e anlattı. Sermaye piyasaları için hem yasal hem de teknolojik bir dönüşüm süreci başladı. Bu süreci anlatır mısınız? Her şeyden önce Sermaye Piyasası Kanunu değişti. Biz de Borsa İstanbul olarak görüşlerimizi aktarmaya çalıştık kanun için. Türkiye yi taşımak istediğimiz platforma zemin teşkil edecek hukuki altyapının oluşması için çalışmalarımızı sürdürdük. Geçen yıl 20 Aralık ta Sermaye Piyasası Kanunu yürürlülüğe girdi. Bankacılık sektöründe belli bir yere geldik ama Türkiye yi daha ileriye taşımak için bu seviye yeterli olmayacaktır. Türkiye önümüzdeki dönemlerde daha da büyüyecektir. Türkiye nin potansiyel büyüme hızı yüzde 5 civarında ve önümüzdeki 10 yılda gerçekleşecek yüzde 5 lik büyüme milli gelirin iki katından fazla artması anlamına gelir. Koyduğumuz 2 Türkiye nin elektrik piyasası son 10 yılda kapasitesini iki kattan fazla artırdı. Şu anda Avrupa nın en büyük üçüncü pazarı. trilyon dolarlık milli gelir hedefine çok rahatlıkla ulaşabilecek potansiyelimiz var. Yapmamız gerekeni yaparak Türkiye yi dünyanın birinci ligine, küresel lider, bölgesel aktör pozisyonuna taşıyacağız. Bu noktada sermaye piyasaları devreye giriyor. Şirketlerimizin ihtiyaç duyduğu büyümeyi sağlayacak motor sermaye piyasaları ve o motorun benzini de borsadır. Borsa için bu dönemde hem hukuksal altyapı anlamında hem teknolojik olarak önemli aşamalar kaydedildi. Bu adımlar sonucunda nasıl sonuçlar elde edilmeye başlandı? Bu aşamaları üç alana ayırmamız gerekir. Birinci alan yasal altyapı çalışmaları. Her şeyden önce Sermaye Piyasa Kanunu nun değişmesi oldukça önemliydi. Biz buna katkı vermek için elimizden geleni yaptık. Bu anlamda Türkiye yi taşımak istediğimiz platforma yönelik çalışmalarımızı sürdürdük, bu çalışmalar oldukça uzun bir zaman aldı. Sonucunda 30 Aralık 2012 de Sermaye Piyasası Kanunu Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe girdi. İkinci aşama ise Borsa İstanbul ile ilgili düzenlemelerin yapılmasıydı. Kurumsal yapının yeni dönemin ihtiyaçlarına uygun şekilde değiştirilmesi ile devam ettik ve bu da Borsa İstanbul un kurulmasıyla oluştu. İMKB ile İstanbul Altın Borsası birleştirilip anonim şir- EYLÜL 2013 SAYI 10 19

22 RÖPORTAJ ket haline getirildi. Daha sonra da buna İzmir Vadeli Opsiyon ve İşlem Borsası da eklendi. Şu anda bu üç kurumun bir araya gelmesiyle oluşmuş bir yapımız var. Bu değişim ve dönüşüm ile amacımız daha evvel kooperatif olarak kurulmuş olan bir yapıyı anonim şirkete çevirmek, aynı zamanda kamu kurumu statüsünde değerlendirilen Altın Borsası kuruluşlarını ve çeşitli paydaşları olan İzmir Vadeli Opsiyon Borsası nı bir araya getirerek farklı bir kurumsal mimari kurmaktı. 1 Altyapı çalışmalarının üçüncü aşaması da belli bir stratejik plan çerçevesinde bir değişimi yaşarken stratejik hamleler yaparak kurumunuzu getirmek istediğiniz yere doğru ilerletmeye devam etmekti. Bahsettiğim perspektif, Türkiye için bir fırsat penceresinin açılmasını sağladı. Borsa İstanbul ve Nasdaq önemli bir iş birliğine imza attı. Nasdaq ın seçilmesinde kriterler nelerdi? Anlaşmanın hisse bazında olacağını biliyoruz, ne kadarlık bir hisse verilmesi söz konusu? 2 Anlaşma henüz sonuçlanmadığı için ayrıntı vermem doğru olmaz. Ama şunu söyleyebilirim ki konuştuğumuz çerçeve bir hazırlık, bir azınlık hissedarlığı çerçevesinde. Nasdaq, Borsa İstanbul un azınlık hissedarı olacak. Biz başka ortaklarda almak istiyoruz. Nasdaq ile yaptığımız stratejik ortaklık anlaşması temelinde know how transferini içeriyor. Ama bu basitçe gelişmiş bir teknolojiyi satın alıp uygulamaktan ibaret değil. Şunu söyleyebilirim ki alacağımız teknoloji şu anda dünyanın en iyi teknolojilerinden birisi ve son derece güvenli bir biçimde Türkiye sermaye piyasalarımızın ve Borsa İstanbul un yakın gelecekteki tüm ihtiyaçlarını karşılayabilecek kapasitede bir teknoloji. Biz bu teknolojiye sadece sahip olmuyoruz, bununla ilgili derin bir bilgiye de kavuşuyoruz, onun gerçek manada sahibi oluyoruz. Bununla ilgili sadece teknoloji kullanımı değil, teknolojinin uygulanmasına ilişkin know how ı da Nasdaq bize aktarmayı taahhüt ediyor. Bunun neticesinde iki yıl içerisinde birinci ve ikinci düzey teknik destek tamamen Borsa İstanbul un teknik ekipleri tarafından sağlanabilir hale gelecek. Bu çok önemli bir şey. Bu, teknolojide dışarıya bağımlı olmaktan kurtulmak anlamına geliyor Amerikan devi Nasdaq, Borsa İstanbul un yeni ortağı oldu. Anlaşmayı Nasdaq OMX grubu ünlü Times Meydanı ndan duyurdu. 2. Child & Youth Finance International, gençleri finans alanında bilinçlendirmeyi hedefliyor. 3. Child & Youth Finance International tarafından düzenlenen 2. CYFI Zirvesi, Borsa İstanbul ana sponsorluğunda gerçekleştirildi. 4. Euromoney Avrasya Forumu, 18 Haziran da İstanbul da ilk kez gerçekleştirildi. 5. Dünya Elmas Borsaları Federasyonu (WFDB) Başkanlar Toplantısı Borsa İstanbul daydı. Ayrıca Nasdaq, Frankfurt ve Londra da kendi sahip olduğu veri iletim merkezlerinden istifade etmemizi sağlayacak bir çerçeveyi bize sunuyor. Bizim ürünlerimizin Nasdaq ın dağıtım kanallarından pazarlamasının ve satışının yapılması, onların ürünlerinin gerekirse burada satışının yapılmasına imkan tanıyacak bir çerçeve de yine bu stratejik ortaklık anlaşmasının kapsamı içerisinde yer alıyor. Ayrıca Singapur kendi bölgesinde, Dubai de kendi bölgesinde Nasdaq ın teknolojik ortağıdır. Bu anlaşma bölgesel merkezler ile çok rahat şekilde entegrasyon sağlamanın kapısını açıyor. Birlikte ortak iş ve ürün geliştirmekten finansal bir küresel ağın parçası olmaya kadar farklı açılımları olan çok geniş kapsamlı bir ortaklık anlaşması. Enerji Borsası da bu kapsamda kuruluyor. Bu konuda ne düşünüyorsunuz?

23 3 5 kattan fazla artırdı. Şu anda Avrupa nın en büyük üçüncü pazarı. Önümüzdeki dönemde de ekonomik büyüme ve elektrik tüketimi arasındaki ilişkiye baktığınız zaman potansiyelin ne kadar büyük olduğu görüyorsunuz. Tabii aynı zamanda bizim yapmak istediğimiz yakın bölgede de önce elektrikte daha sonra doğal gaz, petrol, kömür ve karbondioksit emisyonu gibi diğer enerji ürünlerinde İstanbul u bölgesel bir merkez haline getirmek. Yakın bölgesinde elektriğin fiyatının oluştuğu, enerjinin alınıp satıldığı yerin Borsa İstanbul olmasını hedefliyoruz. Bunun bölgemizin istikrarına, refahına ve kalkınmasına da önemli katkı sağlayacağını düşünüyorum. Elektrik Piyasası Düzenleme Kurumu ve Enerji Bakanlığı ile yakın işbirliği içinde çalışıyoruz. Bu konuda uluslararası tecrübelerden de istifade ediyoruz. Ben sürecin şu ana kadar çok olumlu geliştiğini düşünüyorum ve yakın zamanda somut neticeler verecek aşamaya geldiğini görüyorum. Bu kanun ile özellikle elektrik piyasasında ciddi bir yeniden yapılandırılma süreci başladı. Bunun neticesinde 2013 yılı içinde Elektrik Piyasası İşletim Anonim Şirketi adı altında elektrik gücüne dayalı sözleşmelerin spot ticaretinin yapılacağı bir Elektrik Borsası kurulacak. Bu borsa gün öncesi ve gün içi dengeleme piyasalarını içerecek. Bu spot piyasayı tamamlayıcı bir de vadeli işlemler piyasası oluşturulacak. Borsa İstanbul EPİAŞ ın önemli pay sahiplerinden ve yönetim unsurlarından birisi olacak, tüm bu sözleşmelerin hangi şartlarda alınıp satılacağına katkıda bulunacak, aynı zamanda elektrik gücüne dayalı vadeli sözleşmelerin alınıp satılacağı platformların piyasa işleticisi olacak. Dolayısıyla biz sürecin tamamen içindeyiz diyebilirim. Biliyorsunuz, Türkiye nin elektrik piyasası son 10 yılda kapasitesini iki Bizim potansiyel büyüme hızımız yüzde 5 civarında ve önümüzdeki 10 yılda yüzde 5 LİK büyüme, milli gelirin iki katından fazla artmasi ANLAMINA GELİR yılı tamamlanmadan bu projelerin tamamlanması mümkün mü? Burada hedef olarak beklentiyi ne ile ölçüyorsunuz bahsedebilir misiniz? 2013 içinde somut netice almış olacağız. Fiyat oluşumunun şeffaf, sağlıklı, güvenilir ve öngörülebilir hale gelmesi çok önemli. Bunu sağlayabilecek unsurlardan en önemlisi piyasanın derinliğidir. Bu noktada Borsa İstanbul ile piyasanın uyumlu şekilde çalışıyor olması da çok önemli bir katkı sağlayacaktır. Dolayısıyla sadece elektrik üreticileri değil, elektriği yatırım yapılmaya değer bulan herkesin katılabileceği bir piyasa oluşturmaya çalışıyoruz. Diğer enerji ürünleri de devreye girdiğinde burada ciddi bir işlem hacmi ve piyasa derinliğinin oluşacağı kanaatini taşıyorum. Bizim için önemli olan her şeyden evvel fiyat oluşumunun sağlıklı olması ve yıllardır başarıyla uyguladığımız iyi yönetişim kurallarının enerji piyasası üzerinde aynı şekilde uygulanması olacaktır. EYLÜL 2013 SAYI 10 21

