Aşure Ve Kerbela Olayı

Azerbaycan siyaset ve edebiyat yap&#;s&#;nda büyük etkileri bulunan Halil R&#;za Ulutürk, 32[i] y&#;l&#;nda Salyan▓&#;n Pirebbe köyünde dünyaya gelmi&#;tir.

Bütün Azerbaycan▓da gittikçe a&#;&#;rla&#;an Rus bask&#;s&#;ndan Halil R&#;za▓n&#;n ailesi de pay&#;n&#; alm&#;&#;t&#;r. Büyük dedesi Rüstem Bey, ▓de &#;rkç&#; Ermeni Ta&#;naklar&#; taraf&#;ndan Azerbaycan▓da yürütülen bölgesel etnik temizleme faaliyeti s&#;ras&#;nda &#;ehit edilmi&#;tir. Dedesi Halil Bey, ▓lu y&#;llarda Sovyetler Birli&#;i▓nde gerçekle&#;tirilen köylülerin &#;ahsi mülkiyetine son veren kolektifle&#;tirme sebebiyle ▓te köyünden sürülür. ▓de de milliyetçi dü&#;ünceleri sebebiyle tutuklanarak Sibirya▓ya sürülür. Mal varl&#;&#;&#; elinden al&#;nan aile, ▓da Salyan▓a ta&#;&#;nmak zorunda kal&#;r. Muhasebecilik ve müfetti&#;lik yapan babas&#; R&#;za Bey de II. Dünya Sava&#;&#;▓nda askere al&#;n&#;r, sava&#;tan on yedi yara ile döner. Uzun y&#;llar iyile&#;meyen bu yaralar yüzünden ▓de Salyan▓da ölür.[ii] &#;air, yeti&#;mesinde ve ki&#;ili&#;inin &#;ekillenmesinde büyük etkisi olan babas&#;ndan &#;öyle söz eder: ⌠Babam benim için hâlâ tükenmez bir hazinedir. Fuzulî, Raci, Sabir, Tevfik Fikret, Nevaî, Ziya Gökalp, Yunus Emre gibi &#;airlerin ad&#;n&#;, ben, ilk defa babam&#;n dilinden duydum. Bu &#;airleri yan&#;k, etkili bir sesle okurken bazen gözya&#;lar&#;n&#; silen babam 47 ya&#;&#;nda vefat etse de benim gözümde büyük, ulu geçmi&#;in sembolüdür.■ R&#;za Bey güçlü millî duygular&#;n&#; vasiyetinde de yans&#;tmaktad&#;r: ⌠Cenazemi &#;slâmî kurallara göre kald&#;r&#;n. Be&#; yüz ki&#;inin, bir cenaze arkas&#;nda yürümesi, ayn&#; dilde dü&#;ünmesi, ayn&#; ruhla ya&#;amas&#; millî birlik vas&#;talar&#;ndan biridir.■[iii]

Millî duygular bak&#;m&#;ndan güçlü bir aileden gelen Halil R&#;za▓n&#;n ilk &#;iir denemeleri ortaokul y&#;llar&#;nda ba&#;lar.[iv] Bu &#;iirlerinde Lenin, geni&#; yer tutar. &#;lk &#;iiri Kitab ▓de Azerbaycan Pioneri gazetesinde yay&#;nlanm&#;&#;t&#;r.[v]

Halil R&#;za, ▓te Azerbaycan Devlet Üniversitesi Filoloji Fakültesi Gazetecilik Bölümü▓nden mezun olur. Üniversite y&#;llar&#;nda,═ onun bir &#;air olarak tecrübe kazanmas&#;nda önemli yeri olan Cafer Handan ve Bahtiyar Vahabzade▓nin rehberlik etti&#;i Edebiyat Derne&#;i▓ndeki faaliyetlere ve Azerbaycan Yazarlar Birli&#;i▓nde halk yazar&#; Mirza &#;brahimov▓un rehberli&#;indeki ⌠Gençler Günü■ faaliyetlerine kat&#;l&#;r.[vi]

▓te SSR&#; Yazarlar Birli&#;i üyesi seçilmi&#; olan Halil R&#;za,[vii] y&#;llar&#;nda Moskova▓da M. Gorki Dünya Edebiyat Enstitüsü▓nde yazarlar için aç&#;lan iki y&#;ll&#;k Yüksek Edebiyat Program&#;na gönderilir. Burada Rus Edebiyat&#;▓n&#;n görkemli sanatkâr&#; Pavel Antokolski▓nin rehberlik etti&#;i bölümde &#;iirin nazarî esaslar&#;n&#; ö&#;renmekle birlikte dünya halklar&#;n&#;n medenî kültüleri ile yak&#;ndan tan&#;&#;m&#;&#;t&#;r. Moskova▓da büyük Rus &#;airi Samuil Mor&#;ak▓&#;n evini ve Yasnaya Polyana▓da Lev Tolstoy müzesini ziyaret etmesi, Leningrat▓ta Ermitaj hazinesini gezmesi ve Naz&#;m Hikmet ve Mihail &#;olohov▓la görü&#;meleri &#;airin an&#;lar&#;nda derin izler b&#;rakm&#;&#;t&#;r.[viii] Bu dönemde N. Tusi Pedagoji Üniversitesi▓nde ders verir.[ix]

▓da,═ ⌠ayr&#;lmaz parças&#; ve mücadele meslekta&#;&#;■[x], hiç yan&#;ndan ay&#;rmad&#;&#;&#; bu yüzden═ ⌠Halil▓in valizi■[xi] olarak zarif bir &#;ekilde nitelenen Firengiz Han&#;m[xii] ile evlenir.

y&#;llar&#;nda Azerbaycan KP Merkez Komitesi▓nin yay&#;n organ&#; Azerbaycan Kad&#;n&#;, y&#;llar&#;nda da Göyercin dergilerinin redaksiyonunda çal&#;&#;&#;r.[xiii]

▓da asistan olarak Azerbaycan Devlet Pedagoji Enstitüsü▓ne al&#;n&#;r.[xiv]V. &#;. Lenin AP&#;▓de ders verdi&#;i dönemlerde ö&#;rencilerinden biri oldu&#;unu söyleyen Fazil Rehmanzade, Halil R&#;za▓n&#;n yaz&#;l&#; olarak sordu&#;u sorular&#;n hâlâ akl&#;nda oldu&#;unu belirtir:[xv] ⌠1. &#;dealin, amac&#;n nedir ve sen ne için çal&#;&#;&#;yorsun? 2. Bu gün ne yapt&#;n? 3. Evinizin ve okulunuzun en iyi ve en kötü yönleri nelerdir? 4. En çok sevdi&#;in hoca kimdir, onu neden seviyorsun? 5. Sa&#;l&#;kl&#; m&#;s&#;n? Sporun hangi türü ile u&#;ra&#;&#;yorsun? 6. En çok kimden ve neden nefret edersin? 7. Ana dilinin nispî temizli&#;ini ve zenginli&#;ini korumak için bu gün ne yapt&#;n? 8. Azerbaycan halk&#; dünyan&#;n medenî halklar&#;na ula&#;abilir mi? 9. En çok sevdi&#;in &#;air, ressam, bestekar, âlim, yazar kimdir? Kendi eksiklerini biliyor musun? Tamamlayabilmek için çal&#;&#;&#;yor musun? Azerbaycan dilinin güzel yönleri ve kusurlar&#; hangileridir? Dakikan&#;n de&#;erini biliyor musun? Baba evi, kendi evin, baban, annen ve de&#;er verdiklerinle ilgili unutulmaz hangi an&#;lar&#;n var?■[xvi]

▓ta, Türk sözünden korkuldu&#;u dönemde, ⌠Buras&#; uzak olsa da bizim geçmi&#;imizi hat&#;rlat&#;r.■ dü&#;üncesiyle Türkan▓dan bir ba&#; yeri al&#;r. Halil R&#;za burada yazd&#;&#;&#; &#;iirlerin sonuna ⌠Türkan■═ yazar. Yay&#;nc&#;lar bu sözü silerler, Halil yeniden yazar.[xvii]

Halil R&#;za▓n&#;n ▓l&#; y&#;llardaki mücadelesi ile ilgili olarak &#;smail &#;&#;hl&#; &#;u bilgileri verir: ⌠▓l&#; y&#;llarda gençler aras&#;nda garip davran&#;&#;lar göze çarp&#;yordu. Bir &#;eyler ar&#;yor, bekliyor ve bir &#;ey için haz&#;rl&#;k yap&#;yorlar, bir &#;eyler söylemek istiyorlard&#;. Bazen denize aç&#;l&#;p haftalarca kal&#;yor, yüzme, kürek çekme, ö&#;reniyorlard&#;. Sebebini soruldu&#;unda ⌠belki gerekli olur■ diye cevapl&#;yorlard&#;. Karl&#;, f&#;rt&#;nal&#; havalarda denize giriyor, buzlar üzerinde yal&#;n ayak ko&#;uyor, birbirlerini kara sokuyorlard&#;. Bir soru kar&#;&#;s&#;nda, gülümseyerek, ⌠belki gerekli olabilir■ diye cevapl&#;yorlard&#;. Kendilerine eziyet ediyor, günlerce aç susuz kal&#;yorlard&#;. ⌠Böyle zorluklarla kar&#;&#;la&#;abiliriz■ diyorlard&#;. Bir &#;ey için haz&#;rland&#;klar&#; belliydi. Halil de bunlardan biriydi. Halil de haz&#;rlan&#;yordu O da bu yolun yolcusu idi.■[xviii]

Halil R&#;za, ▓te ⌠Müharibeden Sonraki Azerbaycan Sovet Edebiyat&#;nda Poema Janr&#; ()■ adl&#; tezini ba&#;ar&#;yla savunur ve Filoloji Bilimleri Uzman&#; unvan&#; al&#;r.

Verdi&#;i dersler, özgürlük, ba&#;&#;ms&#;zl&#;k için insanlar&#; yüreklendiren konu&#;malara dönü&#;tü&#;ünden dersinin dinleyicileri sürekli artar.[xix] Bu konu&#;malar s&#;ras&#;nda Halil R&#;za, Azerbaycan Türkçesi ile ilgili dü&#;üncelerini de belirtir. Dilin geli&#;mesi u&#;rundaki mücadelesini, &#;airli&#;inin bir parças&#; olarak görmektedir. O, Azerbaycan dilini güçlendirmek, yabanc&#; sözlerden, ya&#;ama hakk&#;n&#; kaybetmi&#; Arapça, Farsça tamlamalardan temizlemek yolunda daima çal&#;&#;m&#;&#;t&#;r. &#;lk defa ⌠çimerlik■ sözünü kullanm&#;&#;, ⌠do&#;ma■ sözüne ⌠biçim■, ⌠televizor■a ⌠telegüzgü■, ⌠fortoçka■ya ⌠nefeslik■, ⌠istigamet■e ⌠yön■ demi&#;ir.[xx]

&#;air, Azerbaycan Türkçesi▓nin, özellikle Rusça kaynakl&#; sözlerden temizlenmesi için konu&#;malar yapm&#;&#;, konu&#;malar&#;n&#;n bir k&#;sm&#;, Parti Te&#;kilat&#; taraf&#;ndan engellenmi&#;tir.[xxi]

Halil R&#;za, dil sava&#;&#;n&#; ba&#;ka &#;ekilde de sürdürür: Yabanc&#; söz kullananlara 5 Kepik[xxii] ceza, düzgün konu&#;anlara da 1 Manat ödül verir. Bu durum baz&#; Rusla&#;m&#;&#; ayd&#;nlara hiç ho&#; gelmez. Yazarlar Birli&#;i▓nde de ele&#;tirilir. Fakat o, bu ele&#;tirilere meydan vermez.■[xxiii]

Halil R&#;za, Azerbaycan▓&#;n yaz&#; tarihinde çok alfabe de&#;i&#;tirmesinin olumsuz etkilerini &#;öyle dile getirir: ⌠Derse Latin alfabesini ö&#;renmekle ba&#;lam&#;&#;t&#;k ki, üç-dört ay geçmeden alfabenin de&#;i&#;mesi haberi geldi. Hayli sonralar anlad&#;m ki, alfabenin durmadan de&#;i&#;tirilmesi halk için büyük felâkettir, millî-medenî bütünlü&#;ün k&#;r&#;lmas&#; demektir. Orhon-Yenisey alfabesinden Arap alfabesine, ondan Latin alfabesine, ondan da Rus grafi&#;i temelli alfabeye, daha sonra bunun esas&#;nda en yeni alfabeye geçilmesi ilmî, medenî inki&#;af&#;m&#;za a&#;&#;r darbeler indirmi&#;tir. Bunun neticesinde biz hem Türkmenlerden, Özbeklerden, K&#;rg&#;zlardan, Kazaklardan, Ba&#;kurtlardan, Gagauzlardan, Karaimlerden, Tatarlardan, Kumuklardan, Altaylardan, Uygurlardan ve ba&#;ka karde&#; halklardan hayli uzakla&#;t&#;r&#;lm&#;&#;&#;z ki, bu da asl&#;nda sosyalist milletlerin gittikçe birbirine yak&#;nla&#;mas&#; kanununa ayk&#;r&#;d&#;r.[xxiv]

Azerbaycan▓da Rusça▓n&#;n hâkim durumunun takviyesine yönelik pek çok resmî tedbir al&#;nd&#;&#;&#; bir zamanda, &#;airin büyük bir azimle kendi ana dilini korumas&#; ve ⌠Sabir▓in bir sat&#;r&#;n&#; içinde ya&#;ad&#;&#;&#; komünist dünyas&#; da dahil bin dünyaya de&#;i&#;meyece&#;ini■ söylemek cesaretini göstermesi, k&#;z&#;l münekkitleri çileden ç&#;kar&#;r. Azerbaycan K.P. Merkez Komitesi▓nin birinci sekreteri Ahundov, Merkez Komitesi▓nin A&#;ustos ▓de toplanan genel kuruluna sundu&#;u raporunda, Halil R&#;za▓n&#;n Ana Dili &#;iiri ba&#;ta olmak üzere, baz&#; &#;iirlerini ele&#;tirerek ⌠millî gurur hislerinin zebunu■ olmakla suçlam&#;&#;; ayn&#; sebeple &#;air, Azerbaycan Yazarlar Birli&#;i ba&#;kan&#; Mehti Hüseyin▓in de &#;iddetli hücumlar&#;na hedef olmu&#;tur. Mehti Hüseyin tarihli Edebiyat ve &#;ncesanat gazetesinde ç&#;kan yaz&#;s&#;nda Halil R&#;za▓n&#;n ⌠zararl&#; millî gururundan■ bahseder.[xxv] KP Merkez Komite sekreteri Hasay Vezirov,═ ⌠Daha önce kendisine tevcih edilen tenkitlerden hiç ders almadan arka arkaya kaba hatalar! i&#;leyen &#;air Halil R&#;za■dan söz açarak tarihli Edebiyat ve &#;ncesanat gazetesinde onu ele&#;tirir: ⌠Halil R&#;za yazd&#;&#;&#; Deli Da&#; ba&#;l&#;kl&#; sembolik &#;iirinde kendisini y&#;ld&#;r&#;m&#;n alt&#;n oklar&#;na gö&#;üs germi&#; bir da&#;a benzetmi&#;tir ki, bu aç&#;kça yolunu &#;a&#;&#;rmakt&#;r.■

