Teşbih Sanatı Ne Demek

Teşbih (Benzetme) Sanatı Nedir?

En az iki şey arasında türlü yönlerden bağlantı bulunan iki şeyden zayıf olan nesne ya da kavramın anlamca güçlü olana benzetilmesi olayına teşbih adı verilir. “gibi” edatıyla benzetme yapılabileceği gibi başka sözcüklerde de benzetme yapılabilir. Bu tür edatlara teşbih sanatında “benzetme edatı” adı verilir.

Değirmen misali döner başım.

Değirmen: kendisine benzetilen
misali: benzetme edatı
başım: benzeyen
döner: benzetme yönü

Teşbih Çeşitleri (Benzetme Türleri) Nelerdir?

Ayrıntılı Benzetme (Teşbih-i Mufassal)

Benzetme unsurlarının tamamının kullanıldığı benzetme türüne ayrıntılı benzetme veya “Teşbih-i Mufassal” adı verilir.

Ellerim bir kanat gibi titrekti
Tutmasam gözümden yaş inecekti

Benzeyen: ellerim
Kendisine benzetilen: kanat
Benzetme yönü: titrekti
Benzetme edatı: gibi

─ Bir rüzgar gibi geçti önümüzden.
─ Ağaçlar da şair gibi solgun ve umutsuzdu.
─ Bir kısa gün gibi bir ömür geçti de anlayamadım.
─ Bir okyanus kadar derindir aşk,
─ Halil İbrahim sofrası gibi zengindi soframız.
─ Ah şu yalnızlık bıçak gibi
Ne yana dönsem batar

Kısaltılmış Benzetme (Teşbih-i Mücmel)

Teşbih unsurlarının tamamının söylenip sadece benzetme yönü söylenmeden yapılan teşbih biçimine verilen addır.

Aşkını bir menekşe gibi taktım yakama

Benzeyen: aşkını
Kendisine benzetilen: menekşe
Benzetme yönü: X
Benzetme edatı: gibi

─ Hayaller bir gerçeklik gibi kurgulandı.
─ Anılarımız bir film şeridi gibiydi.
─ Gemiler bir kuğu gibi geçiyordu Boğaz’dan.
─ Ay misali bir yüze tutuldum ki sormayın…
─ Teknoloji modern bir dev gibi…
─ Çocukken mahallenin arıları gibiydik.

Pekiştirilmiş Benzetme (Teşbih-i Müekked)

Diğer tüm benzetme unsurlarının kullanılıp yalnızca benzetme edatı söylenmeden yapılan teşbih biçimine verilen addır.

Bir alevdin içimde yakıp da kavuran
Yağmur oldun gözümde hiç durmadan yağan

Benzeyen: sen (sevgili)
Kendisine benzetilen: alev
Benzetme yönü: yakıp kavurma
Benzetme edatı: X

─ Yollar kıvrıla kıvrıla giden bir yılan…
Önümüzdeki dağlar geçit vermeyen bir dev…

─ Yollar köyleri saran eskimiş çerçeveler…
─ Ben inleyen bir bülbül sen vefasız gonca gül
─ Gönül ayna olmuş sevgimi yansıtıyor.
─ Hasretinle kurumuş fidana döndüm.

Yalın Benzetme (Teşbih-i Beliğ)

Yalnızca benzeyen ve kendisine benzetilenin söylenmesiyle yapılan teşbihe “teşbihi beliğ” adı verilir.
Gider oldum kömür gözlüm, hoşçakal!

Benzeyen: göz
Kendisine benzetilen: kömür
Benzetme yönü: X
Benzetme edatı: X

─ Sen gül olsan ben bülbül
Şiiri bir martı, bir dalga, bir rüzgar

─ Aşkın mahpushane, içinde ben mahkûm
─ Gül tenli, kor dudaklı, kömür gözlü, sürmeli
Şeytan diyor ki sarmalı, yüz kerre öpmeli

─ Ay yüzlüm derdine düşeli
─ Takoz Recep kendi kalesine müthiş bir gol attı.

Örnek Soru 1:

Aşağıdaki dizelerin hangisinde teşbih sanatı kullanılmıştır?
A) Söz anladım ki uzun, hem de pek uzun sürecek
Benimse vardı o gün pek çok işlerim görecek
B) Ellerim takılırken rüzgârların saçına
Asıldı arabamız bir dağın yamacına
C) Bir cümbüştür kopsa da gece yakamozlarda
Münzevi balıklarız aynı kavanozlarda
D) Şakaklarıma kar mı yağdı ne var
Benim mi Allah’ım bu çizgili yüz
E) Bir göz gibi süzüyor beni camdan gece
Dönüyor etrafımda bir sürü kambur cüce

Çözüm: E seçeneğinde gece gündüze benzetilerek teşbih sanatı yapılmıştır.

Örnek Soru 2:

Aşağıdaki dizelerin hangisinde edebi sanatlardan teşbih sanatı kullanılmıştır?
A) Gelmedin son hayal de yanıp yanıp kül oldu
Bu deruni kavgada kırılan gönül oldu
B) Gelmedin yıldırımlar düştü hülyalarıma
Nasıl kıydın be zalim masum rüyalarıma
C) Susarsam anlatır mı seni göklere tarih
Bensiz olur mu sabah güler mi kara talih
D) Gelmedin koptu zincir parçalandı anılar
Sardı bütün ruhumu tükenmeyen ağrılar
E) Gel, düştüğün ateşte ömür boyu kavrul, de
Bir kuru yaprak gibi sokaklarda savrul, de

Çözüm: E seçeneğinde “Bir kuru yaprak gibi sokaklarda savrul, de” dizesinde teşbih yapılmıştır. Sevgilinin sokaklarda başıboş dolaşması, rüzgârın savurduğu bir yaprağa benzetilmişti

Örnek Soru 3:

Aşağıdaki dizelerin hangisinde benzetmenin dört ögesi de bulunan bir “teşbih” vardır?
A) Her hatıra bir damla yaş oldukça gözümde
B) Gördüm deniz dedikleri bin başlı ejderi
C) Canlandı hayalimde o mazideki yazlar
D) Nazarın ok misali karanlıkları deler
E) Ben böyle değildim, bu deniz böyle değildi

Çözüm: A seçeneğinde hatıra yaşa, B seçeneğinde deniz ejdere benzetilmiş; benzetme edatı ve yönü kullanılmamış, teşbih-i beliğ yapılmıştır. C ve E seçeneklerinde teşbih kullanılmamıştır. D seçeneğinde ise,
Benzeyen: nazar (bakış)
Kendisine Benzetilen: ok
Benzetme yönü: delmek
Benzetme edatı: misali
kullanılarak dört ögeli bir teşbih yapılmıştır.

Benim yarim bezden kilim
Dokunur Konya’da Konya’da
Yukarıdaki dizelerde söz sanatlarından hangisi vardır?
A) İstiare B) Tezat C) İstifham D) Teşbih-i Beliğ E) Teşhis

Beyitte şair yarini kilime benzetmiştir. Ama benzetmenin iki ana ögesi olan benzeyen ve benzetilen olduğu için “teşbih-i beliğ” sanatı yapmıştır.