24 GELECEK NOTLARI DR. CEMİL ERTEM Güney Gaz Koridoru Bölgenin Geleceğini Belirleyecek 22

25 Enerji, Orta Doğu ve Hazar coğrafyası için hem bir zenginlik hem de siyasi çatışma potansiyeli olmaya devam ediyor. Ancak bu coğrafyada şu günlerde yine çatışmaların, iç savaşa varan/varacak olan gerilimlerin öne çıktığını görüyoruz. Tabii ki enerji, bu gerilimlerin temel hareket noktalarından birisi. Orta Doğu nun, Hazar ın ve Orta Asya nın hızla değişen ekonomik şartları, ortaya çıkan kalkınma potansiyeli ve buna bağlı olarak siyasi açıdan etkin olma gücü, enerji oyunundaki güç dengesini de değiştiriyor. Şimdiye değin ortaya çıkmayan -belki de siyasi nedenlerle çıkarılamayan- enerji kaynaklarının ortaya çıkmaya başladığını ve bunların da yeni siyasi pazarlıklara neden olduğunu görüyoruz. Ancak, aynı anda, bu yeni kaynaklar ve eski kanıtlanmış kaynakların ticarileştirilmesi enerji alanında rekabet ortamı oluşturuyor ve bu da yeni bir ekonomik dinamiği ve döngüyü beraberinde getiriyor. Bu ekonomik döngü, aynı zamanda, siyasi bir yeniden yapılanma ve entegrasyon olarak da karşımıza çıkıyor. Böyle olunca Güney Gaz Koridoru gibi projeler tam da şu günlerde, ekonomik boyutlarının yanı sıra siyasi yönü ve gelecekteki siyasi etkileriyle de güçlü projeler olarak beliriyor. Trans Adriyatik Boru Hattı (TAP), TANAP ile taşınan doğal gazın Yunanistan, Arnavutluk ve İtalya üzerinden Avrupa ya ulaştırılması için Şah Deniz Konsorsiyumu tarafından seçilen projedir. Güneyden Avrupa ya ulaşan 4. doğal gaz koridorunun açılmasına yönelik atılan önemli bir adımdır. Örneğin Azerbaycan ve Türkiye nin Rusya ve İran a rağmen Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Projesi ni (TANAP) gerçekleştirmesi yalnız bir enerji hamlesi değil; bu, siyasi bir değişimi anlatan, hem de Hazar dan Avusturya ya kadar olan bölgenin entegrasyonu için bir adım ve AB nin kendi doğusuna doğru genişlemesinin başlangıcı niteliğindedir. Ama bu başlangıç, enerjide Hazar ve Orta Doğu bölgesinde ilk önce Rusya sonra da İran dışında yeni arz merkezlerinin ortaya çıkması anlamına geldiği gibi AB de Almanya-Rusya geleneksel ittifakını da rahatsız edecek bir gelişme. Bu tespiti Hazar Raporu dergisi Yaz 2013 sayısında da yapmıştık. Ama bu tespite bazı hususları da ilave etmemiz gerekir. Bugün İsrail in ortaya çıkan ya da çıkmakta olan enerji kaynaklarını TANAP ve TAP ile Güney Gaz Koridoru vasıtasıyla değerlendirmesi yalnız İsrail için bir kazanım değil. Bu, şimdilerde darbe ile sarsılan ve kanın aktığı Mısır için de, Gazze için de ve tabii Türkiye için de önemli bir gelişme. Ancak bu, aynı zamanda, İsrail in ve bölgenin güvenliği için önemli bir adım olacak. Çünkü bu hattın alternatifi, Güney Kıbrıs, İsrail, Rusya anlaşması. Bunun AB-Türkiye, Türkiye-İsrail ve Türkiye-Yunanistan ilişkileri açısından sorunlu olduğunu söylememiz gerekir. EYLÜL 2013 SAYI 10 23

26 GELECEK NOTLARI Görüldüğü üzere, Güney Gaz Koridoru gibi bir projeye katılımın maksimum düzeyde olması, bölgedeki çok sıcak temel çatışma alanlarından en az birkaçını soğutmakta. Şunu unutmayalım; enerji geçişleri, boru hatlarının güvenliğinin birinci ve asli unsuru demokratik yönetimler ve buna bağlı siyasi istikrar. Demokratik siyasi istikrarın olmadığı bir bölgede enerji geçişini sağlayamazsınız. İstediğiniz kadar askeri ve fiziki önlem alın, uzun vadede hepsi geçersizdir ve sürdürülebilir değildir. Öte yandan, Orta Doğu ve Kuzey Afrika daki gelişmeleri göz önüne alırsak, Kafkasya bölgesindeki dondurulmuş çatışma alanlarının sıcak hale gelmesi güçlü bir ihtimaldir. Bu ihtimal karşısında yapılacak en anlamlı hamle, başta AB genişlemesi olmak üzere bölgesel entegrasyon araçlarını geliştirmektir. İşte Güney Gaz Koridoru bu anlamda güçlü bir bölgesel entegrasyon aracıdır. Hazar Raporu nda da belirttiğimiz gibi, Azerbaycan-Gürcistan-Türkiye geçişinin bu şekilde sağlanması ve Azerbaycan gazının Türkiye dışındaki Avrupa pazarına doğrudan ulaşması, bize göre, yalnızca bir 1 enerji hamlesi değildir. Bu, Avrupa nın kendi doğusuna doğru genişlemesinin önemli bir adımıdır. Çok açık söyleyeyim; bu adım, Almanya dan ve Rusya dan bağımsız olarak, hatta bu iki ülkeye rağmen, AB nin 1. TAP ın ileride ulaşması beklenen kapasite yılda 20 milyar metreküp. 2. TAP ın toplam uzunluğu 870 km. 3. Bakü yakınlarındaki Sangaçal Terminali nde bulunan Hazar Enerji Merkezi sınırlarının Bakü ye kadar genişlemesi ve Türkiye nin ekonomik ve siyasi etkinliğinin bütün bu coğrafyada artması anlamına gelir. Bu cümleden olmak üzere, son aylarda başta Mısır olmak üzere, Suriye deki iç savaş ve Afganistan sorunu Orta Doğu yu, Filistin sorunundan da ayrı olarak, yeniden sıcak çatışma alanı haline getirdi. Bu sürecin geçilmesinde ve kalıcı barışın tesisinde, enerji hatları ve enerji hatlarının güvenliğinin barış ile sağlanması çok önemli bir etkendir. Bu bağlamda Güney Gaz Koridoru yalnız bir enerji projesi ve ekonomik proje değil; aynı zamanda barışın tesisinde etkili olan bir siyasi entegrasyon ve demokratik istikrar projesidir. Bu noktada şunu söylemek gerekir, Güney Gaz Koridoru gibi projeler ekonomik olarak rekabetçi bir enerji piyasası ve fiyatlama getirecektir ve Türkiye nin yakın gelecekte devreye sokacağı Enerji Borsası gibi önemli yapılanmaları da besleyecektir. Bu ekonomik ve finansal entegrasyon, aynı zamanda, yeni bir ticari ve hukuki üst yapıyı, ticari anlaşmaları ve bunun hukuki üst yapısını da önümüze getirecektir. Bu açıdan Güney Gaz Koridoru na Hazar dan Avrupa ya uzanan bu büyük coğrafyanın en önemli ekonomik ve siyasi projelerinden biri olarak bakabiliriz

27 25

28 ANALİZ HAZAR YAZ OKULU 10 ÜLKEYİ BİR ARAYA GETİRDİ 26

29 Hazar Bölgesi nde işbirliğini pekiştirmeyi amaçlayan Hazar Strateji Enstitüsü (HASEN), eğitim çalışmaları kapsamında, bir ilke imza attı. Alanında uzman isimler, özel sektör yöneticileri, akademisyenlerin sunumu, genç diplomatlar, araştırma görevlileri ve yöneticilerin katılımıyla ilk kez düzenlenen Hazar Yaz Okulu sertifika programı, toplam 10 ülkeden 22 katılımcıyı ağırladı. MERVE DAMCI EYLÜL 2013 SAYI 10 27

30 ANALİZ 1 Hazar Strateji Enstitüsü (HA- SEN) tarafından ilk kez düzenlenen Hazar Yaz Okulu sertifika programı, Ağustos tarihleri arasında gerçekleşti. Hazar Yaz Okulu, 18 Ağustos ta Sheraton İstanbul Maslak Otel de verilen açılış resepsiyonuyla iş dünyası, bürokrat, gazeteci, yerli ve yabancı akademisyenleri bir araya getirdi. Resepsiyonda açılış konuşmasını gerçekleştiren HASEN Genel Sekreteri Haldun Yavaş, bu sertifika programı kapsamında katılımcıların enerji, güvenlik ve dış politika gibi birçok konuda bilgi ve tecrübelerini paylaşma fırsatı elde ettiğine değindi. HASEN Enerji ve Ekonomik Araştırmalar Direktörü Efgan Niftiyev, bu eğitim programının kaliteli insan yetiştirilmesi konusunda enstitünün attığı en iyi adımlardan biri olduğunu ve bu tür faaliyetlerin önümüzdeki dönemde daha da artacağını söyledi. 1. Hazar Yaz Okulu katılımcıları Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi nde. 2. Katılımcılar Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı nı ziyaret etti. 3. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan Yardımcısı Murat Mercan da konuşmacılar arasındaydı. 4. Hürriyet Daily News Genel Yayın Yönetmeni Murat Yetkin Türk dış politikası hakkında sunum yaptı. 10 ÜLKEDEN 22 KATILIMCI 2 Sertifika programına Azerbaycan, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan, Moldovya, Rusya, Türkmenistan, Türkiye, Ukrayna ve ABD den genç uzmanlar, bürokratlar, araştırmacılar ve öğrenciler katıldı. Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi (SAM) ve Türkiye İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı nın (TİKA) desteğiyle gerçekleştirilen Hazar Yaz Okulu sertifika programında katılımcılar, Hazar Bölgesi nde enerji, dış politika, güvenlik ve ekonomi konularında analizler yapma ve bilgi birikimlerini artırma fırsatı yakaladı. Program kapsamındaki dersler ve seminerler akademisyenler, karar vericiler ve özel sektör yöneticileri tarafından verildi. 28