DTK, bir önlem olarak Halil R&#;za▓y&#; i&#;ten ç&#;karmak ve partiden uzakla&#;t&#;rmak üzere ona doktora tezini bitirmesi için izin verip evde çal&#;&#;mas&#;n&#; sa&#;lar. Üstelik maa&#;&#; da kesilir. Telefonlar&#; dinlenmekte, evi izlenmektedir, yapaca&#;&#; konu&#;malar engellenmektedir.[xxvi] Halil R&#;za, resmî dairelerde ⌠suçlu &#;ah&#;s■ say&#;lmakta ve takip edilmektedir. DTK▓da hakk&#;nda cilt cilt kay&#;tlar bulunmaktad&#;r. Sabir Eliyev▓e göre: ⌠Bu kay&#;tlar, fitneci Moskova▓n&#;n iste&#;i do&#;rultusunda mankurt bol&#;eviklerin, eli sap&#; kendimizden olan baltalar&#;n a&#;z&#; ile haz&#;rlanm&#;&#;t&#;r! Fakat Halil, vatan, halk, istiklâl yolunda her &#;eye boyun e&#;mi&#;tir. O halk&#;n&#;n istiklâli u&#;runda Hataî▓nin dedi&#;i gibi ⌠ili&#;i eriyip kemi&#;i kalm&#;&#;■ yenilmez bir sava&#;ç&#;d&#;r.■[xxvii]

Halil R&#;za, devlet kar&#;&#;t&#; konu&#;malar&#;ndan dolay&#; Azerbaycan Devlet Pedagoji Enstitüsü▓nden uzakla&#;t&#;r&#;l&#;r, bir süre i&#;siz kal&#;r. Onun defalarca MK▓ya telefon ederek i&#; talep etmesi hep sonuçsuz kal&#;r, hatta telefona bile ç&#;kmak istemezler.[xxviii]Halil R&#;za, M.K. &#;ube Müdürü Cafer Caferov▓un evini arar; e&#;i Cafero&#;lu▓nun uyudu&#;unu söyler, bunun üzerine Halil R&#;za &#;u sözleri sarf eder: ⌠Cafer de&#;il onun vicdan&#; uyuyor, git onu uyand&#;r, benim çocuklar&#;m aç, o, toklu&#;undan uyuyor, benim çocuklar&#;msa açl&#;&#;&#;ndan uyuyam&#;yor. Yar&#;n beni i&#;e almazsa, benimle konu&#;mas&#;n.■[xxix] Bu konu&#;man&#;n ertesi günü, y&#;l&#;na kadar çal&#;&#;aca&#;&#; Nizami Edebiyat Enstitüsü▓ne ⌠Ba&#; Elmi &#;&#;çi■ kadrosuyla kabul edilir. Doktora tezini al&#;r. Defalarca ba&#;ka &#;ehirlere gönderilir. Fakat &#;airin de fark&#;nda oldu&#;u üzere sürekli izlenmektedir.[xxx]Halil R&#;za, burada bütün gücünü bilim ara&#;t&#;rmalar&#;na ve edebî eser yazmaya harcar. Azerbaycan-Özbek Edebî &#;li&#;kileri, Maksud &#;eyhzade▓nin Hayat&#; ve Eserleri, gibi çal&#;&#;malar yapar. Bu durum dikkate al&#;nmayarak yine de ⌠&#;üpheli &#;ah&#;s■ olarak takip edilir, imkânlar&#; daralt&#;l&#;r, yolundan döndürülmeye çal&#;&#;&#;l&#;r.[xxxi]

▓de ⌠özellikle verilmi&#;■ doktora tezi Maksud &#;eyhzade hakk&#;nda materyal toplamak üzere Ta&#;kent▓e gider.[xxxii] Böylece ⌠devlet kar&#;&#;t&#;■ çal&#;&#;malar&#;ndan uzakla&#;t&#;r&#;lm&#;&#;t&#;r.

▓te, Eziz Mirehmedov önderli&#;inde Akademi▓de Halil R&#;za▓n&#;n y&#;l toplant&#;s&#; yap&#;l&#;r.[xxxiii] y&#;l&#;nda, M.F. Ahundov Kütüphanesi▓nde, ⌠Ömürden Uzun Geceler■ ve ⌠Karda&#;l&#;k Çelengi■ kitaplar&#;ndan dolay&#; Devlet Ödülü verilmesini teklif etmek üzere karar al&#;n&#;r. Fakat Ramiz Duy&#;un▓un yazd&#;&#;&#; dilekçe üst makamlarda tak&#;l&#;r. Aradan uzun bir zaman geçmeden bu kez, Gorki Merkezi Seyyar Kütüphanesi Azerbaycan Yazarlar Birli&#;i &#;iir Bölümü, ⌠Genclik■ ve ⌠Maarif■ adl&#; yay&#;nlar&#;ndan dolay&#; Devlet Ödülü teklifi için toplan&#;r. Halil R&#;za▓n&#;n devlet ödülüne teklif edilmesi için yap&#;lan toplant&#;lara kat&#;lanlar ve katk&#;da bulunanlar hemen i&#;ten ç&#;kar&#;l&#;rlar. Halil R&#;za tekrar i&#;e al&#;nmalar&#; için elinden gelen çabay&#; göstermi&#;, çok az&#;na muvaffak olmu&#;tur. Hatta bu insanlar kendi i&#;lerinden daha dü&#;ük seviyelerde çal&#;&#;mak zorunda b&#;rak&#;lm&#;&#;lard&#;r. Bunlar onu y&#;ld&#;rmak için yap&#;lmaktad&#;r.[xxxiv]

▓te ⌠Maksut &#;eyhzade▓nin Bedii Yarat&#;c&#;l&#;&#;&#; ve Azerbaycan-Özbek Edebî &#;li&#;kilerinin Aktual Problemleri■ konulu doktora tezini savunur.[xxxv]Filoloji Bilimleri Doktoru unvan&#; al&#;r.[xxxvi]Bir ay sonra Halil R&#;za▓n&#;n maa&#;&#; artar, ⌠Emekdar &#;ncesenet Hadimi■ unvan&#; verilir. Daha sonra Azerbaycan Millî Akademisi▓ne profesör olarak atan&#;r.[xxxvii]

Halil R&#;za meydanlarda konu&#;malar yapmaya devam eder. Azadl&#;k Meydan&#;▓ndaki konu&#;malar&#;nda, Sovyet hükümetinin Azerbaycan▓&#;n yeralt&#; ve yerüstü zenginliklerini y&#;llar boyu hesaps&#;z bir &#;ekilde ya&#;malayarak Rusya▓n&#;n içlerine kadar ta&#;&#;d&#;&#;&#;n&#;, halk&#;n on binlerce seçme evlad&#;n&#; Sibirya▓da ve Uzak &#;ark▓ta çürüttü&#;ünü, bunlar yetmezmi&#; gibi aktif bir &#;ekilde anti Azerbaycan ve anti Türk siyaseti yürüttü&#;ünü, vaktiyle topraklar&#;m&#;zda yerle&#;tirilmi&#; Ermenilerin ⌠denizden denize■ amaçlar&#;na yard&#;m etti&#;ini her üç halk&#;n tarihinden, edebiyat&#;ndan verdi&#;i etkileyici örneklerle anlat&#;r.[xxxviii]

Halil R&#;za, Azerbaycan Cumhuriyeti önderlerinin halk&#;na hizmet etmediklerini görür ve bunlarla da aç&#;kça mücadele eder. Azerbaycan▓&#;n petrolünün, pamu&#;unun, bal&#;&#;&#;n&#;n, havyar&#;n&#;n, alt&#;n&#;n&#;n, gümü&#;ünün ve di&#;er yerüstü ve yeralt&#; servetlerinin yabanc&#; ceplere akt&#;&#;&#;n&#; gördükçe susamaz. Okullarda, enstitülerde, fabrikalarda, ziraî üretim çiftliklerinde, tar&#;m i&#;letmelerinde, bütün toplant&#;larda bu konuda aç&#;kça konu&#;ur, halk&#;n gözünü aç&#;p onun siyasî ve ekonomik ba&#;&#;ms&#;zl&#;&#;&#; u&#;runda onlar&#; aktif mücadeleye ça&#;&#;r&#;r.[xxxix]

Bütün idarelerin, te&#;kilat ve kurulu&#;lar&#;n personel &#;ubelerinden Ermenilerin listesini isteyerek onlar&#;n i&#;ten ç&#;kar&#;lmalar&#;n&#; sa&#;layan Bakû▓lülerin önünde Halil R&#;za vard&#;r. Hastal&#;&#;&#;na ald&#;rmadan bütün gününü meydanlarda geçirmektedir.[xl] O&#;lu Tebriz, &#;iirleri ve konu&#;malar&#; yüzünden babas&#;n&#; öldürmelerinden korktu&#;undan sürekli yan&#;ndad&#;r. Azerbaycan▓da s&#;k&#;yönetim ilân edilse de seferberlik ilan edilmemi&#;tir. Bu dönemde Rus birlikleri Bakû▓ya girer. Halk&#; tehdit etmeye ba&#;lar. Bakû▓da su yerine kan akar. Bu, Gorbaçov▓un emridir. Ordu, cinayetin izini yok etmek için ölenleri denize atar. Halil R&#;za, bir gün sonra cinayetin i&#;lendi&#;i yerdedir, a&#;lamaktan gözleri kan çana&#;&#;na dönmü&#;tür.

Bu olaydan sonra, tarihinde &#;ehitlerin kabrinde konu&#;ma yaparken biri yakla&#;&#;p tutuklaman&#;n ba&#;lad&#;&#;&#;n&#;, kaçmas&#; gerekti&#;ini söyler. Halil R&#;za bunu dikkate almaz. Mikayil Mirza▓n&#;n arabas&#;nda evine dönerken RAF marka bir araba onlar&#; takip eder ve Gençlik Meydan&#;▓na ç&#;kar ç&#;kmaz yollar&#;n&#; keser, silah zoruyla dört ki&#;i onlar&#; DTK▓ya götürür. Mikayil Mirza b&#;rak&#;l&#;r,[xli] Halil R&#;za, ayn&#; uçakla Moskova Lefortova Hapishanesi▓ne götürülür. E&#;i, Halil R&#;za▓dan haber alabilmek için günlerce dilekçe ile Azerbaycan Devlet Tehlükesizlik Komitesi▓ne ba&#;vurur, haber alamaz. Bask&#;nlardan korumak için Halil R&#;za▓n&#;n bütün günlüklerini H&#;rdalan▓da ya&#;ayan Lülüfer Han&#;m▓&#;n evine götürür. E&#;inden ancak &#;ubat▓&#;n ortalar&#;nda, televizyonda bir röportaj&#;n yay&#;nlanmas&#;yla haber al&#;r.

═Halil R&#;za ya&#;ad&#;&#;&#; hapishanedeki zorluklar&#;n ba&#;lang&#;c&#;n&#; &#;öyle anlatmaktad&#;r: ⌠Ben ya&#;l&#; oldu&#;umdan oturuyordum. Etibar da benim dizlerimde oturuyordu. Dönmek mümkün de&#;ildi. Sonra bizi pis kokan bir hücreye gönderdiler. Oray&#; iyice temizledim. Fakat bizi, yine kara arabayla trene götürdüler. Bütün eme&#;im bo&#;a gitti. Nihayet bizi kara trenden indirip kara arabalara bindirdiler. Bakû▓nun rüzgâr&#; bizi mest ediyordu. Sonra bizi DTK binas&#;na getirdiler, bir odaya ç&#;kard&#;lar. Duvarlar&#; kan içindeydi, içerisi sivrisinek doluydu. Orada durmak mümkün de&#;ildi.■[xlii] Halil R&#;za, hapishaneye girdi&#;inde cesaretini kaybetmemi&#; aksine kendisini canl&#; silâh olarak ifade etmi&#;tir.[xliii]

Halil R&#;za, ▓da, SSR&#; DTK▓n&#;n Tahkikat &#;ubesi▓ne bir itirafname yazar: ⌠Bir &#;ekilde sizin tutsa&#;&#;n&#;z&#;m ve tahkikat devam ediyor. &#;sterdim ki son y&#;llardaki faaliyetlerimin tam manzaras&#; ve mahiyeti size beyan edilsin. y&#;l&#;n&#;n ba&#;lang&#;c&#;ndan itibaren Azerbaycan▓&#; yeniden saran alevler benim varl&#;&#;&#;mda alev alev yanan cehennem hükmündedir. Size aç&#;kt&#;r ki, Azerbayan▓&#;n Kuzey bölümünü yeniden bölmek, Ermeni i&#;galcilerinin a&#;z&#;na atmak, millî ba&#;&#;ms&#;zl&#;k hareketini bo&#;mak u&#;runa ak ve k&#;z&#;l emperyan&#;n son iki yüz y&#;ldan beri yürüttü&#;ü kanl&#; siyaset kendisinin yeni ve en alçak merhalesine dâhil olmu&#;tur. &#;imdi Azerbaycan▓da, özellikle Bakû▓da döne döne Moskova▓n&#;n gösterisi esas&#;nda ilân edilen harp durumu, s&#;k&#;yönetim ve takipler neticesinde halk prangaya vurularak, di&#;lerine kadar silahlanm&#;&#; dü&#;man kar&#;&#;s&#;nda silahs&#;z b&#;rak&#;lm&#;&#;t&#;r. Hâkim dairelere sokulan millî satk&#;nlar bu i&#;te kendi Kremlin a&#;alar&#; ile i&#;birli&#;i içindedir. Fakat halk art&#;k buna tahammül edemiyor. O, hem aç&#;k dü&#;manlar&#;n&#; hem de onun arkas&#;nda duranlar&#; boyun e&#;dirmek, mukaddes topra&#;&#;n&#; pisliklerden temizlemek azmindedir. Bugün Azerbaycan▓&#; saran mitingler, gösteriler, grevler, yürüyü&#;ler vatan&#;m&#;za kar&#;&#; bitmez tükenmez ihanetlerin, cinayetlerin aksi sedas&#;d&#;r. Ben, ▓nin ba&#;&#;ndan beri devam eden bu ba&#;kald&#;r&#;lar&#;n ço&#;una kat&#;ld&#;m. Koynunda ya&#;ad&#;&#;&#;m Bakû▓dan ba&#;ka Azerbaycan▓&#;n Lenkeran, Astara, Celalabad, Salyan, Sabirabad, Sumgay&#;t, Gence, Hanlar, A&#;da&#;, A&#;dam, &#;u&#;a, Hocal&#;, Laç&#;n, Kelbecer, Gubadl&#;, Beylegan gibi &#;ehir ve bölgelerinde defalarca bulundum, hakikati halka anlatmaya, dostu dü&#;man&#; tan&#;maya, zorbal&#;&#;a, zorbal&#;k ideolojisine teslim olmamaya ça&#;&#;rd&#;m.■[xliv]

