Piaget Bilişsel Gelişim Kuramı Dönemleri

Bilişsel gelişimi biyolojik ilkelerle açıklayan, çocukların bilişsel ve kişilik gelişimlerinin yetişkinlerden farklılık gösterdiğini ifade eden İsviçreli psikolog J. Piaget ( )&#;ye göre çocukların ahlaki düşünme gücünde de farklılıklar bulunmaktadır.

Piaget ahlak gelişimi ile ilgili kuramını geliştirirken, çocukların kuralları nasıl yorumladıklarını öğrenmenin önemli olduğunu düşünmüş ve öncelikle kendi üç çocuğu başta olmak üzere çocukların oyunlarını gözlemleyerek kuramını temellendirmeye çalışmıştır. Bilye oynarken izlediği çocuklara sorular sorarak onların oyunlarının kurallarını nasıl oluşturduklarını, bu kuralları nasıl kullandıklarının ve çocukların nasıl düşündüklerini tespit etmeye çalışmıştır. Ayrıca yine çocuklara sorduğu sorularla çalma, yalan, cezalandırma ve adalet gibi ahlaki konulara verdikleri cevapları incelemiş ve çocukların ahlaki konularda nasıl düşündüklerini açıklayan önemli ve belirgin aşamalardan geçtiklerini ifade etmiştir.

Piaget&#;ye göre , yaş döneminde çocuklarda kural kavramı olmadığından bu dönemde ahlak söz konusu değildir. İki yaş civarındaki çocukların oyunlarında kural olmadığını, bu yaş gurubundaki çocukların kural olmaksızın sadece oyun oynadıklarını gözlemlemişfunduszeue.info -altı yaş arası çocuklar ise kuralların farkındadırlar ama bu kuralların hangi amaçla konulduğunun farkında değillerdir. Bu nedenle ahlak gelişimi, bilişsel gelişim aşamalarından olan işlem öncesi dönemden, somut işlemler dönemine geçilen 6 yaşına kadar başlamaz.

Piaget, farklı yaşlardaki çocukların çeşitli ahlak tartışmalarına nasıl tepkide bulunduklarını ve nasıl yorum yaptıklarını tespit etmek istediği bir çalışmasında yaşlarındaki çocuklara aşağıdaki iki hikâyeyi anlatmıştır:

1. “Ahmet odasında iken annesi onu yemeğe çağırır. Ama yemek odasının kapısının arkasında bir sandalyede on beş tane tabak vardır. Ahmet yemek odasına girmek için kapıyı açar. Tabakların hepsi yere düşer ve kırılır.”
2. “Bir gün Onur annesi evde yokken kavanozdan bisküvi almak ister. Kavanoz yüksekte olduğu için Onur bir sandalyeye çıkar, kavanozu almaya çalışırken düşürür ve kavanoz kırılır.”

Hikâyeler farklı yaş guruplarındaki çocuklara anlatıldıktan sonra hangi çocuğun “Ahmet&#;in mi, yoksa Onur’un mu?” daha yaramaz olduğu sorulur. Ya da “Sen baba olsaydın bu çocuklardan hangisine daha çok ceza verirdin?” gibi bir soruya verilen cevaplarla iki önemli sonuca varılır. Bu sorulara verilen iki önemli cevapla Piaget ahlak gelişimini iki farklı dönemde açıklar:

Çocuk çevresine uyum sağlama adına çevresini keşfetmeye çalışır. Doğumdan başlayarak çocuk çevresini keşfetmek için nesneleri ağzına götürerek, ellerinin avuç kısımlarıyla kavrayarak tanımaya çalışır.

Daha sonraki yıllarda çocuk çevresini yavaş yavaş algılamaya başlar. Piaget yaptığı gözlemler sonucu aynı yaş grubunda yer alan çocukların kendilerinden daha büyük ya da küçük çocuklara göre farklılaşan zihinsel hatalar yaptığını belirlemiştir. Buradan yola çıkarak çocukların belirli yaş dönemlerinde belirli yapılan kazanmadan belirli sorunları çözmekte başarılı olamayacaklarının altını çizmektedir.