31 GÜN Sertifika programının ilk gününde Türk Dış Politikası ve Çağdaş Türk Politikası konuları mercek altına alındı. Türk dış politikasının son yıllardaki değişimi, Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu nun komşularla HAZAR YAZ OKULU NDA öncelikli olarak ENERJİ KONUSU MASAYA YATIRILARAK uzmanların konuşmacı olarak katılımı ile BÖLGE ÜLKELERİN ORTAKLAŞA GELİŞTİRDİKLERİ PROJELERE VURGU YAPILDI. sıfır sorun politikası ve Türkiye nin dış politikada attığı adımlar masaya yatırıldı. İlk oturumdaki sunumunda demokrasi ve güvenliğe değinen Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi (SAM) Başkanı Prof. Dr. Bülent Aras, iki konu arasında bir denge kurulmasına ihtiyaç duyulduğunu ifade etti. Uygulanacak bütün politikaların dünyanın her ülkesine ulaşabilirliği olması gerektiğine dikkat çeken Aras, Davutoğlu nun yeni diplomatlara sahada daha da aktif olmalarını önerdiğini hatırlattı. Katılımcılar, sunumların sonunda workshop çalışması kapsamında bilgi alışverişinde bulundu, uzmanlara merak ettikleri soruları yöneltti. İkinci oturumun konukları ise Hürriyet Daily News gazetesinin Genel Yayın Yönetmeni Murat Yetkin ve Doç. Dr. Tuncay Kardaş oldu. Türk iç ve dış politikası, Arap Baharı, komşu ülkelerle ilişkiler, önümüzdeki dönemde gerçekleşecek olan yerel seçimler ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri, PKK ile diyalog süreci dahil olmak üzere birçok konu geniş bir yelpazede ele alındı. Başarılı gazeteci Murat Yetkin, dokuz Türk ün hayatını kaybettiği Mavi Marmara saldırısıyla ilgili olarak sert bir tepki veren Türkiye nin haklılığına dikkat çekti. Türkiye de iç ve dış politikanın dinamiklerine değinen Doç. Dr. Tuncay Kardaş ise, uluslararası alanda atılan her adımın yurt EYLÜL 2013 SAYI 10 29

32 ANALİZ içinde de etkilerinin görülmesinin kaçınılmaz olduğunu ifade etti. 2. GÜN Hazar Strateji Enstitüsü, Hazar Yaz Okulu nun ikinci gününde SOCAR Türkiye Birinci Başkan Yardımcısı Samir Kerimli ve BP Türkiye Başkan Yardımcısı Hakan Türker i ağırladı. Bölgesel enerji dinamikleri, Şah Deniz, Güney Gaz Koridoru ve bölgedeki yatırımların geleceğinin ele alındığı seminerin ilk oturumunda Kerimli, katılımcılara Türkmenistan, Azerbaycan, Irak, İsrail ve Doğu Akdeniz deki rezervlerle ilgili detaylı bilgi verdi. Güney Kıbrıs açıklarındaki doğal gazın bölge için çok önemli bir rol oynadığını belirten Kerimli, bunun hem Türkiye ye ekonomik 1. Hazar Yaz Okulu öğrencileri TİKA da. 2. Hazar Yaz Okulu nun ikinci gününde SOCAR Türkiye Birinci Başkan Yardımcısı Samir Kerimli Güney Gaz Koridoru nun geleceğini anlattı. 3. TAP Türkiye Direktörü Cenk Pala Güney Gaz Koridoru hakkında sunum gerçekleştirdi. 4. HASEN Ekonomi ve Kalkınma Araştırmaları Merkezi Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Fatih Macit Türkiye ekonomisinin son 20 yılını yorumladı. katkıları olacağını hem de Kuzey ve Güney Kıbrıs arasındaki ilişkileri daha da barışçıl hale getirebileceğini ifade etti. BP Türkiye Başkan Yardımcısı Hakan Türker ise konuşmasında bölgedeki doğal gaz rezervlerinin önemine değindi. Hazar Bölgesi nin doğal gaz alanında dünyanın en büyük üreticilerinden biri olduğunu vurgulayan Türker, Türkiye nin bu bağlamda sadece transit bir ülke olmadığını aynı zamanda iyi bir alıcı olduğunu hatırlattı. Önümüzdeki 20 yılda enerji ihtiyacının giderek artacağını söyleyen Türker, 30

33 Güney Gaz Koridoru seminerinin ikinci oturumunda TAP Türkiye Direktörü Cenk Pala ve Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) Uluslararası Projeler Departmanı Proje Müdürü Ali Karakaya katılımcılarla buluştu. Başta TAP ve TANAP ın içinde yer aldığı, Azerbaycan doğal gazını Türkiye üzerinden Avrupa ya taşıyacak Güney Gaz Koridoru projesi, gaz fiyatları ve enerji alanında yapılan yatırımlar ve bunların geleceği masaya yatırıldı. TAP Türkiye Direktörü Cenk Pala, oturumda yaptığı konuşmada Ceyhan ı Rotterdam daki gibi bir enerji merkezine çevirmek istediklerini söyledi. Rusya ve Ukrayna da baş gösteren enerji krizine kadar, Avrupa Birliği nin Hazar ve Orta Doğu daki boru hattı projelerine önem vermediğine dikkat çeken Pala, Balkanlar ın enerji arzı ve güvenliği konusunda ise yapbozun kayıp bir parçası olduğunu söyledi. Güney Gaz Koridoru nun dünyanın en büyük projelerinden biri olduğunu, dünya enerji güvenliği konusunda ise Türkiye nin çok önemli bir konumda olduğunu belirtti. TANAP projesini tarihi bir adım olarak nitelendiren Türker, Azerbaycan ve Türkiye arasında imzalanan anlaşmaların önemine değindi. Prof. Dr. Bülent Aras SAM Başkanı Türkiye nin enerji transit hatları göz önünde bulundurulduğunda, birçok alanda geliştirmeye çalıştığı projeleri var. Fakat bu projeler yine reel politiğin, jeopolitiğin engelleriyle karşılaşıyor. Bence Türkiye nin yapması gereken, bu engellerin farkında olarak ve alternatifleri daha da çoğaltarak yeni siyasetler üretmek. Herhangi bir transit hat, herhangi bir enerji nakil hattının üzerine bütün yatırımlarını yapmak yerine ve herhangi bir ideolojik veya başka bir sebeple oraya teksif etmek yerine çeşitlendirme stratejisinin devam etmesi gerektiğini düşünüyorum. Hepimiz çok iyi biliyoruz ki Arap uyanışı olsun, Irak taki, Afganistan daki savaş olsun, Türkiye nin iyi niyetlerle yapmış olduğu enerji sektöründeki tüm hamleleri bir çırpıda sökebiliyor, yerinden edebiliyor. Bunlara da hazırlıklı olması lazım ve çeşitlendirmenin sürdürülmesi lazım. Hazar Yaz Okulu programı özellikle Orta Asya ve Kafkasya Cumhuriyetleri kardeş ülkeleri arasında, değişik branşlarda çalışan arkadaşların bir araya gelip fikir alışverişlerinde bulunması ve burada belli bir tecrübe edinmesi açısından çok önemli bir uygulama. TPAO Uluslararası Projeler Departmanı Proje Müdürü Ali Karakaya ise Türkiye nin milli petrol şirketi olan TPAO nun işleyişi, şimdiye kadar gerçekleştirilen projeler ve yatırımlara dair bilgi verdi. Güney Gaz Koridoru ve TANAP projelerinin avantajlarını anlatan Karakaya, TPAO nun 1990 ların başından itibaren Kazakistan, Azerbaycan ve Libya da aktif çalışmalar yaptığını söyledi. 3. GÜN Sertifika programının üçüncü gününde HASEN Ekonomi ve Kalkınma Araştırmaları Merkezi Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Fatih Macit Türkiye ekonomisinin son 20 yılını yorumladı larda Türkiye ekonomisinde bütçe açığının ciddi makro iktisadi sorun yarattığına değinen Dr. Fatih Macit, 2000 li yıllarda ekonomide bütçe disiplininin başarılı bir biçimde sağlandığını belirtti. Macit e göre, 2001 yılında yaşanan bankacılık krizinde edinilen tecrübeler ile Türkiye, 2008 krizinden derin yara almadan çıkmış, kriz sonrası Türkiye ekonomisi bir büyüme trendine girmiştir. Konuşmasında Türkiye nin enerji stratejisine de değinen Macit, Azerbaycan-Türkiye işbirliği ile geliştirilen TANAP ın Türkiye nin enerji ihtiyacının daha az maliyetle karşılanmasına olanak sağlayacağını söyledi. İkinci oturuma konuşmacı olarak katılan Prof. Dr. Kerem Alkin, 2008 yılındaki finansal krizin nedeninin deregülasyonlar olduğunu belirtti krizi sonrası büyüme rakamlarına da değinen Alkin, kriz sonrası küresel dengelerin değiştiğinin altını çizdi. Önümüzdeki 10 yılda ülke ekonomilerinin birlikte hareket etmesi EYLÜL 2013 SAYI 10 31