Bu dönemde Azerbaycan Yazarlar Birli&#;i, özel bir Savunma Komitesi kurar. Komitenin ortak ba&#;kanlar&#; yazar &#;. &#;&#;hl&#;, hukukçu H. Süleymanl&#;, kâtibi ise R. Duy&#;un▓dur.[xlv] Halil R&#;za▓n&#;n serbest kalmas&#; için imza toplan&#;r. Ayn&#; zamanda SSRI savc&#;s&#; A.Y. Suharevin için bir milyon iki yüz binden fazla dilekçe, mektup, telgraf ve &#;ikâyet gönderilmi&#;tir. Bu kampanya için Halil R&#;za▓n&#;n evinin yan&#;na çad&#;r kurulur. Üzerinde ⌠Halk &#;airine Özgürlük■ yaz&#;l&#; pankartlarla sokak yürüyü&#;leri yap&#;lmakta, metro duvarlar&#;na &#;airin resmi yap&#;&#;t&#;r&#;lmakta, otobüs ve özel araçlardan ⌠Halk &#;airine Özgürlük■ sözleriyle hayk&#;r&#;lmaktad&#;r. Azadl&#;k Radyosu, Azerbaycan▓&#;n de&#;erli o&#;lunun nice zamand&#;r Lefortova Hapishanesi▓nde tutuklu oldu&#;unu aç&#;klar. Bu ça&#;r&#;lara, hayk&#;r&#;&#;lara ancak bir ay sonra cevap gelir: ⌠E&#;iniz maddeden suçlu bulunup Moskova▓ya gönderilmi&#;tir.■[xlvi] Halil R&#;za, Azerbaycan SSR CM▓nin maddesi 3. bendine göre &#;rkç&#;l&#;kla ve milletler aras&#;nda bölücülük yapmakla itham edilmi&#;tir. Bu, hiç bir hakka, adalete uymayan bir ithamd&#;r.[xlvii]

Halil R&#;za, &#;smail &#;&#;hl&#;▓ya hitaben yazd&#;&#;&#; mektupta: ⌠Ben, Azerbaycan Devleti Ceza Kanunu▓nun maddesi ile itham ediliyorum. Bu, halklar aras&#;nda millî dü&#;manl&#;&#;&#; k&#;z&#;&#;t&#;rmak, ba&#;ka milletlerin temsilcilerini tehkir etmek derecesinde devlet cinayeti say&#;l&#;r. Suç, üç aydan on y&#;la kadar hapis cezas&#; kesilmesini göz önünde tutuyor. Benim bütün hayat yolumun, &#;airlik yolumun, ilmî faaliyetimin en ba&#;l&#;cas&#; karakterimin bu ithamla taban tabana z&#;t oldu&#;unu siz elbette, iyi bilirsiniz.■[xlviii]

Halil R&#;za▓n&#;n zindan hayat&#;, onu sabr&#;n&#;n s&#;n&#;r&#;na getirse de sars&#;lmaz iradesini k&#;ramam&#;&#; belki daha da güçlendirmi&#;tir.[xlix] Halil R&#;za tarihli kayd&#;nda &#;öyle der: ⌠&#;ki saat k&#;rk dakikal&#;k yol benim için be&#;, on dakika gibi gelip geçti. Çünkü &#;iir yazmakla me&#;gulüm. Günler, haftalar, aylar dönecek. Moskova, Rostov, Voronej, Bakû hapishanelerinde sekiz ay on günümün de nas&#;l gelip geçti&#;inden haberim olmayacak. Çünkü &#;iir yazmakla gazete, kitap okumakla me&#;gulüm. Sen ne büyük mucizesin ey yarat&#;c&#; kudret. Sen ne azametlisin, ey zulmet gecelerime &#;&#;&#;k salan &#;iir me&#;alesi!■ tarihli kay&#;tta: ⌠Kudretliyim. Bütün gücümü Lermontov▓un çevirisine sarf ediyorum. Talihli ve kudretli oldu&#;unu kendine telkin Mikay&#;l Mü&#;fik▓in yolunu tutmakla ve yaln&#;z bu yolda ilerlemeliyiz. Ba&#;ka yol yoktur. Aksi halde zindan duvarlar&#; insan&#; yutar.■[l]

Halil R&#;za, Lefortova Hapishanesi▓nde sürekli ça&#;&#;r&#;ld&#;&#;&#; sorgularda bile gururunu yitirmemi&#;, dü&#;man önünde ba&#; e&#;memi&#;tir. Ona uzat&#;lan Rus gazetesindeki yaz&#;lara bakarak ⌠Kanla sulanm&#;&#; cinayeti sözle maskelemek çabas&#;d&#;r. &#;ki yüzlüdür Gorbaçov. Bir yandan ▒Azerbaycan▓&#;n arazi bütünlü&#;ü▓ ifadesini kullanmaktad&#;r ve sanki bununla yaralar&#;m&#;za merhem sürer, bir yandan da damlayan di&#;lerine kadar silahland&#;rd&#;&#;&#; Ermeniler kar&#;&#;s&#;nda Azerbaycan▓&#;n ku&#; tüfe&#;ini, kasap b&#;ça&#;&#;n&#; da elinden al&#;yor. Aganbekyan, &#;ahnazarov, Danilyans, Brutyans, Garagözyan, Elihanyan, Ambarsumov, Balayan ve ba&#;ka ⌠yan■ lar yeniden kurma liderinin kafas&#;n&#; Ermeni kafas&#; ile de&#;i&#;tirmi&#;lerdir. Bu ili&#;ki asl&#;nda Griboyedov ile Yakup Markaryan, Lenin ile &#;aumyan, Stalin ile Mikoyan, Beriya ile Sarkisyon ortakl&#;&#;&#;n&#;n dünyada en i&#;renç, en murdar i&#; birli&#;inin devam&#;d&#;r.■ demektedir.[li]

Bakû, Moskova, Voronej, Rostov hapishanelerinde 8 ay 13 gün kald&#;ktan sonra Bakû &#;ehir Mahkemesi taraf&#;ndan[lii] Halil R&#;za Müdafaa Komitesi▓nin talebi ile tam beraat karar&#;yla özgürlü&#;üne kavu&#;ur.[liii] Serbest b&#;rak&#;ld&#;&#;&#; günden itibaren yine Azerbaycan▓&#;n ba&#;&#;ms&#;zl&#;&#;&#; u&#;runda mücadele meydan&#;na at&#;l&#;r.[liv]═

Halil R&#;za, Lefortova▓dan üç paket ile gelir. Bunlardan biri, hapishanede yazd&#;&#;&#; &#;iirler, ikincisi, Pu&#;kin▓den, Lermontov▓dan tercümeler, üçüncüsü ise, orada ya&#;ad&#;klar&#;n&#; yazd&#;&#;&#; günlüklerdir.[lv] Lefortova▓dan geldikten sonra Refik Zeka ve Ahmet Elburus▓la birlikte Korkut Yay&#;nc&#;l&#;k▓&#; kurar. Makalelerinden meydana gelen ⌠Add&#;mlayan Ensiklopediyam&#;z■ adl&#; eseri burada yay&#;nlanm&#;&#;t&#;r.[lvi]

y&#;l&#;nda ⌠Davam Edir- &#;iiri ile M. F. Ahundov Onur Ödülü▓ne lay&#;k görülür. ▓de ⌠Türk Milleti Onur Ödülü■ al&#;r. Azerbaycan Devleti Halk &#;airi unvan&#; verilir.[lvii]

Parlamentoda seçimler ba&#;lad&#;&#;&#;nda ▓da Bakû- rayonundan, S. Lazo seçim dairesinden milletvekilli&#;ine aday gösterilir.[lviii]Seçimlerde önce 79, sonra 87 oy fark&#; ile milletvekili seçilir fakat yönetim taraf&#;ndan ⌠ço&#;unluk sa&#;lanamam&#;&#;t&#;r■ bahanesi ile kabul edilmez.[lix] oy say&#;s&#; ile ilk s&#;rada olmas&#;na ra&#;men seçilemeyen Halil R&#;za, Devlet Ba&#;kan&#; Mütellibov▓a, Yüksek Dan&#;&#;ma Kurulu Ba&#;kan&#;▓na, Seçim Komisyonu▓na, Azerbaycan Halk Cephesi▓ne, Devlet Savc&#;l&#;&#;&#;▓na, Bakû Kirov kasabas&#; savc&#;s&#; Y&#;lmaz Ahundzade▓ye ve ba&#;ka pek çok &#;ah&#;sa, hem uygulamaya itiraz hem de seçim s&#;ras&#;nda di&#;er bölgelerde de yap&#;lan yolsuzluklar&#; belirten bir telgraf çeker. Fakat cevap alamaz. [lx]

Bu olaydan sonra, Ebülfez Elçibey, Halil R&#;za ve e&#;ini temsilcilerle birlikte Ankara▓ya gönderir. Oradan &#;stanbul▓a geçen Halil R&#;za, ▓de Türk Kültür Derne&#;i▓nde konu&#;ma yapar. Ayn&#; dönemlerde Halil R&#;za▓ya Bat&#; Trakya Dergisi taraf&#;ndan Bat&#; Trakya ve Dünya Türklü&#;ü ad&#;na Türkiye Onur Ödülü,[lxi] y&#;l&#;nda Azerbaycan Cumhuriyeti taraf&#;ndan Halk &#;airi unvan&#; verilir.[lxii]

Ayn&#; y&#;l,═ Azerbaycan Millî Kahraman&#; o&#;lu Tebriz Halilbeyli, Karaba&#;▓da &#;ehit olur.═ Sabir Aliyev, Tebriz▓in &#;ehit olu&#;unun ancak Halil R&#;za▓ya yak&#;&#;t&#;&#;&#;n&#; ifade eder: ⌠Tebriz, &#;er imparatorlu&#;unun K&#;z&#;l Ordu saflar&#;ndan kaçm&#;&#; fakat millî orduya gönüllü gitmi&#;tir. &#;ki y&#;l hapiste yatmay&#; iki y&#;l &#;er ordusunda hizmet etmekten üstün tutmu&#;tur. Öyle bir ordudan kaçmak ona &#;eref getirmi&#;, tutsakl&#;k ise onun yenilmez, yi&#;it Türk tabiat&#;n&#;n do&#;rudan ifadesi olmu&#;tur. Bu ölüm, sadece bir o&#;ul facias&#; de&#;il ayn&#; zamanda baba kaderidir. Bu ölüm, Halil R&#;za▓ya ne kadar güzel yak&#;&#;&#;r, onun hayat&#;n&#; ne kadar güzel tamamlar. Millî varl&#;&#;&#;m&#;z&#;n ölüm kal&#;m sava&#;&#;nda, o&#;lu Tebriz▓in sava&#; alan&#;nda kahramanca &#;ehit olmas&#; Halil▓in ömrünün mânâ mührüdür.■[lxiii]

Halil R&#;za Ulutürk, ▓te ç&#;kmaya ba&#;layan Günay gazetesinde Ba&#; Redaktör olarak çal&#;&#;&#;r. Yay&#;n&#;na devam gazetenin her say&#;s&#;ndaki künyede ⌠ Gazetenin ilk Ba&#; Redaktörü Azerbaycan▓&#;n halk &#;airi Halil R&#;za Ulutürk olmu&#;tur.■ ibaresi yay&#;nlanmaktad&#;r.[lxiv]

Halil R&#;za, 22 Haziran ▓te Azerbaycan▓&#;n ba&#;&#;ms&#;zl&#;&#;&#;na adad&#;&#;&#; hayat&#;n&#; kaybetmi&#;tir.[lxv]

Halk &#;airi Halil R&#;za Ulutürk, y&#;l&#;nda, Azerbaycan halk&#;n&#;n millî mücadelesindeki özel hizmetlerinden dolay&#; &#;stiklâl Madalyas&#; ile onurland&#;r&#;lm&#;&#;t&#;r y&#;l&#;nda, Azerbaycan Cumhuriyeti Gazeteciler Birli&#;i Yönetim Kurulu, Halil R&#;za▓ya, Araz Yüksek Edebi Ödülü verilmesini uygun bulur.[lxvi]

Bugün Azerbaycan▓da Ulutürk Dünyas&#; ad&#;n&#; ta&#;&#;yan &#;çtimaî-Siyasî Edebî Gazete ç&#;kar&#;lmaktad&#;r. Redaktör heyetini, Firengiz Ulutürk, Bekir Nebiyev, Memmed Araz, Gabil, Fikret Goca, Zelimhan Yagub, Akif Kerimov, &#;mamverdi Ebilov, Salman Abdullayev, Elibala Selimov, Olcas Süleymanov (Kazakistan), Cengiz Aytmatov (K&#;rg&#;zistan), Enver Uzun (Türkiye), Cevad Heyet (&#;ran) olu&#;turmaktad&#;r.[lxvii]

Halil R&#;za▓n&#;n filoloji çal&#;&#;malar&#;, dünya edebiyatç&#;lar&#;ndan çevirileri ve edebî eserleri ile birlikte siyaset sahnesinde de varl&#;&#;&#;n&#; sonuna kadar göstermesi bak&#;m&#;ndan gerçek bir vatanda&#;l&#;k örne&#;idir. Nas&#;l bir vatanda&#; olunmal&#; sorusu ancak onun &#;u sözlerinde gerçek cevab&#;n&#; bulmaktad&#;r: ⌠Ekme&#;ini yeyip suyunu içti&#;in, temiz havas&#;n&#; gö&#;üs dolusu soludu&#;un, çimeninde yürüyüp gülünden, çiçe&#;inden kopard&#;&#;&#;n ma&#;rur ve kudretli vatan&#;n kadrini bilmelisin. Onun adi çöpünü bile göz bebe&#;i gibi korumal&#;s&#;n. Daha do&#;rusu âlimden, &#;airden önce gayretli ve namuslu vatanda&#; olmal&#;s&#;n.■[lxviii]

K&#;saltmalar:

AP&#;: Azerbaycan Devlet Pedagoji &#;nstitutu

CM: Cinayet Mecellesi

DTK: Dövlet Tehlükesizlik Komitesi═

KP: Komünist Parti

SSR: Sovet Sosialist Respublikalar&#;

SSR&#;: Sovet Sosialist Respublikalar&#; &#;ttifak&#;

Okt.═══ Gökmen MOR*

NEVRUZ TÜRK BAYRAMIDIR

ÖZET

══════════ Türk Kültürü dünyan&#;n en zengin kültür hazinelerinden birisidir. Yeter ki bu kültüre sahip ç&#;kal&#;m. Bu makalede, Türk Kültürü Nevruz (Ergenekon) bayram&#;n&#;n, millî bir Türk bayram&#; oldu&#;u görülmektedir. Yüzy&#;llarca Ergenekon▓da esir kalan Türkler, esaretten kurtulunca kavu&#;ma sevinci olarak bu bayram&#; Ergenekon ad&#;yla kutlam&#;&#;lard&#;r. Nevruz, dostlu&#;un, karde&#;li&#;in, güzelli&#;in bayram&#;d&#;r. Tarihte oldu&#;u gibi bugün de Türkiye▓de ve karde&#; Orta Asya Türk devletlerinde Nevruz mart ay&#;nda Türkler taraf&#;ndan bir bahar bayram&#; olarak kutlanmaktad&#;r.

Anahtar Kelimeler: Türk Kültürü, millî bayram, Ergenekon, Nevruz, Türkiye. Orta Asya Türk Devletleri.

ABSTRACT

NEVRUZ &#;S A TURK&#;SH FEST&#;VAL

Turkish culture is one of the richest cultural sources of the world. In this article it has been shown that Nevruz (Ergenekon) festival is of the Turkish origin. Turks who freed them selves from slavery celebrated this festival for the joy of freedom. Nevruz is the festival of fraternity and friendship. Turks have been celebrating this festival in the March of every year just as they did in the history. Today, in Türkiye and other Middle Asia Turkic countries Nevruz has been celebrated as a festival fort he coming of the spring.

Key words: Turkish culture, National festival,═ Ergenekon, Nevruz, Turkiye, Middle Asia Turkic countries.

