Rafadan Tayfa Topaç Bölümü

Mahallemizin Hikâyesini Anlatan Bir Animasyon Dizi: Rafadan Tayfa 

Ülkemizde sanatçılar, Türk kültürünün zengin içeriğinden, karakterlerinden, biçim ve öykülerinden esinlenerek eserler üretmişlerdir. Türk çizgi film senaryolarına genellikle geleneksel anlatılar ve kişiler ise Keloğlan Masalları, Nasrettin Hoca Fıkraları, Dede Korkut Hikâyeleri, yüzyıl gezginlerinden Evliya Çelebi’nin hikâyeleri, Türk gölge oyunu karakterlerinden Hacivat ve Karagöz konu olmuştur. Farklı dönemlerde pek çok kısa metraj filme ve televizyon serisine konu olan bu anlatılar ve karakterler günümüzde de devletin resmi kanalı olan TRT ÇOCUK kanalında yeni yapılan çizgi filmlerin senaryolarına kaynaklık etmektedir. Bunlardan son dönemde en popüler olanı ise Rafadan Tayfa isimli çizgi dizidir. 

Rafadan Tayfa çizgi filmi yılında TRT Çocuk kanalında yayına başlamıştır. Ankara’da yapılan macera türündeki animasyonun yapımcılığını ve yönetmenliğini İsmail Fidan üstlenmektedir. Hikâye, "Rafadan Tayfa" adındaki arkadaş grubunun yaşadığı maceralardan oluşur. Arkadaş grubunun ismi ise bir bölümünde Hayri'nin gruplarına bir isim bulurlarken Kafadan Tayfa yerine açlıktan Rafadan Tayfa demesinden ve onun çarpıcı bir isim olduğu için kabul edilmesiyle ortaya çıkar. yılı Aralık ayına kadar bölüm yayınlanmış ve biri yılında biri de yılında olmak üzere uzun metraj iki animasyon filmi ile başarısını taçlandırmıştır.

“Rafadan Tayfa”, 80’li ve 90’lı yıllarda İstanbul’un Anadolu yakasında bir mahallede yaşayan çocuk grubunun adıdır. Çizgi dizide karakterlerin öne çıkan nitelikleri şu şekildedir: Akın: Akıllı, Hayvan sever, çözüm bulan. Mert: Sinirli, Akıllı, Akın’ın abisi, lider. Kamil: Ailesi bakkal sahibi, çalışkan. Hayri: Obur, konuşkan, Hale’nin abisi. Sevim: Akıllı, grubun en büyüğü. Hale: Hayri'nin kardeşi, Sevim ile iyi arkadaş, kilolu fakat oburluk vurgusu bulunmamakta. Rüstem Abi: Yetişkin, sakin, ılımlı, köfteci. Basri Amca: Yaşlı, huysuz, çabuk sinirlenen fakat yumuşak yürekli. Fatma Nine: Yaşlı, yardımsever. Sadettin Usta: Yetişkin, mahallenin büyüğü, Basri’nin arkadaşı. Ankaralı Ozan(Kukla): Kamil’in oğlu, Saz çalar, şarkı söyler, kaset çıkarmıştır. Yumak: Akın'ın köpeği, Basri Amca'nın yanında kalır, şirin ve yaramaz. Yapımcı ve yönetmen İsmail Fidan, Kamil karakterini oluştururken babasından, Akın karakteri için dayısından, Basri Amca karakterini oluştururken de kayınbabasından esinlendiğini belirtmiştir. Gerçek hayatın içinden ve kişisel tecrübelerden yola çıkılarak oluşturulan bu karakterler çizgi dizinin samimiyetini artırmıştır.

Dönemlendirme için içeriklere bakmak yeterli olacaktır. Misket, topaç çevirme, halat çekme yarışı, vb. oyunlar, bakkal, salça yapma, seyyar köfteci ödev, sebzelerin mahallede kurutulması, eski İstanbul manzarası gibi günlük yaşam etkinlikleri, radyo, kasetçalar, şipşak fotoğraf makinası gibi teknolojik aletler ve kaset, bahçe hortumu, müstakil bahçeli ev, veresiye defteri, ansiklopedi gibi araçlar görülmektedir. Ayrıca Korkusuz Kamil isimli bölümde yılında oynanan ve Selçuk Yula ve İlyas Tüfekçi’nin golleriyle biten Türkiye- Avusturya maçının Kamil’in babasına ait bakkal dükkânında radyodan dinlenildiğini görmekteyiz.

Rafadan Tayfa çizgi dizisinde işlenen değerler üzerine yapılan bir araştırmada ilk 40 bölüm incelenmiş ve aşağıdaki sonuçlar ortaya çıkmıştır: 

Çizgi filmin izlenen bölümlerinde en çok değinilen değerlerin sırasıyla “Yardımseverlik” , “Dayanışma” ve “Bilimsellik”  olduğu belirlenmiştir. Bu değerleri sırasıyla “Paylaşma”, “Çalışkanlık, Doğa Sevgisi, Sorumluluk” , “Sabır” , “Özgüven, Sevgi” , “Doğruluk” , “Güven, Merhamet, Saygı” , “Adalet, Dürüstlük, Misafirperverlik”, “Hoşgörü, Estetik” olmuştur. 