34 ANALİZ gerekliliğini vurgulayan Alkin, ayrıca Euro bölgesinin geleceği için Almanya nın daha etkin rol oynaması gerektiğinin üzerinde durdu.sunumların ardından Borsa İstanbul u ziyaret eden katılımcılar daha sonra Malta Köşkü nde Başbakanlık Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı (TYDTA) Başkan Yardımcısı Arda Ermut un hazırladığı Bölgesel Yatırımın Cazibe Merkezi Türkiye konulu sunuma katıldı GÜN Hazar Yaz Okulu nda ele alınan önemli başlıklarından bir diğeri de Hazar Bölgesi nde sürdürülebilir barış perspektifleriydi. HASEN Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Merkezi Uzmanı Doç. Dr. Mitat Çelikpala, Hazar Bölgesi nin tanımını ve bölgede sürdürülebilir barışa yönelik ana tehditleri masaya yatırdı. Sovyetlerin çöküşünden sonra bölgedeki yeni bir olgunun da uluslararasılaşma olduğuna dikkat çeken Çelikpala, bölgenin yeniden rekabete sahne olduğunu ve bu rekabetin yalnızca bölgeyi değil, tüm Avrasya bölgesini doğrudan etkilemekte olduğunu belirtti. 5. GÜN Yaz Okulu katılımcılarının bir sonraki adresi ise başkent Ankara ydı. Ankara programı çerçevesinde Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığı, TİKA, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve TBMM ziyaret edildi. Ziyaret sırasında Ulaştırma Bakanlığı Strateji Geliştirme Daire Başkanı Sefer Sakin, Dışişleri Bakanlığı Siyaset Planlama Daire Başkanı Ufuk Gezer, TBMM Genel Sekreteri İrfan Neziroğlu, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan Yardımcısı Murat Mercan ve TİKA Başkan Yardımcısı Harun Tuncer birer sunum gerçekleştirdi. Katılımcılar daha sonra Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi tarafından Ankara Palace Ulus ta düzenlenen akşam yemeğinde Azerbaycan, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova, Özbekistan, Rusya, Türkmenistan ve Ukrayna nın Ankara Büyükelçiliklerinden üst düzey temsilcilerle bir araya gelme fırsatı buldu. 6. GÜN Hazar Yaz Okulu sertifika programının ikinci haftasında bölgesel iletişim ağları 1. Dışişleri Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Büyükelçi Fatih Ceylan, bölgesel ulaşım ağları konulu bir sunum gerçekleştirdi. 2. Hazar yaz okulu katılımcıları Ankara programı çerçevesinde bakanlıkları ziyaret etti. türkiye, hazar bölgesi ile enerji alanında işbirliklerine önem veriyor ve enerji boru hatlarına ev sahipliği yapma konusunda çok istekli. mercek altına alındı. Bu kapsamda düzenlenen ilk oturuma Dışişleri Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Büyükelçi Fatih Ceylan, TOBB UND Genel Müdürü Selçuk Yılmaz ve Cambridge Üniversitesi nden Dr. Taleh Ziyadov konuşmacı olarak katıldı. Oturumda bölgesel ulaşım ağları, ulaşım maliyetleri, bölgesel işbirliği, alternatif rotalar gibi konular detaylı olarak incelendi. Katılımcılar sunumların ardından Marmaray Bölge Müdürlüğü ne ziyarette bulunarak Marmaray Projesi mühendisi Murat İlker den tüp geçit projesi ile ilgili bilgi aldı. Sertifika programı tüm hızıyla sürerken, katılımcılar günübirlik düzenlenen İstanbul şehir turunda yorgunluk attı. Rehber eşliğinde Topkapı Sarayı ve Ayasofya ya yapılan ziyaretlerin ardından üçüncü durak Kumkapı oldu. Buradaki öğle yemeği sonrasında katılımcılar özel tekneyle Boğaz turunun tadını çıkardı. 7. GÜN Hazar Yaz Okulu nun son gününde katılımcılar kendi hazırladıkları sunumları paylaştı. Yapılan münazaraların ardından Rixos Pera İstanbul Otel de bir resepsiyon düzenlendi. Resepsiyonda sertifikaları takdim edilen katılımcılar haftanın yorgunluğunu DJ performansı eşliğinde attı. 32

35 Samir Kerimli SOCAR Türkiye Birinci Başkan Yardımcısı Türk şirketleri TAP ve TANAP projelerinde ciddi rol alabilirler. Şu anda şirketlerin TANAP ile işbirliği yapmak için minimum 200 kilometre ve 42 inç boru hattı döşeme talebi var. Bakü-Tiflis- Ceyhan (BTC) Boru Hattı nda işbirliği yapmış herhangi bir Türk şirketi, TANAP ta da iş alabilecek. TANAP tan iş alan bu şirketler de ileride geliştirilecek doğal gaz boru hattı projelerinde rahat görev alabilecekler. Hazar Strateji Enstitüsü ilk kez bir Yaz Okulu programı düzenliyor. Buraya farklı ülke ve kültürlerden arkadaşların gelip Avrasya nın merkezi İstanbul da Hazar Bölgesi ni, Avrupa nın enerji konularını, Türkiye ve Avrupa yla ilgili geliştirilebilecek diğer projeleri konuşmalarını çok pozitif buluyorum. Hakan Türker BP Türkiye Başkan Yardımcısı Şu anda özellikle TANAP la ilgili konuşacak olursak, TANAP şu anda SOCAR liderliğinde götürülüyor. Bizim de BP olarak SOCAR la %12 lik bir anlaşmamız var. Ülkemizin ve bu bölgedeki diğer ülkelerin, Azerbaycan ın, Gürcistan ın Türkiye nin mümkün olan en fazla yatırımı alması, mümkün olan en fazla Türk iş gücünü kullanması, Türk sanayisini kullanması çok önemli. HASEN, BP için çok önemli bir partner. Burada güzel bir toplantı yapıldı. Özellikle katılımcı profiline baktığımız zaman bu bölgedeki, Asya nın muhtelif bölgelerinden gelen katılımcıların enerji ve diğer konularda bilgi sahibi olması, görüşlerini ifade etmeleri, kendi konularında daha fazla çalışma yapabilecek altyapıya sahip olmaları bence çok önemli. Dolayısıyla HASEN burada çok önemli bir iş yapıyor. Cenk Pala TAP Türkiye Direktörü Biliyorsunuz, Güney Koridoru nun inşa edilmesi, özellikle AB nin parçası olmamış Balkan devletlerinde bir enerji piyasası yaratılması için çok önemliydi. Elle tutulur bir projenin doğal gazla başlayarak gitmesi Balkan bölgesinin enerji piyasasında da yeni yapılanmaların önünü açacaktır. Bugüne kadar siyasi anlamda anlaşamayan bazı ülkelerin birbirlerine ihtiyacı olduğu ortaya çıkacak. Çünkü birlikte AB ye girecekler. Sonuçta TAP a da tespihin ipi gibi bakabilirsiniz. Boncukları dize dize gidiyor. Zaman içerisinde tüm Balkan ülkelerinin bunun parçası olacağını düşünüyorum. 2 Doç. Dr. Mitat Çelikpala KADİR HAS ÜNİ. ÖĞR.ÜY. HASEN Uzmanı TAP VE TANAP projelerinin dışarıdan dayatılması ya da desteklenmesinden ziyade bölgenin kendi kaynaklarıyla gerçekleştirilmesi önemli. Bu projelerin gerçekleşmesi sonuçta ekonomik zenginlikle dönüş sağlamasının ötesinde bölge ülkelerini birbirine bağlayacak ve bölge ülkeleri birbirini daha yakından tanıyacak. Bölgede sınırların kalkmasına katkı sağlayacak. Hazar Yaz Okulu çok önemli. Daha önce benzer toplantıları Batılılar, Amerikalılar farklı yerlerde yaptılar. Bu 1990 ların başından beri yapılıyordu ama HASEN gibi bölgenin kendisinden kaynaklanan yapılanmalar ilk defa ortaya çıkıyor ve bu yapılanmalar belli bir hedefle kendi güvenliği ve kendi geleceği ile ilgili tartışmaları ortaya atmak, en azından bir konsept üzere ilk defa yapılıyor. Yaz okulunda değişik ülkelerden farklı isimler var ve bunlar birbirlerinden farklılaşan perspektifleri tartışmalar çerçevesinde masaya koyuyorlar. Karşılıklı soru ve cevaplarla hem bu ülkelerin birbirlerini anlamaları hem de ortak bir vizyon geliştirmeleri mümkün olabilir. Bu programın çok önemli olduğunu düşünüyorum. Bölgedeki en önemli eksiklik zaten bunun olmaması. HASEN in yaptığı faaliyetler de bu eksikliği kapatan önemli adımlardan bence. EYLÜL 2013 SAYI 10 33

36 ANALİZ Prof. Dr. Kerem Alkin İstanbul Ticaret Üniversitesi Ticari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümü Başkanı Enerji açısından şanslı ülkeler var. Bir de Türkiye gibi enerji açısından yeterince şanslı olmayan ülkeler var. Yeterince şanslı olmayan ülkelere Almanya yı, kendi mecrasında Fransa yı, hatta İtalya yı da katabilirsiniz. Dikkat edin, Kıta Avrupası petrol ve doğal gaz açısından çok şanslı bir coğrafya değildir ve bu nedenle özellikle de petrol ve doğal gaz açısından en az Türkiye kadar dışa bağımlı coğrafyalardır. İşte bu noktada, eğer bu coğrafyalar birden fazla, birbirine alternatif olarak sayılabilecek farklı enerji imkanlarıyla yıllık enerji ihtiyaçlarını karşılayabilirlerse bunun çok büyük bir fırsat oluşturacağını düşünüyorum. Hazar Strateji Enstitüsü çatısı altında özellikle Kafkasya, kuzeydeki komşular ve Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ile ekonomik, siyasi ve kültürel anlamda işbirliğini güçlendirmek; genç akademisyenler, bürokratlar, siyaset insanları ve belki kendi ülkelerinde önümüzdeki dönemde siyasette rol üstlenme ihtimalleri olan birtakım genç insanlarla bu tür bir organizasyon gerçekleştirmek çok önemli. Çünkü ülkeler ve toplumlar arasında önyargıları, bu yönüyle bakıldığı zaman yanlış anlaşılmaları veya doğru bilinen yanlışları düzeltmek gerekiyor. Bu platformlara bu tür yanlışları düzeltme, birbirini anlama, işbirliği fırsatlarını değerlendirme açısından çok önem veriyorum. Selçuk Yılmaz TOBB UND Genel Müdürü Taşımacılık tek taraflı bir iş değil. Taşımacılık özellikle yükleyenin, transit geçilen ülkenin, taşımacılığın son bulduğu ülkenin, taraflarının aynı vizyona sahip olmasını gerektiren bir yapıya da sahip. Özellikle ticaretin geliştirilmesine yönelik bu tür programlar çok önem arz ediyor. Bu anlamda bu ülkelerdeki etkin düşünceyi oluşturan yapıların, ticaretin geliştirilmesine yönelik bir vizyonun olması fayda sağlar. Dr. Taleh Ziyadov CambrIdge Üniversitesi Türkiye kamuoyunu Hazar konusunda daha çok bilgilendirmek bence önemli. Bu anlamda Hazar Strateji Enstitüsü nün yaptığı bu çalışma çok büyük bir katkı sağlayacaktır. Hazar Bölgesi aslında daima Türkiye nin yakınında, bir ortağı olmuştur. Bu yüzden bölge, Türkiye nin geleceği için çok önemlidir. Bu tür organizasyonların devam etmesi gerekli. YAR. DOÇ. DR. Zakir Chotaev Kırgızistan MANAS ÜNİVERSİTESİ ÖĞRETİM GÖREVLİSİ Yaz Okulu çok ilginç bir programdı. Çok önemli konular burada gündeme geldi. Konusunda uzman insanlarla bir araya gelme fırsatı bulduk. Çok faydalıydı, katıldığım için memnunum. 34

