со
о
гз
GJ
ТУРЕЦКОГО
ЯЗЫ КА
^БК-9*(5Туц)
К 89
Печатается по постановлению
Издательского совета
Института стран Азии и Африки при МГУ
и Издательского Дома «Муравей»
Рецензенты
профессор Э. А. Грунина
доцент Г. П. Александров
Издательский совет
ИСАА прн МГУ и ИД «Муравей»:
ISBN
© П, И. Кузнецов,
О Издательский Дом «Муравей-Гайд»,
ПРЕДИСЛОВИЕ
гг“-аЧ "^“
построенныхКпо v НаЧШ1ЬНЫЙ Курс’ “ ™ °raet и уроков (№№ 15—28), ,
тыре темы} слои * извеР™°и схеме: грамматическая часть (три-че-
вообразовательные^
прнипй „„ , аффтс^ы^с** ^раж невд^И^ на
; L упражнениями Ю^С ЯНеК°Т°РЫе ^вве
закрепление
денной
стовымилексики и фразеологии и пйпИ.
общая (текстовая) часть с послетек-
стовыми Упражнениями.
чепгий гг В уучебнике ппспг^.
синике представлены также гГраммати-
лагаи,щ „йрео™ н” ™ и 1 Х Г е « Г “ еЛ
кто занимается языком без нренода^ля Г Ш> ’ - Т 0"
виду дополнить учебник фономаториатами лальне — ■
Лингнит^чГсктГтпГ,еРНЬг “ р"ант у ,е 6 »ика набирали студенты
ного университета ГИТУ иского государственного гуманитар-
Азии и Африки ГИГА д и ^ илологического отделения Института стран
ман, О. Хадарцев Е Копы ЛеЗКИНа’ ° ' СтреЛкович, М- Вуль, М. Гольд-
признательность.’ това и ДРУгие, которым автор выражает свою
3
УРОК 15{1)
ПРЕЖДЕПРОШЕДШЕЕ ВРЕМЯ
(b e lir s iz g e ç m iş z a m a n ın h ik â y e s i)
4
3. Форма на -mıştı может обозначать действие, представляющееся гово
рящему давно прошедшим.
— Babama bir şey söyleyeceğim. Karağıyı beiı kırm ıştım , otıu
söyleyeceğim.(Ö. Seyfettin). — Я должен признаться отцу. Это я (тогда)
сломал скребницу, вот об этом я (ему) скажу.
В видовом отношении давнопрошедшее I время равноценно формам
на-dı и -mış(tır): им обозначаются как однократные, так и многократные
действия.
Adamın yüzüne baktım ve hatırladım. Bu dairede onu birkaç defa
görmüştüm, bir gün konuşmuştukbile. Я взглянул ему в лицо и вспомнил. Я
его несколько раз видел в этом учреждении, однажды мы дажеразгова
ривали.
В спряжении формы преждепрошедшего I времени нет никаких осо
бенностей (по сравнению, в частности, с формой на -yordu — см.
урок 12).
Утвердительная форма
Отрицательно-вопросительная форма
ПРЕЖДЕПРОШЕДШЕЕ ИВРЕМЯ
( b e li r li g e ç m iş z a m a n ın h ik â y e s i)
ALIŞTIRMALAR
6
gitm iş gelm iş, kahveye gitm iş gelm iş, sonunda yemeğe oturmuştuk.
(S. Kocagöz) 5. Düşünün bir kere, yüzünü ben bile unutmuşum. Hiç olmazsa
elli resmini çekmiştim. Çok değişmiş. (N. Hikmet). 6. Hani, sen ata binmeye
bayılırım (= binmeyi pek severim) demiştin. Unuttun mu? İşte Hakkı Bey
unutmamış. — A, ben ata binemem. O gün lâf olsun diye öyle bir şey
söylemiştim. (Y. Kadri) 7. Babam Andrey Petroviç Grinev gençliğinde graf
Münnich’in maiyetinde (=yanında)A/z/wef etmiş, yılında orâaâanayrılmıştı.
O zamandan beri Simbirsk’teki köyündeyayamı.? ve orada Avdotya Vasiliyevna
Yuile evlenmişti. Biz dokuz çocuktuk. Bütün erkek ve kızkardeşlerim daha
pek küçükken (= pek küçük yaşta) öldüler. (A. Puşkin. «Yüzbaşının kızı»
romanının başlangıcı) 8. Taş merdiveni koşarak indim, atımın yanına gittim. At
yiyemediği otların üstüne uzanmış, yatıyordu. 9. çitasını nereye koydun,
hanım?— Gene çocukların eline geçmesin diyesakladtydım. (İ. T.) Radko
beş dakikayı boş geçirmek istemedi Sabahtanberi hiç bir şey yememişti.
Hizmetçisini çağırdı. (Ö. Seyfettin) Dün gene Fakı Haşanın kızı buraya
gelmiş. — Geldi idi, ne olacak? (M. Yesari) Dün gece radyoyu neden
kapamadın? — Ben kapadımdı, geceyansma doğru odaya giren ağabeyim
açık bıraktı. kuyruğu (=sırasım) kim dinliyor? Ben kuyruğagirdimdi, birisi
önüme geçti. Başıma geleceği biliyordum. Kendisine söylediydim.
korkuyorum, dediydim. (O. Kemal) Vay, Nevres, nerede idin yahu?—
Dün Mısır’dan geldim. — Mısır’dan mı geldin? Sen Mısır’a mıgitmiştiri? Niçin
gittin? (funduszeue.info) Burası eski bir kontaktı. Altmış sene evvel, doksan yaştan
sonra on dört yaşında bir kızla evlenen bir ihtiyar tarafından yaptırılmıştı.
Mal sahibi bahçenin duvarlarını yapan ustaya mütemadiyen (=durmadan)
«İçerisini kargalar (=kara renkli kuşlar) bile görmesin!» demişti. (Ö. Seyfettin)
Yeryüzünde görmediğim memleket, gezmediğim yerkalmamış gibi idi. Yalnız
Sovyetler Birliğiyle Çini ziyaret etmemiştim. Bu iki memleketi görüp yakından
tanımak benim için bir ideal idi. (Z. Sertel)
2. Aşağıda sıralanan eylemlerden birini alıp Belirli geçmiş zamanın hikâyesi (= -diydi)
ve Belirsiz geçmiş zamanın hikâyesi (= -mişti)nin asıl (=olumlu), olumsuz, soru ve
olumsuz soru biçimlerine kişi ekleri getirerek sıra ile çekimlerini yapınız (çekimleyiniz):
işitmek, üşümek, korkmak, yanılmak, dökmek.
3. Üç noktanın yerine -mış, -mıştı, -dı, -dıydı, -yor, -yordu gibi biçimlerden birini
koyun, gereğinde bir kişi eki de ekleyin.
1. Evden çıkıp kenti dolaşmaya koyulduk. Arkadaşım kentimize ilk kezgel
Bu gezinti onun için çok ilginçti. 2. Yavaşça içeri girdim. Kardeşim kanapeye
otur, bir şey oku 3. Bunu bir defa Hilmi Bey Sabiha Hanımaлву/г (H. Edip)
4. Ne düşünüyorsun?— Bir gün Handan seni tarif et(=tanımla-, anlat-), onu
düşün (funduszeue.info) 5. Sokak kapısından bahçeye doğru bakındı. Herkes#//
Kendisi gitmek için geri dönüp şapkasını al, bu sırada kulağına müzik
odasından piyano seslerime/ (S. Ali) 6. Ona elbiselerimden bir şey ver. Pek
7
hafif giyin (A. Puşkin) 7. Annesine: — Kendine bir iş bulsun. Ne derdi var?
Neden bir şey yapmak isteme'? diye sordum. Esasen bu soruyu kendisine de
defarca sor 8. Yüzüme şaşkın şaşkın bakıyordu. Her halde sözlerimden bir
şey anlayama 9. Nihayet kapı açıldı, Nâzım göründü. Basit giyin Yavaş
adımlarla bize doğruyürü (Z. Sertel)
Сложная форма на -dığı zaman (или -dığı sırada, -dığı sıra, в старых
текстах-dığı vakit) состоит из нмени действия на-dık в сочетании с каким-
либо аффиксом принадлежности и служебного слова zaman (sıra, sırada,
vakit). Форма на-dık с аффиксом принадлежности может также стоять в
местном падеже: (-dığında1). Всеми этими формосочетаниями обознача
ется сказуемое придаточного временного предложения. Подлежащее
такого предложения всегда ставится в основном падеже.
Перечисленные формы соответствуют по-русски словосочетанию:
союз «когда»+ та или иная форма изъявительного наклонения. Абсолют
ное время совершения действия определяется по сказуемому главного
предложения, поэтому форма-dığı zaman (и другие) может переводиться
на русский язык не только прошедшим или настоящим, но также и буду
щим временем. Названными формосочетаниями может обозначаться
действие завершенное или незавершенное, однократное или многократ
ное.
Порядок слов внутри придаточного временного предложения обыч
ный: форма -dığı zaman, как и всякое сказуемое, помещается в самом
конце придаточной конструкции, а сама эта конструкция обычно либо
ALIŞTIRMALAR
ДОЛЖЕНСТВОВАТЕЛЬНОЕ НАКЛОНЕНИЕ
(g e r e k lik k ip i )
Образец спряжения
11
Ona bu soruyu sormamaksınız.
— Вы не должны задавать ему этого вопроса.
Bu bilgileriyaymalı değil miyiz!
— Разве мы не должны распространять эти сведения?
(или: yaymamalı mıyız?
— Нам не следует распространять эти сведения?)
Образец спряжения
в отрицательно-вопросительной форме
(ben) aramalı değil miydim? (aramamalı mıydım?)
разве я не должен был искать? (следовало ли мне
не искать?)
(sen) aramalı değil miydin? (aramamalı miydin?)
(разве) ты не должен был искать?
(о) aramalı değil miydi? (aramamalı mıydı?)
(разве) он не должен был искать?
(biz) aramalı değil miydik? {aramamalı mıydık?)
(разве) мы не должны были искать?
(siz)aramalı değil miydiniz? (aramamalı mıydınız?)