═══════════ Nevruz, millî birlik ve beraberli&#;in, güzelli&#;in, karde&#;li&#;in simgesidir. Türk tarihinin derinliklerinden zaman&#;m&#;za kadar gelen, kültürel bir miras olarak kar&#;&#;m&#;za ç&#;kan ⌠Nevruz■, Türk dünyas&#;n&#;n millî geleneklerinden birisidir. Nevruz Bayram&#; ne&#;e günüdür. Dostlar&#;n bulu&#;tu&#;u, kayna&#;t&#;&#;&#;, küslerin bar&#;&#;t&#;&#;&#;, güzelliklerin payla&#;&#;ld&#;&#;&#;, insanlar&#;n birbirlerine sevgi ile yak&#;nla&#;t&#;&#;&#; gündür. Türk topluluklar&#; aras&#;nda görülen bu bayram eskiden oldu&#;u gibi bu günde büyük bir co&#;kuyla kutlanmaktad&#;r. Nevruz, bahar&#;n müjdecisi, tabiat&#;n uyan&#;&#;&#;, bereketli ya&#;murlar&#;n görüldü&#;ü bir dirili&#; ve yeniden do&#;u&#; bayram&#;d&#;r. Türk dünyas&#;nda Bahar Bayram&#;, yeni bir y&#;la, sa&#;l&#;kl&#;, bereketli ba&#;laman&#;n bayram&#;d&#;r.

⌠Yeni gün. Güne&#;in koç burcuna girdi&#;i gün olup eski Mart▓&#;n dokuzu (&#;imdiki 21 Mart) olarak bilinir. &#;ran▓da eskiden beri iki ayr&#; güne bu ad verilir. Bunlardan biri, güne&#; takviminin ilk ay&#; olan Ferverdin ay&#;n&#;n ilk günüdür ki ⌠nevruz-u amme■ olarak bilinir. Bugünde güne&#;, koç burcuna girer. Efsaneye göre Allah kâinat&#; ve insanlar&#; bu günde yaratm&#;&#; ve bütün y&#;ld&#;zlar bugün dönmeye ba&#;lay&#;p koç burcundan geçmi&#;lerdir. Ba&#;ka bir söylentiye göre Cem, bütün dünyay&#; dola&#;t&#;ktan sonra Azerbaycan▓a gelmi&#; ve buras&#;n&#; be&#;enip taht kurmu&#;tur. Gerek taht, gerekse mücevherlerle süslü elbise ve tac&#;, do&#;an güne&#;le birlikte etraf&#; &#;&#;&#;&#;a bo&#;mu&#;tur. Bu hali görenler ⌠Bu günde bir ba&#;kal&#;k var, bu di&#;er günlere benzemiyor, yeni bir gün■ demi&#;ler. Bu güne ⌠Nevruz■ , Cem▓e de ⌠&#;id (&#;&#;&#;k)■ kelimesini ekleyerek Cem&#;id demi&#;ler. Nevruz ad&#;yla an&#;lan di&#;er bir gün ise yine Ferverdin ay&#;n&#;n yedinci günüdür. Buna da ⌠nevruz-u hasse■ denir. Yine efsaneye göre Cem&#;id, bugünde halk&#; toplam&#;&#; ve onu, Tanr&#;▓ya &#;ükür ve ibadet günü olarak ilan etmi&#;. Eski &#;ran &#;ahlar&#; nevruz- u amme ile nevruz-u hasse aras&#;ndaki alt&#; günde ihtiyaç sahiplerinin bütün ihtiyaçlar&#;n&#; gidermek üzere tahta oturur ve herkese yard&#;m ederlermi&#;. Mahpuslar&#; serbest b&#;rak&#;r, içki ve e&#;lenceyle vakit geçirirlermi&#;. Bu günler de macunlar yenir, k&#;rlara ç&#;k&#;l&#;rm&#;&#;. Bütün bu inan&#;&#;lar Zerdü&#;t dininden geçmedir. 21Mart günü gece ile gündüz e&#;ittir. Nevruz-&#; sultanî deyimi sultan Celaleddin Melik&#;ah taraf&#;ndan haz&#;rlat&#;lan takvimin y&#;lba&#;&#; gününe verilen add&#;r.■

Türkler, &#;ranl&#;lardan önce Nevruz Bayram&#;▓n&#; Ergenekon Bayram&#; ad&#;yla kutlam&#;&#;lard&#;r. Bu bayram&#; &#;ranl&#;lara veya di&#;er milletlere mal etmek yanl&#;&#; olur. Nevruz bir Türk bayram&#;d&#;r.

⌠Türk tarihinde ⌠Ergenekon▓dan Ç&#;k&#;&#;■ günü olarak kutlanan Nevruz, Türklerin Ergenekon▓dan ç&#;k&#;&#;lar&#;n&#; hat&#;rlat&#;r. Ergenekon bayram&#;n&#;n sadece türeyi&#; de&#;il, ayn&#; zamanda Ergenekon▓da y&#;l mahsur kalan Türklerin bir bozkurdun yol göstermesi ve demirden da&#;lar&#;n eritilip yol bulunmas&#; ve ortaya ç&#;kmas&#;n&#;n sonucu vard&#;klar&#; yerlerde akarsular, türlü otlar ve av hayvanlar&#; ile kar&#;&#;la&#;malar&#;, böylece yeni bir güne kavu&#;ma sevinci olarak Tanr&#;▓ya &#;ükretmeleri, daha sonra ise her y&#;l bunu birgelenek ve bayram haline getirmek suretiyle kutlamalar&#; ve o yere Ergenekon ad&#; vermeleri &#;eklinde izah edilmi&#;tir.■

Türk tarihine bakt&#;&#;&#;m&#;z zaman Ka&#;garl&#; Mahmud▓un Divanü Lugati▓t √Türk adl&#; eserinde bahar bayram&#;n&#; görmekteyiz.

■ Divandaki dörtlüklerde ikinci derecede önem ta&#;&#;yan konu bahard&#;r. Bahar&#;n geli&#;i ve tabiat&#;n canlan&#;&#;&#; fevkalade renkli ve co&#;kun bir üslûpla anlat&#;l&#;r. Karlar erir, seller akar, mavi bulutlar gökyüzünde kay&#;k gibi yüzerler. Da&#;lar, ovalar ye&#;erir, sanki yeryüzüne ye&#;il dö&#;ek yay&#;l&#;r. Tomurcuklar birbirlerine dolan&#;p patlarlar; inci kab&#; aç&#;lm&#;&#; gibi olur. Bin bir çiçek al, sar&#;, mor renkleriyle dünyay&#; doldurur. Misk kokular&#; etrafa saç&#;l&#;r, kurtlar ku&#;lar çifter çifter etrafa yay&#;l&#;r. Yeryüzü adeta cennete döner. Bu manzaray&#; görenler, k&#;&#; bir daha gelmeyecek, hayvanlar art&#;k inlerine girmeyecek san&#;r. Gökyüzünde parlak ay yükselir, etraf&#;nda haleler dolan&#;r. Ara s&#;ra rüzgar eserek gelir, bulutlar kümelenir, beyaz a&#;lar&#;ndan ya&#;mur ya&#;d&#;r&#;rlar. Sular iyice kabar&#;r, göller köpürür, dünya iyice &#;s&#;n&#;r. Da&#; keçileri, ceylanlar, geyikler z&#;play&#;p oyna&#;arak yaylaya do&#;ru ko&#;arlar. S&#;&#;&#;rlar, bo&#;alar bö&#;ürü&#;ür. Atlar k&#;srak sürülerinin içine dal&#;p ki&#;nerler, sürüdeki hayvanlar sevinç içinde birbirlerini &#;s&#;r&#;p oyna&#;&#;rlar.

Kar buz kamug erü&#;

Taglar suv&#; ak&#;&#;d&#;

Kök&#;in bulut örü&#;di

Kayguk bolup egri&#;ür

Kaklar kamug kölerdi

Taglar ba&#;&#; ilerdi

Ajun t&#;n&#; y&#;l&#;rd&#;

Tü tü çeçek çerke&#;ür

Ça&#;da&#; Türkçesi:

Kar buz hepsi eridi

Da&#; sular&#; yürüdü

Mavi bulut yükseldi

Kay&#;k gibi sal&#;n&#;r

Bütün sular kabard&#;

Da&#;lar ba&#;&#; belirdi

Dünya âlem &#;s&#;nd&#;

Bin bir çiçek dizilir■

═ Türklerin Nevruz Bayram&#;▓n&#; çok eskiden beri kutlad&#;&#;&#;n&#; eski eserlerde de görmekteyiz. Günümüze kadar gelmi&#; olan eserlerden hareketle Türklerde bahar (Nevruz) bayram&#; çok eski zamandan beri Türklerin kutlad&#;&#;&#; millî bayramd&#;r. Türkler bu bayram&#; kültür al&#;&#;veri&#;iyle bütün Asya▓ya ve Avrupa▓ya yaym&#;&#;lard&#;r. Yukar&#;daki &#;iirdeki ifadeler, eski Türklerde bahar&#;n muhte&#;em bir co&#;kunlukla kutland&#;&#;&#;n&#; göstermektedir.

Türklerin &#;slamiyeti edi&#;i döneminden sonra, ölümsüz bir de&#;er ortaya koyan Yusuf Has Hacib▓in ⌠Kutadgu Bilig■ adl&#; ünlü eserinde a&#;a&#;&#;da yap&#;lan bahar tasviri, Türklerin bahar&#;n geli&#;ini bir bayram havas&#;yla kutlad&#;klar&#;n&#; göstermektedir:

⌠Do&#;udan estirdi bahar yelleri; dünyaya aç&#;ld&#;, cennet yollar&#;. Topra&#;a saç&#;ld&#;, güzel kokular; dünya güzelle&#;ip, bezenmek diler. K&#;&#;&#; sürdü att&#;,═ mevsim rüzgâr&#;; taht&#;na oturttu. Güne&#; döndü tekrar,kendine yurduna; bal&#;k kuyru&#;undan, kuzu burnuna. Kurumu&#; a&#;açlar, ye&#;il donand&#;; k&#;z&#;l, sar&#;, mavi, alaboyand&#;. Ye&#;il ipek giydi, ya&#;&#;z yeryüzü; Çin kuma&#;&#; serdi, sanki bir sürü. Yay&#;l&#;p dö&#;endi, ye&#;il bir yana; süslendi, da&#;, ova, vadi ve yayla. Binlerce çiçekler, gülerek açt&#;; etrafa kâfur, misk kokusu saçt&#;. Karanfil kokulu, bahar rüzgâr&#;; misk ile doldurdu, bütün dünyay&#;. Keklik ötü&#;üyle, ister e&#;ini; â&#;&#;k bir k&#;z gibi sevgilisini. Kara Çumguk öter, gagas&#; uzun; genç k&#;z sesi gibi, çok cana yak&#;n. Çiçeklikte bülbül, öter bin sesle; sanki güzel okur, gündüz ve gece.■

═══════════ Bahar&#;n geli&#;iyle toprak kendini gösterir. So&#;uk k&#;&#;&#;n gitmesiyle yüce bahar taht&#;na oturur. A&#;açlar filizlenir, do&#;a türlü renklerle kendini bir gelin gibi süsler. Çiçekler insan&#;n yüzüne güler ve o güzel kokular&#;n&#; tabiata yayar.

Eski edebiyat&#;m&#;zda bahar bayram&#;n&#;n, mevsimlerin, Türk milleti için önemli olan günlerin &#;iirlere konu oldu&#;u görülür. &#;airlerimiz, bahar içerikli duygu ve dü&#;üncelerini, Nevruz Bayram&#;▓n&#;n insanlar aras&#;ndaki güzelli&#;ini, tabiat&#;n yeniden do&#;u&#;unu, dirili&#;ini &#;iirlerine konu edinmi&#;lerdir.

yüzy&#;l &#;airlerinden Kad&#; Burhaneddin, Nevruz▓un geli&#;ini ⌠cihan&#;n ayd&#;nland&#;&#;&#; yeryüzünün &#;enlendi&#;i gün■, ⌠dileklerin edildi&#;i gün■ &#;eklinde yorumlar.

⌠Nevruz olal&#; cihan&#; görsen

Bu kevnile bu mekân&#; görsen■

⌠Nevruz olal&#; cihan&#; bir görmelisin, var olan&#; meydana gelen, ç&#;kan ve görülen her &#;eyle onlar&#;n bulundu&#;u bu varl&#;k dura&#;&#;n&#;, yeryüzünü görmelisin■

&#;air, bir ba&#;ka &#;iirinde;

⌠Me&#;er nevruz gelmi&#;dür musavver

Ki olm&#;&#;dur cihan yine münevver■

⌠Me&#;er nevruz gelmi&#;, kendini göstermi&#;, cihan yine nurlanm&#;&#;, her yer ayd&#;nlanm&#;&#;■

Edebiyat tarihimiz içerisinde önemli bir yere sahip olan, &#;iirleriyle millete co&#;kulu bir &#;ekilde hitap ve kendi ad&#;yla ve çevresinde Kad&#; Burhaneddin Devleti▓ni kuran &#;airimiz, nevruzu co&#;kun bir &#;ekilde &#;iirlerine konu edinmi&#;tir.

Osmanl&#; Devleti döneminde de Nevruz Bayram&#; canl&#; biçimde kutlanm&#;&#; ve &#;iirlere konu olmu&#;tur.

⌠Nevruz Osmanl&#; saray&#;nda da kutlanm&#;&#;t&#;r. Nevruz▓da müneccimba&#;&#; o y&#;l&#;n talihini gösteren yeni y&#;l takvimini padi&#;aha sunar, &#;airler Bahariye ve Nevruziyeler yazarak padi&#;aha ve devlet büyüklerine sunarlar, kar&#;&#;l&#;&#;&#;nda câize al&#;rlard&#;. Bugün Nevruziye ad&#;nda bir tatl&#; da haz&#;rlan&#;p yenilirdi.■

═══════════ yüzy&#;l Osmanl&#; divan &#;airlerinden Nâilî▓nin &#;iirlerinde de Nevruz Bayram&#;▓na rastlamaktay&#;z.

⌠&#;âh-&#; nevrûzdan old&#; yine mülk-i çemene

Gonce tûmâr&#;n&#;n îsâline pervane sabâ■

⌠ rüzgâr&#; yine nevruz &#;ah&#;ndan çemen ülkesine gonca mektubunu eri&#;tirmek için postac&#; oldu■

⌠Nevruziye, nevruzdan bahseden kasidelere verilen add&#;r. Nevruz günü sunulmak üzere yaz&#;lm&#;&#; &#;iirlerdir. Nevruzu kutlanan ki&#;i övülür ve bahar tasvirleri yap&#;l&#;r. Yine bu yüzy&#;l&#;n ünlü hiciv &#;airlerinden Nefî▓nin bir nevruziyesi &#;u beyitle ba&#;lar:

Eri&#;di bahar oldu yine hemdem-i nevruz

&#;ad etse nola dilleri câm-&#; cem-i nevruz■

⌠Nevruzun arkada&#;&#; olan bahar yine geldi eri&#;ti, gönülleri Cem▓in kadehi &#;ad etse ne olur.■

⌠Esdi nesîm-i nevbahar aç&#;ld&#; güller subhdem

Açsun bizim de gönlümüz sakî meded sun câm-&#; Cem■

⌠&#;lkbahar rüzgâr&#; esti, sabah vakti güller aç&#;ld&#;. Saki imdad&#;m&#;za yeti&#;, Cem▓in kadehini sun, bizim de gönlümüz aç&#;ls&#;n.■

Osmanl&#; Türkleri de bar&#;&#;&#;n ve karde&#;li&#;in sembolü olan bahar bayram&#;n&#; sevinçle kutlam&#;&#;lard&#;r. Nailî, Nefî gibi &#;airler &#;iirlerine Nevruz bayram&#;n&#; konu edinmi&#;lerdir. Di&#;er Türk devletlerinde kutland&#;&#;&#; gibi Osmanl&#;da da kutlanm&#;&#;t&#;r. Tarih bir daha gösteriyor ki nevruz bir Türk bayram&#;d&#;r.

