Çocuğumun Boynunda Nohut Gibi Hareketli Beze
Çocuklarda neden lenf bezesi şişlikleri olur?
Lenf bezlerinin büyüklüklerinin yerleşim yerine göre değişkenlik gösterdiğini söyleyen Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Bilgehan Yalçın, çocuklardaki lenf bezesi şişliklerini anlattı.
Lenf bezeleri veya bezleri insanlarda anne karnından itibaren tüm vücutta var olan ve bağışıklık sistemi için yaşamsal önemi olan yapılardır.
Lenf bezeleri dışarıdan fark edilen veya elimize gelebilen boyun, koltuk altı, kasık gibi yerlerde olduğu kadar karın boşluğu ve göğüs boşluğu gibi yerlerde de yoğun olarak bulunurlar.
Lenf bezeleri, vücutta çok önemli görevleri bulunan, lenf damarları olarak tanımlanan ve hücreler arası sıvıları süzerek tüm vücudumuzda, diğer damarlara benzer şekilde, ayrı bir dolaşım sisteminin köşe noktalarında yer alırlar.
Doğal ve sağlıklı olan lenf bezelerinin beklenen yerlerde, normal boyut ve şekillerde görevlerini yapıyor olarak mevcut olmalarıdır.
LENF BEZELERİNİN GÖREVLERİ NEDİR?
Lenf bezelerinin ana görevi genel olarak mikropları tanımak, enfeksiyonlarla savaşmak ve zararlı olabilecek yabancı maddeleri tanıyıp süzmek olarak basitçe tanımlanabilir.
Lenf bezelerinin büyüklükleri yerleşim yerine göre değişir. Genellikle birkaç mm’den 2-3 cm’ye kadar büyüklükte olabilirler.
Yaşamın ilk gününden itibaren bebekler ve küçük çocuklar zaman içinde çevrelerindeki bakteriler, virüsler ve diğer mikroplarla karşılaşırlar. Her gün farklı mikroplarla tanışırlar ve bağışıklık sistemi bu karşılaşmalarla devamlı olarak aktiftir ve görev yapmaktadır. Lenf bezeleri de bu bakımdan devamlı aktif ve dinamik durumdadırlar.
Büyük çocuklar ve erişkinler için tanıdık, olağan ve basit görünen (örn. basit nezle-grip) enfeksiyonlarla bebekler ve küçük çocuklar ilk karşılaştıklarında, henüz pek tanımadıkları bu mikroplara karşı bağışıklık sistemi savunma için tepki gösterir.
LENF BEZELERİ HANGİ DURUMLARDA BÜYÜR?
Bebekler ve küçük çocukların sonbahar ve kışın sıkça geçirdikleri üst solunum yolu enfeksiyonları çene altındaki, boyunun özellikle üst ön kesimlerindeki bezelerde tepki ve savunma amacıyla büyümeye neden olurlar. Bu lenf bezelerinin boyutları çoğunlukla 1.5-2 cm’yi pek geçmez.
Aslında lenf bezleri gibi bağışıklık sisteminin benzer doğal yapıları olan bademcikler ve geniz etinde de bu durumlarda büyüme gözlenir.
Benzetme yapmak gerekirse vücut için bir tehdit gibi olarak algılanan enfeksiyonlara ve mikroplara karşı lenf bezelerinin yapısındaki lenfosit adı verilen akyuvarlar çoğalır ve enfeksiyon iyileşene, yani tehlike ortadan kalkana kadar alarm durumunda kalırlar.
Çoğunlukla enfeksiyon iyileşince lenf bezeleri de küçülür, Enfeksiyon iyileştikten sonra bile belli bir süre için büyük halde kalabilirler.
Bazen de küçülmeleri birkaç haftayı bulabilir.
Genellikle tüm çocukların boyunlarında mercimek, nohut veya fındık kadar lenf bezeleri her zaman ele gelebilir.
Bazı durumlarda lenf bezelerinin kendileri, örneğin boğaz, ağız içi veya diş enfeksiyonuna bağlı olarak, enfekte olur, iltihap yapabilirler ve çoğunlukla ağrılı ve kızarık olarak büyüyebilirler. Gelişen bu durum lenfadenit (lenf bezi iltihabı) olarak tanımlanır ve doktor önerisiyle antibiyotik tedavisi gerekebilir.