Bu alandaki çalışmalarını kendi çocuklarının yeni oyuncakları keşfetmeleri, dünyaya bakış açılan ve basit problemlere yaklaşımlarından yola çıkarak bilişsel gelişim ile ilgili kuramını aşağıda yer alan evreler şeklinde oluşturmuştur:

Duyusal Motor Dönem ( Yaş gelişimi)

İşlem öncesi dönem

Duyusal motor dönemin sonunda ortaya çıkan sembolik faaliyetlerle birlikte çocukta dilin geliştiği görülmektedir. İşlem öncesi dönemi iki başlık altında inceleyeceğiz:

1. Kavram öncesi dönem

Bu dönemde sembolik faaliyetlere bağlı olarak, taklide dayak ve hayali oyunlar, çocuğun ilerde karşılaşabileceği gerçek sorunlara ilişkin sorun çözme becerilerini geliştirmesinde faydalıdır. Bu süreç zarfında çocuk bu oyunlarla iletişim becerilerini de geliştirmeye başlar. Nicelik kavramlarında sıkıntıya düşen çocuk sayı saymayı bilse dahi azlık ya da çokluk gibi kavramları tanımlamada zorluk çeker. Bu dönemde görülen en önemli özellik benmerkezci düşüncedir. Benmerkezcilik, kendi görüşlerinin ve bakış açısının tek bakış açısı olduğunu düşünerek diğerlerinin bakış açılarını fark etme konusunda yetersiz olma durumudur. Çocuk tüm dünyayı kendi bakış açısından görür. Başkalarının bakış açısını kavramakta zorluk çeker. Diğerlerinin duygularının ve hissettiklerinin farkında olmak konusunda yetkin değildir. Yine çocukların bazı cansız nesnelere canlıymış gibi davranması da bu döneme rastlar. Çocuğun kafasını çarptıktan sonra gidip masayı dövmesi, kazayla zarar verdiği oyuncak ayısının ağlayacağını düşünmesi bu duruma örnek olarak verilebilir.

2. Sezgisel dönem

Mantıksal düşünmenin gelişmediği bu dönemde olayları sezgilerle açıklama durumu ağırlık kazanmaktadır. Nesnelere ilişkin geliştirilen sembollerle nesne-sembol ilişkisi kurulmaya çalışılır. Zihinsel semboller gerçek nesnelerin yerini almaya başlar. Bu dönem içersinde göze çarpan özellik korunum ilkesi ile ilgili olandır. Korunum ilkesi, nesnenin farklı bir şekle sokulmasının hacminde, miktarında, ağırlığında değişiklik yapmayacağını kavramaya ilişkin durumdur. Çocuk şekiller ya da nesnelerle ilgili tutucu bir yapıya sahiptir. Nesnenin hacmi, ağırlığı, miktarı değişmeden şekli değiştiğinde bu durumu algılayamaz. Örneğin uzun bir bardaktaki suyu geniş bir bardağa koyduğunuzda su normal olarak uzun bardaktakine göre yükseklik açısından daha az görünecektir. Görüntünün etkisiyle bu dönemdeki çocuk, miktarlar aynı olsa da geniş bardaktaki suyun daha az olacağını düşünecektir. Bu durum çocuğun geriye dönüşebilirlik kavramını algılayamaması ile ilgili güzel bir örnektir. Çocuk bu dönem bakış açısıyla geniş bardaktaki suyun uzun ve dar bardağa döküldüğünde eski halini alabileceğim ilişkin bilişsel yapıp kazanmamıştır. Yine benzer şekilde 1 kg demirin mi, yoksa 1 kg pamuğun mu ağır olduğuna ilişkin sorulan bir soruya, demirin ağır olduğuna ilişkin çocuğun vereceği cevap, bu dönem çocuklarının ortaya koyacakları akıl yürütme durumuna örnektir.