Ayrıca Bölümde (Rüya Peşinde) aşurenin dağıtılması yer almaktadır. Obur bir karakter olan Hayri, rüyasında arkadaşlarının bir şeyler yediğine dair sesler işitir; fakat onları bir türlü bulamaz. Rüyasında yalnızca üstü kapalı bir yemek ve nar görerek bunun bir bulmaca olduğunu anlar. Daha sonra uyanır ve rüyasını çözmeye çalışır. En sonunda rüyasında gördüğü yemeğin aşure olduğunu anlar. Bölümün sonunda arkadaşları ile yaptıkları aşureleri mahalle halkına dağıtırken görünürler.

Rafadan Tayfa Dehliz Macerası isimli uzun metrajlı film ile birçok bölümde özellikle kitap okuma ve kütüphanelerin önemi ön plana çıkarılmaktadır. 

Rafadan Tayfa’nın iki bölümünde kütüphane temasının işlendiğini görüyoruz. ‘Yumak’ın Kulübesi’ adlı bölümde kahramanlarımız, bir yandan Basri Amcanın köpeği Yumak için bir kulübe yapmaya çalışırken bir yandan da Akın’ın gizli gizli gittiği yerin izini sürerler. Akın kendisine, “nerelerdesin” diye soran arkadaşlarına, “öyle güzel bir yerdeydim ki…” diye cevap verir. Bunun üzerine Kamil, “maça mı gittin yoksa” diye sorar. Akın, “hayır” der ve arkadaşlarına gittiği yere ilişkin birkaç ipucu verir: “Boş girersin dolu çıkarsın. Orada çok sessiz olmamız gerekir. Bazen parmak ucunda yürümeliyiz sessiz sessiz.” Bölüm sonunda abisi ve arkadaşları Akın’ın nerede olduğunu bulur. Akın kütüphaneye gitmektedir. Ve Yumak için önerdiği kulübe tasarımını da orada okuduğu kitaplardan öğrenmiştir. Bunun üzerine Hayri, Mert ve Kamil de kütüphaneye gitmeye karar verirler. Rafadan Tayfa’nın ‘Zihin Kütüphanesi’ adlı bölümünde ise kütüphane bu kez bir metafor olarak karşımıza çıkıyor. Mert bir dergide okuduğu yazıyı arkadaşları ile paylaşır: “Bilim adamlarına göre insan hafızası bir çeşit kütüphaneye benziyormuş. Yaşadığımız olaylar, anılar, bilgiler bir kitaplıkta gibi saklanıyormuş. Eğer kütüphanene yani zihnine hâkimsen, odaklanarak hafızanı çok daha iyi kullanabiliyorsun.” Bunun üzerine Rafadan Tayfa ekibi, ‘isim şehir hayvan’ oyununu oynarken bu bilgiyi test etmeye çalışırlar. Ve seyirci sırayla karakterlerin zihinlerine konuk olur. Mert’in zihni tıpkı okuduğu haberdeki gibi bir kütüphaneye benzemektedir. Oyun oynarken aradığı bilgiyi kütüphanenin bilgisayarına yazar, bu şekilde bilginin kayıtlı olduğu rafa ulaşır. Hayri ve Kamil’in zihinleri ise Mert’in ki kadar düzenli değildir. Çünkü onlar Mert’ten daha az kitap okumaktadırlar.   

Bugün yerli bir çizgi dizinin kitap okuma alışkanlığını ön plana çıkarma yönündeki çabası önemli ve birçok kampanya etkinlikten daha fazla fayda sağlamaktadır.

Rafadan Tayfa Dehliz Macerası, 26 Ekim tarihinde gösterime girmiş ve film kişi tarafından izlenmiştir.  Tanıtım metninde; yıkım tehlikesindeki mahallelerini kurtarmak için mücadeleye girişen Rafadan Tayfa ekibinin maceralarını anlatıyor. Bir inşaat firması mahalledeki evlerin sağlam olup olmadıklarına dair rapor çıkarmak için binaları incelemektedir. Ortada henüz bir netice yokken bile oldukça eski olan bu evlerin yıkılacağı söylentisi de mahalleli arasında hızla yayılmış, paniğe yol açmıştır. Hafızasına pek de güvenilmeyen Kuşçu Baba'nın tarihi değerinden dolayı mahalleye dokunulamayacağını söylemesi mahalleli tarafından ciddiye alınmamış, bir tek Rafadan Tayfa'nın dikkatini çekmiştir. Çocuklar Kuşçu Baba'nın kütüphanesinde bu tarihi değerin ne olduğunu öğrenirler; İstanbul'un en eski dehlizlerinden bir tanesi mahallenin altından geçmektedir. Geriye yapılacak tek bir şey kalmıştır, bu dehlizi keşfetmek ve mahalleyi kurtarmak. 

