Amerika Birleşik Devletleri (ABD) iklim krizinin etkilerini azaltmak amacıyla dünyanın en büyük ve uzun ağaç türü olan sekoyaları klonluyor. Bu sayede karbon emilimini artırmak amaçlanıyor.
Kaliforniya çamı, mamut ağacı ya da deve ağacı olarak da bilinen sekoyalar, boyları metreye ulaşan ve kabukları yaklaşık yarım metre kalınlığına erişebilen dünyanın en büyük ağaç türlerinden.
Tahrip edilen ormanlar onarılıyor
Yaklaşık 40 yıldır ağaç diken, fide ve ağaç çeliği üretmede uzman olan David Milarch&#;ın önderliğinde bir grup gönüllü son 5 yılda hızlandırdığı çalışmaları daha da ileriye götürerek sekoya harici dünya üzerinde bulunan en eski ağaç türlerini keşfederek bu ağaçlardan fidan üretiyor ve tahrip olan ormanları yeniden onarmaya çalışıyor.
David Milarch&#;ın kurucu ortaklarından olduğu Dört Melek Tarihi Ağaç Arşivi (AATA) sivil toplum örgütü bu işi yaklaşık 25 yılı aşkın süredir yapıyor.
Euronews&#;in aktardığına göre Milarch, avucunu açarak dev sekoya ağaçlarından elde ettikkleri tohumları ve çelikleri gösterirken &#;Hz. İsa yürürken, bu gördüğünüz ağaç dünyada vardı&#; dedi.
Bazı sekoya ağaçları yaşında
AATA daha ziyade boyları metreyi geçen sekoya ve dağ sekoyası (redwood) ağaçlarını klonluyor. David Milarch şu anda klonladıkları ağaç türlerinin ila yaşında olduğunu ve bu ağaç türlerinin bu kadar uzun yaşayabildiklerine şaşırdıklarını ifade ediyor:
&#;Bu durum, çok uzak diyarlarda ailenize mensup akrabalarınıza rastlayıp onların sene yaşadıklarına şahit olmak gibi bir şey. Bu ağaçların nasıl bu kadar uzun yaşayabildiklerini ve bu türlerin genlerini araştırmak gerekiyor.&#;
AATA, kendi doğal ormanlarına dikmeden önce yaşlı ağaçları ve genetiklerini inceliyor. Eğer ağaç uygun bulunursa yaprak ve dallardan klonlanıyor. Amaç, yangınlara ve küresel ısınmaya karşı dayanıklı olan ve normal ağaçlara göre 10 kat hızlı karbon gazı emen bu sekoya ormanlarını büyütmek ve bu ağaçların sayısını artırmak.
Yüzde &#;i çıkan yangınlarda yok oldu
Dev sekoya ağaçları binlerce yıl boyunca birçok yangın ve doğal afete karşı hayatta kalmayı başardı. Ancak ABD&#;de ve özellikle de Kaliforniya eyaletinde son yıllarda artan devasa orman yangınları bu ağaç türünü tehlikeye atıyor.
Dev sekoya ağaçları yılına kadar orman yangınlarından etkilenmemişti ancak son 10 senede çapları metreye ulaşan 75 bin ağacın yüzde &#;i alevlerin kurbanı oldu.
10 kat daha fazla karbondioksit tutma kapasitesi
Kaliforniya&#;da bulunan Sekoya Ulusal Parkı&#;ndaki meşhur General Sherman adlı ağacın, kütle bakımından dünyanın en büyük ağacı olduğu tahmin ediliyor. Bağımsız araştırmalar gösterdi ki, bu ağaç günümüzde yaşayan bir insanın 86 sene boyunca sebep olduğu karbon gazı salımını tek başına emiyor.
David Milarch yaşlı sekoya ağaçlarının ortalama bir ağaçtan 10 kat daha fazla karbondioksit tutma kapasitesine sahip olduğunu belirtiyor. Milarch&#;a göre bu ağaçlardan dikmek ve bu türün yaygınlaşmasını sağlamak iklim değişikliğiyle mücadelede yapılması gereken şeylerden biri.