Somut işlemler dönemi

Bu dönemle birlikte çocukta geriye dönüşebilirlik ve nesnelerin değişmezliğine ilişkin korunumla ilgili kazanımlar ortaya çıkmaya başlar. Toplama, çıkarma gibi matematik işlemlerini yapmaya başlayan çocuk, nesneleri özelliklerine göre sınıflandırıp aralarındaki ilişkilerin farkına varmakla ilgili becerilerini geliştirir. Gerçek ve hayal dünyası kavramlarını ayırmaya başlayarak masalların artık gerçek olmadığına ilişkin bilişsel yapıp güçlendirmeye başlar. Çocuğun dönem itibariyle dünyayı diğerlerinin bakış açılarından da görebilmeyi sağlayan bilişsel yapıyı kazanması sosyal anlamda iletişim boyutunun gelişmesine katkı yapar.

Soyut (formel) işlemler dönemi

Çocuk bu dönemde semboller aşamasını geçip, düşünce düzeyine gelmiştir. Çocukta yetişkin düzeyine yakın akıl ve mantık yürütme, soyut kavramları kullanma becerilerinin gelişmesi gibi durumlar gözlenir. Formel dönem öncesi çocuklar &#;Annem de ve babam da denize girmeyi seviyor. Bu durumda benim de sevmem gerekir&#; gibi bir anlayışla genellemelere ulaşmaktadır. Bu dönemden itibaren yetişkinlerdeki gibi olayları yorumlamada daha küçük çocukların kullandığı tümevarım yöntemi, yerini mantıksal düşünce şekli olarak tümdengelim&#;in de kullanıldığı bilişsel yapıya bırakmıştır (Cüceloğlu, ).

Bazı araştırmacılar Piaget&#;in kuramına ilişkin eleştirilerde bulunmuşlardır. Bu eleştirilere göre bilişsel gelişim aniden beliren bir durum değildir. Her bir dönem mutlak bir şekilde diğerini takip etmemektedir. Anneleri için doğum günü hediyesi seçmeleri için yönlendirilen çocuklarla ilgili bir araştırmada çocukların yaş dönemleri gereği benmerkezci düşünerek kendi bakış açılarına göre hediye seçmeleri beklenebilir. Ama farklı bir şekilde araştırma sonunda çocukların anneleri için uygun hediyeler seçtikleri görülmüştür (Marvin ).

Piaget ve Bilişsel Gelişim

&#; Piaget “Düşünme nasıl gerçekleşiyor ?” sorusuna yanıt ararken bütün çocukların aynı basamaklardan geçerek dünyayı keşfettiklerini, benzer hataları yaptıklarını ve sorunlara benzer çözümler bulduklarını belirmektedir.

&#; ÖRNEK: yaşlarındaki çocuklar eşit miktarda su bulunan iki bardaktaki sudan birinin daha ince uzun bir bardağa aktarıldığında, ince uzun su bardağında daha çok su bulunduğunu belirtirler. 7 yaşındaki bir çocuk ise su miktarının değişmediğini belirtebilir.

Piaget

&#; Piaget özellikle çocukların yaptıkları yanlışlarla ilgilenmiş ve bu yanlışların tesadüfi olmadığını dşünmüştür.

&#; Sistematik bir yapı içersinde çocukların yanlışlarının kaynaklarını araştırmıştır.

&#; Düşüncenin gelişimi ile birlikte dil gelişimi alanında da çalışmıştır.

Piaget’in Bilişsel Gelişim İle İlgili Temel Kavramları

&#; Şema Özümleme

&#; Uyum sağlama

&#; Dengeleme Düzenleme

Piaget ve Bilişsel Gelişim

&#; ŞEMA: Bireyin etrafında algıladığı bir obje, durum veya problemi temsil eden zihinsel yapı ve düşünme örüntüsüdür ve bilişsel bir süreçtir.

&#; Örnek: Bir topu alırken , alma şemanızı kullanırsınız. Topu birisine atarken ise bakma şemanızı ve atma şemanızı kullanırsınız.

Şema kavramı:

&#; Piaget’e göre bütün bebekler yaşama, görme, tat alma, dokunma, işitme, yakalama gibi duyusal motor şemalarla başlar.

&#; Zihinsel şemaların büyük çoğunluğu çocukluk ve ergenlik yıllarında oluşturulmaktadır.

&#; Oluşturduğumu şemalar mantıklı düşünmemie ve sembolleri kullanmamıza olanak sağlar.