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı tarafından yılı Göbeklitepe yılı ilan edilmiş. Göbekli Tepe’de ortaya çıkan bulgular dünyanın kabul ettiği tarih bilgisini yeniden yorumlamaya yol açsa da yazımız bu konu özelinde devam etmeyecektir.

27 Aralık tarihinden gösterime giren Rafadan Tayfa Göbeklitepe filmi ilk üç günde seyirci ile Türk Sinema Tarihinin en hızlı çıkış yapan animasyon filmi olarak layık olduğu teveccühü görmüştür. Filmin tanıtım metni şöyledir: Göbeklitepe’nin keşfi ve devamında yapılan kazılar, tüm dünyada büyük bir heyecana neden olur. Akın, gözlerin Göbeklitepe'ye çevrildiği günlerde Şanlıurfalı arkadaşı Veysi’den gizemli bir paket alır. Akın, paketin içerisinden çıkan bakır siniye anlam veremezken Veysi’den gelen bir telefon durumu daha da karmaşık bir hale getirir. Panik içerisindeki Veysi, birilerinin peşinde olduğunu söylediği sırada telefon kesilir.

Tayfa’nın ilginç motiflerle süslenmiş sininin Göbeklitepe’yle ilgili olduğunu anlaması çok uzun sürmez. Göbeklitepe’nin kaşifi Başkan Amca, Kuşçu Baba’nın yakın bir arkadaşıdır. Çocuklar hep birlikte hem siniyi Başkan Amca’ya göstermek hem de Veysi’yi bulmak için İstanbul’dan Şanlıurfa’ya uzanan bir yolculuğa çıkarlar. Bir kuyruklu yıldız olan Halley’in dünyamızı ziyaret ettiği bir dönemde çocuklar, yolculuklarının fantastik bir maceraya dönüşeceğinden habersizlerdir. Ve bir de davetsiz misafirleri vardır; Patron Kazım Amca.

Macera, Şanlıurfa’da sıcak bir yaz gecesinde evinin damında uyuyan Veysi isimli çocuk karakterin ailesinden hatıra kalan ve kötülerin peşinde olduğu bakır siniyi korumak için İstanbul’daki mektup arkadaşı Akın’a göndermesiyle başlar. Arkadaşının zor durumda olduğunu düşünen ve arkadaşları ile Urfa’nın yolunu tutan Akın’ı bir önceki filmde hırsız karakterini canlandıran Kazım Amca takip etmektedir. Önce trende sonra otobüste devam eden macera Şanlıurfa’ya ait kültürel ögelerle devam etmektedir. Balıklıgöl, sıra gecesi, kebap ve çiğ köfte filmde öne çıkarılan en önemli kültürel değerlerdir. Filmde Göbeklitepe Ören yerinde araştırma yapan Başkan isimli karakter çocukları bilgilendirmekte ve rehberlik yapmaktadır.

Ören yerinde açılan ve yıl öncesine giden bir kapıdan geçen karakterlerin bir kısmının günümüzde kalanlarla iletişim kurduğu bir sahnede araya İngilizce konuşan karakterler karışmış ve Hayri’nin azarını işitmişlerdir. Toplasan yıllık geçmişi var bir de araya giriyor repliğiyle İngiltere’de bulunan ve bilim adamları tarafından milattan önce 5. Bin yılla temellendirilen Stonehenge’e gönderme yapılmaktadır.

Filme dair daha fazla spoiler vererek izleyicilerin merakını söndürmek istemiyoruz fakat küçük bir sürpriz ile bitirmek gerekirse filmde yıl önce Göbeklitepe’yi inşa eden kabilenin şefi olan Aydın isimli karakter için, Şanlıurfa ve Göbeklitepe’nin tanıtımı için kıymetli çabalar sarf eden Şanlıurfa Kültür ve Turizm Müdürü Aydın Aslan’dan esinlenilmiştir.

Rafadan Tayfa Göbeklitepe filmi yılında Göbeklitepe için yapılmış en kapsamlı, en detaylı ve en öğretici çalışma olmuştur. Çünkü hedef kitlesi olan çocuklara tarihi eserlere saygı, yine arkadaşlık, dürüstlük, affetme ve mücadele değerleri üzerinden aktarılmıştır. 

Rafadan Tayfa çizgi dizisi, Rafadan Tayfa Dehliz Macerası ve Rafadan Tayfa Göbeklitepe filmleri kullanılan tekniklerle dünya standartlarında, senaryoları ile kültürümüze ait işler olmuşlardır. 