Bir sekoyadan 5 milyon fide
David Milarch, yaklaşık 4 yıllık bir çalışmayla sağlıklı bir sekoya ağacından 5 milyon fidenin klonlanabileceğini söylüyor. Ağaçların çelikleri üst dallardan elde ediliyor ve steril köpük saksılara hormon takviyesiyle ekiliyor.
&#;İlk çelik denemelerimizde yüzde oranında başarı sağlıyorduk. Şimdi bu oran steril köpük saksılar sayesinde yüzde 97&#;lere kadar çıktı.&#;
Tek türlü tarımın önüne geçmek ve biyoçeşitliliği artırmak için yaşlı ve dayanıklı ağaçların DNA&#;ları harmanlanıyor. Bu sayede sekoya ağaçları hastalıklara karşı daha dirençli hale geliyor.
Dünyanın yaşayan en uzun ağacı, Kaliforniya Redwood Ulusal Parkı’ndaki Hyperion adında bir sekoya ağacıdır. yılında yapılan son ölçüme göre ağacın boyu ,85 metre kadardır. Bir karşılaştırma yapmak gerekirse bu uzunluk yaklaşık 35 katlı bir gökdelene denk gelir. Yaklaşık yaşında olan Hyperion ağacı her yıl cm kadar büyümeye devam etmektedir.
Bu durumda insanın aklına şöyle bir soru geliyor. Bir ağacın büyüyebileceği üst sınır nedir? Bir canlının dünya ile ilişkisini belirleyen en temel fiziksel özelliği boyutudur. Ancak canlıların büyüklüğü, yapısı ve formu doğa kanunları tarafından sınırlandırılmıştır. Peki, bir organizmanın boyutunu hangi yasalar sınırlar ve hangi kısıtlamaları getirir?
Yeryüzünde yaşamış en büyük organizmalar ağaçlardır. Bugün dünyadaki en büyük ağaçlar Kaliforniya’da bulunan boyları metreye uzanan Sekoya ağaçlarıdır. Hyperion ağacı da aynı türden bir ağaçtır.( Sequoia sempervirens). Ancak devasa büyüklükteki ağaçlar sadece Sekoya’lar değildir. Gezegenin her yerinde dev ağaçlar var. Örneğin Avustralya’da bulunan Tazmanya Meşesi (Okaliptüs regnans) Avustralya’nın en uzun ağacı ve dünyanın en büyük çiçekli bitkisidir.
Ormanlardaki ağaçlar, komşu ağaçların önüne geçmek ve daha güçlü güneş ışığına ulaşmak için olabildiğince uzun boylu olabilmek için bir yarış içindedir. Öte yandan Dünya’daki bir ağacın maksimum boyutunu belirleyen bazı kuvvetler vardır. Bunlar yerçekimi ve elektromanyetik kuvvetlerdir.
Ağaçların Ulaşabileceği Yüksekliğin Bir Sınırı Var mıdır?
Ağaç ancak kendi ağırlığını taşıyacak kadar güçlü olmalıdır. Bu da onun yapı malzemesine bağlıdır. Ağacın yapısında lignin adı ile bilinen uzun zincirli bir karbon molekülü bulunur. Olgun ağaç dokusunda lignin miktarı % 18 ila % 38 arasında değişir. Aslında Lignin değişik oranlarda ot ve çimenlerde de vardır.. Lignin’in gücü, onu bir arada tutan kimyasal bağların gücü tarafından belirlenir.
Ağaç, yaşamın biyokimyasal süreçlerini kullanarak, kendisine sunulan ham maddelerden lignin üretebilmelidir. Lignin, mevcut en güçlü ve en hafif malzemelerden biridir. Ağaçların fiziksel boyutunu sınırlayan kısıtlamalardan birini sağlayan, ligninin kütlesi ve gücü arasındaki değiş tokuştur. Bir ağaç aynı zamanda, yer çekimine karşı koyarak suyu köklerinden en yüksek yapraklarına kadar taşıyabilmelidir. Ağaçlar bunu, ksilem olarak bilinen ağacın içinde bulunan kılcal borular sayesinden gerçekleştirirler.