(разве) вы не должны были искать?
(onlar) aramalı değil ıtriydiler? (aramamalı mıydılar?)
(разве) они не должны были искать?
%
ПРИМЕРЫ:
Çûcuğa bu kitabı okutmamalıydınız.
— Вам не следовало давать ребенку читать эту книгу.
О da mıgitmeliydn — Ему тоже следовало идти?
Особенностью форм 3-го лица единственного числа в настоящем и
прошедшем времени (-malı(dır), malıydı) является то, что они использу
ются и в тех случаях, когда субъект действия является неопределенным
(неопределенно-личные предложения). Подлежащее в таких предложени
ях отсутствует.
ПРИМЕРЫ:
Oraya bir gitmeli(dir). — С лезет сходить туда.
Bu soruyu sormamalıydi. — Не следовало задавать этого вопроса.
12
Формы долженствовательнош наклонения от глагола olmak («быть,
становиться») имеют дополнительное значение: «должно быть». Они мо
гут присоединяться не только к именам, но и к основе настоящего време
ни (-yor) или прошедшего субъективного (-mış) времени.
ПРИМЕРЫ:
Herhalde Tüıkçekonuşuyor olmalılardı ki anlamıyordum. (R. Nuri)
— Безусловно, они (должно быть) говорили по-турецки,
ноль скоро я не понимала
ALIŞTIRMALAR
7. Aşağıdaki eylemleri asıl gereklik kipi (-ıhalı) ile bu kipin geçmiş zamanı, yani
Bileşik hikaye zamanı (-malıydı)nın olumsuz, soru, olumsuz soru gibi çeşitli
biçimlerine sokarak çekimleyiniz:
tutmak, yıkamak, yüzmek, seçmek.
13
ло навестить больного товарища? Я не понял: куда я должен ехать?
Он, должно быть, ничего н,е понял. Смотрит на нас с большим удивлени
ем. Надо было верить ему или не верить? Разве не следует написать
ему письмо? Следует ли не писать ему писем?
ALIŞTIRM ALAR
Sözlük
16
9. ek — 1) (ilâve) добавление, при -lenmek — развеселиться
ложение; 2) аффикс randevu— свидание, встреча
eklemek (ilâve etmek) — доба alıcı (reseptör, almaç, ahize) —
вить; присоединить приемник; телефонная трубка
sağlam — прочный; здоровый; на kulak — ухо
дежный ~ı ağır — он туг на ухо, глуховат
katı — твердый, жесткий ~ asmak — прислушаться
sa k in — 1) спокойный, тихий yapıştırmak — приклеить, приле
2) житель, обитатель пить, влепить
dik — отвесный, крутой; перпен yapışkan — липкий, навязчивый
дикулярный özür (zrü) —•извинение, оправда
lâf — слово; словеса; болтовня ние
(sizden) - dilerim — прошу (вас)
~ olsun diye для красного словца;
простить меня
для проформы
af (ffı) — прощение, извинение
dert(di) — горе, беда; боль (ду
affınızı rica ederim — прошу (вас)
шевная); болезнь
извинить меня
~li — огорченный; страдающий
affetmek — прощать, извинять
yuvarlak— 1) круглый; округлый
kahraman — герой, храбрец
2) шар dikmek — 1) втыкать, водружать
yer ~ı — земной шар 2) шить
tez — быстро, скоро bıyık — усы
- elden — быстренько, на скорую ~ bırakmak — отпустить усы
руку sakal — борода
hafif ■— легкий ak— - почтенный старец, аксакал
ağır— тяжелый; медленный sarışıh — блондин, светловолосый
—başlı — серьезный, степенный kumral — шатен, светло-коричне
~lık — тяжесть; вес вый
merdiven— лестница esmer — брюнет; (yağız) темный,
-den (veya -i) çıkmak, inmek—под смуглый
няться, спуститься по лестнице tüccar — купец, торговец
çehre (=yüz) — лицо, облик
* * *
kılık— внешность, внешний вид;
alışfmak (-e) — привыкать (к че одеяние
му, каиу-л.) * * *
~kan — привычный; привыкший
-kanlık (itiyat*(dı)) — привычка şişmek — пухнуть, раздаваться
öğüt (nasihat) — совет; наставле -kin — опухший, припухлый
ние -m an — полный, толстый (о чело
tavsiye— рекомендация, совет веке)
~de bulunmak — дать совет omuz — плечо
~ etmek — рекомендовать (кого, parm ak — палец
что-л.), советовать - oynatmak — шевельнуть паль
neşe (=sevinç) — радость, весе цем
лость dudak — губа
-1İ — веселый, радостный (о чело yanak — щека
веке) zayıf — слабый
17
-lam ak — слабеть, худеть kurt (du) — 1) волк;
zavallı— несчастный, бедный 2) червь; червь сомнения
olasılık (ihtimal) — вероятность yorgan — одеяло
olası (muhtemel, ihtimal) —г ве sarmak — обвязывать, перевязы
роятный, вероятно вать; завертывать; окружать
boyun (ynu) — шея sanlmak(-e) — браться (за что-
bağ — узел, связка, связь то); бросаться, припадать (к
boyun ~ı (kıra vat) — галстук
eğmek — сгибать, наклонять
чему-л.)
baş (boyun)склонить голову; korumak — защищать, охранять,
смириться оберегать
kaş — бровь top — 1) пушка; 2) мяч;
~la göz arasında — в мгновенье kar topu — снежки
ока nikâh — обручение; бракосочета
nöbet — 1) дежурство; черед ние
2) приступ (болезни) (i) ~ altına almak— взять в жены;
muhatap (bı)— собеседник жениться
buyurm ak— повелеть ipek — шелк; шелковый
-unuz! — пожалуйте! пожалуйста! adalet— справедливость; юстиция
kurtarm ak — спасать; выручать - yerini bulur — справедливость
vait, vaat (dı) —1обещание
восторжествует
-te bulunm ak— дать обещание
inşallah — если будет угодно Ал
vadetmek — обещать
лаху; дай-то Бог; надеюсь (на
ilâç (cı) — лекарство
şü k ü r (teşekkür) — благодар это)
ность el — посторонний, чужак
ço k премного благодарен el oğlu — посторонний, незнако
allah a слава богу мец
hele (еще) спасибо (что) aziz — а) дорогой, милый
ümit (di) (umut) — надежда б)святой
- (-ini) kesmek (-den)— потерять adî— простой, обычный; низкого
надежду качества
~siz— безнадежный; потерявший bizzat — лично
надежду alâka (= ilgi) — 1) (-е) интерес;
reçete — рецепт
2) (ile) отношение, связь
* * • müteşekkir— благодарный, при
знательный
nitelik (vasıf (sfı)) — качество, medeni (uygar) — цивилизован
свойство ный, культурный
tavır (vrı)— вид, манера boz — серый, бурый
Türemiş sözcükler
1. kapak— крышка; обложка (книги)
2. boyuna— беспрерывно
3. iler(i)lemck— продвигаться; прогрессировать
4. duygu (his (ssi)) — чувство
18
5. vııryUmak (-p)— влюбиться
6. bakış (nazar*)— взгляд, взор
ilk - t a — с первого взгляда
7. tam dık-г- знакомый
8. oyuncak — игрушка
9. benzetmek (-i, -e) — 1) находить сходство (с чем-л.)
2) принять за (другого)
3) сломать
b akan — министр
baş премьер-министр
başlangıç— начало
doğrulmak— 1) выпрямиться, подняться
2) направиться (куда-то)
Deyimler
1. ne çare k i—-увы
2. görülüyor (ki) — видно (что)
3. neredeyse (nerede ise) — того н гляди, вот-вот
4. akl(ın)a gelm ek— прнйти на ум; вспомнить(ся)
5. yan gözle bakm ak — посмотреть искоса
6. ne yapıp yapıp — во что бы то ни стало, приложив все усилия
7. nâsılsa (nasıl ise) —-как-то, каким-то образом
К ом м ентарий
Имена ağır и h a fif — антонимы, и соответствуют русским прилага
тельным «тяжелый» и «легкий» в их основных значениях: «тяжелый ка
мень», «тяжелая болезнь», «Тяжелая (=трудная) работа», «тяжелое ^ д о
рогое) пальто», «тяжело (медленно) идти» (ağır ağır уйгйтек)и т. п. В зна
чении «это (сделаггь) легко/трудно» употребляются слова kolay/güç, zor.
Имя ihtimal в значении «вероятно» употребляется только как в в о д
н о е с л о в о (İhtimal gelir. «Вероятно, он придет»)иВ настоящее время
заменяется неологизмом olası, который употребляется и как п р и л а
г а т е л ь н о е : Buolası (muhtemej*) değil. «Это невероятно».
Глагол buyurmak «повелевать» при вежливо-почтительном обраще
нии к собеседнику может заменять собою такие глаголы, как girmek, geçmek,
gitmek, almak, söylemek, а также вспомогательный шагал etmek.
ПРИМЕРЫ:
Şu odaya buyurun.
— Пожалуйте (=проходите, войдите) в эту' комнату.
Ne buyurdu?— Что он соизволил сказать?
19
Словообразовательный,аффикс -gan/-kan
20
— Ah doktor, tuhaf bir derdim var. Dert ağlatır,aşk söyletir, (atalar
sözü). Yani dert. ıstırap verir, aşk sevindirir.
1. Надо навестить больного товарища. 2. Шаг за шагом они приближа
ются. 3. Я хотел нанести ему визит. Не получилось. 4. Тяжелая болезнь.
5. Дорогое пальто. 6. Он одет очень легко. 7. Каков вес этого камня? 8.
Легкая головная боль. 9. Лавочник огорчен. Это мы делаем не для
проформы. Прочное здание. Твердый согласный. Почему вы
скрываете истину? Сколько миллиардов лкщей проживает на земном
шаре! Собраться за круглым столом. Что у вас за беда? Видно, что
вы страдаете.