Kaynakça

Sadioğlu, Ö , Turan, M , Dikmen, N , Yılmaz, M , Özkan, Y . "Değerlerin Öğretiminde Çizgi Filmler: Rafadan Tayfa Örneği". İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 19 ( ): funduszeue.info

Şentürk, Ş , Keskin, A . "Rafadan Tayfa Çizgi Filminin Milli Ve Evrensel Değerler Açısından Değerlendirilmesi". Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 20 ( ): funduszeue.info

Taş Alicenap, Ç. (). “Kültürel Mirasın Çizgi Film Senaryolarında Kullanılması”. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi. Sayı, S

Yaşar, E. F. (). Çizgi Filmlerin Çocuklar Üzerindeki Etkilerine İlişkin Çok Boyutlu Bir Değerlendirme. Türk Ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 2. (5),

funduszeue.info

Tozduman Yaralı, Kevser , Avcı, Neslihan . "Bir Çizgi Filmin Popüler Kültür Açısından İncelenmesi: Rafadan Tayfa". Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi 5 / 1 (Nisan ): . funduszeue.info

funduszeue.info

Bu yazı toplam defa okunmuştur

Dergi:  

Turkish Studies Social Sciences

DOI:  

/TurkishStudies

Özet:

The study aimed at studying the cartoon Rafadan Tayfa, which pre-school children prefer to watch in terms of social gender. The model of the research is defined as the status study of the quality research methods. In the study group, Uşak ili center primary schools associated with their motherhood in the educational year, children and 20 parts of the cartoon of Rafadan Tayfa (intersections of the World Record-Yumak's Club) formed. For the purpose of collecting data in the study, the form for determining the cartoons and opinions that children watch, the form for assessing the social gender orientation of the cartoons for pre-school children, was used. The form includes cartoon characters' clothes, professions, home and outside tasks sharing, personality characteristics, games that children play and categories of toys that children play. In each category, information is obtained on how the woman and the man, the girl and the boy are detailed in the cartoon. According to the results of the research, the cartoon of Rafadan Tayfa is among the first 5 cartoon films that children prefer to watch. There are 11 male characters and 2 female characters. While each of the male characters is observed in professions such as business, lawyer, director, female characters have not been observed in any field of profession. It is observed that women and male characters act together in the activities they do in the house and help in the homework that requires strength. In the outdoors activities, women’s characters are observed in activities such as bringing food, putting shells, while men’s characters are observed in 11 different activities, from painting to traffic responsibility. It is determined that the female characters in the cartoon have anxious and helpful personality characteristics, while the men are helpful, enthusiastic, intelligent and curious. In the games played in the cartoon, male characters are observed in 10 different games such as match, long jumping, ball competition, while female characters are only observed in the theatre game. It is also among the findings that male characters play different toys such as balls, balls, robots, and that female characters do not play with toys.

