Atmosfer Ve Özellikleri 9 Sınıf

ATMOSFER VE HAVA OLAYLARI

Dünya’nın etrafında, diğer gezegenlerden farklı olarak canlıların yaşaması için gerekli olan gazlar bulunur. Yer çekiminin etkisiyle Dünya’nın dışını çepeçevre saran bu gaz tabakasına nefes alınan küre anlamına gelen atmosfer (hava küre) adı verilir. Atmosferde meydana gelen olaylara da hava olayları denir. Atmosfer, birbirinden farklı yapıda gazların bir araya gelmesiyle oluşmuştur.

Atmosferde her zaman bulunan ve oranı değişmeyen gazlar; azot, oksijen ve asal gazlardır (argon, kripton, hidrojen, ksenon, neon, helyum vb.). Bu gazlar, yaşamın devamı ve çeşitli hava olaylarının gerçekleşebilmesi için belirli oranda atmosferde bulunmaktadır (Görsel ).

Atmosferde her zaman bulunan ve oranı değişen gazlar; su buharı ve karbondioksittir. Atmosferde çok az bulunan su buharının oranı yere ve zamana göre değişir. Örneğin Ekvator’a yakın nemli yerlerde su buharının oranı fazla (%), kutuplara yakın soğuk yerlerde ise su buharının oranı azdır (%0,25).Güneş ışınlarını emme ve saklama özelliği olan bu gazların atmosferdeki miktarında meydana gelen değişmeler hava sıcaklığını etkilemektedir. Özellikle son yüzyılda sanayileşmenin hızlanmasına bağlı olarak artış gösteren karbondioksit, iklimler üzerinde olumsuz etkiler yaşanmasına neden olmuştur.

Ozon gazı yeryüzüne yakın yerlerde çok azdır. Güneş ışınlarının etkisiyle öğleye doğru miktarı artmaya başlar. Ozon gazı, atmosferin üst kısımlarında morötesi (ultraviyole) ışınlarını emerek yeryüzüne ulaşmasını engeller. Atmosferde irili ufaklı toz tanecikleri bulunur. Tozlar, rüzgârların etkisiyle atmosfere karışır ve yağışın oluşmasında önemli bir rol oynar. Su buharı toz taneciklerine tutunarak yağmura, kara ve buz kristallerine dönüşür. Yer çekiminin etkisiyle uzaya dağılamayan gazlar Dünya’nın çevresini sarmıştır. Bununla birlikte, sıcaklığın Ekvator’dan kutuplara doğru azalması ve günlük hareketin etkisiyle atmosferin şekli Dünya’nın şekline benzemiştir. Atmosfer yaklaşık km’lik bir kalınlığa sahiptir. Ancak gazların büyük bir kısmı (%97), yer çekiminin etkisiyle yeryüzüne yakındır (Görsel )

Atmosferin etkileri şunlardır:

• İçindeki gazların belirli oranlarda bulunması canlıların yaşamasını sağlar.

• Güneş’in zararlı ışınlarının süzülmesini sağlar.

• Güneş ışınlarının dağılmasını sağlar. Böylece Güneş ışınlarını doğrudan almayan yerler aydınlık olur.

• Dünya’nın aşırı ısınmasını ve soğumasını önler.

• Hava akımları ile yeryüzünde sıcaklıkların dağılımını sağlar.

• Uzaydan gelen gök taşlarını parçalayarak bunların yeryüzüne büyük parçalar hâlinde düşmesini önler.

• İklim olaylarının meydana gelmesini sağlar.

• Sesi, ışığı ve sıcaklığı iletir.

• Dünya ile beraber döndüğü için Dünya’nın dönüşü hissedilmez. Ayrıca Dünya’nın dış yüzeyinde sürtünmeden dolayı oluşabilecek yanmaları önler.

Atmosferi oluşturan gazlar sıcaklıklarına, fi ziksel ve kimyasal özelliklerine göre çeşitli katmanlara ayrılır. Aşağıdaki şekilde (Görsel ) yer alan atmosfer katmanları sıcaklıklarına göre sınıflandırılmıştır.

KAYNAKÇA:

MEB Ortaöğretim Coğrafya – 9. Sınıf Ders Kitabı ( İsmail ÖZDOĞAN Kenan TÜRKEZ Mutlu KARAKOÇ )

Atmosfer ve Hava Olayları

Atmosfer, yerküreyi çevreleyerek gezegenimizdeki yaşamı mümkün kılan ve farklı katmanlardan oluşan bir gaz karışımıdır. Atmosfer %78 oranında azot, %1 oranında oksijen ve %1 oranında diğer gazlardan oluşmaktadır. Diğer gazlar içerisinde özellikle karbondioksit ve su buharı canlı yaşamı için büyük öneme sahiptir. Bu gazlar aynı zamanda hava olayları üzerinde de etkilidir. Atmosferi oluşturan gazların büyük kısmı atmosferin alt katmanlarında yer alır. Bu nedenle deniz seviyesinden yükseldikçe atmosferin yoğunluğu da azalır.