Lenf bezeleri bulundukları bölgeye göre grup halinde görev yaparlar. Örneğin çene altı ve boyunun üst kesimindeki bezeler çoğunlukla boğaz, ağız içi, dişler, bademcikler gibi yakın bulundukları yapıların sorunlarında aktifleşir, tepki verirler.
Bademcik iltihabı ve diğer üst solunum yolu enfeksiyonlarında, diş çürükleri veya ağız içi yara ya da diğer enfeksiyonlarında büyüme yaparlar.
Saç diplerinde veya kafa derisindeki enfeksiyon ya da yara-zedelenmelerde ense kökündeki bezler büyüyebilir.
Kasıklardaki lenf bezleri ise yakın çevredeki yara, enfeksiyonlar ile ayak, tırnak yerleşimli yara ve enfeksiyonlarda büyüme yapabilirler.
Koltuk altı bezleri de kollarda veya ellerdeki sorunlarda büyüyebilirler.
Karın içi ve göğüs boşluğu içindeki lenf bezelerinin büyümeleri çoğunlukla belirti vermeden geçer.
Çocukluk çağında lenf bezlerinde büyüme daha az sıklıkta daha önemli hastalıkların belirtisi olabilir. Bunlar arasında tüberküloz gibi enfeksiyonlar, bazı romatizmal hastalıklar, bazı bağışıklık sistemi hastalıkları ve sık olmayarak lösemi-lenfoma gibi bazı çocukluk çağı kanserleri olabilir.
Baş-boyun bölgesi yerleşimli bazı kanserler boyundaki bezelerde uzun süren büyümeler yapabilirler.
BÜYÜMÜŞ LENF BEZELERİ NASIL DEĞERLENDİRİLİR?
Lenf bezelerinin büyüklükleri, normal ya da önemli hastalık belirtisi olup olmadıkları gibi konular hemen her zaman bulundukları yere, yaşa ve hastanın diğer yakınma ve bulgularına göre değerlendirilir. Boyunun alt kesimlerinde, arka bölgesinde, köprücük kemiklerinin üzerindeki boşlukta yerleşik büyümüş lenf bezelerinin daha fazla önemsenerek bir doktor tarafından değerlendirilmesi gerekir.
Eşlik eden halsizlik, kilo kaybı, aşırı terlemeler, solunum yakınmaları, vücudun birçok yerinde lenf bezlerininbüyümüş olması, karın şişliği ve ağrısı, solukluk, vücutta morarma-kanamaların olması ciddi hastalıklar için uyarıcı olabilir. Çocukluk çağı kanserlerinde sıklığın onbeş yaş altındaki her bir milyon çocukta 150-200 gibi düşük olduğu dikkate alınacak olursa lenf bezesi büyümelerinde öncelikle enfeksiyonlar olmak üzere daha sık görülen nedenler öne çıkar.
LENF BEZESİ BÜYÜMELERİNDE TEDAVİ
Lenf bezesi büyümelerinin her zaman tedavi edilmesi gerekmez. Özellikle virüslere bağlı solunum yolu enfeksiyonlarında büyüyen lenf bezelerinin tedavisine gerek yoktur. Hastalık geçtiğinde lenf bezeleri de genellikle geriler.
Uzman bir doktorun değerlendirmesi sonucunda bakterilere bağlı enfeksiyon sonucu büyüme düşünülürse antibiyotik tedavisi gerekebilir.
Lenf bezelerinin pek beklenmeyecekleri yerlerde ve beklenenden büyük olmaları, büyüklüklerinin uzun süre devam etmesi, eşlik eden başka önemli yakınmaların olması ve tereddüt oluşan durumlarda mutlaka bir uzman doktora görünmek gerekeceği de unutulmamalıdır.
Yukarıda bahsedilen şekilde çocuklarda lenf bezlerinin vücudun olağan yapıları olarak görevleri olduğu, özellikle boyunda çoğunlukla ele gelebildiği ve enfeksiyonlara bağlı olarak büyüme ve küçülmelerin görülebileceği bilinmelidir.
Bunun yanında ailelerin dikkatini çeken ve şüphe yaratan her türlü lenf bezi büyümelerinin zaman geçirmeden doktor tarafından değerlendirilmeleri gerekeceği akılda bulundurulmalıdır.