1. Bu yeni kurallara alışamıyorum. 2. Evet, bunlara alışkanlık (itiyat) gerek.
3. Şen neşeli bir delikanlı. funduszeue.infoeni çıktığında Öğüt terinizi kendinize
saklayın. 6. Reseptörü (alıcıyı, almacı) kulağına yapıştırdı. 7. Sizden özür
dilerim. Affediyor musunuz beni? 8. Biri esmer, biri sarışın, biri de kumral saçlı
üç çocuk Şu tuhaf kılıklı sakallı bıyıklı adam neci? Bîr tüccar mı?
Öykünün baş kahramanı kim? Kentin çehresi değişti. Bahçeye
ağaç diktiler. Gözleri yere dikilmişti. Ben o kıza randevu vermedirn.
Bu kılıkta sokağa çıkılır mı hiç?
1. Детям шьют одежду. 2. Поставьте («воткните») сюда часового. 3. Ка
кой геройский поступок! 4. Он вдруг развеселился. 5. Вы не смотрите на
внешний облик этого смуглого человека. Он очень богатый купец. 6. Я
вперил взор в его лицо. 7. Рекомендую вам этого товарища. 8. Я никак не
могу привыкнуть к его наставлениям.
1. Geniş omuzlu gür sesli bir adam. 2. Siz önden buyurun. 3. Buyurunuz
kahvenizi. 4. Hastanın harareti yükseliyor. Sıkı bir ilâç için doktora fcay vurmalı
(müracaat etmeli). 5. Bir zamanlar pek şişmandı. Bak, ne kadar (ne denli)
zayıflamış. Buna olasılık (ihtimal) bile vermiyordum. 6. Muhatabım temiz
kıyafetli, boyun bağlı (kravatlı) efendiden bir adamdı. 1. Hasta ümitsiz gibi
görünüyor, fakat Allaha şükür, doktor hâlâ umutlu. Hattâ bir reçete yazdı.
8. Ne? Nöbet bende mi? Bir yanlışlık olacak. Benparmağımı bile oynatmam.
9. İnsanparmakları şöyle adlanır: baş parmak, ikinci parmak (işaret parmağı),
orta parmak, dördüncü parmak (adsız parmak), küçük parmak. Kız annesinin
boynuna atıldı. Aralarında kardeşlik bağları var. 12 . Zavallı adam derdine
ilâç bulamıyor. İnanmayın. Bunlar boş vaitler. Size hastayı kurtarmayı
vadeden kim? Istırap veren dert (hastalık), ıstırap çeken de zavallı
m uhatabınızın).
1. На лице каждого человека два таза, две брови, два уха, две щеки, и две
губы", верхняя губа и нижняя губа. 2. Премного благодарен, лекарство у
меня есть. 3. Ваши обещания нас не спасут. 4. Вы сегодня заступаете («вхо
дите», «выходите») на дежурство! 5. Ярецептов не выписываю. Обра
21
титесь к другому специалисту. 6. Вероятность этого мала . 7. В мгновенье
ока верхняя губа у негораспухла. 8. Надежда умирает последней. 9. Не
счастная девушка все еще очень слаба. Я вам обещаю это. ^
B ir randevu
Sabahleyin gözümü açtığım zaman saat dokuzu geçiyordu. Demek, ona bir
saatten az bir zaman vardı. Hemen yataktan kalktım. Dünkü telefon konuşması
aklıma gelmişti. O konuşan kimdi acaba? Bu koskocaman kentte ne akrabam
22
vardı, ne de bir tanıdığım. Oysa (halbuki) dün gecenin geç saatinde, buraya
geldiğim gündenberi masamın üstünde gereksiz bir oyuncak gibi duran telefon
birdenbire çalmıştı. «Acaba kim olabilir?» düşüncesiyle telefonu açmıştım (yani
reseptörü kaldırıp kulağıma yapıştırdım). Tanımadığım bir ses:
— Sermet Beyle görüşmek istiyordum Dedi. ‘
— Sermet Bey benim.
— Affımzı rica ederim, beyim. Sizi böyle geç saatte rahatsız ediyorum
daFakat başka çare yoktu—
— Zaran yok. Kiminle konuşuyorum?
— Siz beni tanımazsınız. Zaten ben de yalnız adınızı biliyorum.
— O halde
— O halde yarın sizinle görüşmeliyiz, daha doğrusu ben sizi bir iş için
görmek istiyorum (Bir rahatsızlık hissetmiştim. Çünkü böyle tanımadığım
kimserlerle görüşmek alışkalığı yok bende).
— Ne işi?
— Şimdi telefonla söyleyemem. Yarın buluşur, konuşuruz. Saat ondan sonra
boş vaktiniz var mı?
— Öğleye dek var.
— Ne âlâ. Öyleyse nerede buluşuruz?
— Oturduğum «Atlantik Palas» otelinin tâ karşısında bir kahve var. Sabahlan
orası bomboş
— Tamam efendim. O kahveyi bilirim. Yarın sabah saat onda beni orada
bulursunuz. İçeri girdiğinizde dikkat edin: solumda bir gazete bulunduracağım.
İsmimi de yazınız: Lütfı Bey.
I
***
23
Şaşkınlığımdan olduğum yferde durdum ve kendi kendime: «Acaba
hangisi?» dedim. Arkadaki müşteri geldiğim tarafa başını bile çevirmemişti.
Rahat rahat kahvesini içmeye devam ediyordu. Oysa daha yakın olanı
okuduğu gazeteyi biraz indirerek yan gözle bana bakmıştı. Birini bekliyor
gibiydi. Ben de nihayet kararımı verdim, oturduğu masaya doğru gittim.
Kulağına eğilerek: «Lütfi Bey?» dedim. Kaşlan yukarıya kalktı. Gülümseyerek:
«Benzetiyorsunuz, bayım. Dedi. Adım bambaşka». Bu kez şaşmak nöbeti
bana geldi. Demek, beni arayan öteki adamdı. Salonun arka tarafına doğru
yürümeğe yükümlü (mecbur) kaldım.
Evet, tüccar kılıklı adam, Lütfi Beydi. Selâmlaştık. Meğer babamın eski
ahbaplarından biriymiş. İzmir’deki telefon numaramı nasılsa öğrenmiş, babam
için yazdığı mektubu şimdi bana uzatıyordu.
— Son görüştüğümüz zaman babanız esmer, gür saçlı, yuvarlak yüzlü, şen
neşeli bir delikanlıydı. Eh, nerede o günler! Acaba şimdi nasıl görünüyor? Ne
yapıp yapıp görüşmeliyim onunla.
Muhatabım sordu, ben yanıt verdim. Böylece yarım saatten fazla konuştuk.
Öteki müşteri çoktan gitmişti. Nihayet ayağa kalktım: «Bayım, bana müsaade.
Öğleden sonra göreceğim acele bir işim var. Sizinle tanışmaya pek memnun
oldum. Konya’ya gittiğinizde bizlere buyurunuz (hanemize teşrif buyurunuz).»
Dedim. Hararetle el sıkıştık, ayrıldık.
24
haberiniz var mı? Acaba şimdi nasıl oldu? İyi midir?
İ t: Maalesef, hastalığı epey ağır. Doktoru bile ümidini kesti.
Ş.: Vah zavallı! Hastalığı nasıl başladı?
K : Bay Hakkı’nın, çocukluğundan beri gözleri zayıftı. Bu derde bir çare
bulunamıyor.
Ş.: Ne yapıp yapıp yüksek nitelikli göz hastalıkları uzmanı doktor Orhan Beye
başvurmalı.
K: Ne çare ki Orhan Bey pek pahalı bir doktormuş. Hani, söz var ya: yorganına
göre ayağını uzat. Biliyorsunuz, Hakkı Bey zengin bir adam sayılamaz.
Ş,: Evet, fakat sağlığı korumaktan önemli şey yok, sanırım. Nitekim medeni
insanlarız.
K : Doğrusunuz (hakkınız var). Gördüğüm vakit doktor Orhanı onlara bizzat
tavsiye ederim. Şimdi nasılsınız? Başınızın ağrısı hafifledi mi? Dışarıya
çıkabilir misiniz?
Ş.: Tamamiyle geçti.
К : O halde çıkalım. Şimdi arkadaşımız Nuri Beyin ziyaretine gideceğiz, değil
mi?
Ş.: Hay hay. Biliyorsunuz, bir(kaç) zaman önce Nuri Bey ipek saçlı güzel bir
kızı nikâh altına aldı.
K : Artık adalet yerini bulur. EskidenNuri Bey futbol topuna vurulmuştu.
Bundan böyle işine ve ailesine sarılır.
Ş.: İnşallah!
25
çıkmıştı. Kumral sakalım karıştırarak düşünceli düşünceli odanın ortasında
durdu. Şişman adam başını çevirdi, parmağıyla boş sandalyeyi göstererek:
«Müsaade eder misiniz?» diye sordu. Öteki müşteri ona şaşkın' şaşkın
baktıktan sonra «Rica ederim. Oturunuz.» dedi ve başını eğerek gazetesini
okumaya devam etti. (O. Kemal) Niyazi hastalanmış, yattyordu. (O. Kemal)
Sonra «Şimdi ne yapmalı?» diye kendi kendime sordum. (S. Ali)
İçimden: «Mutlaka bütün bunlara alışmalıyım» diyordum. (Y. Kadri)
Ayol zavallı Hocanın kimi var ki? Kendi ölmüş, kendi geldi haber verdi!
Bizim de kimimizvaı? Kendi yazımızı kendimiz yazarız. (B. Felek) Meraktan
yerimde duramıyordum. Kalkacağım sırada o doğruldu, tekrar gitti. (S. A.)
Sonra, elindeki paralan sayacağı sıra Beytullah’i gördü. (B. Y.)
26
одну из скамеек. Поодаль сидел средних лет мужчина. Это был круглоли
цый человек с каштановыми усами и внешностью чиновника или бизнес
мена. Он не был толст, однако был крупным мужчиной. Одет он был
просто и легко, в парк пришел без пиджака и без галстука. Когда я сел, он
искоса взглянул на меня. Кого-то он мне напоминал (=я находил сход
ство), но кого? Вдруг, поднявшись (со своего места), он подошел ко мне
и сказал:
— Прошу прощения, вы такой-то,
— Да, вы не ошибаетесь, я он (самый),— ответил я, несколько удивив
шись. — А выНе могу узнать.