🌟Atmosferin kalınlığı Ekvator’dan Kutuplara doğru gidildikçe azalır. Bunun nedenleri ise;

• Yer çekiminin kutuplara doğru artması,
• Çizgisel hızın kutuplara doğru azalması,
• Sıcaklığın kutuplara doğru azalması,
• Ay ve Güneş’in Dünya üzerine uyguladığı çekim kuvvetleridir.

Atmosferin Katmanları

Atmosfer, sıcaklık ve kimyasal yapısı bakımından çeşitli katmanlardan oluşmaktadır. Bu katmanlar; troposfer, stratosfer, mezosfer, termosfer ve egzosferdir.

Troposfer

• Atmosferin en alt katmanıdır.
• Atmosferin yerden itibaren kilometrelik alt bölümü içinde hava olaylarının gerçekleştiği sürekli hareketli bir bölümdür.
• Kalınlığı Ekvator’dan kutuplara doğru azalır.
  • Nedeni; havanın Ekvator’da yerden ısınarak dikey olarak yükselmesi, kutuplarda ise soğuyan havanın alçalmasıdır.
• Atmosferi oluşturan gazların %75’i bu katmanda bulunmaktadır.
• Su buharının tamamı bu katmandadır. Bu nedenle meteorolojik olaylar bu katmanda gerçekleşir.
• Yoğunluğun en fazla olduğu katmandır.
• Yatay ve dikey yönlü hava hareketleri bu katmanda gerçekleşir.
• Sıcaklık dikey yönde değişmektedir. Yerden yükseldikçe azalır. Nedeni ise yükseltinin etkisidir.
  • Bu katmanda yerden yükseldikçe sıcaklık her metrede 0,5 °C azalmaktadır.
• Aynı zamanda sıcaklık yatay yönde de değişir. Enlem etkisi ile Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe sıcaklık azalır.
• Bu katman daha çok yerden yansıyan ışınlarla ısınır.
• Bu katmanın en üstünde “tropopoz” adı verilen ve stratosfere geçiş sağlayan geçiş katmanı bulunmaktadır.

Stratosfer

• Troposfer katmanının üst kısmından yaklaşık 50 km yüksekliğe kadar olan katmandır.
• Genel olarak yatay hava hareketleri görülür.
• Stratosferdeki hava akışı troposferdekinden daha az çalkantılıdır. Bu nedenle jet uçakları, uçuşun daha az sarsıntılı olacağı stratosferde yol almayı tercih eder.
• Stratosferde dikey yönde sıcaklık değişimi oldukça yavaştır.
• Sıcaklık ortalama °C civarındadır.
• Bu tabakada su buharı yoktur. Bu nedenle iklim olayı görülmez. 
• Ozon tabakasının büyük bir bölümü bu katmanda yer almaktadır.
  • Dolayısıyla bu katman Güneş’ten gelen zararlı ışınların yeryüzüne ulaşmasını engellemektedir.
• Stratosferde yer çekimi çok azalır. Bu nedenle cisimler gerçek ağırlıklarını bu katmanda kaybederler.

Mezosfer

• Mezosfer, yaklaşık km yükseklikler arasında yer alan atmosfer katmanıdır.
• Atmosferin en soğuk olduğu tabakadır.
• Gök taşlarının (meteor) atmosferde yanması ve parçalanması bu katmanda gerçekleşir.

Termosfer

• Termosfer, mezosferin hemen üzerinde km yükseklikler arasında yer alan atmosfer katmanıdır.
• Bu tabakadaki gazlar ultraviyole ışınlarının etkisi ile iyonlara ayrılmıştır. .
  • İyonlar arasında ise elektron alışverişi son derece fazladır. Bundan dolayı haberleşme sinyalleri, radyo dalgaları bu tabakadan yansır.
• Bu tabaka içerisinde sıcaklık, yükseldikçe artış gösterir.
• Kutup ışıkları da bu katmanda gözlenir.

Egzosfer

• Atmosferin en üst ve en dış sınırıdır.
• Termosferin üzerinde yer alan ve yaklaşık km yüksekliğe kadar ulaştığı varsayılan katmandır.
• Atmosferden uzaya olan geçişi belirler.
• Yer çekiminin ve atmosfer yoğunluğunun en az olduğu katmandır.
• Yeryüzünü gözlemleyen uydular bu katmanda yer alır.

Atmosferin Etkileri

• Canlı yaşamı için gerekli olan gaz bileşenlerini sağlar.
• Güneş’ten gelen zararlı ışınların yeryüzüne ulaşmasını engeller.
• Dünya’nın aşırı ısınmasını ve soğumasını engeller.
• Yeryüzünde sıcaklığın dengeli da