Karbonhidrat Protein Ve Yağların Ortak Özellikleri
KARBONHİDRAT, PROTEİN VE YAĞLARIN SİNDİRİMİ
KARBONHİDRATLAR Karbonhidratların sindirimi ilk olarak ağızda başlar. Karbonhidratların rahat sindirilebilmesi için ağızda iyi parçalanmış olması gerekir. İşte bu sebepten yavaş yemek ve iyice çiğnemek çok önemlidir. Ağızda küçük parçalara ayrılan karbonhidratlar midede hiçbir değişime uğramadan doğruca onikiparmak bağırsağına geçer. Ağızda tam olarak parçalanmayan karbonhidratlar, onikiparmak bağırsağında pankreastan salgılanan öz sularla parçalanır ve emilim için ince bağırsağa gönderilirler.
PROTEİNLER Proteinlerin sindirimi midede başlar. Bu sebeple mide doluyken yenilen karbonhidratlar (yemek üstü meyve veya tatlı gibi) veya proteinle birlikte tüketilen işlenmiş karbonhidratlar (simit, ekmek, nişastalı yiyecekler vb) midemiz o sırada yemekte yediğimiz proteinleri sindirmekle meşgul olduğundan, midenin kapısındaki kesede onikiparmak bağırsağına gitmek için midenin boşalmasını beklemeye başlarlar. Mide ağzında uslu uslu sırasını bekleyen karbonhidratlar, beklerken fermente olarak asit oranı yüksek besin maddelerine dönüşürler. Asit oranları 10'ken , 'ken , 'ken olur.
YAĞLAR Yağlar ağız ve midede sindirilmeden doğrudan onikiparmak bağırsağına, oradan da ince bağırsağa geçerek sindirilir. Karaciğerden gelen safra tuzları yağları küçük yağ damlacıkları haline getirir. Kısa ve orta zincirli doymuş yağlar (zeytinyağı, badem yağı, susam yağı, hindistan cevizi yağı, ayçekirdeği yağı vb gibi) bağırsaktan rahat geçerek, sindirilip, enerjiye dönüştürüldüğü halde, uzun zincirli yağların sindirimi uzun sürer.( tereyağ, margarin) Bu sebeple vücut bu yağları enerjiye çevirmek yerine daha sonra kullanmak üzere depolar. Uzun zincirli doymuş yağlar enerji olarak kullanılırken katalaz enzimini üreten pankreas fazla çalışmak zorunda kaldığı için zarar görür. Pankreastaki beta hücreleri tahrip olur ve ürettikleri insüline duyarsız hale gelir. İnsüline karşı başlayan bu duyarsızlık yağların sindirilemeden depolanmasına, kilomuzun da giderek artmasına neden olur.
SİNDİRİM SİSTEMİNİN YÜKÜNÜ AZALTAN ENZİMLERİ TANIYALIM Proteinlerden yapılmış olan enzimler solunumun, büyümenin,kas kasılmasının, sinirlerdeki iletişimin, fotosentezin, azot bağlanmasının ve sindirimin temelini oluştururlar. Eksiklikleri ve fazlalıkları vücudun çalışma sistematiğini bozar. Adı bilen bazı ölümcül hastalıkların nedeni enzim eksikliğinde yatmaktadır.
METABOLİK ENZİMLER (Gençlik kaynağının sırrı) Yükleri ağırdır. Tüm metabolik işlemleri gerçekleştirmek ve kontrol etmekle görevlidirler. Hücrelerin gelişimi ve tamir edilerek yenilenmesinde önemli rol oynadıkları gibi, DNA, RNA ve protein üretimi, hormon üretimi ve düzene sokulmasını da üstelenir. Hücrelerin hayatta kalması için yakıt sağlar. Metabolik enzimler biz yaşlandıkça azalır. Enzimlerin vücutta azalması, eskisi kadar etkili şekilde görev yapamamasının adı da yaşlılıktır. Yaşlılık bir insanın ne kadar uzun yaşadığıyla değil, vücudundaki dokuların ne kadar bir arada olup olmadığıyla ilgilidir. Enzimler ne kadar fazla sayıda ve ne kadar işlevselse insan metabolizması da o kadar gençtir. Mümkün olduğunca tüketeceğimiz gıdaların enzimlerinin içinde olmasına dikkat edersek, vücudumuzda depolanmış enzimleri daha az kullanır, hücre yapısını yormaz ve yaşlanmayı geciktirebiliriz.
ORGANİK MADDELER
1) Karbonhidrat
2) Yağ (Lipit)
3) Protein
4) Vitamin
5) Enzim
6) Nükleik Asit
7) ATP
8) Hormon
✔ Yapısında C, H ve O bulunan maddelerdir. (CH4 oksijen içermeyen organik maddedir. Genellikle)
✔ Canlılar tarafından sentezlenebilir.
✔ Sindirilebilirler. Sindirilmeleri sonucunda monomerlerine (yapı taşlarına) ayrılırlar.
✔ Monomerleri hücre zarından geçebilir.