37 Katılımcılar İstanbul Borsası nı görme fırsatı buldu. Nino Samvelidze GÜRCİSTAN STRATEJİ ENSTİTÜSÜ PROJE MÜDÜRÜ Öncelikle, dünyanın farklı ülkelerinden, farklı altyapılarda pek çok genç insanı İstanbul da bir araya getirerek, Hazar Bölgesi yle ilgili paylaşımlarda bulunabilmemiz için bize bu eşsiz fırsatı sunan Hazar Strateji Enstitüsü ne teşekkür ediyorum. Bu tür girişimlerle bölgesel işbirliğinin sağlanması ve ülkeler arasında iyi ilişkilerin güçlenmesi çok önemli. Bir Gürcistan vatandaşı olarak Hazar Bölgesi yle bağlantılı ilk kez böyle bir fırsat yakaladım. Enstitünün bu girişiminin çok başarılı olduğunu düşünüyorum ve gelecekte bu projelerin büyük başarılar getireceğine inanıyorum. Murad İsmayilov Azerbaycan DİPLOMASİ AKADEMİSİ ÖĞRETİM GÖREVLİSİ Artık küreselleşen bir dünyada yaşıyoruz. Böylesi bir dünyada Hazar Bölgesi hakkında konuşabilmek çok güzel. Yaz Okulu, dünyanın birçok ülkesinden insanları bir araya getirmesi ve belirli bir seviyede iletişim kurabildiğimiz ülkelerden insanlarla tartışabilmek açısından çok önemliydi. Bu anlamda Hazar Strateji Enstitüsü nün bölgenin farklı ülkelerinden, farklı alanlar, iş tecrübeleri ve yaş gruplarından insanları bir araya getirmesi, katılımcıların birbirleriyle iletişime girmesine olanak sağladı. İlk kez bölgeden aralarında büyükelçilerin, asistanların, profesörlerin bulunduğu, yüksek kalitede katılımcılarla bir araya gelme fırsatı buldum. Türkiye nin bölgeyle ilgili fikirlerini dinlemek bizim için çok büyük bir fırsattı. DR. Roman Rukomeda Ukrayna STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ BAŞ UZMANI İnternetten ya da diğer kaynaklardan bilgi aldığınızda aslında o ülkenin resmini tam olarak çizemiyorsunuz. Buraya, bu yüksek düzeydeki etkinliği düzenleyen enstitüye geldiğinizde ise Türkiye nin enerji, ekonomi ve siyaset gibi farklı alanlarda ne kadar gelişmiş olduğunu görüyorsunuz. Bu resme içeriden baktığınızda her şeyin tamamen farklı olduğunu görüyorsunuz. Bence bu program çok iyi bir başlangıç oldu. Katılımcılar ülkelerine döndüklerinde buradaki kazanımlarını diğerleriyle paylaşacaklar. Böylece Türkiye, komşu ülkeler ve Hazar Bölgesi yle işbirliği sağlanabilecek. Shamkhal Abilov Azerbaycan KAFKAS ÜNİVERSİTESİ ÖĞRETİM GÖREVLİSİ Bence çok yararlı bir programdı. Eğer davet edilirsem Hazar Strateji Enstitüsü nün düzenlediği programlara katılmaktan büyük memnuniyet duyarım. Sanıyorum ki herkes Hazar Yaz Okulu na katıldığı için memnundu ve burada pek çok şey öğrendi. Katılımcılar programın altıncı gününde Marmaray Bölge Müdürlüğü nü ziyaret ederek tüp geçit projesi ile ilgili bilgi aldı. Giorgi Badridze Gürcistan ın İngiltere Eski Büyükelçisi Hazar Yaz Okulu çok başarılı geçti. Program, değerli uzmanları ve politikacıları bir araya getirdi yıl sonra yeniden Türkiye de olmak çok güzeldi. Programa seçilen katılımcıların çoğu Türkiye ye profesyonel olarak bağlı kişilerdi. Sertifika programı son derece tatmin ediciydi. Çok ilginç tartışmalar vardı. Programa katıldığım için çok memnunum. Buradaki katılımcılarla tanışmış olmak çok güzeldi. Bize bu fırsatı sunduğu için Hazar Strateji Enstitüsü ne teşekkür ediyorum. EYLÜL 2013 SAYI 10 35

38 Hazar Yaz Okulu katılımcıları üst düzey temsilcilerle bir araya gelme fırsatı buldu. Kuralay Nurbek APA ULUSLARARASI İLİŞKİLER UZMANI Öncelikle bu etkinliği düzenleyen Hazar Strateji Enstitüsü ne beni davet ettikleri için çok teşekkür ederim. Çalıştığım akademi ve Hazar Strateji Enstitüsü arasındaki işbirliği bu yıl Nisan ayında başladı. Taraflar arasında bir işbirliği anlaşması imzalandı. HASEN, Mayıs ayında 6 ncısı düzenlenen Astana Ekonomik Forumu na davet edildi. Yaz Okulu nun çok iyi organize edildiğini düşünüyorum. Yaz Okulu genç araştırmacıların ve akademisyenlerin bir araya gelerek düşüncelerini paylaşabilecekleri bir platform sundu. DR. Evgeniy Bakhrevskiy Rusya STRATEJİK ARAŞTIRMALAR ENSTİTÜSÜ BAŞ UZMANI Saygın kişileri bir araya getirip konuşma fırsatı sunabilmek çok önemli bir şey. Şu anda Hazar Bölgesi ndeki her ülkenin farklı yaklaşımları var. Bu bağlamda, bölgeyle ilgili konuları konuşabilmek, uzmanlarla bir araya gelebilmek ve fikir alışverişi yapabilmek çok güzeldi. Bunun için Hazar Strateji Enstitüsü ne çok teşekkür ederim. Joshua Bartlett ABD BÜYÜKELÇİLİĞİ STAJYERİ Hazar Strateji Enstitüsü nün düzenlediği Yaz Okulu sertifika programı birçok açıdan önem taşıyor. Aralarında en çok öne çıkan ise daha önce birbirleriyle iletişim kurma şansı olmayan insanları bir araya getirebilmiş olması. Bölgenin birçok farklı ülkesinden gelen katılmcıların bilgi paylaşımında bulunması gerçekten çok önemliydi. Kerimguly Geldiyev TÜRKMEN DEVLET EKONOMİ VE İŞLETME ENSTİTÜSÜ ÖĞRETİM GÖREVLİSİ Hazar Yaz Okulu programı özellikle Orta Asya ve Kafkasya Cumhuriyetleri, kardeş ülkeleri arasında, değişik branşlarda çalışan arkadaşların bir araya gelip fikir alışverişinde bulunması ve burada belli bir tecrübe edinmesi açısından çok güzel bir çalışmaydı. 36

39 ANALİZ DEVLETİN ZİRVESİ HAZAR DAYDI EYLÜL 2013 SAYI 10 37

40 ANALİZ 1 Hazar Bölgesi art arda önemli toplantı ve ziyaretlere ev sahipliği yaptı. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ve Başbakan Recep Tayyip Erdoğan aynı anda bölgedeydi. Cumhurbaşkanı Azerbaycan a, Başbakan ise Türkmenistan a önemli ziyaretler gerçekleştirdi. Eş zamanlı ziyaretlerde önemli işbirliklerine imza atıldı. YAZI: SELİN ŞEN SALTAŞ, RÖPORTAJLAR: SELİN ŞEN SALTAŞ, AYHAN GÜCÜYENER 2 Geçtiğimiz ay hem Cumhurbaşkanı Abdullah Gül hem de Başbakan Recep Tayyip Erdoğan Hazar Bölgesi nde önemli temaslarda bulundu. Azerbaycan ın ev sahipliğinde düzenlenen Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi Üçüncü Zirvesi nde Türkiye yi Cumhurbaşkanı Abdullah Gül temsil etti. Cumhurbaşkanı Gül e Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu ile Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanı Binali Yıldırım ın eşlik ettiği zirvede önemli kararlar alındı. Gebele kentinde 16 Ağustos 2013 tarihinde düzenlenen ve Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev in ev sahipliğini yaptığı zirvede Kazakistan ı Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, Kırgızistan Cumhuriyeti ni Cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev CUMHURBAŞKANI ABDULLAH GÜL VE BAŞBAKAN RECEP TAYYİP ERDOĞAN TÜRK DÜNYASI LİDERLERİYLE BULUŞARAK ULAŞTIRMA, GÜMRÜK, KÜLTÜREL VE TİCARİ ANLAMDA BİRÇOK ÖNEMLİ KARAR ALDI. temsil etti. Ev sahibinin daveti üzerine Türkmenistan dan ise Başbakan Yardımcısı Sapardurdu Toylıyev toplantıya katılım sağladı. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül zirve kapsamında, Türk dünyası liderleriyle ikili temaslarda bulundu. Gül, ev sahibi mevkidaşı İlham Aliyev ve Kırgızistan Cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev ile bir araya geldi. Oldukça sıcak atmosferde geçen görüşmelerde liderler ikili ilişkilerin seyrinden duydukları memnuniyeti dile getirdi. Gül, Bu toplantılar vesilesiyle tüm Türk Cumhuriyetleri arasındaki dayanışma, işbirliği ve ortak projeleri hep beraber gerçekleştirme, kültürel işbirli- 38

41 3 ğimizi güçlendirme konusunda çok önemli kararlar alıyoruz. Önemli ilerlemeler oluyor. Bundan büyük bir memnuniyet duyuyoruz dedi. ULAŞTIRMA VE GÜMRÜKTE YENİ DÖNEM Konseyin toplantısında, önemli işbirliği kararlarına imza atıldı. Devlet Başkanları, yayınladıkları ortak bildiride Türk dili konuşan halkların ortak tarih, dil, kimlik ve kültürden kaynaklanan dayanışmalarını güçlendirme niyetlerini yineledi ve ilişkileri derinleştirme yönündeki kararlılıklarını bildirdi. Bu yılki tema olarak belirlenen Ulaştırma başlığı zirvenin en önemli gündem maddesiydi. Batı Avrupa ile Doğu Asya yı birbirine bağlayacak olan ve tarihi İpek Yolu nun yeniden canlandırılması olarak tanımlanan karayolu, demiryolu ve liman projelerine verilen önemin altı çizildi. Konseye üye ülkelerin Ulaştırma Bakanları tarafından daha önce imzalanan Ulaştırmanın Geliştirilmesi üzerine Ortak İşbirliği Protokolü ile Bakü, Aktau, Samsun Limanları Arasında İşbirliği ve Kardeş Liman İlişkisi Kurulmasına Yönelik Mutabakat Zaptı na atfedilen önem ise bir kez daha vurgulandı. Tarihi İpek Yolu nun canlandırılması olarak tanımlanan projeler kapsamında, Doğu-Batı 1. Bu sene Aliyev in ev sahipliği yaptığı Türk Dili Konuşan Ülkeler Konseyi ne üye Azerbaycan, Türkiye, Kazakistan ve Kırgızistan olmak üzere dört ülke var. 2. Başbakan Erdoğan ve Türkmenistan Devlet Başkanı Berdimuhamedov bu ziyeret ile dostluklarını pekiştirdi. 3. Türk Dünyası liderleri zirve sonrası yemekte de bir araya geldi. ulaştırma koridorunun, diğer bir deyişle Merkez Koridor un geliştirilmesi öngörülüyor. Projelerin en önemli ayağını Azerbaycan ile Türkiye tarafından yürütülen Bakü-Tiflis- Kars Demiryolu oluşturuyor. İpek Rüzgarı Blok Tren ve Marmaray projesinin de tamamlanmasıyla birlikte Batı Avrupa dan çıkan bir tren kesintisiz olarak Hazar kıyılarına, Aktau Limanı üzerinden Şanghay a, son nokta olarak ise Seul e kadar ulaşabilecek. Türk konseyi ülkeleri arasında ulaştırmaya ek olarak gümrük işbirliği konusunda da önemli adımlar atıldı. Ülkeler arasında ihracat ve ithalat süreçlerinin basitleştirilmesi, modern ve bilgi teknolojilerine dayalı ulaştırma süreçlerinin hayata geçirilmesi kararlaştırıldı. KÜLTÜR, EĞİTİM VE ULUSLARARASI ARENADA İŞBİRLİĞİ Liderler hem eğitim hem de kültür alanında entegrasyonun sağlanması, halkların birbirine yakınlaştırılması konusunda çalışmalar yapılmasıyla ilgili görüş birliğine vardı. Türk dili konuşan ülkelerin diasporaları arasında sıkı işbirliğinin yanı sıra bölgedeki dondurulmuş sorunların çözümüne yönelik talepler toplantı sonunda yayımlanan ortak bildiride yer aldı. Ortak bildiride, Karabağ sorununun Azerbaycan Cumhuriyeti nin egemenliği, top- EYLÜL 2013 SAYI 10 39