Su molekülleri arasındaki etkileşimlere hidrojen bağları hakimdir. Bunların gücü de nihayetinde yine elektromanyetik kuvvetin gücüne bağlıdır. Bu nedenle bu moleküller arası etkileşimlerin ayrıntıları, maksimum yüksekliklerini sınırlamada önemli bir rol oynar. Kısacası, iki karşıt kuvvet bir ağacın yüksekliğini etkiler. Bu güçler arasındaki etkileşimi analiz ederek, Kuzey Arizona Üniversitesi’nden bir biyolog ekibi, teorik maksimum ağaç yüksekliğini yani karşıt güçlerin dengelendiği ve bir ağacın büyümesinin durduğu noktayı hesaplamıştır. Bu ve metre arasında bir yerde bulunmaktadır.
Dünyanın Dışına Çıkabilirsek Ağaç Boyu Sınırı Ortadan Kalkar mı?
Ağaçlar, daha zayıf bir yerçekimi kuvvetine sahip olan bir gezegende, büyüme şansına sahip olabilseydi dünyadakinden çok daha uzun boyutlara erişebilirdi. Örneğin Mars’taki yerçekimi kuvveti, Dünya’nın yerçekiminin yaklaşık yüzde 38’ine eşittir. Bunun sonucunda Dünya’ya N’luk bir kuvvet uygulayan bir nesne Mars’a yalnızca 38 N kuvvet uygulayacaktır. Bu ilke, Güneş sistemindeki dağların boyutu ile ilgili olarak da ortaya çıkmaktadır.
Mars’ın en yüksek dağı olan Olympus Mons, Everest Dağı’nın neredeyse üç katı yüksekliktedir. Neyse ki bu dağ Mars’ta. Eğer bu dağ dünyamızda bulunsaydı ağırlığı nedeniyle Dünya’nın kabuğu onu kaldıramazdı. Everest, bir dağın Dünya üzerinde olabileceği en büyük yüksekliğe sahiptir. Ancak aslında en yüksek dağ unvanını ona verirken bir gerçek unutulmaktadır. Aslında, Hawaii’de bulunan okyanus tabanında bulunan Mauna Kea yanardağı, okyanus tabanından ölçüldüğünde Everest’ten daha uzundur ve bu nedenle kendi ağırlığı altında ezilmektedir.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
How Tall Can Trees Grow?; Yayınlanma tarihi: 17 Eylül ; Yazı bağlantısı: funduszeue.info
Professor Brian Cox, Andrew Cohen; Wonders of Life, HarperCollins UK
The tallest tree in the world is higher than the Statue of Liberty; Yayınlanma tarihi: 29 Nisan ; Yazı bağlantısı: funduszeue.info
Matematiksel
Sekoya
"Sahil Sekoyası" (Sequoia sempervirens), servigiller (Cupressaceae) familyasının Sequoia cinsinden tek bir türle temsil edilen (monotipik) m boy, 7 m çap yapabilen ana vatanı Kuzey Amerika olan büyük bir ağaçtürü.[1]
Her dem yeşil ve dev yapılı ağaçlardır. Oldukça kalın kabukları vardır. Genç sürgünleri önce kırmızı, sonra kahverengidir.
2 tip yaprakları vardır:
•Pul yaprak: Sürgünün dip ve uç kısmı ile kozalak sapında yer alan yapraklar,
•İğne yaprak: Sürgünün üzerindeki balık kılçığı şeklindeki ana yapraklar.
Kozalaklar 1 yılda olgunlaşır ve puldan oluşur. Kozalak pulları yan kenarlarıyla kapanmıştır ve her pulun altında tohum bulunur.
Doğal yayılış alanında m'ye kadar büyür; gövde dibi çok geniş olup uca doğru daralır. Kabuk kırmızımsı kahverengi veya tarçın renginde, 15–25&#;cm kalınlığındadır, tacı ise dardır. Genç ağaçlarda dallar incedir, sonradan kalınlaşır ve gövdeye çevrel olarak dizilmiştir.
Yapraklar sürgünlere sarmal olarak dizilmiştir ve iki şekildedir; yan dallar üzerindeki yapraklar ,5&#;cm uzunluğunda iki sıralı dizilmişlerdir, alt yüzlerinde iki stoma bandı yer alır. Ana sürgünlerin üzerinde yer alan yaprakların ise uzunluğu 1,,5&#;cm olup uçları sivridir.