— Омер. Ваш одноклассник.
— Да, теперь узнал. Но до чего же ты изменился! Ты же был слабень
ким, болезненным ребенком, а стал широкоплечим, сильным мужчиной.
Ты в Измире живешь?
— Да, работаю в резиденции губернатора. Пойдем,^) дороге погово
рим.
Мы двинулись в направлении Лозаннских ворог.
ПРИДАТОЧНЫЕДОПОЛНИТЕЛЬНЫЕ ПРЕДЛОЖЕНИЯ
(tü m le y ic i tü m c e )
Образец спряжения
30
Alıştırma İ. Aşağıdaki tümceleri Rusçaya çeviriniz:
1. Sen Yüzbaşım, vapurların geldiğine, geleceğine şaşıyorsun. (S. Kocagöz)
2. Benim vefat ettiğimi (=öldüğümü) gazetelerde okumadınız mı? (A. Nesin)
3. Benim de Camus gibi bir ahmak olduğuma karar verdi. (O. Atay) 4. Hangi
insan kendisinin de hakikaten (^gerçekten) öteki insanlar gibi günün birinde
mutlaka öleceğine inanır. (N. Hikmet) 5. Nigâr nereye gittiğine bakmayınız,
nasıl gittiğine bakınız. (Y. Kadri) 6. Mühendislerin kesinliği olmayan (kesin
olmayan) sorunlarla ilgilenmediğini mi söylemek istiyorsunuz? (O. Pamuk)
7. Kurtulduğuma hâla inanamıyorum. («Milliyet») 8. Yeni öğreniyorum kimlerle
arkadaş olduğunu. Son zamanlarda ne yaptığını da kimse bilmiyor. 9. Şükür,
tek bacağımı kaybettiğime. (B. Yıldız) Alzylabaktıklarmı sandjm. (O. Kemal)
Kabahat(!) kimde olduğum biliyor musunuz? Babamda mı, onda mı?
(Y. Kadri) Pek yakında ordularımızla birlik İstanbul’a dönebileceğimizi
sanıyoruz. (S. Kocagöz) Ne zaman geleceklerini demin söylememiş miydim?
(Y. Kadri) Hepsi ne yapacağıma bakıyordu. (Ö. Seyfettin) Benbirşeyler
yapılacağına inanıyorum. (O. Pamuk) zamangel; beni kitaplarımın temiz
arkadaşlığından ayıracağından korkma. (S. Ali) Zeliha’yı bir sevdiğini
söylüyorsun, bir sevmediğini. (O. Atay) Güzel! Çok güzel! Böyle
yazacağınızı ummuyordum doğrusu. Ustaca yazılmış. (Çehov) Ne
gülüyorsun? dedi. Yoksa benim büyük çar olduğuma inanmıyor musun?
(Puşkin)
Alıştırma 2. Aşağıdaki tümceleri birer -dık’lı/-acak’lı tümce haline getiriniz:
31
Alıştırma 4. Aşağıdaki tümceleri, kalın harflerle yazılan eylemleri yeterlik,
sonra yetersizlik biçimiyle genişlettikten sonra, Rusçaya çevirin:
2— 33
belli olmaz ki Fettah efendi dedi. (Ş. Sıtkı) 6. ve nihayette bütün bildiklerintt
söylemeye mecbur etti. (R. Nuı 7. Üstat, şiirlerimden hangilerini çök
beğendiniz?— Okumadıklarınızı. («Meşh.») 8. Kim geliyor, Haşan?.. — Aha,
onlarSenin dediklerin. (Y. Kadri) 9. Bu yaptığımızın makul bir hareket
olduğuna emin misin? (Y. Kadri) Ne kadar iyi efendim, hep benim
söyleyeceklerimi, benim düşündüklerimi, hatta benim kendilerine tef’atle (çok
defa) söylediklerimi siz söylüyorsunuz. (Y. Kadri) Bizim de, o eserlerden
öğreneceklerim z elbette ki olacaktır. (E. Çölaşan) Herkese, müessesenin
kurulusunun yirminci yıldönümünün kutlanacağı bildirildi. (A. Nesin)
Mayısının 29’una rastlayan Pazar günü akşamı Yeşiköy Havaalanına
Ankara’dan uçaklarla yüzelli tutuklu getirileceği bildirildi. (T. Gürkay) Ama
Kantarcının istediği olmadı. (O. Kemal) Seninle konuşacağım var (B. Nuri)
Bir şey olacağı yok (O. Pamuk) Adam sen de Yemeyeceği şeker
olsun(0. funduszeue.info) Bizim çalıştığımız, onun en eski işiydi. (A. Nesin)
neden sizler serbest dolaşıyor, istediğinizle görüşüyorsunuz? (H. Edip)
Kulağına yapıştırdığı ne, bir alıcı mı (bir almaç mı)?
34
стно, что у него нет ни земли, ни быка. Но корова все-таки есть! 9. Сооб
щи своему брату, что мы завтра не сможем сюда приехать. Вы не
знаете, кого спрашивал приходивший сюда человек? И. Сообщают, что
во время этой поездки губернатор проконтролирует несколько учреж
дений. Не обижай меня. Покажи то, что ты спрятал. Несчастный
сказал, что в ближайшее время обратится в министерство юстиции.
По его лицу было видно (ясно), что лекарство, которое порекомендовал
врач, пользы не принесло (не дало). У кого ты просишь прощения?
ДЕЕПРИЧАСТИЕ НА -INCА
Деепричастие на -(y)ınca (восемь фонетических вариантов) обозна
чает побочное действие, по окончании которого совершается главное
действие. Действие, обозначаемое деепричастием на -(y)ınca, может
быть как однократным, так и многократным. При переводе на русский
язык используются или деепричастия — чаще от глаголов совершен
ного вида — или, когда деепричастный оборот имеет особое подлежа
щее, глагольные конструкции (придаточные предложения), вводимые
союзами и союзными словами «когда», «как только», «стоило/стоит,
как» и т. п.
ПРИМЕРЫ:
Oğulunu görünce «Yanıma gel!» diye çağırdı (seslendi)
— Увидев сына, он позвал (окликнул): «Иди ко мне!»
General çıkınca subaylar oturdular.
— Когда (или: Как только) генерал вышел,
офицеры сели.
İki kadeh fazla içince akıllan başlarından gidiyor. (Y. Kadri)
— Стоит им выпить лишние две рюмки, и оии
теряют рассудок.
'В отличие от деепричастия образа действия (hal/durum ulacı) на -arak и соеди
нительного (bağlama ulacı) деепричастия -ip.
2* 35
Значение деепричастия на -ınca, особенно когда речь идет о буду
щем, может видоизменяться, приобретая смысловые оттенки, передава
емые по-русски союзами и союзными словами «(до тех пор) пока»,
«если (уж)», «раз», «коль скоро» и т. п.
ПРИМЕРЫ:
Düşünce kim kaldırır? — А если она упадет, кто поднимет?
Deniz kenarında, güzel görüntülü geniş bahçeli, caddeye
yakın bir ev istiyordu. Olunca tam olmalı. (A. Nesin)
— Он хотел красивого вида дом на берегу моря,
с большим садом и вблизи проспекта.
Уж раз будет (дом), то должен быть что надо.
36
ДЕЕПРИЧАСТИЕ НА İKEN
37
представлен 3-м лицом множественного числа («они»), то между аф-
te p шцлояцего-будувдего времени и деепричастным аффиксом
pijşjijbraa' помещается показатель множественности -1аг, например:
iorotit konuşurlarken (konuş-ur-Iar-(i)ken) neredeydin? Где ты
Ф к когда они там разговаривали?
, Если за деепричастием на -irken следуют такие глаголы, как görmek
«видеть», bulmak «найти; застать» и т. п., то словосочетания такого типа
часто переводятся оборотами «видеть, как», «застать за (каким-то де
лом)», например: Onu içeri girerken gördüm. — Я видел, как он входил
(ср. İçeri girerken onu gördüm. — Входя в помещение, я увидел его).
Деепричастие на -irken нередко выступает в противительно-усту
пительном («в то время как» — «между тем как»), а иногда — в
причинно-следственном («раз уж») значении. В этих случаях чаще
фиксируется и употребление отрицательной формы настоящего-буду
щего времени (-mazken).
ПРИМЕРЫ:
Biz burada eğlenirken arkadaşlarımız ders çalışıyorlar.
— Между тем как мы здесь развлекаемся,
наши товарищи готовят уроки.
Onlar bir şey yapmazlarken siz buna hoş bakıyorsunuz.
— Между тем как они ничего не делают,
вы потворствуете этому.
Alı$tırma 9. Aşağıdaki tümceleri Rusçaya çeviriniz:
I. yolda üç beş sözle arkadaşlarına şehre varınca nasıl davranacaklarını
öğretmiş. (S. Ali) 2. Sofadaki muslukta yüzünü gözünü yıkadı. Tekrar odasına
gelip (minder)e oturunca biraz evvel elinden attığı kitabı aldı veyannki
dersi gözden geçirdi. (S. Ali) 3. Bu ödevleri öğretmenimiz evine gidince saat
kaçta okumaya başlar? (A. Nesin) 4. Daireye gidince «müdür seni istiyor»
dediler. (A. Nesin) 5. Bir gün hastalanınca, onu hemen hastaneye
göndermek istemiştim. (T. Gürkay) 6. Nigâr Hanım onu görür görmez tamdı.
(Y. Kadri) 7. Ve (ben) işe başlar başlamaz yanıma geleceksin. («T. Dili»)
8. Hele siz, şurada durup gözcü olun. Anastas gelirken bana haber verin.
(O. Cemal) 9. .. .mektepte (=okulda) en çok edebiyata çalışırken riyaziyatten
(=matematikten) birinci çıkıyordum. (Ö. Seyfettin) Sakin bir tatlılıkla
sordu: — Biz bunıda otururken yanımıza kimse geldi mi? (Ö. Seyfettin)
II. Biz burada soğuktan donarken sen kocanın annesininevinde, kim bilir
ne kadar rahattasın («Ulus») Evsahibi Hafız’a doğru yürüdü, Fakaf o
fırtınayı hissedince namaza durmuştu. (R. Nuri) Bir köşeyi dönünce
birdenbire o(0. Kemal) Galiba şu mektup meselesini soracaksınız.