42 ANALİZ rak bütünlüğü ve sınırlarının dokunulmazlığı temelinde çözülmesi gerektiği vurgulandı. Türk devletleri, kalıcı istikrarın ve bölgesel işbirliğinin önünde başlıca engellerden birini oluşturan Ermenistan-Azerbaycan Dağlık Karabağ sorununun çözümünün Avrasya coğrafyasında barış, istikrar ve refahın sağlanması yönünde kayda değer bir ilerleme oluşturacağına dair inançlarını teyit etti. BAŞBAKAN ERDOĞAN TÜRKMENİSTAN DAYDI Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ün Azerbaycan ziyareti sırasında Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ise Türkmenistan daydı. Günübirlik çalışma ziyaretinde bulunmak üzere Hazar Denizi kıyısındaki Türkmenbaşı şehrine giden Erdoğan ı Uluslararası Türkmenbaşı Havalimanı nda Devlet Başkanı Gurbanguli Berdimuhamedov bizzat karşıladı. Erdoğan ile Berdimuhamedov un baş başa yaptıkları görüşme samimi bir atmosferde geçti. Başbakan Erdoğan, Türkmenistan da bulunmaktan son derece mutluluk duyduklarını belirtti ve Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ün selamlarını iletti. Cumhurbaşkanı Gül ün Türk Konseyi Zirvesi için Azerbaycan da bulunduğunu anımsatan Başbakan Erdoğan, önümüzdeki yıl bu zirvenin Türkiye de yapılacağını ifade etti ve Devlet Başkanı Berdimuhamedov u Türkiye ye davet etti. Başbakan Erdoğan, Türkmenistan da Türk şirketlerine hazırlanan zemini takdirle karşıladıklarını ifade ederek iki ülke arasındaki tarihi, kültürel, askeri, siyasi, ekonomik ve ticari ilişkilere verdikleri önemin de altını çizdi. İlişkilerin artarak devam ettiğini vurgulayan Erdoğan, 2013 yılının ilk yarısında ticaret hacminin yüzde 23 oranında artarak, 2 milyar dolar seviyesine ulaştığını hatırlattı ve İlişkilerimiz bir millet iki devlet inancı ortamında gelişiyor. Türk şirketleri Türkmenistan da altyapı ve üstyapı projelerinde daha fazla yer almak istiyor. Hazar ın kıyısındaki tersane çok önemli. Türkmenistan ı güçlendirecek ifadelerini kullandı. Türkmenistan Devlet Başkanı Gurbanguli Berdimuhamedov da Türkiye ile ilişkilerini geliştirme konusunda kararlı olduklarını ifade ederek enerji, ulaşım, iletişim, tekstil ve inşaat alanında çok sayıda projeye imza atıldığını anımsattı. Bu projelerde Türk şirketlerine öncelik tanıdıklarını belirten Gurbanguli Berdimuhamedov iki ülke arasında kültür ve 1 1. Başbakan Erdoğan Türkmenistan da Türk şirketlerine sağlanan yatırım zemininden memnun olduğunu belirtti. 2. Türkmenistan Devlet Başkanı Gurbanguli Berdimuhamedov, Başbakan Erdoğan a maket üzerinde ülkedeki projeleri tanıttı. 3. Erdoğan ve Berdimuhamedov, Türkmenbaşı Uluslararası Deniz Limanı nın temelini birlikte attı. 4. Cumhurbaşkanı Gül, Aliyev ve Atambayev ile konferansı izliyor. 5. Cumhurbaşkanı Gül ve Kazakistan Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev. 2 eğitim alanındaki ilişkilerin mükemmel düzeyde olduğunu söyledi. Türkiye nin turizm sektöründe iyi bir konumda olduğunu ifade eden Berdimuhamedov, bu nedenle Hazar kıyısında kurulmakta olan turizm bölgesi Avaza da Türk şirketleri ile çalıştıklarını kaydetti. AVRUPA İLE ASYA YI BAĞLAYACAK LİMANIN TEMELİ ATILDI Başbakan Erdoğan ile Devlet Başkanı Berdimuhamedov, Avrupa ile Asya yı birbi- 40

43 3 4 zaman zarfında büyük ilerleme kaydettiğine, bölgenin parlayan yıldızlarından biri haline geldiğine işaret ederek, Biz Türkmenistan ı ata yurdumuz olarak görüyoruz. Türkmenistan ın her başarısından en az Türkmenistan kadar büyük bir gurur duyuyoruz. Bölgemizde barışın kalıcı olması, refahın, istikrarın, huzurun daha fazla artması için birlikte çalışmaya, üretmeye ve işbirliğini güçlendirmeye devam edeceğiz diye konuştu. Türkmenbaşı Deniz Limanı nın, yeniden inşa edilen İpek Yolu üzerinde çok önemli bir durak olduğunu söyleyen Erdoğan, Asya dan Avrupa ya uzanan yol güzergahında, bu limanın çok büyük bir önem kazanacağını ifade etti. rine bağlayacak Türkmenbaşı Uluslararası Deniz Limanı nın temelini birlikte attı. Başbakan Erdoğan ve Berdimuhamedov inşaat alanına aynı makam arabasıyla gitti. Başbakan Erdoğan a, yol boyunca Türk ve Türkmenistan bayrakları sallayan Türkmenistan vatandaşları sevgi gösterisinde bulundu. Alandaki kalabalık, Erdoğan ve Berdimuhamedov a Yaşaşın Türk ve Türkmen dostluğu tezahüratları yaptı. Başbakan Erdoğan, burada yaptığı konuşmada ise, Türkmenistan ın çok kısa TÜRKMENBAŞI ULUSLARARASI DENİZ LİMANI ASYA VE AVRUPA NIN LOJİSTİK ÜSSÜ OLMA İDDİASINDA. LİMAN YENİ İPEK YOLU NUN ÖNEM BİR DURAĞI KONUMUNDA BULUNUYOR. 5 Türkmenistan Devlet Başkanı Berdimuhamedov ise liman inşaatında Türk şirketlerin başarısının uluslararası uzmanlar tarafından tescillendiğini kaydederek, bundan dolayı bu projeyi bir Türk şirketine verdiklerini vurguladı. Konuşmaların ardından, Erdoğan ve Berdimuhamedov, Uluslararası Türkmenbaşı Deniz Limanı nın ana yazıtını imzaladı. İmzaladıkları ana yazıtı bir kutu içerisinde liman temeline atan Erdoğan ve Berdimuhamedov daha sonra limana ilk harcı döktüler. Yaklaşık 1,5 milyar dolar maliyete inşa edilecek dev projenin, 4 yılda tamamlanması bekleniyor. EYLÜL 2013 SAYI 10 41