MÜZİK OYUN ve EĞLENCE SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRASIN KORUNMASI ÇALIŞMALARI
DİJİTAL KÜLTÜRDE KÜLTÜR AKTARIMI: RAFADAN TAYFA ANİMASYON DİZİSİNDE “AŞURE GÜNÜ” ÖRNEĞİ Erkan ASLAN1 Kültür, zaman koşullarına uyum sağlayabilen dinamik yapıda bir olgudur. Teknolojik ge- lişmelere koşut olarak kültür aktarımı gibi konularda çeşitli değişiklikler meydana gelmektedir. Örneğin, matbaanın icadına kadar olan dönem ile icadından sonraki dönem arasında, kültür akta- rımı açısından belirgin bir fark olduğu gibi; teknolojik aletlerin yaygınlaşmasından sonraki dönem arasında da kültür aktarımı açısından büyük farklar vardır. Nitekim Ong, yazı ve matbaa kavram- larının varlığını bilmeyen kültürleri birinci, televizyon gibi araçların oluşturduğu kültürü ise ikinci sözlü kültür olarak tanımlamaktadır (Ong, ). Bununla birlikte, özellikle internetin top- lum yaşamındaki etkinliğinin artması, yeni bir dönem olan dijital kültürü ön plana çıkarmaktadır. Dijital kültürü, herhangi bir dijital platformdaki tüm kültürel ögelerin ve onların taşıdığı an- lamların toplamı olarak tanımlamak mümkündür. Dijital platform, dijital kültürün tabanını oluştu- rur. Bilgisayar, tabletler, cep telefonları, internet, dijital medya araçları, dijital fotoğraf makinesi, dijital video kameraları, bir iletişim ağı olarak internet birer dijital platformdur (Türkoğlu, 34). Bu bağlamda yaklaşık yüz yıllık bir geçmişe sahip olan animasyon, dijital kültürün bir parçası olarak folklor disiplini için yeni bir inceleme alanı olarak düşünülebilir. Dijital yapısından kaynaklı olarak kitlesel erişime imkân tanıyan animasyon, kültür aktarımının en etkili kanalından biridir. Animasyon vasıtasıyla yapılan kültür aktarımı, kimi zaman akıllara kültürel emperyalizm düşüncesini getirse de yüzyılda kültürel ifade çeşitliliği, yine bu tür çağdaş yapımlarla müm- kün olmaktadır.2 1  Doktora Programı Öğrencisi. Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Halk Bilimi Bölümü. Anka- ra/Türkiye. [email protected] 2  Animasyon vasıtasıyla kültür aktarımı yapmak, akıllara bağlamından koparılmış sahte bir folklor aktarımı- nı getirebilmektedir. Bu konuda yapılmış bir tartışma için, künyesi kaynaklar kısmında verilen şu çalışmaya bakılabilir. (Aslan, ). T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Bu çalışmada, Türk yapımı bir animasyon dizi olan ve TRT Çocuk kanalında yayımlanan “Rafadan Tayfa” adlı yapımdaki “aşure günü” örnek olarak incelenmiş ve folklorik açıdan ani- masyon-kültür aktarımı ilişkisi çözümlenmeye çalışılmıştır. Çalışmada üç temel soruya cevap aranmıştır. İlk olarak aşure günü animasyonda ne şekilde sunulmuştur ve bu sunum, halk gele- neğinde olan aşure günü ile ne ölçüde benzeşmektedir? İkinci olarak animasyonda yer alan ge- leneklerin, çocuklar üzerindeki yansıması ne şekilde gerçekleşmiştir? Üçüncü soru ise, senaryo ekibinin folklorik ögeler hakkındaki bilgi altyapısı nereden gelmektedir? Bu çalışma genel olarak bahsedilen bu üç soru üzerinden kurgulanmıştır. Türkçeye genellikle canlandırma olarak çevrilen animasyon3 , tek tek resimleri ya da de- vinimsiz nesneleri, gösterim sırasında devinim duygusu verebilecek biçimde düzenleme ve filme aktarma işi (Özön, ) olarak tanımlanabilir. Dijital teknolojinin en önemli özelliği görsel unsurları, sanatın bileşeni hâline getirme potansiyelidir (Metin, ). Bu bağlamda animas- yon da, geçen süre zarfında ses ve görüntüyü birleştirerek kültür aktarımı açısından önemli bir araç hâline gelmiştir. Öyle ki, sözlü gelenekte yetişkinlere hitap etmeyen bir anlatı bile, animas- yon vasıtasıyla yetişkinlere hitap edecek bir şekilde sunulabilmektedir. Thompson’un görüşleri bu düşünceyi destekler niteliktedir: Özellikle hareketli çizgi filmler olmak üzere sinema, masal anlatanın en başarılı aracıdır. Halkın hayal gücünde yer alan yaratıklar bu şekilde kolaylıkla oluşturulmakta ve bunlara hayata dair nitelikler verilmektedir. Kuşkusuz ’ya dek bunların içindeki en iyi örnekler Walt Disney üretimi olan yapımı Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler (Snow White and the Seven Dwarf- s)’dir. Masallara ilgilerini uzun süre önce yitiren çok sayıda yetişkin, beklemedikleri bir şekilde halkın hayal gücüne ilişkin bu eski ürünlerden büyük zevk almıştır (Thompson ’den aktaran Koven, ). Görüldüğü gibi animasyon, yüzyılda önemli bir kültür aktarım aracıdır ve kültürün ak- tarılarak yaşatılmasında büyük bir güce ve öneme sahiptir. Bu çalışmada, örnek olarak incelenen “Rafadan Tayfa” animasyon dizisindeki “aşure günü”, uygulamalı folklor çalışmaları açısından da bir örnek oluşturmaktadır. Oğuz, uygulamalı folklor çalışmalarının