Sabahtanberi gelirsiniz diye bekledimsiz görünmeyince her halde kendisi
de hatâsını (=yanlışını) anlamıştır, dedim. (S. Ali) Kapının önüne çıkarak
38
beklemiş, ancak araba gelmeyince evine girmiş ve o sıralarda vefat
etmişti(=ölmüştü). (M. Birand) Özal orada ev sahibi olarak Devlet
Başkanı’nı gelirken karşılamıştı. Giderken de uğurhiyordtf. (M. Birand)
Köprüyü geçerlerken Cevdet Bey saatine baktı. (O. Pamuk) Babamın
ahbaplarından birisi bana bir iş bulacağım vadetmişti ama iki haftadır bir ses
çıkmayınca ben de eskisi gibi balığa gitmeye başladım. (O. Kemal) Arada
dinlenmeyince olmuyor. (O. Atay) Onlar ge/ırge/znezhep birden ayağa
kalkıldı. (Y. Kadri). Döndüğümde Selim’i Zeliha’nın yanında onu
seyrederken buldum. Beni görmedi. (O. Atay) Ve genç adamın, ilk defa
bu cümleleri (=tümceleri) söylerkendir ki sesi titremeye başlamıştı. (Y. Kadri)
Gerçekten amca o gece eve gelmeyince meraklanmış, sabaha kadar
uyumamıştı. (K. Nadir) Çıkarken, kendisine iyi geceler diledim.
Teşekkür etti. Çıktım. (T. Gürkay)
39
ФОРМОСОЧЕТАНИЕ -МАК AMACIYLA
(-так maksadıyla)
В книжкой речи употребляется ряд формосочетаний, первым со
ставляющим которых является форма инфинитива, а вторым — слово
формы типа amariyla, maksadıyla, şartıyla, suretiyle и др. Формосочета-
ние -так amacıyla (или maksadıyla) употребляется для обозначения цели
главного действия: «с целью».
ПРИМЕРЫ:
Yeni Demokrasi Partisi’nde aktif politika yapabilmek amacıyla
— С целью получить возможность вести активную
политическую работу в партии новой демократии
Türkçeyi öprenmek maksadıyla Türkiye’ye gittiler.
— Они поехали в Турцию с целью изучения
турецкого языка.
Sözlük
40
davranmak — действовать; вести anî— моментальный; внезапный
себя (как-то)', basmak — 1) ступать, наступать;
gitmeye собираться уйти; начинаться; 2) нажимать; 3) на
silâha ~ — браться за оружие грянуть
yazar (edip) — писатель, литера baskın — 1)налет, нападение;
тор; автор 2) превосходящий
yazın (edebiyat) — литература bağımsız (müstakil) — независи
edebiyat yapmak — выражаться мый
высокопарно, мудрствовать bağımlı (tabi) (-e)— зависимый
donmak — мерзнуть, замерзать rivayet (söylenti) — предание,
namaz — намаз, молитва молва
~ kılmak — совершать намаз - etmek — рассказывать, переда
~а durmak — становиться на мо вать
литву havali — округа, местность, край
titremek — дрожать; трястись zaptetmek (ele geçirmek) — за
heyecan — волнение, возбужде хватывать, покорять; фиксиро
ние вать
Чаптак — волноваться damla — капля; капли (мед.)
uygulamak (tatbik etmek) — ~ hastalığı — апоплексия
осуществлять, применять, mustarip (-dan) — страдающий
проводить в жизнь; cenaze — покойник, тело
haksız uygulamalar — незакон ~ alayı— похоронная процессия
ные действия türbe— усыпальница, гробница
*** , gömmek — зарыть, закопать, хо
ронить
torun — внук
gazi — победитель * * *
41
bu ~de — в таком духе; в этой ~ gelmek — победить
области galebe (=yengi) — победа
saptamak (tesbit etmek) — уста galebe çalmak — победить
новить, определить ortam — обстановка, среда
odak — средоточие, фокус dizmek — расставлять, распола
~lamak — сфокусировать, наце гать (рядами); нанизывать
лить dizin— список, опись, индекс
üretmek (istihsal etmek) — про ifade — 1) выражение; 2) объясне
изводить, изготовлять ние; показание; 3) значение
üretim (istihsal) — I) производ ~ etmek — выражать; объяснять,
ство; 2) продукция излагать; означать
detay — деталь tutar (meblağ) — сумма, итог
4 ı — детальный borç (си) — долг; долг, обязанность
kavramak — 1) охватывать; pusu — заёада
2) постигать, схватывать р. kurmak (-е) — устроить засаду
güven — 1) (itimat /dı/) доверие; damat (dı) — зять
2) уверенность bozmak — 1) портить; нарушать;
- т е к (-е) — доверять(ся), пола 2) конфузить; теряться; 3) раз
гаться менять
tanım (tarif) — определение, опи bozuk— 1) испорченный; 2) мел
сание кий (о монете)
-lam ak (tarif etmek) — опреде şahıs(hsı) (zat) — особа, лицо
лять, описывать cihaz — прибор, аппарат
garip — странный, непонятный; malzeme — материал
чужой gütmek — 1) пасти; 2) вести, про
dönem — период; созыв (парла водить, преследовать;
мента) . amaç преследовать цель
azim (zmi) — решимость, воля menfaat — интерес, заинтересо
azmetmek(-e) — намереваться, ванность, выгода
решаться aykırı(-e) — противоречащий,
galip— победитель; побеждающий идущий в разрез
Türemiş sözcükler
1. ilgilenmek (ile) — интересоваться
ilgili (ile) — связанный (с кем, чем-л.)
2. kurtulmak — освободиться, спастись, отделаться
3. şiddetlenmek — усилиться
4. üstat (dı) — маэстро, мэтр
5. rahatlamak — успокоиться
6. kuruluş — 1) создание, устройство;
2) учреждение, организация
7. gözcü — 1) наблюдатель; дозорный;
2) окулист
8. hissetmek — чувствовать
42
9. başkan — председатель
devlet ~ı — глава государства, президент
karşılamak — встречать
karşılaşmak — встречаться
uğurlamak — провожать, желаггь счастливого пути
meraklanmak — 1) тревожиться; 2) интересоваться
kurucu — основатель, создатель
memur etmek (kimi neye) — поручить, уполномочить
ölüm — смерть
hükümdar — монарх, правитель, властелин
bilgisayar — компьютер
söz etmek (-den) — говорить (о ком, чем-л.)
sınırlı — ограниченный
matematiksel — математический
işlem — процедура, операция, действие
gerekmek— требоваться
yetinmek (ile) — ограничиться
satış — продажа
korku — страх
işletim — эксплуатация, использование
karıştırmak — путать; перемешать
karışık — запутанный, смешанный, сложный
Deyimler
1. arada (bir) — иногда, время от времени
2. yakınlarım olarak — ориентировочно, приблизительно
3. ortadan kaldırmak — устранять; отменять
4. (bir şeyin) altından kalkmak — преодолеть (что-то),
справиться (с чем-то)
5. kargacık burgacık — кривой, искривленный
6. Osmanlı İmparatorluğu — Османская империя
7. ortaya çıkmak — возникнуть, появиться
8. hoş görmek, bakmak — относиться снисходительно, прощать
44
3. Kalpten tebriklerimi sunanm efendim! 4. Düğünden sonra yurtluğuna
(malikanesine) çekildi. 5. Bu havali güzel bir iklime malik. 6. Tuzak
kapanmıştı. Anî bir baskından sonra kale ele. geçirildi (zaptedildi). 7.
Ayaklarımızın ucuna basarak çıkalım. Zavallı edip ağır hastalıktan mustarip.
Demin damla içmiş, uyuyor. 8. Cenaze alayına katılmak istiyoruz. Ancak
nereye gömüleceğini bilmiyoruz.
1. Вероятно, ключ взяла моя младшая внучка. 2. Он главнокомандую
щий, но имени покорителя не заслуживает. Из девяти сражений восемь
проиграл. Несколько дней назад мы потеряли еще одну важную кре
пость. 3. В связи с его свадьбой мы вручили ему ценный подарок.
4. Ключа при мне нет. Нажмите на звонок. 5. Передают, что его усы
пальница находится в этой округе. 6. К сожалению, я не зафиксировал
его слов. Что за капли он рекомендовал? 7. Да, страна некогда была
захвачена. Но сейчас она независима. 8. Он погряз в долгах. 9. Он стра
дал от апоплексии. Сейчас его тело в больнице. В одно мгновение
ловушка захлопнулась (закрылась).
1. Tezi hayranlığımı uyandırmadı. 2. Bu değerli mallar üzerine fiyatlar henüz
saptanmadı (tespit edilmedi). 3. Üretimde son dönemde de önemli bir artış
hissediliyor. 4. Ortam elverişli. Makinayı detaylı bir denemeden geçirmeli.
5. Ancak yapılan matematiksel işlemlere karşı tam bir güvenim yok. 6.
Ortaya çıkan zorluklara galip çıktı. 7. Bütün azmine karşın orta çağ lehçeleri
gramerinin altından çıkamadı. 8. Bilgisayardan söz ediyorsunuz. Oysa ben
bu vadide uzman değilim, kavrayamıyorum. Her şeyden önce bilgisayar
nedir, tanımını verir misiniz. 9. Borcumun tutarını görünce bozmadım,
damadıma baş vurdum. Genç devletin kurucusu olan Devlet Başkanı
hava alanında yaşlı hükümdarı uğurladı. Meraklanmayın. Üstadı
karşılamaya başkan sizi değil, beni memur etti. Üstat yakınlama olarak
ne tarihte gelecek? — Garip, dersiniz ama, bu tarih henüz gizli tutuluyor.
Yüzünün ifadesinden alana galebe çalmak {galip gelmek) için çıktığı
anlaşılıyordu. Üstadın korkusundan çok şaşırdım, her şeyi karıştırdım,
gereken matematiksel işlemi yapamadım. Gözcü olun. Yeni model
bilgisayar satışa çıkarıldı, fakat işletimi hususunda pek sınırlı bilgim var.