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Bilgehan Yalçın
Çocukluk çağında baş ve boyun bölgesinde lenf nodu büyümeleri (lenfadenopati) sık karşılaşılan klinik bir sorundur. Sağlıklı çocukların %55’inde rutin fizik muayene sırasında bu bölgedeki lenf nodları ele gelebilir. Bu bölgede lenf bezi büyümeleri en sık boyun bölgesinde (%30) görülür. Başın arka kısmında yani oksipital bölgede lenf bezi büyümesinin saptanma oranı , çene altı bezlerde ’tür. Ancak lenfadenopati bölgesi yaşa göre de farklılık gösterebilir. Yenidoğan döneminde lenf nodları normalde elle yapılan muayenede fark edilmez. Başın arkasındaki bölgede lenf nodları en fazla süt çocukluğu döneminde, boyun bölgesi lenf nodları ise en sık daha büyük çocuklarda büyümüş olarak saptanır.
Büyüme yanı sıra, lenfadenopati varlığına lokal ağrı ve hassasiyet eşlik edebilir. Eğer enfeksiyon varsa lenf nodunun üstündeki deride kızarıklık olabilir. Diğer belirtiler lenf nodu büyümesinin yerine göre değişir. Eğer boyunda lenf nodu büyümesi varsa ense sertliği veya boynun bir tarafa doğru eğimli durması (tortikolis) görülebilir. Eğer boğazın arkasındaki lenf nodlarında enfeksiyon varsa veya apseleşmişse, yutma güçlüğü ve sıkıntılı nefes alma görülebilir. Mediasten denilen göğüs boşluğunda lenf nodu büyümesi varsa solunum güçlüğü, morarma, öksürük, çekilmeler, ağrılı yutkunma, yüzde şişme, boyun damarlarında şişme görülebilir.
Lenfadenopatinin bir sağlık sorunuyla ilgili olup olmadığına karar vermek hastanın yaşına, lenfadenopatinin yerine ve özelliğine göre değişir. Boynun ön kısmında yerleşen küçük lenf nodları birçok sağlıklı çocukta bulunabilir. Ancak köprücük kemiği üzerinde lenf nodu bulunması kuvvetle tümör olasılığını düşündürmelidir.
Yenidoğan döneminden ergenliğe kadar geçen zamanda, baş-boyun bölgesi lenf nodları geçirilen enfeksiyonların etkisiyle büyürler.6 aydan küçük bebeklerin %38’inde lenf nodları ele gelir ve bunlar en fazla başın arka-alt kısmında ve kulak arkasında yerleşim gösterir. Buna karşılık 3-5 yaş grubundaki sağlıklı çocukların %63’ünde boyunda, %24’ünde boyun altında lenfadenopati saptanabilir. Bu nedenle sağlıklı çocukların çoğunda ele gelen boyun bezlerinin olabileceği unutulmamalıdır.
Baş-boyun bölgesindeki lenf nodu büyümelerinde ailelerin en büyük endişesi bu büyümelerde kötü huylu bir oluşum olma olasılığıdır. Eğer lenf nodlarında büyüme fark edilmişse, çocuğun geçirdiği enfeksiyon varlığı, aşılanma durumu ve tüberkülozlu ile temas durumu dikkate alınmalıdır. Lenf nodunun yeri, büyüklüğü, dağılımı, süresi ayırıcı tanıda önemlidir. Başın arka-alt kısmındaki lenf nodları sütçocukluğu döneminde; boynun ön kısmında ve alt çene altındaki lenf nodları büyük çocuklarda herhangi bir önemi olmadan da sıklıkla ele gelebilir. Ancak kulak arkasındaki, boyun arka-alt kısmındaki ve köprücük kemiği üstündeki lenf nodu büyümelerinde kötü huylu hastalık olasılığı araştırılmalıdır. Eğer kötü huylu bir hastalık varsa, lenfadenopati süresi iyi huylu tanılı gruba göre daha uzundur ve ebatları daha büyüktür; genellikle 2-3 cm’den büyüktür. Bazı mikrobik lenf nodu büyümelerinde, tüberküloza bağlı büyümelerde ve enfeksiyon olmadan da lenf nodu büyümelerinde de lenf nodu büyüklüğü 3 cm’yi geçebilir. Lenf nodu çevre dokuya yapışıksa da tümörleşme riski olabilir.