✔ Enerji verici, yapıcı-onarıcı ve düzenleyici olarak görev alırlar.
✔ Hücresel Solunum ile Enerji Elde Edilirken Kullanılma Sırası
1) KARBONHİDRAT 2) LİPİT (YAĞ) 3) PROTEİN
✔ Birim Miktarının Enerji Verme Sırasına Göre
1) LİPİT (YAĞ) 2) PROTEİN 3) KARBONHİDRAT
✔ Yapıcı Onarıcı Olarak Görev Yapma Sırasına Göre
1) PROTEİN 2) LİPİT (YAĞ) 3) KARBONHİDRAT
1) KARBONHİDRATLAR:
✔ Yapısında C, H ve O bulunur.
✔ Canlılar için en önemli ve öncelikli enerji kaynağıdır.
✔ Yapıcı onarıcıdırlar ancak düzenleyici değillerdir.
Yapısında bulunan monomer sayısına göre sınıflandırılırlar.
a) Monosakkarit:
Bir tane yapı birimindenoluşmuş olan karbonhidratlardır.
✔ Karbonhidratların sindirimle oluşmuş en küçük parçalarıdır.
✔ Hücre zarından kolayca geçebilirler.
✔ Solunumla daha küçük parçalara ayrılabilirler. Yapısında bulunan karbon sayılarına göre sınıflandırılırlar.
Trioz (3C): Yapısında 3 karbon bulunan monosakkaritlerdir. En önemlisi gliseraldehittir. Bu molekül solunum ve fotosentezde ara ürün olarak oluşur.
Pentoz (5C): Yapısında 5 karbon bulunan monosakkaritlerdir. Enerji verici olarak kullanılmaz. İki çeşittirler.
✔ Riboz: RNA ve ATP’nin yapısına katılır.
✔ Deoksiriboz: DNA’nın yapısına katılır.
Riboz ile deoksiribozun farkı deoksiribozun oksijen sayısının ribozun oksijen sayısından bir eksik olmasıdır. Bu nedenle izomer değillerdir.
Heksoz (6C): Yapısında 6 karbon bulunan monosakkaritlerdir. C6H12O6 kapalı formülüne sahiplerdir. Bu nedenle birbirlerinin izormerleridir. Açık formüllerine göre üç çeşittirler.
Glikoz:
✔ Üzüm ya da kan şekeri de denir.
✔ Bitki ve hayvan hücrelerinde ortak olarak bulunur.
✔ Canlılarda enerji verici olarak kullanılan en temel organik maddedir. Beyin hücrelerinin tek enerji kaynağı glikozdur.
Fruktoz:
✔ Meyve şekeri de denir.
✔ Bitkiseldir.
Galaktoz:
✔ Süt şekeri de denir.
✔ Bitki ve hayvan hücrelerinde ortak olarak bulunur.
Fruktoz ve galaktoz insanlarda doğrudan kullanılamaz. Karaciğerde glikoza dönüştürülerek kullanılır.
b) Disakkarit:
İki tane heksozun dehidrasyon sentezi ile birleşmesi sonucu oluşan karbonhidratlardır.
✔ Sindirilebilirler ve sindirilmeden hücre zarından geçemezler.
✔ Dehidrasyon Sentezi: Küçük organik moleküllerin birleşmesi sonucunda büyük bir organik molekülün oluştuğu ve suyun açığa çıktığı tepkimelerdir. Birleşen organik maddeler arasında oluşan kimyasal bağ tepkimeden su çıkmasına yol açar. Anabolizma tepkimesidir. Gerçekleşmesi sırasında ATP harcanır.
✔ Hidroliz: Büyük bir organik maddenin su yardımı ile parçalanması sonucu kendini oluşturan yapı birimlerine ayrılmasıdır. Büyük organik maddenin yapısındaki kimyasal bağların kopmasını sağlar. Sindirim olayları hidrolizdir. Katabolizma tepkimesidir. Gerçekleşmesi sırasında ATP harcanmaz ve üretilmez.
✔ Dehidrasyon ve hidroliz birbirinin zıttı olaylardır. İki monosakkarit dehidrasyon sentezi ile birleşirken aralarında glikozit bağı oluşur ve 1 molekül su açığa çıkar.
✔ Disakkarit oluşumu sadece heksozlar arasında gerçekleşebilir. Pentozlar disakkarit yapımında kullanılmaz.
✔ Disakkaritin yapısına katılan heksozlar disakkaritlerin çeşitlenmesine neden olur.
Üç çeşit disakkarit vardır. Bunlar maltoz, laktoz ve sükroz (sakkaroz)’dur.
Maltoz:
✔ Arpa şekeri de denilir.
✔ İki glikozun dehidrasyon sentezi sonucunda birleşmesi ile oluşur.
✔ Bitkiseldir.
Sakkaroz (Sükroz):
✔ Çay şekeri olarak da bilinir.
✔ Glikozla früktozun dehidrasyon sentezi sonucu birleşmesi ile oluşur.
✔ Bitkiseldir.