ortaya çıkışı ile ilgili şu bilgileri vermektedir: Halk bilimini seçkincilerin yarattığı ve uyguladığı yaklaşımlarla ortaya çıkan kuramsal ya- rarsızlıktan daha doğrusu denenen kuramların yararsız sonuçlarından kurtararak uygulanabilir yararlılığa yönlendirme, yerel renkleri küresele yeni yorumlamalarla katma amacını güden ve bir anlamda kuramlardan sıkılmışlığın kuramı olarak ortaya çıkan uygulamalı halk bilimi çalışmaları, ilk çıkışını İkinci Dünya Savaşı sonrasında ekonomik ve sosyal çalkantıların doruğa ulaştığı Al- manya’da yapmış, bu yaklaşım hızla Avrupa’nın diğer ülkelerine ve Kuzey Amerika’ya yayılarak türler ve motifler temelinde yürütülen sözel ürün ağırlıklı halk bilimi çalışmalarının toplumsal so- runlar karşısındaki suskunluğu ve bu suskunluğun doğurduğu açmazlarla ilgili yoğun eleştirilerle biçimlenerek kuramsal bir çerçeve kazanmıştır (Oğuz, 42). 3  Samancı’ya göre “çizgi film”, animasyon sinemasının sınırlı bir kısmını karşılayan ve temelde çizgiye dayanan iki boyutlu animasyondur (Samancı, xii). Bu nedenle çalışmada, “çizgi film” yerine daha kapsayıcı bir terim olduğu düşünülen “animasyon” kullanılmıştır. Erkan ASLAN Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Çalışmaları Uygulamalı folklor çalışmalarının ortaya çıkış sebebi, folkloru işlevsel bir yapıya bürün- dürme çabalarından kaynaklanmaktadır. Kültürel bir ögenin uygulamalı folklor çalışmaları kapsa- mında değerlendirilebilmesi için, yeni bir aktarım kanalı gerekmektedir. Bu açıdan bakıldığında animasyon, yeni bir aktarım şekline sahip modern kültür aktarıcısıdır. Çalışmanın odağını oluşturan aşure günü, Rafadan Tayfa4 adlı animasyon dizinin bö- lümünde (Rüya Peşinde) yer almaktadır. Obur bir karakter olan Hayri, rüyasında arkadaşlarının bir şeyler yediğine dair sesler işitir; fakat onları bir türlü bulamaz. Rüyasında yalnızca üstü kapalı bir yemek ve nar görerek bunun bir bulmaca olduğunu anlar. Daha sonra uyanır ve rüyasını çöz- meye çalışır. En sonunda rüyasında gördüğü yemeğin aşure olduğunu anlar. Bölümün sonunda arkadaşları ile yaptıkları aşureleri mahalle halkına dağıtırken görünürler. Aşure geleneğinde, Sünni ve Şii ayrımına bağlı olarak değişik uygulama ve inançlar or- taya çıkmıştır (And, 33). Bununla birlikte, aşure gününde pişirilip yenen aşure yemeği ile ilgili yaygın bir anlatıya göre, Nuh peygamber gemiden ailesi ile çıktığında Muharrem’in onuncu günüydü ve gemide kalan erzak birbirine karıştırılıp bunlardan aşure yapılmıştır (Carnoy ’ten aktaran And, 37). Rafadan Tayfa animasyon dizisinde aşure geleneğine yer verilen bölümün tamamı incelendiğinde aşurenin, halk geleneğindeki hâline uygun bir şekilde yansıtıldığı görülmektedir. Bölümde aşurenin birlik ve beraberlik içinde yenilmesi gerektiği sıklıkla vurgulanmaktadır. Eği- timsel açıdan bakıldığında aşure geleneği üzerinden çocuklara, yardımlaşmanın önemi de vur- gulanmaktadır. Ayrıca animasyonda, aşure geleneği doğrudan anlatılmak yerine, rüyada geçen bir olayın çözümlenmesi şeklinde anlatılarak merak uyandırıcı bir senaryo yaratılmıştır. Burada dikkat çekici bir nokta ise, gelenekte yer alan aşure gününün yine gelenekteki şekline oldukça ya- 4  1 Aralık tarihinde, TRT Çocuk kanalında yayımlanmaya başlayan Rafadan Tayfa adlı animasyon dizi, ISF Studios şirketi tarafından yapılmaktadır. Dizinin yönetmenliğini İsmail Fidan üstlenmiştir. Dijital Kültürde Kültür Aktarımı: Rafadan Tayfa Animasyon Dizisinde “Aşure Günü” Örneği T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı kın bir şekilde animasyonlaştırılmasıdır ki bu durum, senaryo ekibinin aşure gününü bağlamında görmüş olma ihtimalini kuvvetlendirmektedir. Aşure geleneğinin, Rafadan Tayfa adlı animasyon dizide yer almasının çocuklar üzerinde- ki yansıması, çalışmanın yazarı tarafından yapılan görüşme notlarına dayanılarak çözümlenmiş- tir. Görüşme yöntemi5 ile yapılan araştırmada çocuklara aşure günü, çember çevirme oyunu ve topaç oyunu sorulmuş, alınan cevaplar doğrultusunda çözümleme yapılmıştır. Görüşme, Ankara Somut Olmayan Kültürel Miras Müzesi ile Gazi Üniversitesi Somut Olmayan Kültürel Miras Mü- zesi’nde, 3 farklı okuldan 2. ve 4. sınıf düzeyinde eğitim gören öğrenci ile gerçekleştirilmiştir. Görüşmeye katılan okullar şunlardır: Şehit İbrahim Çoban İlkokulu / Ankara, İbn-i Haldun İlkokulu / Ankara, Melek Özel İlkokulu / Ankara. Çocuklara aşure gününün yanı sıra çember çevirme ve topaç oyununun sorulması, bahsi geçen animasyon dizinin farklı bölümlerinde bu oyunlara da yer verilmesi sebebiyledir. 