Uyum Sağlama

&#; Özümleme: bireyin, yeni bir bilgiyi varolan şemalarını kullanarak algılaması

&#; ÖRNEK: çocuk oyuncağını eline alırken yakalama şemasını kullanması durumu özümlediğini göstermektedir.

&#; Düzenleme: Bireyin yeni bir bilgiyi var olan şemaları ile açıklayamadığı durumlarda yeni bilgilere dayanarak yeni bir şema oluşturması. Düzenlemeye bağlı olarak becerilerimiz gelişir ve düşünme yapısını yeniden organize ederiz

&#; ÖRNEK: Çocuk ilk defa kare şeklindeki bir objeyi eline almak için elininin pozisyonunu yuvarlak bir nesneyi yakaladığından daha farklı tutması gerekecektir. Bu durumla ilgili yeni bir şema oluşturduktan (düzenleme yaptıktan ) sonra tekrara benzer bir nesne ile karşılaştığında rahatlıkla bu nesneyi eline alabilecektir.

Dengeleme

&#; Özümleme ve düzenleme arasında bir denge kurulması ve dış dünyaya uyum sağlama sürecidir.

&#; ÖRNEK: bebeğin eline aldığı her nesneyi ağzına götürdüğünü düşünecek olursak Piaget’e göre bebeğin objeleri ağzına götürerek özümlediğini söyleyebiliriz. Her bir nesneyi ağzına götürdüğünde bebek “bu nesne ağza götürülebilir” ya da “bu nesne ağza götürülemez” diye şemalar oluşturmaktadır. Böylelikle de bir süre sonra gerçek dünyaya daha uyumlu hale gelir.

Piaget ve Bilişsel Gelişim Evreleri

&#; Piaget mantıklı düşünmenin dört basamağı içerdiğini belirtmektedir.

&#; Duyusal-motor evre ( Yaş)

&#; İşlem öncesi dönem ( yaş)

&#; Somut işlemler dönemi (/12 yaş)

&#; Soyut işlemler dönemi (11/12 yaş ve üzeri)

Duyusal-motor evre ( Yaş)

&#; Bu evre 6 basamaktan meydana gelmektedir.

Refleksif Dönem

&#; ay Yakalama ve emme gibi basit (ilkel) refleksleri içeren dönem

Birincil Döngüsel Tepkiler ( ay)

&#; Eğer çocuk yaptığı davranışın sonucundan haz alıyorsa parmaklarını açma ya da kapama gibi bazı refleks hareketlerini düzenli olarak yapmaya başlar

İkincil döngüsel tepkiler ( ay)

Çocuk başlangıçta rastlantısal olarak yaptığı bir eylemin sonucundan zevk alırsa bu davranışını tekrarlamaya başlar. Yatağının üzerinde asılı duran oyuncağa değdiğinde ses çıkardığını fark etmesi gibi

İkincil tepkilerin kooridnasyonu ( ay)

Çocuklar amaçlı davranışlarda bulunmaya başlarlar. İlgisini çeken bir oyuncağa ilerlemesi gibi.

Üçüncül döngüsel tepkiler ( ay)

&#; Herhangi bir durumla ilgili olarak bildikleri bir davranış örüntüsü yerine yeni davranışlar denerler. Örnek: ouuncağa uzanıp almak yerine oyuncağın altındaki yastığı kendisine doğru çekerek oyuncağa ulaşması

Mantıksal çözümler bulma ( ay)

&#; Çocuklar herhangi bir eylemde bulunmadan önce düşünmeye başlarlar. Böylelikle eylemleri ve sonuçlarını içselleştirirler.

Duyusal-motor evre ( Yaş)

&#; Bebek duyuları ve motor becerileri ile içinde bulunduğu dünyayı anlamaya çalışır.

&#; Basit sembolleri kullanmaya başlarlar.

&#; Çocuğun içinde bulunduğu dünya ile ilgili bilgileri oldukça sınırlıdır ancak motor hareketleri ile etrafı hakkında bilgi edinir.