44 ANALİZ BÜYÜKELÇİ HALİL AKINCI TÜRK KONSEYİ GENEL SEKRETERİ Tarihi İpek Yolu, Vasco dö Gama nın Ümit Burnu ndan dönmesinden sonra 15. yüzyılın sonundan itibaren önemini yavaş yavaş kaybetti. Bu kervan yolu, yükte hafif pahada ağır malların taşındığı ve son derece önemli bir yoldu. Bununla beraber Orta Asya daki şehirler de önemlerini kaybetti ve birçoğu bu nedenle ortadan kayboldu. Şimdi yapılan ise transit ticareti arttırma çabasıdır. Eğer Çin in kuzeybatısından bir mal deniz yoluyla sevk ediliyorsa Avrupa ya varışı kilometre; tarihi İpek Yolu ndan sevk edilirse kilometre olacak. Bu bir avantaj. Üstelik bu güzergahta çağdaş demir yolları, kara yolları, deniz yolları bulunuyor. Gayet süratli ve ucuz taşıma yapmak mümkün. Bizim amacımız bölgedeki konteyner taşımacılığını çok modlu şekilde gerçekleştirmek. Bu taşımacılık tabii ki demir yolu ve kara yolu ağırlıklı olacak. Konteynerler Hazar kıyısındaki Kazakistan ın Aktau Limanı na getirilecek, buradan deniz yoluyla Bakü Limanı na, oradan da Bakü-Tiflis-Kars demir yoluyla Türkiye ye ulaşmış olacak. Türkiye den Avrupa ya ise Marmaray vasıtasıyla bağlanacak. Dolayısıyla Doğu dan Batı ya, Batı dan Doğu ya Orta Asya yı kat ederek Çin den Avrupa ya kadar uzanan bir yoldan bahsediyoruz. Bu güzergahı oluşturacak projelerin altyapı çalışmaları epey ilerlemiş vaziyette. Malların sınırlardan serbest ve sorunsuz geçişine ilişkin sorunları da halletmeye çalışıyoruz. Türk Keneşi çok uzun vadeli bir proje de ilan edilen bağımsızlığa kadar her ülkenin, o zamanki konjonktür çerçevesinde oluşmuş bağlantıları vardı. Biz aramızdaki işbirliğini, bu bağlantıları da göz önünde bulundurarak geliştirmek zorundayız. Bizim metodumuz öncelikle işbirliğinin önündeki engelleri saptayarak bu engelleri ortadan kaldırmak, daha sonra işbirliğini her alanda geliştirmek. Mesela gümrük kapılarındaki bekleme sürelerinin uzunluğu önemli bir engel teşkil ediyor. Bu nedenle üye ülkelerimizin gümrük alanındaki fiziki ve mevzuat altyapılarını geliştirip uyumlaştırarak bu alandaki işbirliğini ilerletmeyi amaçlıyoruz. Bu konuyu elbette ulaştırma alanındaki işbirliğiyle beraber değerlendiriyoruz. Öte yandan, yatırım ortamının iyileştirilmesi meselesi de gündemimizde. O konuda da çalışmalarımız sürüyor. TÜRK KONSEYİ, BÖLGEYİ YENİDEN İPEK YOLU HALİNE GETİREREK DÜNYADA GEMİ YOLUYLA YAPILAN TAŞIMACILIĞI YENİDEN İPEK YOLU GÜZERGAHINA ÇEKMEYİ AMAÇLIYOR VE BU ALANDA GÜMRÜK BİRLİĞİ VE ORTAK MEVZUAT OLUŞTURMA ÇALIŞMALARI SÜRÜYOR. Şimdi hep sanılıyor ki 1000 yıldır değişik yönlere yönelmiş olan devletler 20 yılda tamamıyla yön değiştirecekler. Bu doğru değil; mümkün de değil. Yavaş yavaş hem bir yandan komşularıyla ve dış dünyayla ilişkilerini geliştirirken bir yandan da kendi aralarındaki ilişkileri geliştirecekler. Biz bunun temellerini hazırlamaya çalışıyoruz. Bu sürece, özel sektörün katılımının sağlanmasına da önem veriyoruz. Nitekim, bu amaçla daha ilk Zirve sırasında kurulmuş bir İş Konseyimiz var. İş Konseyi çerçevesinde iş adamları arasındaki ilişkileri arttırmaya çalışıyoruz. Türk Konseyi nin kurulduğu 2009 yılından günümüze kadar Üye Ülkelerimiz arasında, her alanda olduğu gibi, ekonomik sahada da belli ilerlemeler kaydedildi. Sonuçta bu projenin uzun soluklu bir proje olduğunu unutmamak gerekir. Türk Konseyi ni AB ile karşılaştırmak isteyenler var. Olaya şöyle bakmak lazım: AB şu anda siyasi ve ekonomik bir yapı; ancak nüvesini Almanya ile Fransa nın kavgasına ebediyen son vermek amacıyla kurulan kömür-çelik birliği oluşturuyordu. Yani ekonomik olarak başladı, nihayet siyasi bir yapıya dönüştü. Avrupa içindeki ulaştırma ağının gelişmişliğine ve sahip oldukları kültürel yakınlıklarına rağmen bu aşamaya gelmeleri 50 yılı buldu. Bizim de Türk Konseyi olarak nihayetinde AB ye benzer bir yapılanmaya kavuşmamız beklenebilir. Bu yapı, Üye Ülkelerimizin egemenliklerinden fedakarlık etmeden, ortak çıkarları olan noktalarda birlikte hareket etmelerini sağlayacak nitelikte bir oluşum olacaktır. 42

45 PROF. DR. BÜLENT ARAS STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ BAŞKANI Bunlar birbirini takip eden ziyaretler silsilesinin son halkası. Kafkaslar ve Orta Asya Türkiye için önemli bir coğrafya. Bu coğrafyayı ilgilendiren hemen her gelişmede Türkiye aktif olarak o coğrafyanın içerisinde pozitif katkı yapacak bir perspektif sunuyor. İki ziyaretin iki farklı perspektifi var aslında. Türkmenistan ziyareti, bölgenin yeniden ekonomik yapılanmasıyla alakalı. Türkiye nin bu ekonomik yapılanmada hem payını alması hem de bu yapılanma sürecinin içinde olmasının sonucuydu. Diğeri ise Türk Konseyi nin derinleşmesi, faaliyetlerini çeşitlendirmesi ve ortak çalışma anlayışının bir anlamda nihayete erdirilmesi için yapılan bir çalışmaydı. Bir taraftan bölgenin kendi içerisinde bölgesel oluşumuna katkı sağlayan, diğer taraftan bölgenin ekonomik yapısıyla alakalı bu ziyaretten oldukça pozitif sonuçlar elde edildi. Türk Konseyi nin, kurulduğu coğrafyayı ilgilendiren sorunlarla ilgili aktif bir platform haline dönüşmesi ve bu coğrafyadaki ülkelerin, dünyanın geri kalan coğrafyalarındaki sorunlarla ilgili perspektiflerini de ortaya koyması açısından önemliydi. Diğer taraftan Türkiye nin çok uzun zamandır uygulamaya çalıştığı bölgesel politikasında bir ilkesi var: Üst düzey siyasi diyalog. Bu üst düzey siyasi diyaloğun da bir anlamda somutlaşmış bir parçası oldu. Türkmenistan ziyaretine değinecek olursak, Türkmenistan, Azerbaycan, Kazakistan büyük ölçüde yeraltı kaynaklarıyla dolu, doğal gaz ve petrol kaynaklarıyla zenginleşen ülkeler. Bu ülkeler bu zenginleşmeyle ilgili elde ettiği kaynakları aynı zamanda petrol ve doğal gaz sonrası ekonominin oluşumu için de kullanıyorlar ve liman inşaatı bu açıdan çok önemliydi. Petrol ve doğal gaz sonrası ekonomi oluşumunda da Türkiye nin aktif olarak rol alması geleceğe yönelik altyapının oluşturulmasının bir sonucuydu. PROF. DR. BEKİR GÜNAY HAZAR STRATEJİ ENSTİTÜSÜ UZMANI Türk Konseyi ni Türki cumhuriyetlerle olan 20 yıllık ilişkileri açısından önemli bir mihenk taşı olarak kabul etmek lazım. Aşağı yukarı 100 yıl önce İsmal Gaspıralı nın dilde, fikirde, işte birlik dediği sürecin ete kemiğe bürünmüş hali. Türk Konseyi nde, daha gerçekçi olarak bu işte biz de varız diyen Kırgızistan, Azerbaycan, Kazakistan ve Türkiye nin aktif rol aldığı bir oluşum kuruldu ve bu konsey her sene kendine bir gündem belirleyip bu gündemi icraya dökmeye başladı. 20 yılda Türkiye nin Avrasya da, ayakları yere daha sağlam basan politikası ve buna paralel olarak da Türk cumhuriyetlerinin bu politikaya olan olumlu yaklaşımıyla karşı karşıya geliyoruz. Türk Konseyi Zirvesi nde Türkmenistan ın Başbakan Yardımcısı seviyesinde temsil edilmesi de önemli. Mütevazı ama bence büyük adımlar atılıyor. Hamasetten öteye daha realist politikaların hayata geçtiğini görüyoruz. Şu andan itibaren 3. aşama dediğimiz, özellikle ulaştırma alanından oluşan, klasik tarihsel İpek Yolu nun ete kemiğe büründüğünü düşünüyorum. orta asya da yer altı kaynaklarıyla zenginleşen ülkelerin kaynaklarını dünyaya rahatça satması ve gelişimini sürdürmesi adına yeni limanlar ve ulaştırma projeleri büyük önem taşıyor. EYLÜL 2013 SAYI 10 43

46 ANALİZ Özbekistan Cumhuriyeti nin ekonomik durumu 44

47 İslam Karimov, son yıllarda ülkesini dünyaya açarak yabancı yatırımlar çekmeyi ve ihracatı artırarak ülke refahını yükseltmeyi amaçlıyor. Bu noktada Özbekistan dış ticaret ağırlıklı politikası ile bölgedeki iddiasını güçlendiriyor. Ülkede birbiri ardına organize sanayi bölgeleri, lojistik üsler ve ulaştırma projeleri hayata geçiriliyor. GÖKHAN ÇAY Küresel ekonomide devam eden ciddi sorunlara rağmen, Özbekistan 2012 yılında ekonomisini sağlam bir şekilde geliştirmeye devam etmiş ve halkın yaşam standardında sürekli bir artış sağlayarak dünya pazarındaki konumunu güçlendirmiştir. Ülkede Gayri Safi Milli Hasıla yüzde 8,2, sanayi üretimi hacmi yüzde 7,7, tarım yüzde 7, perakende ticaret hacmi yüzde 13,9 oranında artış gösterdi. Ekonomide, makroekonomik istikrar ve denge sağlandı. Özbekistan uluslararası ekonomik işbirliğinde aktif yer alıyor. Halihazırda Almanya, ABD, İngiltere, Japonya, Fransa, İtalya, Güney Kore Cumhuriyeti, Türkiye ve Çin gibi dünyanın önde gelen ülkeleri ile dinamik ilişkiler geliştiriyor. Özbekistan ın dış ticaret politikasının temellerinden biri de ulusal ekonominin rekabet gücünün artırılması, ülkenin ihracat potansiyelinin geliştirilmesi ve büyümesini amaçlayan bütüncül bir programın oluşturulması ve uygulanması. Bu kapsamda şu an 80 den fazla ülkeye ihracat yapılıyor. EYLÜL 2013 SAYI 10 45

48 ANALİZ 1 2 İhracat hacmi önemli ölçüde (yüzde 11,6 oranında) artış göstermiştir. İhraç edilen ürünlerin yapısı ve kalitesi iyileştiriliyor. Bundan dolayı, ihraç edilen ürünlerin yüzde 70 ten fazlası hammadde olmayan hazır üretilmiş ürünlerden oluşuyor. Ülkede 2012 yılında dış ticaret hacmi 1 milyar 120 milyon dolardan fazla oldu. 3 Ülkenin kendi üretimini artırması sayesinde ayakkabı, alkollü ve alkolsüz içecekler ve yakıt dahil birçok ürün ithalatının hacmi düştü ve gıda ürünleri, tüketim mallarının ithalatı ise iki kat azaldı. Toplam ithalatın yaklaşık yüzde 74 ünü ülkenin ekonomik gelişiminde stratejik hedeflerine uyum gösteren donanım, ekipman ve endüstriyel ürünlerin ithalatı oluşturuyor. Enflasyon yüzde 7 oranını geçmeyip, hedeflenen seviyede kaldı yılında ülkenin ekonomisinin gelişmesinde en büyük etkiyi ana sermayeye yapılan ve devamlı büyüyen yatırımlar gösterdi. Bu yatırım türü ülkenin Gayri Safi Milli Hasılası nın yüzde 22,9 unu oluşturdu. Geçen seneye göre yüzde14 artışla ülkeye 11,7 milyar dolar yerli ve yabancı yatırım yapılmıştır. Bununla birlikte 2,5 milyar doları geçen yatırımların yüzde 22 sini yabancı yatırımlar oluşturuyor. Bu yatırımların yüzde 80 ini doğrudan yabancı yatırımlar teşkil ediyor. 1. Angren şehri, Özbekistan kömür endüstrisinin merkezi. 2. Navoi Serbest Endüstri Bölgesi nde kurulması planlanan yüksek teknoloji projelerinden biri. 3. Semerkand da patates satan bir kadın. 4. Semerkand da bir açık pazar alanı. 5. Navoi Elektrik Santrali Bugünlerde, ülkenin üretim potansiyelinin modernleştirilmesi projelerinin gerçekleştirilmesinde, Navoi Serbest Endüstri Bölgesi ve Angren Serbest Endüstri Bölgeleri önemli bir rol oynuyor. Serbest bölgelerin oluşturulması, bölgesel kalkınma politikalarında dış pazar odaklı yüksek verimli üretim yerleri kurulmasında, modern lojistik sistemlerinin ve ulaştırma altyapısının hazırlanmasında yeni bir adım. Yapılan yatırımların hacmine göre Navoi ve Angren Serbest Endüstri Bölgelerinde kurumlara geniş bir yelpazede vergi ve gümrük ayrıcalıkları tanıyor, garantili altyapı ve iletişim imkanları sağlanıyor. Navoi Serbest Endüstri Bölgesi kurulmasından bu yana 12 işletme inşa edildi ve faaliyete geçirildi yılında bu işletmeler 46