⌠ y&#;ll&#;k tarihimiz içinde bu tür miraslar&#; anlatmakla bitirmemiz mümkün de&#;ildir. Ancak son zamanlarda, manevi cepheden biri ⌠Hoca Ahmet Yesevî■═ tekrar gündeme geldi&#;i gibi, efsanevi cepheden bir ⌠Ergenekon■, ⌠O&#;uz Destan&#;■,■Dede Korkut■ ve ⌠Manas Destan&#;■ yan&#;nda bir ⌠Nevruz Bayram&#;■ da Türk milletinin unutmad&#;&#;&#; ve tekrar canland&#;rd&#;&#;&#; de&#;erler olarak kutlanmaya ba&#;lanmas&#; kültürel miras&#;m&#;z&#;n unutulmad&#;&#;&#;n&#;n bir ispat&#; olmu&#;tur. Kültür unsurlar&#; içinde bayramlar&#;n yeri inkar edilemez. Her millette görülen ve toplumun bütün fertleri taraf&#;ndan benimsenen, bütün halk&#;n kat&#;ld&#;&#;&#; ortak de&#;erler olarak telakki edilen bayramlar&#;m&#;z&#;, anma günlerimizi, efsane ve destanlar&#;m&#;z&#; anlams&#;z ve bo&#; &#;eyler olarak görmek mümkün de&#;ildir. Çünkü bu gibi önemli noktalar&#; toplumumuzun dünya görü&#;üne, inanc&#;na yani maddi ve manevi de&#;erlerine yön verdikleri gibi, millî kimliklerin belirginlik kazanmas&#;na, birlik ve beraberli&#;in sa&#;lanmas&#;na yard&#;mc&#; olmu&#; de&#;erlerdir.■

Dünyan&#;n en eski, en ça&#;da&#; ve en köklü tarihi Türk milletinindir. Yeter ki Türk insan&#; kültürel de&#;erlerine sahip ç&#;ks&#;n ve kendi köklerine dönmesini bilsin. Türk▓ün kültürü Asya▓dan Avrupa▓ya yay&#;lm&#;&#;t&#;r. Di&#;er milletler bile kültürümüze, tarihimize hayranl&#;kla bakm&#;&#;lard&#;r. Ahmet Yesevî▓miz, , Hac&#; Bekta&#; Veli▓miz, Mevlana▓m&#;z, Yunus Emre▓miz v.b. dünyaca be&#;eniyle tan&#;nm&#;&#;lard&#;r. Türk insan&#; dünyan&#;n neresine gitmi&#;se bar&#;&#;&#;, sevgiyi, karde&#;li&#;i, dostlu&#;u da götürmü&#;tür. Türk bayram&#; nevruz da bütün insanlara Yunus Emre▓nin dedi&#;i gibi ⌠Yarat&#;lan&#; ho&#; gördük, yaratandan ötürü■, dü&#;üncesiyle kap&#;lar&#;n&#; açm&#;&#;t&#;r.

Nevruzun Türk tarihinde çok eski bir yeri vard&#;r. Türklerin Ergenekon▓dan ç&#;k&#;&#;&#;na kadar dayan&#;r. Türk dünyas&#; co&#;rafyas&#;nda y&#;llardan beri büyük bir co&#;kuyla kutlanmaktad&#;r. Türkiye▓de resmi olarak kutlanmas&#; daha yenidir. Türkiye▓mizin acilen bu ⌠Türk Bayram&#;■n&#; millî bir bayram olarak ilan etmesi laz&#;md&#;r. T&#;pk&#; dinî bayramlar olan Kurban bayram&#;, Ramazan bayram&#; gibi. Türk dünyas&#;nda 21 Mart▓ta kutlanmas&#; bir gelenek haline gelmi&#;tir.

⌠&#;stiklal Sava&#;&#;▓n&#;n karanl&#;k günlerinde Yüce Atatürk, milletimizi birlik beraberlik içinde tutmak, halk&#;n moralini yükseltmek için s&#;k s&#;k at yar&#;&#;lar&#;, güre&#;, müsamere gibi etkinlikler düzenletiyor, dinî bayram günlerinden, Nevruz gibi kutlamalardan yararlan&#;yordu. 23 Nisan tarihinde T.B.M.M. aç&#;ld&#;ktan sonra ilk Nevruz 21 Mart tarihinde kutland&#;. II. &#;nönü Muharebeleri öncesinde bu kutlama &#;enlikleri çok sönük geçti. Çünkü Bursa-Bilecik yöresinden Yunan birliklerinin taarruza geçtikleri haberleri Ankara▓ya ula&#;maktayd&#;. &#;nönü Zaferi kazan&#;lm&#;&#;t&#; ama henüz güçlü bir ordumuz yoktu. &#;stiklal Sava&#;&#; s&#;ras&#;nda Ankara▓da en görkemli Nevruz kutlamas&#; Büyük Taarruza haz&#;rl&#;k yap&#;ld&#;&#;&#; günlerde 22 Mart tarihinde yap&#;ld&#;. O gün Ta&#;han Meydan&#;(Hâkimiyet-i Milliye Meydan&#;) ▒nda ö&#;rencilerin kat&#;ld&#;&#;&#; bir geçit töreni düzenlendi.■

════════════ Kurtulu&#; Sava&#;▓&#;m&#;z&#;n o buhranl&#; ve o ac&#;l&#; dönemlerinde Ulu Önderimiz Atatürk▓ün önderli&#;inde Türk milleti, Nevruz bayram&#;n&#; çe&#;itli &#;enlikler düzenleyerek kutlam&#;&#;lard&#;r. Amaç hem geleneklerimizi ya&#;atmak hem de yüce milletimizin moralini yüksek tutmak┘ Her nedense Atatürk▓ten sonra milli olan bu Türk bayram&#; Nevruz, unutulmaya yüz tutmu&#;tur. Ne olursa olsun kültürümüze sahip ç&#;kmal&#;, kültürümüzü nesilden nesle aktarmal&#;y&#;z.════

⌠Yeni gün, yeni bir hayat demektir. Sovyet sisteminin karanl&#;&#;&#;ndan kurtulan Türkler, Nevruz▓u yeniden dirilttiler. &#;imdi Sovyetlerin yetmi&#; y&#;l süren uydurma bayramlar&#;na inat, co&#;kuyla Nevruzlar&#;n&#; kutluyorlar. Egemenlikle, erkinlikle, ba&#;&#;ms&#;zl&#;kla gelen ⌠Yeni gün■lerini┘ Nevruz, Türk dünyas&#;n&#;n ⌠Ergenekon■ bayram&#;d&#;r. Binlerce y&#;l önce demir da&#;&#; eritip yeniden dünyaya yay&#;lan Türk milleti bu ilk ç&#;k&#;&#; gününü, ancak birkaç y&#;ld&#;r bayrak &#;eklinde kutluyordu. &#;imdi demir perdeyi y&#;k&#;p yeniden hürriyete kavu&#;an milletimiz, Nevruz▓a bir ba&#;ka heyecanla sar&#;l&#;yor┘ Azerbaycan▓da, Türkmenistan▓da, Özbekistan▓da, Kazakistan▓da ve K&#;rg&#;zistan▓da en büyük resmi bayram büyük Nevruz▓dur. Tataristan▓da,═ Ba&#;kurdistan▓da, Kafkasya ve Altaylarda Nevruz büyük törenlerle kutlan&#;r. Türkiye unutulmaya yüz tutmu&#; Nevruz▓u yeniden hat&#;rl&#;yor. Do&#;usuyla bat&#;s&#;yla ülkemizde Nevruz heyecan&#; k&#;p&#;rdanmaya ba&#;lad&#;. Yetkililerimiz Nevruz▓a sahip ç&#;kt&#;lar. Nevruz Türk Dünyas&#;▓n&#; birle&#;tiren ortak medeniyet de&#;eri olarak gittikçe önem kazanacak.■

⌠Nevruz kavram olarak baz&#; a&#;&#;z farkl&#;l&#;klar&#;yla; Azerbaycan Türkçesinde (Novruz-Noruz), K&#;rg&#;zistan Türkçesinde (Nooruz), Özbekistan Türkçesinde (Növroz), Ba&#;kurt Türkçesinde (Nevruz), Tatar Türkçesinde (Navruz), Uygur Türkçesinde (Noruz), Çuva&#; Türkçesinde (Naurus), K&#;r&#;m Türklerinde (Nevrez), Bat&#; Trakya Türklerinde (Mevris), Gagauz Türklerinde ise (Babu Marta-Kürklü Marta) &#;eklinde telaffuz edilmi&#;tir. Yaln&#;z burada nevruz kavram&#;n&#;n etimolojik anlam&#; ⌠yeni y&#;l- y&#;lba&#;&#;■ olarak de&#;il de genelde ⌠yeni gün■ olarak ifade edildi&#;i belirtilmi&#;tir.■

Bütün Türk Dünyas&#;nda Nevruz Bayram&#;, farkl&#; adlarla kutlanmaktad&#;r. Hemen hemen hepsinde kutlamalar çok büyük benzerlik göstermektedir. Kültürümüzün bir olmas&#;, bu benzerli&#;in i&#;aretidir.

Bahar&#;n geli&#;i tabiat&#;n bir ye&#;il renge bürünmesi, havan&#;n &#;s&#;nmas&#;, serin sular&#;n ak&#;&#;&#; Türk insan&#;nda büyük bir mutluluk uyand&#;rm&#;&#;t&#;r. &#;nsanlar üzerlerindeki, yorgunlu&#;u ve suskunlu&#;u bu bayramla atmaktad&#;rlar. Maddi ve manevi yönden Türk insan&#;n&#;n birbirine yakla&#;t&#;&#;&#;, küskünlüklerin ortadan kalkt&#;&#;&#;, darg&#;nlar&#;n bar&#;&#;t&#;&#;&#;, sevginin bir sel gibi akt&#;&#;&#; bayram olarak kutlanmaktad&#;r. Nevruz▓da insanl&#;k a&#;k&#; vard&#;r. Türkler dünden bu güne kadar bu bayram&#; a&#;k ile kutlam&#;&#;lard&#;r.

⌠Yeni kün, Yengi Kün, Yeni Y&#;l, Ça&#;an Navr&#;z, Ergenekon gibi 25▓e yak&#;n isim alt&#;nda, Do&#;u Türkistan▓dan Anadolu▓ya, oradan Balkanlara kadar uzanan geni&#; bir co&#;rafyada, tabiat&#;n canlanmas&#; ile birlikte yeniden dirili&#;in, birlik ve beraberli&#;in sembolü olarak kutlanan Nevruz, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri▓nde yüzy&#;l&#;n ba&#;lar&#;ndan ▓l&#; y&#;llara kadar baz&#; siyasî sebeplerden dolay&#; yasaklanm&#;&#;, unutturulmaya çal&#;&#;&#;lm&#;&#;, hatta yok say&#;lm&#;&#;t&#;r.■ ═════════

════════════ Sovyet diktas&#; Stalin ve di&#;er liderler zaman&#;nda bütün Türk devletlerinde, Nevruz Bayram&#; geni&#; manas&#;yla Türk kültürü yasaklanm&#;&#;t&#;r. Yasaklara uymayanlar ölümü tercih etmek zorunda kalm&#;&#;lard&#;r. Stalin Türk topluluklar&#;na asimilasyon politikas&#;n&#; uygulatm&#;&#;t&#;r. Buna kar&#;&#;n Türk topluluklar&#; gizlice bu bayram&#; kutlamaya çal&#;&#;m&#;&#;lard&#;r. Azeriler, Kazaklar, K&#;rg&#;zlar, Özbekler, Türkmenler, Tatarlar, K&#;r&#;m Türkleri, Çuva&#;lar, Yakutlar v.s┘

y&#;l&#;nda Sovyetler Birli&#;inin da&#;&#;lmas&#;ndan sonra karde&#; Türk devletleri ve topluluklar&#; bu bayram&#; daha rahat ve güzel bir &#;ekilde kutlama yoluna gitmi&#;lerdir. Postsovet mekân&#;nda nevruz kutlamalar&#; geleneklerine k&#;saca bir göz atal&#;m.══════════════════════════════════════

TÜRK DÜNYASINDA NEVRUZ BAYRAMI

═══════════════ ═ Azerbaycan:■ Nevruz kültürü, önce Nevruz merasimleri demektir. K&#;&#;&#;n bitmesi, so&#;u&#;un sona ermesi, insanlara sevinç ve yeni bir ruh getiriyor. Tabiat&#;n uyan&#;&#;&#;, insanlara yeni bir y&#;l&#;n, yeni bir hayat&#;n mutlulu&#;unu veriyor. Semeni ye&#;illendirmek, yumurta boyamak, temizlik yapmak, yedi tür yemek pi&#;irmek, kulak fal&#;na ç&#;kmak, Nevruz suyu götürmek, türlü türlü Nevruz oyunlar&#; oynamak Nevruz törenlerinden bir k&#;sm&#;d&#;r. Azerbaycan▓&#;n baz&#; bölgelerinde nevruzda ▒Bey Vezir▓ veya ▒&#;ah Vezir▓ ile arkaik zamanlardan kalma ▒Adil &#;ah▓ oyunlar&#; oynan&#;r.

═══════════════ Nevruz &#;enliklerinde ▒kosa kosa▓ adl&#; bir halk dram&#; vard&#;r. Bu dramaya, kosa onun yard&#;mc&#;s&#; olan keçi kat&#;l&#;yor. Kosa k&#;&#;, keçi de yaz&#;n sembolüdür. Kosan&#;n ölümü, ilkbahar&#;n sembolü olan keçinin zaferi ile biten bu oyun &#;u m&#;sralarla sonuçlan&#;r:

═══════════════ Ar&#;&#;n uzun bez k&#;sa

═══════════════ Kefensiz öldü koca┘

═══════════════ Nevruz bayramlar&#;nda oynanan ▒Han Bezeme▓ ve ▒Bey-Vezir▓ oyunlar&#; da eski Türk inan&#;&#;lar&#;n&#; yans&#;tan halk dram&#; örne&#;i olarak bilinmektedir. Verimlilik, bereket kültürünü ya&#;atan Nevruz bayram&#;, zengin semanti&#;i olan gelenek ve görenekleri de canl&#; olarak içinde ta&#;&#;maktad&#;r.■

══════════ Bütün Türk Dünyas&#;nda oldu&#;u gibi Azerbaycan▓da da Nevruz görkemli bir &#;ekilde kutlanmaktad&#;r. &#;nsanlar&#;n ne&#;esini, sevinç ç&#;&#;l&#;klar&#;n&#;, yeni bir y&#;la giri&#;in heyecan&#;n&#;, Türklere özgü Nevruz oyunlar&#;n&#; karde&#; Azerbaycan Türk Devleti▓nde de görmekteyiz. Co&#;rafyan&#;n birbirine yak&#;n olmas&#;n&#;n çok büyük bir önemi vard&#;r. Türkiye ▒mizin ve I&#;d&#;r yörelerindeki kutlanan Nevruz bayram&#; Azerbaycan▓da kutlanan Nevruz bayram&#;yla ayn&#; özellikleri ta&#;&#;maktad&#;r.