&#; Yaklaşık 7 aylık olduklarında nesnenin kalıcılığını kazırlar. Bu kazanım özellikle hafıza (bellek) gelişimini gösterdiği için oldukça önemlidir.

İşlem öncesi dönem ( yaş)

&#; Çocuklar 2 yaşlarına geldiklerinde düşünmek ve iletişim kurmak için sembolleri kullanmaya başlarlar.

&#; Dil becerileri gelişir.

&#; Olayları benmerkezci bir bakış açısıyla değerlendirirler.

&#; Objeleri sınıflandırabilir.

&#; Sembolik oyunlar çocuğun günlük yaşamında önemli bir yer kaplar

İşlem öncesi dönem ( yaş)

&#; Çocuk bu dönemde büyüsel ve doğaüstü düşüncelere sahiptir (Noel baba’nın gerçek olduğuna inanma). Bı düşünce biçimi özellikle doğa üstü varlıklara inanan ebeveynlerin çocuklarında daha fazla görülmektedir.

&#; Çocuk birbirleriyle her zaman ilişkili olmayan durumlar arasında bağ kurmaya çalışır. Örnek: annesi hastanede doğum yapan bir çocuk annesi eve bebekle geldiği için annesinin hastaneye her gidişinde eve bir bebekle döneceğini bekleyebilir.

İşlem öncesi dönem ( yaş)

&#; Animizm: Çocuk cansız nesnelere de canlılara özgü nitelikler yükler.

&#; Örnek: deniz kıyısından çakıltaşı toplayan bir çocuk sadece bir taş almak yerine birden fazla taş toplayabilir. Bunun nedeni sorulduğunda çocuk “canları sıkılmasın” diye cevap verebilir.

Somut işlemler dönemi

&#; Benmerkezcilikten uzaklaşır.

&#; Nesneleri birden çok boyuta göre (renk, şekil gibi) gruplandırabilir.

&#; Nesnenin korunumunu kazanırlar.Çocuklar işlem öncesi dönemde bu beceriye sahip değilken somut işlemler döneminde sayı, madde,uzunluk, alan, ağırlık ve hacim korunumunu kazanırlar.

Soyut işlemler dönemi

&#; Hipotezler kurabilir

&#; Düşüncelerini organize edebilir.

Piaget’in kuramının eğitime yansımalar

&#; Çocuk aktif olmalıdır

&#; İçsel motivasyon çok önemlidir

&#; Eğitimin en önemli amacı yaratıcı düşünme ve eleştirel düşünme becerisinin kazandırılmasıdır.

Piaget’e eleştiriler

&#; Dönem arasındaki yaş geçişleri değişkenlik göstermektedir.

&#; Gelişim için dengeleme gerekli değildir

&#; Biyolojiye çok fazla vurgu yapmışır

&#; Uyguladığı klinik yöntemler tartışmalıdır

Derleyen: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf &#;Psikolojiye Giriş&#; ve 2. Sınıf &#;Deneysel Psikoloji&#;, 4. Sınıf &#;Sosyal Psikoloji&#; Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Psikoloji Ders Kitapları ve MEB Liseler İçin Psikoloji Dersi Ders Kitapları

İnsaların çevreden gelen uyaranları kendi düzeni, anlayışı ve algılayışı içinde açıklama ya da algılama yapamadığında organizmada bir dengesizlik durumu ortaya çıkmaktadır. Birey, bu dengesizliği ortadan kaldırmak ve uyaranı kendi için anlamlı hale getirmek için bir arayışa girer. Dengeyi yeniden kurmak için uğraşır. Dengeleme yapabilmek için daha önceden sahip olunan yaşantılar kullanılarak zihinsel işlemleme sürecine girilir. Bu işlemlerin sürekli tekrarlanması sonucu örgütlü davranış, bilgi ve ilişki kalıpları oluşur ve bunlara şema adı verilir. Şemalar tek başlarına anlamlı bir bütün olamazlar, bu nedenle diğer şemalar ile anlamlı bir koordinasyon halinde ve farklı parçalardan oluşurlar. Var olan dengenin bozulup yeniden kurulması ve bu işlemlerin tekrarlanmasıyla bilişsel gelişim oluşur.