Lenf nodu büyüklüğü yanı sıra ateşin varlığı hem enfeksiyonlu hastalıklarda, hem kötü huylu hastalıklarda olabilir. Çocukta ateşi yükseltecek bir enfeksiyon odağı saptanmamışsa, kilo kaybı ve gece terlemeleri varsa “hodgkin lenfoma” akılda tutulmalıdır.
Karaciğer, dalak büyüklüğü, lenf nodu büyüklüğü ile birlikteyse enfeksiyon, tümörleşme veya bağışıklık sistemiyle ilgili hastalık gibi vücudun kendisinin oluşturduğu durumlar söz konusu olabilir. Her durumda, eğer riskli bölgelerde yerleşmiş büyük lenf nodları tespit edilirse en basit tetkik olarak tam kan ve periferik yayma yapılarak hücre dağılımı, atipik hücre varlığı araştırılmalıdır. Gereğinde akciğer grafisi ve batın ultrasonografisi de yapılmalıdır.
Lenf nodu büyümelerinde eğer büyüklük 4-8 haftalık dönemden sonra da kalıcı ise biyopsi düşünülebilir. Boynun alt kısmında veya köprücük kemiği üst kısmında yer alan lenf nodu büyümelerinde uzun süren ve açıklanamayan ateş, kilo kaybı, halsizlik, kemik ağrısı gibi sistemik bulgular varsa, akciğer grafisinde göğüs boşluğunda lenf bezesi büyümesi görüldüyse daha erken sürede biyopsi gerekebilir. Bütün bu belirtilen noktalara rağmen baş-boyun bölgesindeki lenf nodu büyümelerinde vakaların yarısından çoğunda sebep bulunamayabilir.
Çocukluk çağında ani şekilde ortaya çıkan, iki taraflı boyun lenf bezi büyümelerinde en önemli yeri viral nedenler oluşturur. Ebstein Barr enfeksiyonu (öpücük hastalığı) geçiren çocukların %90’ında CMV (sitomegalo virüs hastalığı) geçirenlerin %75’inde boyunda lenf bezleri büyür. Grup A Beta hemolitik streptokok enfeksiyonlarında, stofilakoksik veya viral enfeksiyonlarda da boyunda iki taraflı lenf bezleri şişer.
Kızamıkçık (rubella) kulak arkasında, arka boyun zincirinde ve başın arka-alt kısmında hassasiyet ve lenfadenopati ile karakterizedir. Kızamık, su çiçeği ve kabakulakta da yüzeysel lenf nodu büyümeleri olabilir.
Diğer bazı hastalıklarda; sarkoidoz, tifo, egzama, brusella, juvenil romatoid artrit gibi bağ dokusu hastalıklarında, lösemide, lenfosarkomda; Hodgkin hastalığında ve birçok kötü huylu hastalıklarda lenf nodları bütün vücutta büyük saptanabilir. Benzer şekilde bazı kan hastalıklarında da (orak hücreli anemi, talassemi, hemolitik anemiler) lenf nodlarının yaygın olarak büyüyebileceği akılda tutulmalıdır.
Çocuğumun Boynunda Şişlik Var!
Lenf bezleri nedir, nerelerde bulunur?
Lenf bezleri, bağışıklık sisteminin birer parçasıdırlar. İçinde lenfosit dediğimiz hücreler ağırlıklı olarak yer alır. Bedenimizde yaklaşık 600 adet lenf bezi bulunur. Bunların çoğu göğüs boşluğu ve karın boşluğu içinde bulunur. Ancak önemli bir kısmı da boyun, koltuk altı ve kasıkta bulunurlar. Boyunda olan lenf bezi şişmeleri sıklıkla hastanelere başvuru nedenidir.
Çocuklarda lenf bezleri neden şişer?
Her enfeksiyon durumunda, başta en yakın lenf bezleri olmak üzere bir kısım lenf bezlerinde büyümeler olur. Bunun nedeni, özellikle içinde yer alan lenfosit dediğimiz hücrelerin sayısal artışıdır. Lenf bezinde diğer patolojik değişiklikler de büyümeye katkıda bulunur. Deri altında mercimek ya da nohut büyüklüğünde ele gelirler. Bazen 1-2 cm'i bulabilir.