Erkek kozalaklar ovoid 1,5–2&#;mm olup sarı-yeşildir. Tohumkozalakları çok küçük, olgunlaşınca koyu kırmızımsı kahverengi, eliptik-yumurta veya yumurta şeklinde ,5 x 1,,5&#;cm'dir. Bir yılda olgunlaşan tohumlar açık kahverengi eliptik-dikdörgen şeklinde 1,5&#;mm uzunluğundadır. Tohum kanadı 1&#;mm genişliğindedir.[2]
Hyperion[değiştir
Sekoya ağacının yapraklarına göz attığımızda iki farklı tip yaprak çeşidi olduğu görülmektedir. Pul yaprak olarak tabir edilen yaprak biçimi ayrıca yaprağın kök kısmında bir kozalak ile görülmektedir. Sekoya ağacının diğer yaprağı ise daha ince yapılı ve çam ağacına benzer yapıda iğne yapraklı olan türdür.
Sekoya ağacı kozalak yani meyve olarak tabir edilebilecek ürünleri ortalama olarak 1 yıl gibi son derece uzun bir sürede ortaya çıkartmaktadır. Bu yönü ile bakıldığında zamanın sekoya ağacı için daha yavaş aktığını söylemek yanlış olmayacaktır. Ayrıca 20 ile 30 arasında kozalak üreten ağaç söz konusu kozalaklardan 5 ile 6’sı da tohum üretmektedir. Sekoya ağacının genel yapısında kalın olan bölgenin gövde altı olduğu bilinmektedir.
Sekoya Ağacının Özellikleri
Sekoya ağaçları dünyada en uzun yetişen ağaçlar arasında yer almaktadır. Özellikle ülkemizde sık görülen bir ağaç türü olmaması dolayısı ile ağaç hakkında hem yetiştiriciliği hem de bakımı konusunda sorun yaşanmaktadır. Sekoya ağacı metreden daha uzun olabilmektedir. Söz konusu ölçüler ağacın ortalama boyunu yansıtmakta olsa da dünya üzerinde kaydedilmiş en uzun sekoya ağacı metre uzunluğa erişmiştir.
Ağaç sadece boyu ile değil çapı ile de olağan üstü bir genişliğe erişebilmektedir. Yine ortalama veriler ışığında ağacın 7 metre çapa ulaştığı gözlemlense de kaydedilmiş en geniş sekoya ağacı 11 metre genişliğe ulaşabilmiştir. Sekoya ağaçları son derece büyük bir ağaç olması yanı sıra dünya üzerinde en uzun süre oksijen üreten ağaçlar sınıfında yer almaktadır. Ayrıca sekoya ağacının yaprakları yılın her günü yeşil olarak kalmaktadır.
Sekoya Ağacı Türkiye De Nerede Yetişir?
Sekoya ağacı yaygın olarak Amerika birleşik devletlerinde görülmektedir. Ağaç ülkemizde de yetişebilen türler arasında yer almaktadır. Amerika birleşik devletlerinde halen yaşamakta olan general Sherman olarak bilinen bir sekoya ağacı dünyanın en yaşlı ağacı olma unvanını korumaktadır. Ülkemizde iklim koşulları göz önünde bulunduğunda her bölge de yaşayabilir. Fakat ağacın uzun ömrü ve ihtiyaçları göz önünde bulundurulduğunda doğu Karadeniz ve Artvin yöresinde çok daha uyumlu olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Son derece yavaş büyüyen bir ağaç olsa da Sekoya ağaçları bulunduğu iklimin etkilerini değiştirebilen özelliklere sahiptir. Bu nedenle bulunduğu bölgeye çok kısa sürede adapte olabilir.
Sekoya Ağacı Kaç Yıl Yaşar?
Dünyanın en uzun ömürlü ağacı olma unvanını tek başına göğüsleyen Sekoya ağacı bu alanda listenin tüm basamaklarına sahiptir. Çünkü ortalama ömrü yıl olan sekoya ağacının rekortmen ağacı olan general Sherman yıldan daha yaşlığı olduğu tahmin edilmektedir. Bu yönü ile bakıldığında gerçekten geleceğe bir eser bırakmak isteyenlerin yıl ömre sahip bir sekoya ağacı dikmesi doğru seçim olacaktır. Bahçe ya da bireysel alan yeşillendirmesi için uyumlu olmayan ağacın kökleri ortalama metre çapta bir alana yayılmaktadır.