Çevreye ait algıların sitemli ve tutarlı bir bütün haline gelmesi olan organizasyon ve dengeleme yapabilmek için var olan şemaların birbiriyle etkileşimi ve uyma çabası olan adaptasyonla dengenin bozulup tekrar düzene konmasına yardımcı olacak bilişsel işlemleme süreci gerçekleşir. Ardından dengeleme, özümleme ve uyum şeklinde iki türde çalışır. Özümleme, kişinin çevreden gelenleri, değiştirip seçerek bünyesine katmasını, uyum ise, kişinin yeni bilgileri eskileri ile dengelemek için, var olan yapıları değiştirme ya da ayarlama işlevini anlatır. Eğer birisi yeni bir bilgiyi var olan bilgilerle açıklıyorsa bu durumda onu özümlemeye çalışıyor demektir. Eğer bu kişi yeni bilgiyi var olan şemalarla açıklayamadıysa o halde zihnini duruma uydurmaya çalışacaktır ki bunun adı da uymadır.

PİAGET’E GÖRE BİLİŞSEL GELİŞİM EVRELERİ

1. DUYU-HAREKET DÖNEMİ ( YAŞ)

yaş çocuk için gelişimin en hızlı ilerlediği dönemlerden bir tanesidir. Bu dönemde çocuklar çevrelerini keşfetmeye, doğuştan getirdiği duyuşsal ve hareketsel yetenekleri kullanmaya ve basit tutma, emme gibi davranışların üzerine katarak giderek kompleksleşen yapıda ilerler. Bu dönemde çocuklarda mantıksal akıl yürütme görülmemekte, dolayısıyla işlem yetenekleri henüz oluşmamakla birlikte çocuğun bu dönemde gösterdiği emme ve yakalama refleksleri bilişsel gelişimin de temelini oluşturmaktadır. Duyu hareket dönemi yapısı ve özellikleri itibari ile altı ayrı evreye ayrılmaktadır.

1. Evre ( ay): Gelişimin temeli olan doğuştan getirilen emme refleksi ve bunu yeni bilgilerle uydurma gayreti özellikleri görülür.
2. Evre ( ay): Bebek vücudunu tanımaya yönelik etkinliklerde bulunan, ilk tekrar edilebilir döngüsel tepkilerini ortaya koyan davranışlara başlar. Bebeğin hareketleri herhangi bir amaca yönelik olmamakla birlikte yeni nesnelere ilgi duymaya başlar ve taklit tepkisi gösterir.
3. Evre (4 ay): Etrafında olup biteni tanımaya ve anlamaya yönelik davranışlar göstermeye başlayan bebek, artık ilgisini kendi vücudundan başka nesnelere ve çevreye doğru aktarır. Hareketi sürdürme ihtiyacından kaynaklı rastlantı sonucu keşfettiği hareketleri yinelemeye başlar ve bu hareketleri merak, ilgi ve hoşa gitme nedeniyle yineleme isteği içerisinde yapar. Bu nedenle ikincil yineleme hareketleri olarak bilinir ve birincil yineleme hareketlerinden farklıdır. Örneğin, tanıdığı bir nesneyi basit motor hareketleriyle yakalar sonra bırakır. Ardından başka bir nesneyi de aynı şekilde tutup bırakarak çevreyi bilişsel işleme süreçlerine dahil edebilir. Bu evrede çocuk nesnenin kalıcılığını öğrenebilir ve gördüğü bir nesneyi görmediğinde o nesneyi aramaya yeltenebilir, iki yaşına doğru ise nesnenin iç temsilini Edinilen iç temsil kavram ve dil gelişiminin başlangıcını oluşturmaktadır.
4. Evre (10 ay): Bu dönemde bebek, Piaget tarafından ilk zeka belirtisi olarak adlandırılan ikincil döngüsel hareketleri birbirine bağlamaya, düzen oluşturmaya ve amaçlı hareket etmeye başlar.
5. Evre (12 ay): Bebek artık neden-sonuç ilişkisine dayalı üçüncül döngüsel tepkiler göstermeye başlayarak yeni davranışları ve olayları deneyimlemek için aktif ilgi gösterir.
6. Evre (18 ay): Keşif davranışlarından sonra bebek yeni şeyler icat etmeye ve zihinsel birleştirmeler yoluyla araçlar üretmeye başlar. Daha önce edinilen içsel temsil artık zihinde bir kavram olarak canlanmaya doğru yol alır. Bu evre sembolik evreye geçiş aşamasıdır.