Çocuklar, ağırlıklı olarak viral veya bakteriyel üst solunum yolu enfeksiyonu (farenjit, tonsillit, rinit) geçirdiklerinden, bu bölgeye en yakın boyun lenf bezleri şişer. Burası tam çene köşemizin altına uyan bölgedir. Bu lenf bezleri muayenede ağrılı olmayıp ultrasonda tipik görüntü verirler.
Bu tür lenf bezi büyümeleri, 6-8 haftada gerilemeye başlar ve tamamının kaybolması 8-12 haftayı bulur. Bunlara normalde antibiyotik tedavisi vermemekteyiz.
Yukarıda tanımlanan tarzda lenf bezi büyümeleri genelde solunum yolu enfeksiyonu yapan virüslere bağlı olmakla beraber, ülkemizde sık görülen EBV enfeksiyonu da buna yol açar.
Bir lenf bezi şişmesi ağrılı olup çocuk dokunulmasını istemiyorsa ve ateş varsa, buna lenf bezi iltihabı (lenfadenit) diyoruz. Bu tür durumlar, akut, subakut ya da kronik olabilir. Akut olanlar genelde çocuğun genel durumunu bozarlar ve hızlıca değerlendirilmeleri gerekir. Antibiyotik tedavisi genelde başarılıdır. Uygun antibiyotik tedavisi verilmezse veya hiç tedavi edilmezlerde bunlar abseleşirler. Bu durumda da cerrahi olarak tedavi edilmesi gerekir.
Subakut veya kronik lenf bezi büyümeleri ise daha spesifik büyümelerdir. Örneğin sol kola verem aşısı uygulanması sonrası nadiren (3-4/100.000) koltuk altında ve boyunda bu tür bir lenfadenit gelişebilir. Bunun dışında, atipik mikobakteri enfeksiyonları, toksoplazmozis, diş çürükleri ve kedi tırmığı hastalığı da lenf bezlerini büyütürler. Bazen nedeni belirsiz olan Kikuchi-Fujimoto hastalığı gibi durumlarda da lenf bezleri büyüyebilir. Atipik mikobakteri enfeksiyonları da çocuklarda sıktır. Ülkemizde toksoplazmozis yaygındır. Kedi tırmığı hastalığı ise özellikle 6 aydan küçük yavru kediyle temas durumunda gözlenebilir. Kedinin tırmalaması her zaman gerekli değildir.
Subakut ve kronik lenf bezi büyümelerinde lenf bezleri serttir, hareket etmeyebilir. Kötü huylu bir tümör sanılabilirler. Yukarıdaki nedene bağlı durumlarda antibiyotik tedavisi düşünülür.
Bir bölgedeki lenf bezleri giderek büyüyerek şişerlerse, lastik silgi sertliğinde veya daha sert ele gelirlerse; buna ateş, kilo kaybı, gece terlemeleri, halsizlik, çabuk yorulma, deride kanamalar eşlik ederse ayrıntılı incelenmesi gerekir. Bu tür bir klinik tabloda kötü huylu tümörler akıla getirilmelidir.
Bu tür lenf bezi şişmeleriyle gelen çocuklarda mutlaka ayrıntılı boyun ve/veya karın ultrasonografisi, akciğer grafisi, kan testleri, periferik yayma değerlendirilmesi yapılması gerekir.
Özetle, çocuklarda boyunda lenf bezi şişmeleri çok sıktır. Bu nedenle de hastaneye başvuran aile sayısı fazladır. Halbuki çoğu basit nedenlere bağlı olup ayrıntılı inlemelere gerek yoktur. Bunun dışında kalan lenf bezi şişmelerinde uzman görüşü almak gerekir.
Literatür:
1- M. Kantar, B. Kadıoğlu, M. Hekimgil, S. Soydan, S. Aksoylar, N. Çetingül, S. Kansoy. Çocuklarda lenfadenopati ayırıcı tanısında seyrek görülen bir durum: Kikuchi-Fujimoto hastalığı. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 2008: 51: 153-157.
Kaynak: Hastane.com.tr / Sağlık