Bunun için de bir deneme dönemine gereksinim var. Bizimkileri buna
odaklayın. Topladığımız malzemeye göre güttükleri gaye
(amaç)»ıen/aarimize aykırıdır.
1. Современный мир иногда кажется странным. А иногда мы смотрим на
него с восхищением. 2. В Институте стран Азии и Африки изучают мно
гие современные тюркские языки. 3. В этой долине расположены два
больших города. 4. В то время эти испытания, разумеется, проводились
тайно. 5. Вы победили. Но обстановка не была благоприятна. Я не могу
постичь причины этого успеха. 6. Его показания были путаными, да и
45
сумма, которую он называл, очень отличалась от той, что мы знали.
7. Конечно, наш завод не может производить все требующиеся товары.
8. Они расставит часовых (дежурных), устроили засаду. 9. Период
(срок) эксплуатации этого прибора не очень велик. Не описаны также
многие детали. Он испортил нам дело. Теперь уж мы не можем
ограничиться возвратом нашего долга. Не сбиться бы нам с пути
Я не очснь-то полагаюсь на этого человека. Правитель поручил вам
встретить и проводить высокого гостя. Избавиться бы нам от
страха. Тогда успехи будут большими. И все это почувствуют. Он
любит говорить о зяте президента. Однако этот вопрос не в фокусе (не в
центре) нашего внимания. Прежде всего установим сумму вашего
долга. Лицу, о котором я сказал, этот прибор не требуется.
B ir tezin hikâyesi
Üniversite yıllarımda Montaigne’ın Denemeler' ini büyük bir hayranlıkla
okumuştum. Denemelerde insan kalbinin derinlikleri gizlidir. İlim adamlarının
1 Sınır boyundaki bir küçük devletin başı.
46
nasıl çalıştıklarım hep merak etmişimdir. Ben de bu vadide yol almak
istiyordum.
O günlerde, değerli bir ilim adamı olan Ahmet Hoca’dan çağdaş Türk
lehçeleriyle ilgili dersler alıyorduk. Türkmence çalışmaya karar verdim.
Türkmenceyle ilgili bir tezin kolayca altından kalkabileceğimi sanıyordum.
Ancak Türkmenlerin yirminci yüzyılda yaşayan en büyük şairinin kim
olduğunu tespit etmek bile benim için büyük sıkıntı oldu. Türkmenistan’dan
sınırlı sayıda insan, Türkiye’ye gelip gidiyordu ve bunlarla
karşılaşamıyordum.
O günlerde kendini bilgisayar dünyasına odaklayan arkadaşım İbrahim,
bana bilgisayarla çalışmanın öneminden söz etti. Ben, o zamana kadar
bilgisayarın yalnız matematiksel işlemler yapmada kullanılan bir âlet
olduğunu zannediyordum.'Daha sonra sosyal bilimlerle ilgilenenlerin yavaş
yavaş bilgisayar kullanmaya başladıklarını gördüm. Kısa sürede çok iş
üretiyorlardı. Dostlarımı sevindirmek amacıyla ben de bilgisayar almaya
karar verdim.
Tanıdığım bir arkadaşımın çalıştığı bilgisayar firmasına gitmekle ne
kadar iyi ettiğimi sonradan anladım. Çünkü detaylı izah etmeye çalışan on
yıllık arkadaşımın bile ne demek istediğini tam olarak kavrayamamıştım.
Hayatımda ilk defa duyduğum kelimelerle konuşuyordu. «Disketle mi
çalışacaksın? Remi ne kadar olsun?..» Ne cevap vereceğimi şaşırmıştım.
Önce kendisine itimat ettiğimi söylemekle yetindim. Bana vermek istediği
bilgisayarı çalıştırdı. Satış yapmanın da heyecanıyla birçok şey anlattı. Çok
önemli olan bilgileri bir kâğıda not etmeye çalıştım. Sevinç ve korkuyla
kanşık bir his kaplamıştı içimi. Bilgisayarımı alıp evin yolunu tuttum. Tarif
ettikleri şekilde masamın üstüne kurdum. Sıra çalıştırmaya gelmişti.
Arkadaşımın yazdırdığı notlan uygulamaya başladım; ekranda garip şeyler
oluyordu. Hemen telefona sarıldım. Sattıkları âletin bozuk olabileceğini
söyledim. Arkadaşım güldü. Telefonla yardımcı olmaya çalıştı. Ama ben
işin böyle yürümeyeceğini anlamıştım. İşletim sistemiyle ilgili kitaplar
aldım. Bu dönem tam iki ay sürdü. Artık bilgisayarımı ne çocuklarım
seviyordu, ne de eşim.
Hocam, ana metinde bütün uzun ünlüleri göstermenin gerektiğini
söylemişti. Metne baktığımda hiç bir uzun ünlünün bulunmadığını fark
ettim. Zaten Kiril harfleri gözlerime kargacık burgacık görünüyordu. Neden
sonra çalışma azmi bütün hislerime galip geldi, bütün metni bilgisayar
ortamına taşımaya karar verdim. Bir yandan bunu yaparken bir yandan da
uzunluklarla ilgili bilgiler ediniyordum. İlk yirmi sayfada öğrendiklerimi
uygulamaya başladım. O kadar çok uzunluk vardı ki birinci sayfada
uyguladığım uzunluğu ikinci sayfada unutuyor ve her şeyi birbirine
karıştırıyordum.
Bir cumartesi günü bilgisayarı aldığım firmaya gittim, bilgisayar
programcısına, dizin programına ihtiyaç duyduğumu belirttim .
47
Yapabileceğini ifade etti. Ancak bilgisayarın yan fiyatına yakın bir meblağ
söyledi. Sonradan programcının mobilya borcunun da o kadar olduğunu
öğrenince şaşırmadım değil
(Mehmet Kara; kısaltılmıştır).
Çalıştırma Yukarıdaki metinleri anlatmaya hazırlanırken aşağıdaki sorulan
yanıtsız bırakmayın:
1. Ertuğrul Bey’in oğlu Osman kaç yılında ve nerede doğmuştur?
Söylediğiniz yer Anadolu’nun neresindedir? 2. Osman kaç yaşındayken, kaç
yılında ve ne gibi olay üzerine Anadolu Selçuk Devletinin başbuğluğuna
getirilmiştir? 3. Yakmlama olarak bir yıl sonra ne kalesi fethedilmiştir? Bunun
üzerine de neler olmuş? 4. Bilecik tekfuru (valisi) Osman Beyi düğününe
davet ederken ne gibi bir amaç (gaye) güdüyormuş? Bu zat (şahıs)
Osmandan korkuyor muymuş? Bu olaym sonu ne olmuştur? 5. Selçuk
Devleti batınca (kaç yılında?) Osman Beyin durumunda bir şey değişmiş
midir? Osman’ın amcası Dündar Bey’in davranışları bu sıralarda (fikrinizce)
Osmanın menfaatlerine neden aykm olmuş? Sonucunda Dündar Beyin
başına ne gelmiş? 6. Osman nerede, ne zaman ve oğlu Orhan’ın hangi büyük
kenti fethettiğini haber aldıktan sonra gözlerini dünyaya kapamıştır?
Gömüldüğü yer neresi? 7. Mehmet Kara, kimin öğütlerine (tavsiyelerine)
kulak vererek kendine bir bilgisayar almaya karar vermişti? Türkmenceye
dair topladığı malzeme zengin miydi? 8. Cihazı alıp evine götürdükten sonra
ne gibi güçlükler (zorluklar) ortaya çıktı?
Çalıştırma Aşağıdaki parçayı Türkçeye çeviriniz:
Вы знаете, что основателем Османской империи был Осман Первый,
родившийся в середине XIII века. Разумеется, независимое княжество
(beylik), которое он создал в Западной Анатолии в нанале XIV века, пос
ле того как распалось («утонуло») Сельджукское государство, еще не
было империей. Однако это государство быстро расширялось. В год,
когда родился сын Османа Орхан, т. е. в году, был завоеван неболь
шой город Караджахисар, а через 38 лет; т. е. в году, когда умирал
сам Осман, его сын Орхан завоевал крупный город Бурса. Сюда из Ени-
шехира перенес Орхан столицу своего государства. Вообще говоря, у
Османа было два сына — Орхан и Аляэттин. Точно не известно, кто
(который) из них был старшим братом. Впрочем, властелином стал Ор
хан, одержавший много побед. Поэтому его, как и его отца, называют
«Победитель».
Когда по приказу Орхана его сын Сулейман-Паша перешел в Румелию,
император Византии (Bizans) Кантаюозен стал думать, как ему действо
вать в дальнейшем. Когда один за другим падали города, такие, как Гели-
болу, Текирдаг, Ипсала и другие, император с целью установить друже
48
ственные отношения с Орханом отдал ему свою дочь принцессу Теодо
ру. Орхан обвенчался с ней, но продолжал захватывать города и посел
ки, находившиеся вблизи от столицы Византийской империи. Впрочем,
известно, что взял Константинополь лишь седьмой султан Мехмед Вто
рой Фатих. Это событие произошло почти через сто лет после смерти
Орхана, в году.
49
Когда кондуктор сзади сказал: «Османбей» (это название района в Стам
буле), спереди толстый человек произнес: «Да. Я здесь». Мы умерли от
смеха. 9. Этот край обладает приятным климатом. Даже зимой мы не
мерзнем, не дрожим от холода. Ясно, что они что-то от нас скрыва
ют. Надо установить, что они производят. Если не объяснят, мы не мо
жем им доверять. Обстановка сложная.
Çalıştırma Aşağıdaki tümceleri ağızdan Türkçeye çevirin:
1. Кто победитель? 2. Странное определение! 3. Это не требуется. 4. Они
говорят о математических действиях. 5. На этой дороге они устроили
засаду. 6. Его зять очень сконфузился. 7. Мы, кажется, потеряли дорогу.