1. İŞLEM ÖNCESİ DÖNEM ( YAŞ)

Bu dönemde çocuk artık nesnelerin, olayların ve durumların sembolik anlamlarını zihinlerinde canlandırabilir. Ancak bu temsillerle işlem yapabilecek düzeye gelmemiştir. Örneğin, bir taş parçasını tabak ya da araba olarak düşünebilir. yaş arasındaki çocuklar göremedikleri nesneler ya da kişiler hakkında onları temsil eden semboller geliştirebilirler.

Sembol yapısının gelişimi için en önemli kavramlardan biri dil gelişimidir ve temeli bilişsel gelişime dayanmaktadır dolayısıyla bu yaşlarda dil gelişimi oldukça hızlıdır. Bu dönemin başında ilk sözlü şemalar görülen çocuklarda birbirine benzer eylem ve deneylerin sözlü işaretler yoluyla aktarılması şeklinde görülür. Örneğin, gördüğü bir köpeğe “kuçu kuçu” dedikten sonra gördüğü köpeğe benzeyen hayvanlara da aynı şekilde tepki verir. Bu durum, duyu-hareket şemasıyla kavramsal şemaların sözlü olarak ilk defa oluştuğu anlamına gelmektedir.

Bu dönemde aynı zamanda doğadaki cansız nesnelere canlıymış gibi davranma olarak tanımlanan “animizm” sıkça görülür. Örneğin, çocuk oyun oynarken bebekleriyle konuşabilir ya da masaya çarptıktan sonra masaya vurulduğunda masanın da kendisi gibi gerçekten canının yandığını düşünür. Fakat bazı çocuklar sadece kımıldayan nesnelere yönelik canlılık ifadesi atfederler. Bunun nedeni ise çocukların neye göre bir canlıya ya da cansıza “canlı” dediklerini açıklayabilecek düzeyde olmamalarıdır. Kısaca tümdengelim ve tümevarım yöntemlerini kullanamazlar. Piaget, işlem terimini mantıksal düşünme olarak tanımlamaktadır. Bu dönemde çocuğun eylemleri düşüncelere dayalıdır fakat belli bir mantıksal düşünceden de yoksundur. Bu nedenle bu dönem “işlem öncesi” olarak adlandırılır.

Aynı zamanda tek yönlü akıl yürütmeler nedeniyle bu dönemde çocuk, dikkatini birden fazla olay, nesne ya da özellik üzerine toplayamaz. Dolayısıyla herhangi bir nesnenin şekli değişse bile aynı nesne olduğu anlamına gelen “korunum” yasasını kavramakta güçlük çekerler. Örneğin, bir bardak suyu bir sürahiye döktüğümüzde ikisinin aynı su olduğunu anlayamaz.  Nesne büyüklük, renk, biçim gibi özelliklerinin çok yönlü sınıflandırılması, nesne kalıcılığı oluştuktan sonra oluşmaya başlar. Benmerkezcilik, görünen ile olan arasında yaşanan karışıklık ve mantıksal olmayan akıl yürütmeler çocuğun tek yönlü düşünmesini oluşturan ögelerdir. Benmerkezcilik kavramı, çocuğun kendi bakış açısıyla diğerlerinin bakış açısını ayırt edememesini anlatır. Herkesin nesnelerin görünüşlerini kendi görüş açısıyla gördüğünü zanneder. Benmerkezciliğin gözlemlendiği en iyi örnek çocuktaki dil gelişimiyle birlikte artan monologların olmasıdır.