Laktoz:
✔ Süt şekeri de denir.
✔ Glikoz ile galaktozun dehidrasyon sentezi ile birleşmesi sonucu oluşur.
✔ Hayvansaldır ve sadece hayvan hücrelerinde bulunur.
c) Polisakkarit:
Çok sayıda glikozun dehidrasyon sentezi ile birleşmesi sonucunda oluşan karbonhidratlardır.
✔ Polimer halindedirler.
✔ Sindirime uğrayabilir.
Glikozların sayısı ve glikozit bağlarının konumları polisakkaritlerin çeşitlenmesine neden olur.
Depo Polisakkaritleri
Glikojen:
✔ Hayvansal depo polisakkaritidir.
✔ Hayvanlarda glikozun fazlasının karaciğer ve iskelet kaslarında depolanmış şeklidir.
✔ Bakteri, arke ve mantar hücrelerinde de depo edilebilir.
✔ Kanın glikoz oranı düştüğünde karaciğerde depolanan glikojen hidroliz edilir. Çizgili kaslarda depolanan glikojen ise kasların enerji ihtiyacını gidermek için hidroliz edilir.
✔ Suda çözünür.
Nişasta:
✔ Bitkisel depo polisakkaritidir.
✔ Bitkilerde fotosentez sonucunda üretilir ve depo organlarında depolanır.
✔ Suda çözünmez. (Çok az çözünür)
Yapı Polisakkaritleri
Selüloz:
✔ Bitkisel yapı polisakkaritidir.
✔ Bitkilerin ve alglerin hücre çeperinin yapısına katılır bu nedenle doğada en çok bulunan polisakkarittir.
✔ Bazı arke, bakteri ve protistalar dışında hiçbir canlı tarafından hidroliz edilemez. İnsanlarda sindirilemediğinden dışkı şeklinde dışarı atılır. Bol selülozlu besinler yemek bağırsak hücrelerini uyarır ve mukus salgısının üretimini artırır. Bu durum sindirimi ve emilimi kolaylaştırır. Selülozlu besinlerle beslenmek sağlık açısından önemlidir.
✔ Suda çözünmez.
Yapı Polisakkaritleri
Kitin:
✔ Hayvansal yapı polisakkaritidir.
✔ Eklem bacaklıların dış iskeletinin yapısına katılır.
✔ Mantarların hücre çeperinin yapısına katılır.
✔ Diğer karbonhidratlardan farklı olarak yapısında N (azot) elementi bulunur. Bu nedenle azotlu polisakkarit de denir.
✔ Suda çözünmez.
kaynağı değiştir]
Bilimsel literatürde "karbonhidrat" terimi, "şeker" (geniş anlamda), "sakkarit", "oz"[2], "glusit"[7], "karbon hidratı", "polihidroksi" ya da "aldehit veya keton içeren bileşikler" gibi birçok eş anlamlıya kavrama sahiptir. Bu terimlerden bazıları, özellikle "karbonhidrat" ve "şeker", başka anlamlarda da kullanılmaktadır.
Gıda biliminde ve pek çok resmi olmayan bağlamda, "karbonhidrat" terimi genellikle "kompleks karbonhidrat nişastası bakımından özellikle zengin olan herhangi bir gıda" (örneğin makarna, ekmek, tahıl) anlamına gelir.
USDA Ulusal Besin Veri Tabanı gibi beslenme bilgisi listelerinde genellikle "karbonhidrat" terimi su, protein, yağ, kül ve etanol dışındaki her şey için kullanılır.[8] Bu, normalde karbonhidrat olarak kabul edilmeyen asetik veya laktik asit gibi kimyasal bileşikleri ve aynı zamanda bir karbonhidrat olan ancak gıda enerjisine katkıda bulunmayan diyet lifini içerir. Tam anlamıyla "şeker", çoğu insan gıdasında kullanılan tatlı, çözünür karbonhidratlar için kullanılır.
Yapısı[değiştir
Aşağıda karbonhidratlar ile yağların ortak özellikleri nelerdir kısaca olarak ele alacağız.
Vücudun ihtiyacı olan temel besin kaynakları karbonhidratlar, yağlar ve proteinler olarak bilinmektedir. Su ve vitaminler ise düzenleyici olarak görev almaktadır. Temel besin kaynaklarının tüketilmesi vücut sağlığının korunması için oldukça önemlidir. Sağlığın korunması ve dengeli beslenmenin gerçekleşmesi için temel besin kaynaklarının özelliklerinin farkında olmak gerekir.
Karbonhidratlar ve yağlar vücudun enerji kazanmasını sağlar. Besin değerleri oldukça yüksektir. Bu nedenle bağışıklık sisteminin de gelişmesini sağlarlar. Temel besin kaynaklarının metabolizma dengesini koruduğu da bilinmektedir. Karbonhidratlar ve yağlar bu bakımdan ortak özelliklere sahiptir. Vücut için gerekli olan ve vücutta dayanıklılığı da arttıran yağlar, hücre yapısında karbonhidratlarla beraberdir.