80 60 Bilen Bilmeyen 40 20 0 Aşure Geleneği Çember Çevirme Topaç Oyunu Yukarıdaki grafikte görüldüğü üzere, aşure geleneğini çocukların tamamına yakını bilmek- tedir. Çocukların tamamı geleneği annesinin, ninesinin veya komşusunun yaptığı aşure yeme- ğinden bildiğini söylemektedir. Bu durum göstermektedir ki aşure geleneği, kent hayatına adapte olarak varlığını, bağlamında sürdürmektedir. Bunun temel nedeni, bu tür geleneklerin içerisinde barındırdığı kutsiyettir. Kutsiyet belirten gelenekler, diğer geleneklere göre değişen zaman şartla- rına daha fazla uyum sağlayabilmektedir. Elbette ki aşure geleneğinin kent hayatına uyum göste- rebilmesinin bir diğer nedeni, geleneğin çok fazla bir ritüele dayanmamasıdır. Daha açık bir ifade ile gelenek, özde komşulara dağıtılan bir yemekten ibaret olduğu için kent hayatına da uyumu zor olmamaktadır. Aşure geleneğini bilen çocukların tamamı geleneği annesinden, ninesinden veya komşusundan dolayı bilmektedir ki bu durum geleneğin hâlen daha bağlamında yaşadığına bir kanıt olarak gösterilebilir. 5  Görüşme yöntemi ile ilgili ayrıntılı bilgi için bk. (Ekici, ). Erkan ASLAN Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Çalışmaları Bunun dışında çocuklara aşureyi animasyonda görüp görmedikleri sorulmuş, bir kısmı gördüğünü söylese de asıl olarak aşure bilgisinin ailelerinden geldiğini belirtmiştir. Bu durum ise gelenekte yaşayan bir kültürel olgunun, uygulamalarına göre zihinde daha etkili bir iz bıraktığını göstermektedir. Aynı durum çember çevirme ve topaç oyunu için geçerli değildir. Çember çevir- me oyununu bilen öğrencilerin bir kısmı müzelerden, küçük bir kısmı arkadaş çevresinden, bir kısmı ise okulda beden eğitimi dersinden bildiğini belirtmiştir. Bu durum ise kültürel bir ögenin, yaşatılmasında farklı kanalların kullanılmasının önemini vurgulamaktadır. Bununla birlikte, kültür aktarımı üzerine yoğunlaşan benzer çalışmalar, animasyon gibi türlerin aktarım üzerindeki etkisini açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Aral tarafından Dede Kor- kut üzerine yapılan bir araştırmada, çocukların Dede Korkut’u en fazla animasyon vasıtasıyla bildiklerini ortaya koymuştur (Aral, 28). Aynı şekilde, Ankara Somut Olmayan Kültürel Miras Müzesi’ne gelen, burada yer alan topaç ve çember gibi oyunları animasyondan bildiklerini söyle- yen çocuklar, kültürel aktarımın farklı kanallar vasıtasıyla gerçekleşmesi gerektiğini göstermekte- dirler. Bir başka ifadeyle, çocukların okulda öğrendiği bir geleneksel oyunu, müzede uygulaması, dijital platformlarda görmesi bir sonraki aşamada oyunu hayatına dâhil etmesini sağlayabilir. Bu durum ise biraz önce de belirtildiği gibi kültürün farklı kanallar vasıtasıyla aktarılmasının önemine bir kanıt niteliğindedir. Rafadan Tayfa adlı animasyon dizide; aşure geleneğinden topaç oyununa, çember çevirmeden halk oyunlarına kadar birçok kültürel ögeye yer verilmektedir. Bunun temel nede- ni “biz” vurgusu yapmaktır. Daha açık bir ifade ile yıllarca yabancı animasyonları izleyen Türk toplumuna, içinde kendi değerleri olan bir animasyon hazırlayarak farkındalık yaratılmıştır. Dizi- nin jeneriğinde gökyüzünde birleşen ay ve yıldız ile gösterilen İstanbul manzaraları bu durumu doğrular niteliktedir. Yalnız burada dikkat çekici olan durum şudur ki dizide verilen bütün kültü- rel ögeler hemen herkes tarafından bilinmektedir. Yani senaryo ekibi, kendi yaşantılarında şahit olduğu kültürel ögeleri senaryolaştırmaktadır. Çok fazla kişi tarafından bilinmeyen Türk masal kahramanlarına veya destanlarına yer verilmemesi bu durumu kanıtlamaktadır. Bu açıdan baktı- ğımızda, kültürel altyapıyı temel alan animasyon şirketlerinin profesyonel bir şekilde danışmanlık almalarında bu anlamda fayda vardır. Bu çalışmadan çıkarılabilecek temel sonuçları şu şekilde toplamak mümkündür: Öncelikle Türk yapımı bir animasyon dizi olan Rafadan Tayfa, senaryosunda kullandığı folklorik ögeler ile muhatabı olduğu kitle üzerinde aidiyet vurgusu yaparak farkındalık oluşturmaktadır. Animasyon dizide birçok folklorik öge, halk geleneğindeki şekillerine uygun olarak verilmektedir. Verilen öge- lerin niteliği, senaryo ekibinin geçirdiği çocuklukla doğrudan bağlantılıdır. Makalenin odak noktasını oluşturan aşure geleneği, günümüzde aktif bir şekilde devam ettirildiğinden, hemen bütün çocuklar tarafından bilinmektedir. Bu yüzden geleneğin animasyon- da yer alması henüz bir etki oluşturmamaktadır. Bununla birlikte çocukların topaç ve çember gibi oyunları müze, okul, animasyon, arkadaş çevresi gibi farklı kanallardan öğrenmesi, kültür koruma yaklaşımlarında bütünlükçü bir yapının benimsenmesi gerektiğini göstermektedir. Yani çocuğun animasyonda gördüğü topacı, müzede çevirebilmesi bu bütünlükçü yapıya basit bir örnektir. Bütün bu verilen bilgilerin dışında