Kazakistan:■Kazaklar mart ay&#;na ⌠Navr&#;z■ 22 Mart▓ta kutlanan y&#;lba&#;&#; bayram&#;na da ⌠Ul&#;st&#;n Ul&#; Küni ⌠veya ⌠navr&#;z merakesi/meyram&#;■ demektedirler. Nevruz bayram&#;nda her evde ⌠navr&#;z köje■ (nevruz yeme&#;i) pi&#;irilir. Herkes bu yemekten yer; büyükler her zaman oldu&#;u gibi dua okur, iyi dileklerde bulunurlar. SSCB zaman&#;nda bu Türk Bayram&#; yasaklanm&#;&#;t&#;r. 60 y&#;l sonra, ▒da Kazaklar Nevruz Bayram&#;na kavu&#;tular. Bu tarihten sonra Kazakistan ▒da devaml&#; olarak kutlanmaktad&#;r. y&#;l&#;ndan bu yana Kazak takviminde 22 Navr&#;z (Mart) bayram ve resmi tatil günüdür. Kazakistan▓da 22 Mart günü, Nevruz bayram&#;nda ⌠Navr&#;z Köje■, ⌠&#;elpek■ ve ⌠Bav&#;rsak■═══════════════ pi&#;irilir. Evin içi, d&#;&#;&#;, avlu ve her yer temizlenir. A&#;aç fidanlar&#; dikilir. &#;nsanlar imkânlar&#; ölçüsünde güzel giysiler giyerler. Nevruz bayram&#;nda akrabalar aras&#;ndaki küskünlükler, darg&#;nl&#;klar, eski kavga ve k&#;rg&#;nl&#;klar unutulur; bar&#;&#; sa&#;lan&#;r. &#;nsanlar birbirlerine sevgi ile sar&#;l&#;rlar. Kötülükler tamam&#;yla unutulmaya çal&#;&#;&#;l&#;r. &#;nsanlar, Nevruz bayram&#;n&#; iyi niyetle, duru ve temiz gönülle kar&#;&#;lamaya haz&#;rlan&#;rlar.■

═══════════ Karde&#; Türk Cumhuriyetlerinden biri olan Kazakistan▓da da Nevruz bar&#;&#;&#;n hâkim, sevginin akt&#;&#;&#;, kötülüklerin, darg&#;nl&#;klar&#;n son buldu&#;u güzellik bayram&#;d&#;r. Bu bayramda at yar&#;&#;lar&#; düzenlenir ve cirit sporu oynan&#;r. &#;nsanlar yiyecek ve içeceklerini bugünde daha çok payla&#;&#;rlar. Sokaklar ve caddeler ve de evler bir bayram havas&#;na dönü&#;ür. Nevruz bayram&#; her sene milî bir duyguyla ve heyecanla Kazakistan▓da kutlanmaktad&#;r.

Özbekistan:■Türk devletleri aras&#;nda en muhte&#;em ve görkemli Nevruz kutlamalar&#; Özbekistan▓da yap&#;lmaktad&#;r. Burada da ancak ▓l&#; y&#;llardan itibaren ilgi gösterilmeye ba&#;land&#;&#;&#;, ▓li y&#;llarda tekrar baz&#; yasaklamalar&#;n ba&#;lad&#;&#;&#;, y&#;llar&#;ndan itibaren ise tart&#;&#;malar&#;n ba&#;lad&#;&#;&#; Nevruz bayram&#;n&#;n eskiden beri kutlanan bir halk bayram&#; oldu&#;u, mahiyetinin din ile de&#;il tabiat ile ilgisi oldu&#;undan gelenekler aç&#;s&#;ndan düzenlemenin gerekti&#;i vurguland&#;. Bunun neticesi ⌠Nevruz■ hakiki bir halk bayram&#; s&#;fat&#;yla resmi bir bayrama y&#;l&#;ndan itibaren dönü&#;türüldü ve kutlanmaya ba&#;land&#;. Özbekistan Cumhurba&#;kan&#; &#;slam Kerimov ç&#;kard&#;&#;&#; bir kararla y&#;l&#;n&#;n 21 Mart&#;▓ndan itibaren Nevruz Özbekistan▒da resmi bir bayram olarak kutlanmaya ba&#;lanm&#;&#;t&#;r. Nevruz bayram&#; yap&#;lan etkinlikler ile tam bir &#;ölene dönmekte, bu büyük kutlama devlet saray&#; ve meydanda gelenek ve göreneklerin tüm örnekleri sergilenmektedir.■

═══════════════ ⌠Bu kutlamalar&#; her kent baz&#; de&#;i&#;iklikler ile kendine özgü bir üslupla yapmaktad&#;r. Di&#;er karde&#; Türk Cumhuriyetlerinde oldu&#;u gibi i&#;e temizlik ile ba&#;larlar. Avlular, evler, sokaklar her taraf büyük bir özen ile temizlenir ve süslenir. Ak&#;am olunca akrabalar, tan&#;d&#;klar birbirlerine misafirli&#;e giderler. Ya&#;l&#;lar, anne ve babalar, akrabalar ziyaret edilir. Küskünler, darg&#;nlar bar&#;&#;&#;r, fakir insanlara yard&#;m edilir. Bayram günü ⌠Bahar han&#;m■ ve etraf&#;nda onun tarz&#;nda giyinmi&#; han&#;mlar birlikte davul zurna ve klarnet e&#;li&#;inde sokaklar dola&#;&#;l&#;p bahar&#;n geldi&#;i müjdesi verilir. Daha sonra oyunlar sunulur, &#;ark&#; ve türküler söylenerek bayram kutlan&#;r.■

════════════ Yap&#;lan bask&#; ve zulüme ra&#;men Türk milletinin yine de mili de&#;erlerine ve kültürüne ne kadar ba&#;l&#; oldu&#;unu bir kez daha görmekteyiz. Özbekler▓ de de temizli&#;e önem verildi&#;ini, ya&#;l&#; insanlara, anneye ve babaya sayg&#;n&#;n oldu&#;unu, çocuklara sevginin yüceli&#;ini görüyoruz. Türk milleti her ne olursa olsun kötülüklere son veren bir dü&#;ünceye sahiptir. Nevruzun geli&#;i, bahar&#;n kendini gösterdi&#;i ve tabiat&#;n yeniden canland&#;&#;&#;n&#; Özbekler de kutlamaktad&#;rlar. Türk milletinin devletlerine ne kadar ba&#;l&#; olduklar&#; görülmektedir.

═══════════ K&#;rg&#;zistan: ⌠ Türk Cumhuriyetinin eski Cumhurba&#;kan&#;, 1 &#;ubat tarihinde, 21 Mart▓&#; Millî Nooruz Bayram&#; ilan etti. Bu zamandan beri 10 y&#;ld&#;r Türk Halk&#;, atalar&#;m&#;z&#;n gelenekli bayram&#;n&#; tekrar canland&#;r&#;p, kutlamaya ba&#;lad&#;lar.═ Her &#;eye ra&#;men bu bayram, bugüne kadar halk taraf&#;ndan kutlan&#;la gelmi&#;tir. Hatta &#;airler, bu bayramla ilgili &#;iirler yazm&#;&#;lard&#;r. Örne&#;in Ömer Hayâm, ▒Yeni Mevsim▓ hakk&#;nda yazd&#;&#;&#; ⌠Nevruz-Name■ sinde, lirik tarzda, &#;ran ▒ da saltanatl&#; bir &#;ekilde kutlanan bayram&#; tasvir eder.

═══════════════ El Harezmî,■Muhabbet-Name■ sinde;

═══════════════ ▒Peri bu güzellikten meydana gelen bir da&#; m&#;?

═══════════════ Ki nevruz, bahar yüzlü, hilal ka&#;l&#; bir güzel mi?

diye sevgilisine hitap etmektedir.

═══════════════ K&#;rg&#;zlar, Nooruzu, mevsimin de&#;i&#;mesiyle ilgili bayram, yeni y&#;lba&#;&#; bayram&#; olarak etmi&#;ler. Çünkü bahar&#;n gelmesiyle dünyaya canl&#;l&#;k gelir. Ye&#;il dünya kendini yeniden gösterir. Ya&#;murun ya&#;mas&#;, do&#;an&#;n filizlenmesi insanlarda yeni bir hayata ba&#;l&#;yormu&#; gibi bir duygu uyan&#;r. Nooruz bayram&#;n&#;n lirik mahiyeti, toprak anan&#;n gö&#;sü kabar&#;p, ta&#; memelerinin gev&#;edi&#;i gün, yeryüzünde saadetin yuva yapt&#;&#;&#; gün, bitkilerin gözünü açt&#;&#;&#; gün, gibi ifadelerden de anla&#;&#;lmaktad&#;r. K&#;rg&#;zlar ▓da bu mevsim buzlar&#;n çözüldü&#;ü, hayvanlar&#;n harekete geçti&#;i, bitkilerin canland&#;&#;&#;, eski ve yeni iki y&#;l&#;n bulu&#;tu&#;u günde yeni y&#;l bayram&#; Nooruz kutlan&#;r. Bu gün 21 Mart▓a rastlamaktad&#;r. Bununla ilgili halk&#;n&#;n edebi eserlerinde a&#;a&#;&#;daki gibi deyi&#;lere rastlamaktay&#;z:

═══════════════ ⌠Be&#;togool═ Nooruzun

═══════════════ Eski y&#;l ile yeni y&#;l&#;n

═══════════════ Parlak bir ada sahip

═══════════════ Bütün be&#;eri âlemi yeniler

═══════════════ Allah▓tan Nooruz yenilenir

═══════════════ Nooruzlamada kar çiçe&#;i

═══════════════ Kar&#; delerek ç&#;kagelir

═══════════════ Kar çiçe&#;i bayram&#;

═══════════════ Kazan&#; yo&#;urtla doldur

═══════════════ Kaynat&#;r herkes sümölök

═══════════════ Bayram eder genci, ya&#;l&#;s&#;

═══════════════ Ba&#;togool▓ da bahar geldi

═══════════════ Geri dönüp, ördek, kaz geldi.■════════════════════════

Bu günde bütün halk toplan&#;r ,■köçö■ (dar&#;dan yap&#;lan bir nevi yarma) ,■sümölök ⌠ (a&#;ureye benzer bir tarzdan yap&#;lan bir nevi tatl&#; çe&#;idi) kaynat&#;r çe&#;itli yemekler yaparlar. Tüm canl&#;lar&#;n sa&#;l&#;k s&#;hhatine tabiat&#;n bereketlili&#;ine yönelik dileklerde dua ve temennilerde bulunurlar. Dolay&#;s&#;yla K&#;rg&#;zlar Nooruzda hep birbirlerine iyi niyet ve dualarda bulunmakla birlikle, yeni y&#;la yönelik temennilerini de söylerler.■

═════════ K&#;rg&#;zlar da milli Türk bayram&#; Nevruzu büyük bir ne&#;e ile kutlamaktad&#;rlar. Ya&#;ant&#;s&#; do&#;aya ba&#;l&#; olan Türkler sürekli olarak dünyan&#;n gizemi hakk&#;nda bilgi toplayarak ku&#;aktan ku&#;a&#;a aktarmaya çal&#;&#;m&#;&#;lard&#;r. Destanlar&#;nda, efsanelerinde, &#;iirlerinde, gelenek ve göreneklerinde bunlar&#; görebiliriz. Çocu&#;u, genci, ya&#;l&#;s&#;, zengini yoksulu bütün herkes K&#;rg&#;zlara özgü yemekler yerler. Nevruz bayram&#;nda K&#;rg&#;zlar bereketlili&#;e yönelik, do&#;adan daha fazla verim almak için Allah▓a dua ederler. Bu bahar bayram&#;nda zengin insanlar, yoksul, gariban insanlar&#; dü&#;ünürken toplumsal bir dayan&#;&#;ma sa&#;lanmas&#; için Nevruz bir vesile olmu&#;tur. Bayram boyunca ailelerin birbirlerini ziyaret etmeleri, bayramla&#;malar&#; bir gelenek haline gelmi&#;tir.

Türkmenistan: ⌠Türkmenistan halk&#; kendi ba&#;&#;ms&#;zl&#;&#;&#;n&#; ilan ettikten sonra, y&#;l&#;ndan itibaren 21 Mart tatil edilmi&#;, Nevruz bayram&#; resmi olarak kutlanmaya ba&#;lanm&#;&#;t&#;r. Devlet ba&#;kan&#; Nevruz▓u &#;öyle tarif ediyor:■ Nevruz tüm Müslüman do&#;usunun kutsal bayramlar&#;ndan birisi olmakla o do&#;unun en eski haklar&#;n&#;n biri olan Türkmen halk&#;n&#;n da ruhunu bugünden itibaren tamamen yenileyen duruma dönü&#;ür. Her bir Nevruz bizi yeni güne, yeni devre götürür.■ Devlet seviyesinde bir bayram&#;n yap&#;lmas&#; için neler gerekirse her &#;ey seferber edilmi&#;, atalar&#;ndan miras kalan milli geleneklerini, adetlerini, çe&#;itli oyunlar ile canland&#;rmak suretiyle co&#;ku ile kutlamaya çal&#;&#;maktad&#;rlar. Türkmenler için de ▒taze bir gün▓ ,▓yeni bir gün▓═ anlam&#;nda edilip tabiat&#;n insanlara emretti&#;i bir bayram telakki edilmi&#;tir. Nevruz öncesi ak&#;amdan yeni elbiseler giyilir, geleneksel tatl&#; ⌠semene■, yemek olarak ⌠yarma■ ,■noybal&#; eri&#;te■ , ⌠buluma■ gibi yemekler haz&#;rlan&#;r.■

═══════════ Türk kültürü zengin ve çe&#;itli oldu&#;u için Nevruz bayram&#;n&#;n özellikleri hemen hemen hepsinde ayn&#; &#;ekilde görülmektedir. Bahar&#;n gelmesiyle soyda&#; Türkmen halk&#; bu bayram&#; ne&#;e, sevinç, karde&#;lik, arkada&#;l&#;k, yoksul insanlara yard&#;m, bar&#;&#;, sa&#;l&#;k ve esenlik içerikli duygularla kutlamaktad&#;r. Türkmenler bu bayramda yoksul insanlara daha fazla yard&#;m etme gere&#;i duyarlar.═ Zaten bu Türk milletinin yap&#;s&#;nda vard&#;r. Türkmenlerin ne kadar ça&#;da&#;, medeni bir millet oldu&#;unu görmekteyiz. Dün ve bugün de oldu&#;u gibi Türkmenler kültürlerini devam ettireceklerdir.