8. Их успехи были очень ограниченными. 9. Кого он уполномочил сде
лать это (кому поручил)? Он не справится с этим делом. При
виде похоронной процессии ребенка охватил страх. Он глава госу
дарства, но не его основатель. Этот закон давно отменен. Экс
плуатация компьютера (эксплуатировать, (заставить) работать)— дело
не простое, особенно для нашего мэтра. От волнения он все перепу
тал. Этот молодой человек — внук главнокомандующего. Завтра у
него свадьба. Я не схватываю его слов (сказанного им). Постарай
тесь зафиксировать. В это мгновение начался воздушный налет.
Они устроили западню. В этой долине находится старинная кре
пость. — Как его сердце? — Он страдает от апоплексии. Услышав
названную сумму, он встревожился. Его лицо выражало решимость
(решимость действовать). Он председатель этой организации. Пи
сатель собирается уходить. Проводим его.
51
Значение второе. Утрачивая значение прошедшего времени,
форма на -irdi передает содержание своего рода сослагательного накло
нения, т. е. обозначает: а) действие, совершению которого что-то пре
пятствует («Я пошел бы сейчас в театр, но у меня нет билета»); б) дей
ствие, которое при определенных условиях могло бы совершиться в
любой временной плоскости («Я дал бы такой совет»), включая и плос
кость прошедшего времени («Разве я не мог (бы) (тогда) туда пойти?»)1.
ПРИМЕРЫ:
Şimdi tiyatroya giderdim ama biletim yok.
— Я сейчас пошел бы в театр, но у меня нет билета.
Bir dakika susamaz mıydınız?
— Разве вы не могли (бы) минуту помолчать?
52
gördüğü zaman aklına ilk olarak: «Acaba ben de aynı şeyi yapmıyor
muyum?» düşüncesi gelirdi. (S. Ali) 3. Kâğıtta ince, düzgün bir el yazısı ile
iki satır: «Selim'in bir arkadaşıyım. Sizinle görüşmek isterdim.» Ne imza, ne
adres. (O. Atay) 4. Size Almanca, Fransızca öğretirim — Teşekkür ederiz
ama — Goethe' den şiirler okurum — çok iyi olurdu ama
Hapisane doktoru (O. Kemal) 5. Bizim lokantanın* bitişiğindeki
apartmanda, eski paşalardan birinin kızı olduğunu söyleyen bir kadın
oturuyordu: Naciye, gayet güzel türkçe konuşurdu. Hemen ahbap olduk,
bize hayatını anlattı. (O. Kemal) 6. Araba hareket etti, önlerinde durdu. Bu
yirmi sekiz yaşmda, ama bembeyaz saçli adamı şehrin bütün arabacıları
sayarlardı. Üstelik o şehrin yerlisiydi. (Ş. Sıtkı) 7. sordum: «Kendisini
tebrik etmek istemez miydiniz?» (T. Gürkay) 8. «Bir çay içmez miydiniz'?»
dedi (T. G.) 9. Biz şimdi böyle düşünüyoruz, o zamansa büsbütün başka
türlü düşünüyorduk. Şimdi ona bin ruble bile verirdim, halbuki o zaman on
rubleyi de vermedim. (Çehov) Gruşnitski yanıma yaklaşıp kolumu
tutarak: - Bunu senden beklemezdim, dedi. (Lermontof) Amcam, iyi
yürekliydi. Halk adamlarını severdi. (S. Üstüngel).
54
Примечания: 1. Порядок слов в придаточном условном предложении в
принципе аналогичен порядку слов в любом простом распространенном пред
ложении. 2. Придаточное предложение может вводиться персидским по проис
хождению союзом eğer «если» (изредка — şayet «ежели»), но постановка его
отнюдь не обязательна. Постановка каких-либо союзов или частиц между при
даточным и главным предложениями недопустима.
ПРИМЕРЫ:
(О) gelseydi (gelse) bizi bulurdu (görürdü).
— Если бы он пришел, то нашел бы (увидел бы) нас.
(Eğer) Vaktiyle onunla konuşsâydık (konuşsak) bunu yapmazdı.
— Если бы мы в свое время поговорили с ним, он бы
этого не сделал.
Условные формы второго типа представляют собой форму -se
от недостаточного глагола i(mek) быть : i + -se = ise, причем возникает
безударный четырехвариантный аффикс -(y)sa, -(y)se, присоединяющий
ся к именам, а также к основам времен: öğrenciyse (öğrenci ise), alırsa (alır
ise), geldiyse (geldi ise) v.s. Такие формы, называемые формами услов
ной модальности, выражают реальный тип условно-следственной свя
зи, передаваемый по-русски посредством союза «если», например:
«Ест он придет, то найдет», «Если он не ушел, то позови его сюда»
ит. п
Вводимая в данном уроке форма условной модальности от настоя
щего-будущего времени (-ırsa; türkçesi: geniş zamanın şartı), как прави
ло, соответствует по-русски сочетанию союза «если» с одной из форм
будущего времени, изредка настоящего; в главном предложении исполь
зуется необходимая по смыслу форма изъявительного или повелитель
ного наклонения.
Ben alırsam («если я возьму, буду брать»), sen alırsan, о alırsa, biz
alirsak, siz alırsanız, onlar alırlarsa.
Отрицательная форма:
ben almâzsam («если я не возьму, не буду брать»), sen
almazsan, о almazsa и т. д.
ПРИМЕРЫ:
(Eğer) Yarın öğleden sonra bana uğrarsanız birlikte Kültürparka gideriz.
— Если завтра после полудня вы зайдете ко мне,
мы вместе пойдем в Культур-парк.
55
(Eğer) Selim* i bulamazsan bana haber ver.
— Если не сумеешь разыскать Селима, сообщи мне.
Форма ise, -(y)sa? (в «чистом» виде, без предварительного форманта
изъявительного наклонения) составляет формальную часть именного
сказуемого придаточного условного предложения. Поскольку глагол
i(mek) не имеет будущего времени и формы прошедшего времени ус
ловного наклонения (форма *iseydi вышла из употребления), он в этих
случаях заменяется (как и предикативные слова var и yok) соответству
ющими формами глагола olmak. Например: (о) öğrenci olursa «если
он будет, станет учащимся », (о) öğrenci olsaydı » если бы он был
студентом», kızı olursa «если у него будет дочь».
ПРИМЕРЫ:
(Eğer) Fakültemizin öğrencilerinden ise (öğrencılerinddnse) onu
da topla ıtıya çağırsınlar.
— Если он студент нашего факультета, пусть и его
позовут на собрание.
Yarın hava güzel olursa parka gideceğiz.
— Если погода завтра будет хорошая, мы пойдем
в парк.
Husuri otomobili olsaydı bu yaz ailece Sofya’ya giderdi.
— Если бы у него был свой автомобиль, он этим летом
(со своей) семьей поехал бы в Софию.
В главном предложении вместо формы olurdu обычно употребляют
именную форму idi, например: Yardımına koşsaydmız hali daha iyiydi —
Если бы вы поспешили ему на помощь, его состояние было бы лучше.
56
diyor. Ben, hiç ummuyorum Bakır Efenin niyetini bilseydim, Ömerin nerede
olduğunu söylerdim. (MYesari) «içinde onlara karşı en küçük bir
düşmanlık sakladığınıfarkederlerse seni ezerler» (S. Ali) Karısını merak
etmeye başladı. Yakın komşularda olsalar muhakkak Yusufun geldiğini
mahalle çocuklarından duyup gelirlerdi. (S. A.) Bağda köpek filân
olsaydı halim haraptı. (R. Nuri) Zannederim ki, başka bir mektepte
(=okulda) bunu yapsam ya hapsedilir, yahut da bir başka ceza görürdüm.
(R. N.) Cemal isterse misafirler geldiği zaman ben üe bulunurum. (H. E.)
Memlekette, bir avukat, bir gazetecinin oğlu olmaktan bıkmıştım.
.. .Öyle ki kaç sefer (= kerre, defa), ah, keşke bir eskicinin çocuğu olsaydım,
diye düşünmüştüm. (O. Kemal)
58
Salih Bey konsere gidemeyeceği için biletini size verebilirim.
— Так как Салих-бей не сможет пойти на концерт,
я могу отдать вам его билет.
Форме -dığı/-acağı için синонимична форма -dığından /-acağından,
представляющая собой имя действия на -dik или -асак в личной форме с
аффиксом исходного падежа: (ben) aldığımdan— поскольку я беру
(взял, брал).
ПРИМЕР:
Çantamı bulamadığımdan (=bulamadığım için) çantasız
gitmeye mecbur oldum.
— Так как я не нашел (не смог найти) своего портфеля,
я был вынужден идти без него.
К форме -dığından/-acağından могут присоединяться послелоги ötürü
или dolayı, а к форме dığı/-acağı изредка также служебное имя hasebiyle
«вследствие», которые не вносят в содержание формы существенных
оттенков: (о) hasta olduğundan ötürü, hasta olduğu hasebiyle —
вследствие того, что он (был) болен
Примечания. 1. Постановка подлежащего в родительном падеже (анало
гично подлежащему дополнительного предложения) является ошибкой - за
исключением тех, очень редких, случаев, когда форма -dığı/-acağı, сопровожда
емая послелогом için («ради»), получает объектное значение (см. урок 16),
например: (onun) gördüğü için— ради того, что он видел / видит («ради види
мого им»)
2. Следует учитывать, что сказуемое придаточного дополнительного
предложения также может иметь форму -dığından/-acağından (см. урок 16).
59
Alıştırma 8. Aşağıdaki tümceleri Rusçadan Türkçeye çevirin:
1. Поскольку ученик не понял, что спросил учитель, вопрос остал
ся без ответа. 2. Поскольку с той поры (aradan) прошло восемь лет и к
тому же человек отпустил усы, я, конечно, не узнал его. 3. Поскольку
завтра вы, будучи в отпуске, собираетесь ехать за город, нам следует
поговорить сегодня. 4. Чтобы иметь возможность принять участие в
этом празднике, я полетел самолетом. 5. Так как автобус двигался
очень медленно, то когда мы подъехали к театру, опера уже началась.