çıkarılabilecek bir başka sonuç ise, kültürel bir ögenin Dijital Kültürde Kültür Aktarımı: Rafadan Tayfa Animasyon Dizisinde “Aşure Günü” Örneği T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı bir sanat dalında uygulanırsa, başka sanat dallarına da kaynak teşkil edebileceğidir. Örneğin Türk halk hikâyeleri birçok kez Türk sinemasında yer bulmuştur. Bunun sonucunda birçok şarkıcı yaptığı şarkılarda aşkı, Mecnun gibi karakterlerle özdeşleştirmektedir. Bu nedenle kültürel öge- lere animasyon gibi yapımlarda yer verilmesiyle, geleceğin sanatçısı, müzisyeni, senaristi vb. olacak çocuklara, kültürü bir fikir kaynağı olarak görme düşüncesi aşılanabilir. Bugün bir senaristin, şarkıcının veya sanatçının kültürel bir alt yapıya sahip sanat eseri üretebilmesi her şeyden önce kültürü bilmesini gerektirir. Örneğin heykeltıraşın bir masal kah- ramanını heykele uyarlayabilmesi, o kahramanı bilmesi ile mümkün olacaktır. Günümüz sosyal yaşamında bu tür bilgiler büyük oranda aileden okula geçmiş bulunmaktadır. Bu nedenle okul- da öğrenilen bir bilginin sinemaya, animasyona ya da resme dönüşmesi oldukça ihtimallidir. Bu durum da gösteriyor ki bütünlükçü kültür korumada en önemli kanallardan biri eğitim sistemidir. Eğitim sisteminde kültürün var olması ise, her şeyden öte zorunlu halk bilimi dersinin6 varlığına bağlıdır. Böylesi bir bilinç ancak bu şekilde oluşabilecektir. KAYNAKLAR • And, Metin (). Ritüelden Drama Kerbelâ-Muharrem-Ta’ziye. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. • Aral, A. Erman (). “Uygulamalı Halk Bilimi Açısından Eğitim Sürecinde Dede Korkut”. Ege Üniversite- si Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. S/2 (Kış). s. • Aslan, Erkan (). “Sahte Folklor- Uygulamalı Folklor Kavramları Arasında Animasyon Filmler”. Keloğ- lan Animasyon Filmi Örneğinde Kültürel Animasyon ve Kültür Ekonomisi. • Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Halk Bilimi Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. • Ekici, Metin (). “Derleme Yöntem ve Teknikleri”. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Editör: M. Öcal Oğuz. Ankara: Grafiker Yayınevi. s. • Koven, J. Mikel (). “Halk Bilimi Çalışmaları, Popüler Film ve Televizyon: Gerekli Bir Eleştirel Araştır- ma.” Uygulamalı Halk Bilimi. Haz.: M. Öcal Oğuz vd. Ankara: Geleneksel Yayıncılık, s. • Kutlu, M. Muhtar (). “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunmasında Eğitime Yönelik İlk Adım: Halk Kültürü Dersi”, Millî Folklor, S. 82, s. • Metin, K. Ali (). Dijital Mekânda Öznenin Yeri ve Sanatın Muhafazası. Hece Dergisi Dijital Sayısal Kültür Özel Sayısı, S. s. • Oğuz, M. Öcal (). Küreselleşme ve Uygulamalı Halk Bilimi. Ankara: Akçağ Yayınları. • Ong, J. Walter (). Sözlü ve Yazılı Kültür Sözün Teknolojileşmesi. İstanbul: Metis Yayınları. • Özön, Nijat (). Sinema, Televizyon, Video, Bilgisayarlı Sinema Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi. • Samancı, Özge (). Animasyonun Önlenemez Yükselişi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. • Türkoğlu, Tanol (). Bilgi Toplumunda Dijital Kültür. İstanbul: Beyaz Yayınları. 6  Millî Eğitim’de halk kültürü dersi konusu ile ilgili ayrıntılı bilgi için bk. (Kutlu, ). Erkan ASLAN

THE ROLE OF LINE FILMS IN TRANSFER OF FOLKLORE ELEMENTS TO FUTURE GENERATIONS: THE SAMPLE OF RAFADAN TAYFA

Throughout the historical process, the traditional way of life has changed and has taken on a differentstyle with technological advances. Together with folklore, the traditions, customs, lifestyles and all human-specific behaviors of the societies have been recorded and transferred to the future. It has been possible to bringthese recorded values to a level that can appeal to children through cartoons. Societies use technologicalelements such as television, computer and telephone, which are the new generation tools for transferringfolklore elements to children, and thus reach children. The main purpose of this study is to investigate the role of cartoons in the transfer of folklore elementsto future generations. This study, which was designed by using qualitative research methodology, wasstructured as a case study for in-depth analysis. The sample of the research was composed of Rafadan Tayfa,one of the children's favorite cartoons and broadcasted on TRT Children's channel. The data were obtainedthrough document analysis and analyzed by content analysis. In this research, 42 chapters of Rafadan Tayfa were examined. As a result, it has been demonstratedthat folklore elements can be transferred to children through cartoons and cartoons can play an important roleespecially in teaching traditions and customs.