Uygur Türkleri (Do&#;u Türkistan):■En görkemli kutlanan yeni y&#;l bayram&#;d&#;r. 22 Mart▓ta kutlan&#;r. Bir ara y&#;l&#;nda kutlanmak istenmi&#;; Çin diktatörü &#;in Sisey▓in emri ile yasaklanm&#;&#;, ancak y&#;l&#;nda Urumçi▓de kutlama yap&#;lm&#;&#;, son on y&#;ldan beri gayr&#; resmi olarak Do&#;u Türkistan▓da, geni&#; k&#;rsal kesimlerde il ve ilçelerde kutlamalar yap&#;lm&#;&#;t&#;r. Do&#;u Türkistan Türklerinde bahar bayram&#; olarak ⌠Novroz■ olarak telaffuz edilir. Özellikle Uygur ve Türklerinde nevruz günü çe&#;itli etkinliklerin yan&#;nda ⌠Ergenekon Destan&#;■ okunur. Nevruz günü Uygur Türklerinde evler yeniden boyan&#;r, insanlar yeni elbiselerini giyerler, sokaklar temizlenir, Nevruz alanlar&#;nda büyük bir haz&#;rl&#;k yap&#;l&#;r. Sabahtan itibaren kar&#;&#;l&#;kl&#; birbirlerinin bayram&#;n&#; kutlarlar ve hediyeler al&#;n&#;p verilir.■)

⌠Gagauzlar▓da Nevruz bayram&#; ⌠ilkyaz yortusu■, K&#;r&#;m Türklerinde ⌠nevrez■ olarak isimlendirilen, Bat&#; Trakya ve Balkanlarda ⌠mevriz■ ad&#;yla kutlanmaktad&#;r.■

═══════════ Sonuç: Bugün Nevruz ad&#;yla kutlad&#;&#;&#;m&#;z bu bayram, Türkler için ⌠Ergenekon Bayram&#;■d&#;r. Fars dilinden ald&#;&#;&#;m&#;z Nevruz kelimesi çok eskiden beri Türk kültüründe Ergenekon Bayram&#; olarak bilinmekte idi ve canl&#; bir &#;ekilde kutlamaktayd&#;. Ate&#;in yak&#;lmas&#; ve üzerinden atlanmas&#; Türklerin &#;aman kültürü ile ya&#;ad&#;klar&#;n&#;n kan&#;t&#;d&#;r. Eski Türklerin geleneklerini, göreneklerini bugün Orta Asya Türk Devletleri▓nde ve Türkiye▓mizde görmekteyiz. Nevruz (Ergenekon), Türkler taraf&#;ndan di&#;er milletlere geçmi&#;tir. Türkler bu bayram&#; bir kurtulu&#; bayram&#; olarak kabul etmi&#;ler ve günümüze kadar çe&#;itli adlarla (Bozkurt, Ça&#;an, Ergenekon, Nevruz, Sultan Nevruz, Mart Dokuzu, Novruz v.s.) kutlam&#;&#;lard&#;r.

Nevruzun gelmesiyle insanlar bayraml&#;k elbiselerini giyer, akrabalar, aileler, tan&#;d&#;k insanlar ve kutsal yerler ziyaret edilir. Meydanlarda &#;iir at&#;&#;malar&#; olur, millî oyunlar oynan&#;r.(cirit, güre&#;, at yar&#;&#;&#;, yumurta toku&#;turmak v.s.) Ayr&#;ca bu bayramda yoksul insanlara yiyecek yard&#;m&#;nda bulunulur. Millî birli&#;imizin ve beraberli&#;imizin sembolü Nevruz; umudun, bereketin, bar&#;&#;&#;n, sevginin, karde&#;li&#;in ve ho&#;görülü&#;ün bayram&#;d&#;r.

═══════════ KAYNAKLAR:

1-AKÇORA, Erginöz, Tarihimizde ve Kültürümüzde Nevruz, Elaz&#;&#; E&#;itim, Sanat, Kültür, Ara&#;t&#;rma, Tan&#;tma ve Hizmet Yay. , Elaz&#;&#;,

2-ALPARSLAN. Ali, Kad&#; Burhaneddin Divan&#;▓ndan Seçmeler, T. C. Kültür Bakanl&#;&#;&#; Yay. , Ankara,

3-Büyük Türk Klasikleri, Tarih- Antoloji-Ansiklopedi, Ötüken- Sö&#;üt, &#;stanbul,

4-&#;PEKTEN, Haluk, Nefî-Hayat&#;-Sanat&#;-Eserleri, Akça&#; Yay. , Ankara,

5- &#;PEKTEN, Haluk, Nailî-Hayat&#;-Sanat&#;-Eserleri, Akça&#; Yay. , Ankara,

6-PALA, &#;skender, Ansiklopedik Divan &#;iiri Sözlü&#;ü, Akça&#; Yay. , Ankara,

7-S&#;LAHDARO&#;LU, Fikri, Günümüz Türkçesi &#;le Kutadgu Bilig Uyarlamas&#;, T. C. Kültür Bakanl&#;&#;&#; Yay. , Ankara,

8-Türk Dünyas&#;nda Nevruz Dördüncü Uluslar Aras&#; Bilgi &#;öleni Bildirileri, Atatürk Kültür Merkezi Ba&#;kanl&#;&#;&#; Yay&#;nlar&#;, Ankara, ,s√24/√

9-ZEYBEK, Nam&#;k Kemal, Türk Olmak, Ocak Yay. , ,

TAN, Nail,■Atatürklü Nevruz Bayramlar&#;■ , Türksoy, May&#;s , S:9,s√41

EROL, Ali, ⌠Nevruz Üzerine Bir Yaz&#;■, Azerbaycan Türk Kültür Dergisi, Mart-Nisan , S, s√31

═

P&#;rvan&#; B&#;kirq&#;z&#; (&#;sayeva)

MÜAS&#;R AZ&#;RBAYCAN ROMANINDA

STRUKTUR D&#;Y&#;&#;M&#;L&#;R&#;

XX &#;srd&#; Az&#;rbaycan &#;d&#;biyyat&#;nda mifik obraz v&#; süjetl&#;r&#;, mif motivl&#;rin&#; tez-tez müraci&#;t olunmu&#;dur. &#;srin &#;vv&#;ll&#;rind&#; &#;.Haqverdiyev, A.&#;aiqin yarad&#;c&#;l&#;&#;&#;nda, daha sonralar seafoodplus.infon &#;s&#;rl&#;rind&#; mifologizml&#;r&#; geni&#; yer verilmi&#;dir. Dram &#;s&#;rl&#;rind&#; istifad&#; olunan bu elementl&#;r onunu strukturunda ciddi d&#;yi&#;ikliy&#; yol verm&#;s&#; d&#;, eyni v&#;ziyy&#;ti roman janr&#;nda mü&#;ahid&#; ed&#; bilmirik. Roman bir janr kimi zaman-zaman ist&#;r mövzu, ist&#;rs&#; d&#; struktur bax&#;m&#;ndan deformasiyalara u&#;ram&#;&#;d&#;r. XX &#;srin &#;vv&#;ll&#;rind&#; bir s&#;ra t&#;dqiqatç&#;lar roman janr&#;n&#;n t&#;n&#;zzül&#; u&#;rayaca&#;&#; haqq&#;nda mülahiz&#;l&#;r ir&#;li sürürdül&#;r. Prosesl&#;rin gedi&#;at&#; m&#;s&#;l&#;nin bu &#;&#;kild&#; qoyulmas&#;n&#;n d&#;qiq olmad&#;&#;&#;n&#; göst&#;rdi. M&#;s&#;l&#; ondad&#;r ki, bir janr kimi roman&#;n özünü qoruma instinkti çox güclüdür. seafoodplus.infotesin ⌠Don Kixot■ &#;s&#;ri c&#;ngav&#;rlik romanlar&#;n&#;n son nümun&#;si, h&#;m d&#; bu üsluba q&#;rib&#; bir istehzas&#; v&#; kinay&#;si olan bir romand&#;r. Lakin bu yana&#;ma roman&#; kiçiltm&#;di, &#;ksin&#; janr&#;n daxilind&#; özünü yenid&#;n t&#;nziml&#;m&#;, yenid&#;nqurma, bir sözl&#; sinergetik prosesl&#;r&#; t&#;kan verdi. Bu bax&#;mdan XX &#;sr Az&#;rbaycan roman&#;nda da d&#;yi&#;iklikl&#;r n&#;z&#;r&#; çarp&#;r. Bu ilk növb&#;d&#; mifik obraz v&#; süjetl&#;r&#; a&#;&#;rl&#;q ver&#;n &#;s&#;rl&#;rd&#; mü&#;ahid&#; olunur. Mif v&#; roman janr&#; aras&#;nda b&#;rab&#;rlik i&#;ar&#;si qoymaq qeyri d&#;qiq olard&#;. Mif bir harmoniya yarad&#;c&#;s&#;d&#;r, tarixi konkret faktlarla &#;ks etdirmir, romanda is&#; tarixilik müasirlikl&#; yana&#;&#; add&#;mlay&#;r. Ancaq XX &#;srin ba&#;lan&#;&#;c&#;nda roman v&#; mif süjetl&#;ri aras&#;nda n&#;inki bir yax&#;nl&#;q, ba&#;l&#;l&#;q göründü, h&#;tta onlar&#;n paralel add&#;mlamas&#; mü&#;ahid&#; edildi. Bu prosesl&#;r yeni janr hadis&#;sin&#; t&#;kan verdi. Dünya &#;d&#;biyyat&#;nda roman-mif janr&#;n&#;n ilk nümun&#;l&#;rini seafoodplus.info, seafoodplus.info, seafoodplus.info, seafoodplus.info v&#; b. yaratm&#;&#;lar. M&#;s&#;l&#;nin n&#;z&#;ri yönl&#;rini ara&#;d&#;ran seafoodplus.info, seafoodplus.infonski v&#; b. roman-mif janr&#;n&#; yeni janr hadis&#;si kimi q&#;bul etmi&#;l&#;r. B&#;dii &#;d&#;biyyat nümun&#;l&#;rind&#; h&#;mi&#;&#; mif motivin&#; müraci&#;t olunmu&#;dur. Ancaq XX &#;srd&#; bu proses yeni s&#;kil al&#;r, n&#;inki &#;d&#;biyyata, h&#;mçinin m&#;d&#;niyy&#;tin dig&#;r sah&#;l&#;rin&#; d&#; nüfuz edir.

═Az&#;rbaycan &#;d&#;biyyat&#;nda roman-mif janr&#;na M.Süleymanl&#;n&#;n ⌠Köç■ &#;s&#;rini aid ed&#; bil&#;rik. &#;s&#;rin mövzusu, dili, obrazlar&#;n i&#;l&#;nm&#; strukturu aras&#;ndak&#; ba&#;l&#;l&#;q, m&#;lum epos m&#;tnin&#; yarad&#;c&#; münasib&#;t, t&#;hkiy&#;nin canl&#;l&#;&#;&#; v&#; yüyr&#;kliyi, &#;n &#;sas&#; is&#; &#;üurlu &#;&#;kild&#; deyil, t&#;ht&#;l&#;üur hadis&#;si kimi b&#;dii m&#;tn&#; oturan mifik t&#;f&#;kkür elementl&#;ri, &#;aman ayinl&#;rinin, t&#;s&#;vvüf elementl&#;rinin i&#;l&#;nm&#; mexanizmi ⌠Köç■ &#;s&#;rinin janr&#;n&#; roman-mif adland&#;rma&#;&#;m&#;za &#;sas verir. Klassik roman janr&#;n&#;n ölçül&#;rin&#; gör&#; ⌠Köç■ d&#; hadis&#;l&#;r n&#; bir q&#;hr&#;man&#;n &#;traf&#;nda c&#;r&#;yan edir, n&#; d&#; sovet roman&#; kimi kütl&#;nin mara&#;&#;n&#; &#;ks etdirir. Bu bir etnosun tarix&#;n keçdiyi yolunu, dünyagörü&#;ünü, m&#;d&#;niyy&#;tini, dil-ifad&#; z&#;nginliyini &#;ks etdir&#;n m&#;d&#;ni abid&#;y&#; çevrilir. Hadis&#;l&#;rin verilm&#; tezliyi epik t&#;hkiy&#;ni deyil, dramatik h&#;r&#;k&#;ti xat&#;rlad&#;r. Yen&#; hadis&#;l&#;r&#; g&#;linc&#;, &#;s&#;rd&#; hadis&#;l&#;rin düzx&#;tli deyil, spiralvari h&#;r&#;k&#;ti roman texnikas&#; il&#; deyil, m&#;hz mifl&#; ba&#;lan&#;r. Mifd&#; tarix dön&#;-dön&#; t&#;krarlan&#;r, q&#;hr&#;manlar taleyin hökmün&#; tabe olur v&#; ya q&#;zavü-q&#;d&#;r&#; boyun &#;yir. Bu struktur ⌠Köç■ &#;s&#;rind&#; d&#; saxlan&#;l&#;r. B&#;dii m&#;tind&#; obrazlar&#;n adlar&#; bel&#; t&#;krarlan&#;r. Mü&#;llif &#;s&#;r&#; ⌠Kitabi-D&#;d&#; Qorqud■ q&#;hr&#;manlar&#;ndan Domrulu, Beyr&#;yi, B&#;kili g&#;tirir, amma bu obrazlar sad&#;c&#; proyeksiya olunmurlar, b&#;zi m&#;qamlarda f&#;rqli funksiyalar icra edirl&#;r. N&#;z&#;r&#; alsaq ki, epos yarad&#;c&#;l&#;&#;&#; mifoloji strukturla h&#;mi&#;&#; ba&#;l&#;l&#;qda olmu&#;dur, onda klassik epos nümun&#;l&#;rind&#;ki mifoloji qat&#; ⌠Köç■ &#;s&#;rind&#; axtarmaq c&#;hdimiz yanl&#;&#; olmazd&#;. Q&#;hr&#;manl&#;q dastanlar&#;n&#;n struktur v&#; obraz sisteminin roman janr&#;na nüfuz etm&#;si &#;d&#;bi &#;n&#;n&#;nin v&#; genetik yadda&#;&#;n qorunmas&#;na xidm&#;t edir. Bu is&#; arxetipik strukturlar&#;n, mifik motivl&#;rin, obraz v&#; süjetl&#;rin dövr&#;viliyini t&#;min edir. ■Köç■ roman&#;nda ⌠janr&#;n yadda&#;■ problemi qorunur, ilkin elementl&#;r √ arxetipik strukturlar müasir roman&#;n n&#;z&#;ri postulatlar&#; il&#; çul&#;a&#;&#;r. Dünya &#;d&#;biyyat&#; nümun&#;l&#;rind&#; roman-mif janr&#;nda yaz&#;lan &#;s&#;rl&#;rin &#;ks&#;riyy&#;tind&#; karnaval texnikas&#; saxlan&#;r, bu da genetik yadda&#;a söyk&#;n&#;n m&#;s&#;l&#;dir. Son ill&#;rin populyar &#;d&#;bi nümun&#;l&#;ri iç&#;risind&#; &#;&#;rq klassik &#;n&#;n&#;sin&#; &#;saslanaraq yaz&#;lan roman nümun&#;l&#;rin&#; d&#; rastlan&#;r. Bunlar&#;n iç&#;risind&#; seafoodplus.infoun &#;s&#;rl&#;ri daha çox diqq&#;t m&#;rk&#;zind&#;dir. &#;&#;rq-islam m&#;d&#;niyy&#;ti &#;n&#;n&#;sinin dair&#;sini geni&#;l&#;ndirm&#;si özlüyünd&#; yax&#;&#; hadis&#;dir. M&#;s&#;l&#;n, mü&#;llifin müraci&#;t etdiyi materiala yana&#;ma t&#;rzind&#;n v&#; onu dünya oxucusuna çatd&#;rmas&#;ndan gedir. &#;slind&#;, seafoodplus.infoun romanlar&#; janr&#;n s&#;rh&#;dl&#;rin&#; parametrl&#;ri bax&#;m&#;nda çox uzaqd&#;seafoodplus.info is&#; populyarl&#;q problemi yaratmasa da, materiala yar&#;mç&#;q yana&#;ma problemini qabard&#;r. Bir Lat&#;n Amerikal&#; v&#; ya Avropal&#; oxucu bel&#; m&#;tnl&#;ri maraql&#;, cazib&#;dar q&#;bul ets&#; d&#; &#;&#;rq-islam-türk m&#;d&#;niyy&#;tin&#; m&#;nsub oxucu üçün klassik &#;d&#;biyyat&#;n tamdeyilm&#;zlik prinsipinin gözl&#;nilm&#;m&#;si m&#;ntiqsizlik t&#;&#;ssürat&#; yarad&#;r. Mif m&#;tni v&#; b&#;dii &#;d&#;biyyat aras&#;ndak&#; müvazin&#;t m&#;s&#;l&#;sind&#; h&#;r iki t&#;r&#;f eyni a&#;&#;rl&#;q qazand&#;&#;&#; halda maraql&#; n&#;tic&#;l&#;r &#;ld&#; etm&#;k olur. M.Süleymanl&#;n&#;n ⌠Köç■ roman&#;nda bu müvazin&#;t saxland&#;&#;&#; üçün &#;s&#;rin roman-mif texnikas&#;nda yaz&#;lmas&#;na bir daha &#;min ola bilirik. &#;s&#;rd&#; mif t&#;ht&#;l&#;üur hadis&#;si kimi roman strukturuna nüfuz edir. Mif m&#;tninin v&#; ya mifik obrazlar&#;n bir çox b&#;dii &#;s&#;rl&#;rd&#; dü&#;ünülmü&#; &#;&#;kild&#; istifad&#; olunmas&#; zaman&#; mif m&#;tind&#; s&#;rb&#;st &#;&#;kild&#; mövcudlu&#;unu qoruya bilir. Bel&#; olan halda mifoloji model mifik obrazlar, mif süjeti &#;&#;klind&#; ç&#;x&#;&#; etdiyi üçün &#;s&#;rin strukturunda mif v&#; roman&#;n birl&#;&#;m&#;sini gör&#; bilmirik. Az&#;rbaycan &#;d&#;biyyat&#;nda son ill&#;rin m&#;hsulu olan ⌠A&#; qoç, qara qoç■ roman&#;nda bu m&#;nz&#;r&#;nin &#;ahidi oluruq. &#;s&#;r m&#;lum na&#;&#;l m&#;tninin dekonstruksiya olunmu&#; yeni variant&#;d&#;r. Mü&#;llif bu b&#;dii üsulla müasiri oldu&#;u zaman&#;n normal insan m&#;ntiqin&#; s&#;&#;mayan deformasiyalar&#;n&#; göst&#;rm&#;k üçün bilavasit&#; ham&#;n&#;n bildiyi na&#;&#;l q&#;hr&#;manlar&#;na müraci&#;t edir. Mü&#;llif ideyas&#;n&#;n çatd&#;r&#;lmas&#;nda yaln&#;zca model kimi i&#;l&#;n&#;n na&#;&#;l motivi &#;s&#;rl&#; tam &#;&#;kild&#; qaynay&#;b-qar&#;&#;a bilmir. Bu &#;&#;kild&#; roman-mif janr&#;ndan dan&#;&#;maq olmaz. ⌠A&#; qoç, qara qoç■ &#;s&#;rind&#; mif m&#;tninin romanda özünü büruz&#; verm&#;si situasiya il&#; ba&#;l&#;d&#;r, individual xarakter da&#;&#;y&#;r, mü&#;llif fikrinin çatd&#;r&#;lmas&#;nda vasit&#;d&#;n ba&#;qa bir &#;ey deyildir.