49 4 5 ÖZBEKİSTAN, ULUSLARARASI PİYASALARA AÇILIYOR Özbekistan, yeni dönemde yabancı yatırımlar ve ihracat ile büyümeyi hedefleyerek birçok yeni sanayi bölgesi kuruyor. 1 Milyar 120 Milyon $ 2012 yılı Özbekistan Dış Ticaret Hacmi 5 80 Özbekistan ın ihracat yaptığı ülke sayısı tarafından yaklaşık 40 milyon dolar değerinde üretim yapıldı yılında akümülatör kablosu, otomobil gaz tankı üretimi, cep ve sabit hatlı telefon, modem, internet konsolu ortak üretimi alanlarında yaklaşık 50 milyar dolar değerinde 10 yüksek teknoloji projesi planlandı. Angren Serbest Bölgesinde 200 milyon dolar değerinde 8 yatırım projesi gerçekleştiriliyor. Kullanılmış petrol ürünlerinden temel yağlar, farklı çapta bakır boru, sıhhi ve teknik ürünler için vana, stop vana ve parçaları, seramik, briket kömür, işlenmiş deri ürünleri üretimi ve yeni şeker fabrikası inşaatı için tesis kurulması bunlar arasında yer alıyor. Hükümet, ülkenin yatırım cazibesinin artı- rılmasının yanı sıra, ulaşım ve iletişim altyapısının geliştirilmesine, transit potansiyelinin artırılmasına, dış pazarlara en uygun ve güvenilir nakliyeyi sağlayabilecek olan uluslararası ulaşım koridorlarının çeşitlendirilmesine de büyük önem veriyor. Özbekistan da planlı bir şekilde uluslararası lojistik merkezleri kuruluyor. Bunlardan ilki Navoi Havalimanı nın temelinde Navoi Serbest Endüstri Bölgesine entegre olan Navoi Uluslararası İntermodal Lojistik Merkezi olarak karşımıza çıkıyor. Taşkent bölgesindeki Angren Uluslararası Lojistik Merkezi, ülkenin çeşitli bölgeleri ve Fergana Vadisi nde bulunan bölgeler arasında yıl boyu garantili ulaşım sağlıyor. GM Özbekistan Üretim tarafından imal edilmiş % 22,9 Ülkede ana sermayeye yapılan yatırımın GSMH ye oranı % 14 Özbekistan a yapılan yatırımlarin Geçen yıla göre artış oranı 11,7 Milyar $ 2012 yılında Özbekistan a yapılan yerli ve yabancı yatırım tutarı % 22 Ülkeye yapılan yatırımlardaki yabancı yatırım oranı EYLÜL 2013 SAYI 10 47

50 ANALİZ araçlar, otomotiv parçaları, Fergana rafinerisi tarafından üretilmiş petrol ürünleri, kimyasal ürünler ve tarım ürünleri temel nakil yapılan mallar arasında. Aşağıda adı geçen yeni lojistik merkezlerinin inşaatları devam ediyor: l Taşkent Uluslararası Lojistik Merkezi Özbekistan a komşu ülkelerin transit nakliyeleri, Taşkent şehrinin, bölgesinin ve Taşkent e yakın bölgelerin dış ticaret yüklerine hizmet vermek için planlandı. l Termez Uluslararası Lojistik Merkezi yüklerin işlenmesi, depolaması, gümrüklemesi ve teslimatı gibi geniş yelpazede hizmet verebilmek için Surhandarya bölgesinde kuruldu. l Namangan bölgesindeki Pap Uluslararası Lojistik Merkezi, Fergana Vadisi nin mevcut ulaşım altyapısının büyük ölçüde geliştirilmesi, kara ve demir yolları ile yapılan çok modlu nakliyatta ekonomik verimliliğinin artırılması için kuruldu. Artan ticaret hacmi ve bunun sonucu olarak nakliyatların çoğalması alternatif uluslararası hatların kurulmasını, yeni bölgesel ulaşım yollarının oluşturulmasını, yeni altyapı inşaatlarını ve mevcut altyapının modernizasyonunu gerektiriyor. Bugün, ulaşım yollarının çeşitlendirilmesinin bir sonucu olarak Klaipeda, Riga, Liepaja, Ventspils, Tallinn Baltık limanlarına; Ukrayna nın Odessa ve Illichevsk limanlarına; Gürcistan ın TRACECA koridorunda Poti ve Batum limanlarına; Nakhodka ve Vladivostok Rus Uzak Doğu limanlarına; İran ın Bandar Abbas limanına; bununla birlikte Brest (Beyaz Rusya), Chop (Ukrayna), Dostık/Alaşankoy ve Horgos (Kazakistan Cumhuriyeti) sınır kapılarına, Çin e ve Asya-Pasifik ülkelerine ihraç edilen ürünlerin nakliyeleri yapılıyor Taşkent-Semerkand arasında sefer yapan hızlı tren Afrosiyob. 2. Özbekistan Devlet Başkanı İslam Karimov ve AB Komisyonu Başkanı Jose Manuel Barroso. 3. Özbekistan son dönemde havacılık alanındaki yatırımlarına hız verdi. 4. Taşkent teki Chorsu Bazar. 5. Özbekistan-Afganistan arasındaki demir yolu. Bunun yanı sıra Özbekistan; Türkmenistan, Körfez ülkeleri ve Özbekistan arasındaki ulaştırma ve transit hattı oluşturulması üzerine yapılmış olan Uluslararası Aşkabat Anlaşması nın tarafı konumunda. Özbekistan ın aktif katılımıyla Orta Asya ülkelerinin dünya pazarına çıkması için İran ve Türkiye üzerinden yeni bir Trans-Asya hattı olan 320 kilometre uzunluğundaki Tejan-Serahs-Meşhed demir yolu açıldı. Ayrıca, 2010 yılında Afganistan da Özbekistan Demir yolları tarafından bölge için kilit öneme sahip olan 75 kilometre uzunluğunda, Hayraton-Mezarı-Şerif arasındaki ilk 2 demir yolu inşaatı projesi başarıyla hayata geçirildi. Ulaşım kompleksinin geliştirilmesi, altyapıda radikal bir iyileştirme olmadan mümkün değil. Şu anda uluslararası önem taşıyan kara ve demir yollarının inşaatı ve yenilenmesi, demir yolu, havacılık ve otomobil filosunun modernizasyonu için özel tedbirler alınıyor. 48

51 3 4 Ülkede, yarısı beton kaplı olan kilometre uzunluğundaki kara yollarının inşaatı Özbek Ulusal Karayolu Programı kapsamında adım adım yapılıyor. Köy yolları dahil olmak üzere iç yollarının inşaatı ve yenilenmesi programları gerçekleştiriliyor. Özbekistan da 2015 yılına kadar ulusal kara yollarının bir kısmı olan yolların inşaatı ve yenilenmesi; 900 kilometrelik kara yolunun eksenel yük kapasitesinin 10 tondan 13 tona çıkarılması planlanıyor. Özbekistan ulusal kara yolları inşaatı çerçevesinde Asya Kalkınma Bankası, İslam Kalkınma Bankası, Arap Ekonomik Kalkınma Kuveyt Fonu ve Suudi Kalkınma Fonu katılımıyla değeri 1.3 milyar doları aşan 7 proje gerçekleştiriliyor. Demir yolları sektörünün geliştirilmesi ve modernizasyonu büyük önem taşıyor. 5 ÖZBEKİSTAN SON DÖNEMDE KALKINMA HIZINI ARTIRMAK ADINA DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLARI ÇEKMEK İSTİYOR VE BİRBİRİ ARDINA DEV ENERJİ, Demir yolu, Kara yolu VE ULAŞTIRMA PROJELERİNİ HAYATA GEÇİRİYOR. Bugün 1000 kilometreden fazla demir yolu yeniden yapılandırılıyor, ayrıca 80 kilometrelik yeni inşaat yapılıyor. Yaklaşık 300 kilometrelik demir yolu elektrifikasyon çalışmaları gerçekleştiriliyor. Hükümet, Özbekistan ın merkezini Fergana Vadisi ile bağlayacak yeni bir demir yolu inşa etmeye karar verdi. Proje aşamasında olan Angren Pap demir yolunun ise tahmini maliyeti yaklaşık 2 milyar dolar. Asya Kalkınma Bankası, JICA, uluslararası finans kuruluşları ve Çin Halk Cumhuriyeti Hükümeti yardımı ile 360 milyon dolar bütçeyle toplam 10 yük lokomotifinin modernizasyonu ve 3 demir yolu elektrifikasyon projesi hayata geçiriliyor. Hava taşımacılığı modernizasyonu kapsamında batı üretimi filonun yenilenmesi ve karasal altyapının geliştirilmesi planlanmaktadır. Uzbekistan Airways ulusal hava yolu şirketi tarafından 7 adet Boeing ve 6 adet Airbus tedarik edilmiştir yılının sonuna kadar 1 adet Boeing-767 ve 2 adet Boeing-787 Dreamliner temin edilmesi; Taşkent ve bazı bölgesel havaalanlarının yeniden yapılandırılmasının tamamlanması planlanıyor. Genel olarak, yatırım projelerinin başarıyla uygulanması, ulaşım ve lojistik altyapısının gelişmiş olmasının yanı sıra ülkenin tarihi ekonomik ve ticari bağlantıları hem Özbekistan ekonomisinin dinamik gelişmesinde hem de halkın refah düzeyinin ve yaşam kalitesinin iyileşmesinde etkili oluyor. EYLÜL 2013 SAYI 10 49

52 DİPLOMASİ AKADEMİSİ İSRAİL-FİLİSTİN BARIŞ SÜRECİ: ORTA DOĞU UFUKLARINDA YENİ UMUTLAR VE RİSKLER 50