 Mantıksal olmayan akıl yürütmenin bir özelliği geneli göz önüne almayarak tekili çıkarsamasıdır. Başka bir ifadeyle çocuk genelden özele ya da özelden genele mantıksal akıl yürütür fakat genel önermeleri, kanıtları kabul etmez. Mantıksal akıl yürütmenin diğer özelliği ise çocuğun istediği şeye ulaşmak için gerçekleri bu doğrultuda değiştirmesidir. Ayrıntıları dikkate almadan ilişkisiz nesneler, durumlar ya da fikirler arasında bağlantı kurabilmelerini anlatan “bütünleştirme” özelliğiyle çocuklar detayları göz ardı ederek her şeyi her şeye bağlamaya karşı yoğun bir eğilim gösterirler. Örneğin, önlük takıldığında yemek yiyen bir çocuk, önlük taktığı için yemek yediğini düşünebilir. Başka bir örnekte de yemek yerken komşunun geldiğini gören çocuk diğer yemek yiyişinde de komşunun geleceğini düşünebilir. Kısaca yaptığı varsayımlar arasında mantıklı bir bağdan ziyade, bitiştirme vardır. Bu nedenle çocuğun resimleri bütünlükten yoksun, dağınık ve kopuk gibi görülebilir. Çünkü aralarındaki ilişki bağını kendi de tanımlayamamaktadır.

1. SOMUT İŞLEMLER DÖNEMİ ( YAŞ)

Bu dönemde gerçek zihinsel faaliyetlere geçiş ve sadece algılara yönelik değil mantıksal akıl yürütmeye dayalı sonuçlar çıkarmaya başlar. Daha önceleri çelişkili sonuçlar elde eden çocuklar bu dönemle birlikte bazı soruların yanıtlarını mantık çerçevesinde yanıtlayabilir. Örneğin, çocuk için bir hayvanın bıyıkları uzunsa ya kedidir ya fare, fakat hayvanın uzun kulakları varsa köpektir. "Peki, hayvanın hem uzun bıyıkları hem de kulakları varsa?" Sorusuna mantıksal çıkarım ile yaşından sonra yanıt vermeye başlayabilir. Kısaca yaşından sonra sözel çelişkilerden kurtulmaya başlayabilir.

Mantıksal çarpıtma, hareketlerin özelliklerle olan ilişkisinden doğan yapıyı açıklaması demektir ve çocuklar yaşlarına kadar mantıksal çarpıtmayı tam anlamıyla düzenli bir şekilde kullanamazlar. Bunun yanında içsel derinlikli düşünme bu dönemde yoktur. Dolayısıyla soyut kavramları anlayamaz ya da açıklayamaz. Örneğin, bir Tanrı’nın varlığını mantıksal akıl yürütmelerle ya da sosyal öğrenmeyle bilebilir ama bunun bilincinde olarak durumu tam anlamıyla anlayamaz ve açıklayamaz. Bu dönemde çocukların kazandığı bir diğer özellik korunumun yani değişmezliğin anlaşılmasıdır. Bu durum, kişisel bakış açısından çıkarak bütün bakış açılarıyla bakabilmek ve mantıksal tümdengelimin yerleşebileceği bir varsayım dünyasına inanmakla gerçekleşir.

1. SOYUT İŞLEMLER DÖNEMİ (11 yaş ve üzeri)

Bu dönemde çocuk, düzenlemeleri semboller aracılığıyla zihninden yapabilir. Bir sorunu çözebilmek için çeşitli varsayımlar geliştirir ve bunları dener.  Soyut işlemler döneminde sembolleri zihninde canlandırabildiği için olasılıklar üzerine düşünebilir. Aynı zamanda bir önceki dönemde yarım kalan tümdengelim akıl yürütmesini de öğrenerek durumları ve olasılıkları akıl süzgecinden geçirmeyi öğrenebilir. Örneğin önceleri sadece tümevarımı kullanarak “Annem hayvanları seviyor babam da seviyor o zaman ben de sevmeliyim” gibi fikirler elde eden çocuk bu dönemin sonlarına doğru her iki akıl yürütme stratejisini de kullanabilir. Aynı zamanda geleceğe yönelik ve ideolojik sorunlarla ilgilenmeye başlar.

funduszeue.info KARAOĞLU

Psikolog-Aile Danışmanı-Cinsel Terapist

İZMİR TERAPİ VE PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK MERKEZİ