XX &#;sr &#;d&#;biyyat&#; adresat&#; daima mifik situasiya iç&#;risind&#; saxlama&#;a çal&#;&#;&#;r. Bir sözl&#;, mif müasir dü&#;ünc&#; t&#;rzinin özün&#; çevrilir. O art&#;q poetikan&#;n bir hiss&#;si olmaqdan ç&#;x&#;b, ontoloji mahiyy&#;t qazan&#;r. Bel&#;likl&#;, mif özünd&#; iki dünyagörü&#;ünü empirik v&#; qeyri-empirik reall&#;&#;&#; bütövl&#;&#;dirir. Buna ba&#;qa sözl&#; fiziki v&#; metafiziki reall&#;&#;&#;n birl&#;&#;m&#;si d&#; dem&#;k olar. Problem&#; bel&#; baxanda mifik dünyagörü&#;ünün çox layl&#;, çox qatl&#; proses oldu&#;una &#;min oluruq. Bu çox qatl&#;l&#;&#;&#;n &#;n üst √ empirik q&#;bul edil&#;n hiss&#;sind&#; insanlar&#;n real h&#;yat t&#;rzi, m&#;&#;&#;uliyy&#;ti dayan&#;r. Biz bu qat&#; &#;üurlu &#;&#;kild&#; q&#;bul v&#; izah ed&#; bildiyimiz halda, qeyri-empirikliyi anlamaqda ç&#;tinlik ç&#;kirik, bu da t&#;bii prosesdir, çünki bu halda t&#;ht&#;l&#;üur hadis&#;si il&#; qar&#;&#;-qar&#;&#;ya g&#;lirik. Müasir elm t&#;ht&#;l&#;üur hadis&#;l&#;rini izah etm&#;kd&#; maraql&#; olmasa da insan canl&#; orqanizm kimi t&#;bi&#;tin bir parças&#; oldu&#;unu öz genetik faktoru il&#; hiss edir. T&#;ht&#;l&#;üur hadis&#;si zaman&#; informasiyan&#;n verilm&#;si somatik strukturlarla &#;laq&#;lidir. M&#;hz bu s&#;b&#;bd&#;n d&#; t&#;ht&#;l&#;üur anlay&#;&#;&#; bioloji, geoloji, kosmik v&#; s. faktorlarla &#;laq&#;lid&#;r. Burada h&#;mçinin informasiyan&#;n ötürülm&#;si prosesi d&#; gedir ki, bunun da da&#;&#;y&#;c&#;s&#; m&#;hz insand&#;r. Genetik yadda&#;da minillik tarixl&#; müasir dünya aras&#;nda el&#; bir böyük m&#;saf&#; qoyulmur. XX &#;srin böyük möcüz&#;l&#;rind&#;n say&#;lan Vanqa, Cuna fenomeni haqq&#;nda dan&#;&#;d&#;&#;&#;m&#;z t&#;ht&#;l&#;üur hadis&#;sinin, mifik yadda&#;&#;n göst&#;ricisidir. seafoodplus.infovker ⌠Mifin m&#;ntiqi■ &#;s&#;rind&#; yaz&#;rd&#;: ■t&#;x&#;yyüld&#;n ötrü sa&#;lam dü&#;ünc&#; dünyas&#;ndan f&#;rqli gerç&#;klik sistemi mövcuddur.■

Müasir &#;d&#;biyyat nümun&#;l&#;rind&#; mif dramaturgiyan&#;n, lirikan&#;n, epik t&#;hkiy&#;nin janr xüsusiyy&#;tl&#;ri il&#; üzvü &#;&#;kild&#; birl&#;&#;ir. XX &#;srin &#;vv&#;ll&#;rind&#; oldu&#;u kimi h&#;m &#;srin sonlar&#;nda, h&#;m d&#; XXI &#;srin ba&#;lan&#;&#;c&#;nda mif strukturunun dig&#;r janrlara nisb&#;td&#; daha çox romanla birl&#;&#;m&#;sinin s&#;b&#;bi y&#;qin ki, epik t&#;hkiy&#; il&#; &#;laq&#;dard&#;r. Müasir t&#;hkiy&#;nin strukturunda mifoepik süjet müxt&#;lif funksiyalar yerin&#; yetirir. B&#;zi mü&#;llifl&#;r üçün mifoloji süjet v&#; obrazlar arxaik t&#;f&#;kkürl&#; &#;laq&#; qurma&#;&#;n yoludur.

&#;d&#;biyyatda roman-mif janr&#;n&#;n yaran&#;&#;&#; XX &#;srin m&#;hsuludur. Bu dövrd&#; yaranan &#;s&#;rl&#;rd&#; mif süjet, kompozisiya, zaman√m&#;kan anlay&#;&#;lar&#;, obrazlar sistemind&#; d&#; d&#;yi&#;iklikl&#;r&#; yol açd&#;. Mifoloji süjet v&#; obrazlar XIX &#;srd&#; yaranan dram &#;s&#;rl&#;ri v&#; lirika nümun&#;l&#;rind&#; d&#; yox deyildi. Bu m&#;s&#;l&#; &#;traf&#;nda bir çox t&#;dqiqatç&#;lar&#;n müxt&#;lif q&#;na&#;tl&#;ri il&#; rastla&#;&#;r&#;q. Mif poetikas&#; il&#; uzun müdd&#;t m&#;&#;&#;ul olan seafoodplus.infonskiy&#; gör&#;, ümumiyy&#;tl&#; XIX &#;srd&#; yaz&#;lan heç bir romanda mifoloji süjet v&#; motiv&#; rast g&#;lm&#;k olmaz. Z&#;nnimizc&#;, bu iddiada t&#;dqiqatç&#; yanl&#;&#;l&#;&#;a yol verir. XIX &#;sr rus &#;d&#;biyyat&#;nda seafoodplus.infoevskinin yarad&#;c&#;l&#;&#;&#;nda, el&#;c&#; d&#; dünya &#;d&#;biyyat&#;n&#;n nümun&#;l&#;rini ara&#;d&#;rark&#;n görürük ki, mifik t&#;f&#;kkür, mifoloji obrazlar sistemi h&#;mi&#;&#; müraci&#;t olunan bir sah&#; olmu&#;dur.

Roman janr&#;n&#;n klassik strukturunun pozulmas&#; v&#; yeni roman-mif janr&#;n&#;n t&#;&#;&#;kkülü yeni t&#;f&#;kkür t&#;rzi, yeni dünyagörü&#;ünün t&#;zahürüdür. Dig&#;r janrlardan f&#;rqli olaraq roman daha çox d&#;yi&#;&#; bilm&#;k qabiliyy&#;tin&#; malikdir. Bu xüsusiyy&#;ti ona daima müasir qala bilm&#;k imkan&#; verir. Yuxar&#;da sadalanan c&#;h&#;tl&#;r roman&#;n mövzu, ideya, obrazlar sistemind&#; d&#; ciddi d&#;yi&#;ikliy&#; yol aç&#;r.

Collection of gold jewelry found during archeological excavations in Azerbaijan is an essential source for study of historical culture and socioeconomical level not only for the developments in Azerbaijan but also neighboring countries for more than four thousand years. Noteworthy, the study of unique designs and decorative techniques for applying fine gold jewelry by various processes, used technology pertaining to the earliest period, addresses the question related to origin and development of jewelry art in Azerbaijan. This article aims to present the study of jewelry art history that emerged in complex executable filigree and granulation techniques, based upon archeological artifacts. This article examines the oldest examples of gold jewelry found in archeological sites of Azerbaijan concerning the 2nd and 1st millenniums BC. Furthermore, the paper presents the outcomes of the study achieved in filigree and grain techniques. Museum pieces allow us to trace the emergence and development of chronological sequence of jewelry grain producing. According to the studies, the earliest filigree decorative techniques for applying jewelry that emerged in the Middle Bronze age (2nd millenniums BC.). The unique item pertaining to the 2nd millenniums BC., is the golden rod, molded shape with images of bull’s head decorated with exquisite rows of granules on the forehead, ears and neck, apparently representing the regalia of power. Samples of false grain fixed on seven identical earrings dating from the VIII BC., found in Mingechevir testify about not only fashion of the grain, but also prove the high craftsmanship of jewelers in filigree techniques. There are diverse and sophisticated numerous jewelry antiquities indicated by their compositional structure (III in. B.C-III century A.D), where there are soldered grains in the form of grape bunches. The results show us not only the local origin of grain jewelry, but also a high level of development of elite society and jewelers in the Middle Bronze Age. There is a reason to believe that, property differentiation during the Middle Bronze Age in Azerbaijan had already occurred in the proto-urban societies.

Posted 01 September - PM

Взрыв двух автомобилей у здания правительства в особо охраняемой зоне в центре Грозного. Погибли свыше 70 человек.

год: Теракт на территории административного комплекса селения Знаменское. Погибло свыше 60 человек, подавляющее большинство - мирные жители. В руинах жилых домов погибли целые семьи, среди жертв малолетние дети в возрасте до 3 лет.

Два подрыва электричек с мирными жителями, следовавших по маршруту Кисловодск-Минеральные Воды. Погиб 51 человек, еще пострадали, в том числе 62 ребенка.

год: Два теракта в залах игровых автоматов в городе Владикавказ. Погибли 3 человека, свыше 20 ранены.
год: В результате подрывов фугасов, гранат и неустановленных взрывных устройств, при поведении спецопераций и нападениях неизвестных потеряли жизни более 65 мирных мусульман жителей Северного Кавказа
В северном Кавказе по сейдень террористы убивают мирный мусульман

За всеми вышеперечисленными терактами стоят: Доку Умаров и его криминальная банда а также многочиленные исполнители терактов, часть из которых уже задержана, либо уничтожена силами федеральных сил и местной милиции.

В эту печальную хронику террора мы не стали включать такие варварские акции "поборников ислама", как захват заложников в "Норд-Осте" и Беслане, а также взрыв в московском метро где находились и мусульманы многократные теракты в Москве и других российских городах, захват Басаевым и Радуевым больниц. Мы привели лишь неполную статистику терактов, направленных боевиками исключительно против мирных жителей, причем, жителей Северного Кавказа и самой Чечни, подавляющее большинство которых являются правоверными мусульманами.
Это еще раз доказывает, что чеченские боевики ведут не "освободительную священную войну с неверными", а целенаправленно занимаются уничтожением мирного населения, в числе которого огромное количество мусульман.
В Чеченской республике, как и на всем Северном Кавказе , действительно есть неверные, этими неверными руководит Шамиль Басаев. Для этих неверных нет граней, за которые они не могли бы перейти, у них нет сострадания, им все равно, кого убивать: русского солдата или мусульманина, ребенка или пожилого человека. Главная цель этих неверных - дестабилизация ситуации на Кавказе, за это их зарубежные спонсоры платят им огромные суммы денег, и им нет разницы, кто станет новой жертвой терактов и террористических вылазок неверных во главе с Шамилем Басаевым.
Священный долг каждого мусульманина - противостоять, даже с оружием в руках, террористической, проплаченной агрессии террористического бандподполья во главе с Шамилем Басаевым, Доку Умаровым и их арабскими друзьями-наемниками против граждан Северо-Кавказского региона.

P.S. В году многие чеченские полевые командиры создали в своих отрядах специальные подразделения "карателей", целью которых являлась расправа над мирными жителями Чечни, поверившими в новую власть и сотрудничавшими с чеченскими властями, которые, в отличие от "руководства ЧРИ", являются настоящими патриотами, желавшими мира и добра для республики, а не войны и голода, как это было во времена масхадовского правления. Беспощадно "каратели" расправляются и с теми чеченцами, которые вносят свой посильный вклад в восстановление Чеченской республики.
В результате преступных действий "карательных отрядов" чеченских террористов, за пять лет было убито свыше мирных жителей Чечни, не считая жертв терактов. Убивали целыми семьями, не жалея даже годовалых чеченских детей.
На сегодняшний день в Чечне по-прежнему остаются подразделения "карателей", большая часть из них входит в отряды террористов Доку Умарова и Шамиля Басаева.

Ответ:

Да, и эти действия не имеют отношения к исламу. Но всех там воюющих нельзя клеветать, я против этого. Если исключить некоторых душевно-больных и seafoodplus.info, там есть и нормальные. Просто нужно им объяснить, что эти действия не ислам. И этими действиями ничего не добьетесь.
Аллах знает лучше!