Kiplerde Anlam Kayması

FİİL (EYLEM) KİPLERİNDE ANLAM VEYA ZAMAN KAYMASI NEDİR?

Fiil çekimlerinde bir zaman ekinin başka bir zaman eki yerine kullanılmasına, yani fiilin bir zamana göre çekimlenip de başka bir zamanı kastetmesine fiilde anlam kayması veya fiil kipinde zaman/anlam kayması denir.

Anlam kaymasında hangi kipin hangisinin yerine kullanıldığı bazen anlaşılmayabilir. Bunu da önceki ve sonraki cümlelere bakarak anlamalıyız.

Anlam kayması şu kipler arasında olur: 

» Bilinen geçmiş zaman yerine geniş zaman

• Başarmak için azimli davranır ve sonunda başarır. (davrandı/başardı)

» Öğrenilen geçmiş zaman yerine geniş zaman

• Hoca bir gün pazara iner. (inmiş)

» Şimdiki zaman yerine geniş zaman

• Ben onun ne istediğini bilirim. (biliyorum)
• Başkan Bey, evrakı isterler. (istiyor)

» Gelecek zaman yerine geniş zaman

• Babam bu habere çok sevinir. (Sevinecek)

» Emir yerine geniş zaman

• Sabah erkenden kalkar, çantanı hazırlarsın. (kalk, hazırla)

» Bilinen geçmiş zaman yerine şimdiki zaman

• Duyar duymaz olay yerine koşuyorum. (koştum)

» Gelecek zaman yerine şimdiki zaman

• Birkaç gün sonra Ankara’ya gidiyorum. (gideceğim)

» Geniş zaman yerine şimdiki zaman

• Her zaman buraya uğruyor. (uğrar)

» Emir yerine gelecek zaman

• Bu kitabı bir haftada okuyacaksın! (oku)

» Gereklilik yerine gelecek zaman:

• Sıkıntın çalışmandan olacak. (olmalı)

» Bilinen geçmiş yerine istek

• Dışarı çıkınca bir de ne göreyim!
• Onu karşımda görmeyeyim mi!

» Emir yerine istek

• İşimize gereken ciddiyeti gösterelim.  (gösterin)

» Emir yerine gereklilik:

• Yarın daha erken gelmelisin. (Gel!)
• On dakika içinde bu eşyalar taşınmalı. (Taşınsın!)

» İstek yerine emir

• Her şey gönlünce olsun
• Allah yardımcınız olsun.

» Yetersizlik, gücü yetmeme yerine emir

• Bu adamdan kurtul, kurtulabilirsen.
• İşin içinden çık çıkabilirsen.

» Şimdiki zaman yerine miş’li geçmiş zamanın hikâyesi:

• Buyurun, ne aramıştınız? (arıyorsunuz)

Ayrıca bakınız:

FİİLLER (EYLEMLER)