6. В связи с тем, что мы выиграли два крупных сражения, противник,
можно сказать, подавлен. 7. Поскольку принять такое решение не в его
власти, дело мое гиблое. 8. Поскольку эти люди косо на меня смотре
ли, у меня отнялся язык, я не смог говорить. 9. В связи с тем, что сути
дела я не знал, это заседание быстро мне надоело. Поскольку пред
ложенный вами метод не нов, давайте не поднимать (не открывать)
вопроса о первенстве.
Sözlük
60
sokmak— всовывать, втискивать; тельный (о мужчине); подо
впускать; жалить бающий, уместный
yılan — змея fırsat — подходящий случай
nakil (kli) — 1) перевозка, пере ~ düştü — представился удобный
броска; 2) перевод, пересказ случай
-etm ek — перебрасывать, от ~ kaçırmak — упустить случай
правлять; переводить; пере - bu ~! — вот он, случай!
сказывать ansiklopedi — энциклопедия
nalkiye (ta şıt) — транспорт; usul (lü) — метод, способ
транспортировка (metot(du))
taşıt (nakliye) araçları — транс kurnaz — хитрый, хитрец
портные средства ~lık yapmak — схитрить
belediye — муниципалитет ansızın — внезапно, вдруг
~ taşıtları — городской транс atlamak — прыгать, впрыгнуть,
порт спрыгнуть, перепрыгнуть; пе
mahkeme — суд рескочить, пропустить
~уе düşmek — попасть под суд kafa — голова
mahkûm (-е) — осужденный, об- ~lı — с головой, головастый
реченый (на что-л.) dam — крыша
mahkûm etmek — осудить, при -dan düşer gibi — ни с того ни с
говорить (кого-п. к чему-л.) сего
kazanmak — зарабатывать, приоб saniye — секунда
ретать; выигрывать, завоевать
mahıv(hvı) — уничтожение, ис
sınavı выдержать экзамен
требление
* * * -etmek— уничтожать, разрушать
-olmak — быть уничтоженным,
ense — затылок
погибать
sinek — муха; комар
rezil — опозоренный
- avlamak — бездельничать
rezalet — позор, срам
sivri — заостренный, острый
-sinek — комар * * *
61
işi ~ gidiyor— у него дело не кле bıkmak (-dan) — надоедать, пре
ится сыщаться
2) нелюбезный; bundan bıktım — мне это надоело
~ adam— строптивый человек karakol — караул, патруль;
- bakmak— косо смотреть участок
-ine — наоборот polis -и — полицейский участок
-temek — осадить, поставить на iddia — 1) утверждение; 2) притя
место (кого-л.) зание, претензия; обвинение
kanat(dı) — крыло; фланг - etmek — 1) утверждать; 2) (-а
sallamak — махать, размахивать; hak) претендовать (на что-л.)
кивать; ayna — зеркало
başını salladı — он кивнул голо • • •
вой bağırmak — кричать
elini salladı — он махнул рукой bağrışmak — кричать (о многих)
tokat — оплеуха, пощечина kavga— ссора, скандал; драка
~ yemek — получить пощечину ~ etmek— ссориться, скандалить
~ yapıştırmak (atmak) — вле hız — скорость, быстрота
пить оплеуху 4 ı — скорый, быстрый; быстро;
düdük — дудка; свисток, гулок громко
- çalmak — свистеть, гудеть silmek(-i) — стирать, вытирать;
şaka — шутка вычеркнуть
- etmek — шутить, подшучивать silinmek — стереться; исчезнуть
- (olsun) diye — в шутку kanape — диван
~cı — шутник esna — промежуток времени; мо
tesadüf — совпадение; случайная мент
встреча alelâde — обыкновенный, обыч
bir - (eseri) — случайное совпа ный
дение, по случайному совпа aşırı — 1) чрезмерный, крайний;
дению 2) по ту сторону; через
- etmek (-е) — повстречаться; gün через день
приходиться (на какое-л. чис azar — нагоняй, нарекание
ло) - lamak (-İ)—давать нагоняй, по
herif — субъект; тип; малый прекать, отругать
inat — упрямство, упорство aptal—глупый; глупец
- (olsun diye) (-а) — назло кому-л.;
- yerim koymak (-i) — принять
из упрямства
за дурака
cins — 1) род, вид, сорт; 2) поро
~«ı — упрямый, упрямец
да; 3) пол; род
defi — сумасшедший, помешан
- köpek — породистая собака
ный
beriki — находящийся по эту сто
- olmak, -ye dönmek — обезу рону, тот, что ближе, этот
меть (прям, и перен.) beyan— изложение; разъяснение
gayet — очень, весьма - etmek (-İ) — излагать, разъяс
yenmek — побеждать, обыграть нять; заявлять
(кого-л.) ~at — заявление;
yenilmek (-е) — быть побежден -atta bulunmak — сделать заяв
ным (кем-л.) ление
Türemiş sözcükler
L üstelik — к тому же, вдобаво , впридачу
2. sayın — уважаемый
3. sevimli — милый, симпатичный
4. birincilik — первенство
- i kazanmak — завоевать первенство
5. kaçırmak — дать убежать; упустить
tre n i опоздать на поезд
6. yollamak — посылать, направлять
yollanmak — быть посланным; направляться (куда-л.)
7. düşürmek — повергнуть (в какое-л. состояние)
(bu) beni meraka düşürdü — (это) возбудило во мне любопытство
8. gözlemek (-i) — 1) наблюдать (за кем-л., чем-л.); 2) ожидать (кого-
л., чего-л.)
9. konmak — быть поставленным; останавливаться (на ночлег,
и т. п.)
soğukluk— 1) прохлада; холодные отношения, холодок; 2) прохла
дительный напиток
açmak — открыть (тайну), поведать (о чем-л.)
12i üzgün — расстроенный, огорченный; измученный
içten — сердечный, искренний
-lik — сердечность, искренность
ayrım — различие; различение, разветвление, подразделение; дис
криминация
köpoğlu — сукин сын
kızgın — раскаленный, жгучий, распаленный; злой
belirli (muayyen) — определенный
serinle(ş)mek — стцровиться прохладнее, посвежеть
sözde — на словах; так сказать
Deyimler
1. günün birinde (=günlerden bir gün) — в один прецгасный день
2. yan bakmak — косо смотреть (на кого-то)
3. iş güç sahibi — занятой человек
4. neyse (ne ise) — ну (да) ладно; еще ладно
'5. ha bre (ha bire) — безостановочно, все время
6. (deli olmak) işten değil — тут недолго // ничего не стоит (сойти с ума)
7. (işin) iç yüzü — подоплека, суть (дела)
8. sessiz sedasız — беззвучно, молча
9. ne diye? — чего ради?, для чего?, зачем?
dilim tutuldu — у меня отнялся язык, я онемел
aklım başıma geldiği zaman — когда я опомнился, пришел в себя
bir aralık — в один из моментов, в какой-то момент у л у ч и в момент
63
aradan çok vakit geçti — с тех пор (с того момента) прошло
уже много времени
(bu) elimde değildir — (это) не в моей власти, не от меня зависит
elimde olmayarak — будучи не в состоянии противиться себе
(hasta) olmasın ■— уж не (болен) ли он?, как бы он не был (болен)
göz göre (göz göre göre) — прямо на глазах
aman yarabbi — о боже!, боже мой!
arkasına düştüm — я пошел следом за ним
önüne düştüm — я пошел впереди него
var kuvvetimle, olanca kuvvetimle — изо всех (моих) сил
ortalık karıştı — все перемешалось; началась сумятица
düşündüm taşındım — я поразмыслил, пораскинул умом
altı ayı giydi — он получил шесть месяцев (полгода)
Аффикс -gı/-kı
Отглагольный аффикс -gı/-kı4 образует
Alışırma Altı çizilen sözcükleri ezberlemek üzere aşağıdaki tümceleri çeviriniz:
I. Şu satırların altma imza(nızı) atar mısınız? 2. Konuştuğumuz ülkenin
politika düzeni ne imiş biliyor musun? 3. «O gün eve biraz geç dönmüştüm.
Niyazı hastalanmış, yatıyordu. Babam başucunda Beni görünce: “Bu
çocuk niye hasta ulan?” diye sordu. “Bilmem” dedim. “Bilmezsin ha? Ben
sana sorarım bilmemi Kim bilir nasıl sokmuşsundur oğlanı yılan gibi”»
(O. Kemal. Baba evi.) 4. Kentin bu mahallesinde harap binalar da yok
değildir. Belediye nereye bakar? 5. Nakil işini de düzene sokmalı. Belediye
taşıtları gereği gibi işlemiyor. 6. Efendiden sayın bir adam Üstü başı
düzgün Fakat odasındaki intizamsızlık adeta şaşırtıcı.. . — İş güç sahibi bir
adam. Ha bre şiir, şarkı, masal düzüyor. Etrafındaki şeylere dikkat ettiği yok.
7. Bunu yapmağa nasıl cesaret etti? Yaptığı, bir suç sayılırsa ceza görüp
hapse girebilir. 9. O, böyle şeyleri her zaman dinlemeye mahkûmdur.
Nitekim, çalışan kazanır. önce mahkemeyi boyladı, sonra hapisaneyi.
II . Düşmanı adeta ezdiler. Adam mahkemelik oldu. Kendisini harap eden
de budur. Zaten Bulgaristanda her tarafta geniş ve muntazam yollar
yapılmış. Ülkenin her tarafını otomobille dolaşabilirsiniz. (Z. Sertel.) İçeri
soksun diye biletçinin yanma sokuldu. Paşam buraya gelsene. Her çeşit
mallarımız vair. Üç yıl hapse mahkûm edildi.
1. В нашем квартале суда нет. 2. Этого сюда не пускай. Песен петь он
не может, а чтобы сочинять и рассказывать сказки, пусть поищет дру
гое место. 3. Подпись не моя. Я это могу доказать. 4. Я не отважусь
подписать эту бумагу. 5. Он приговорен к пяти годам тюремного за
ключения. 6. Сидел в тюрьме четыре года. 7. Не женщина, а змея1. И
всегда остается безнаказанной. 8. Его смелость подорвана (разбита). Он
Э— 65
прямо-таки раздавлен. 9. Мой личный автомобиль сломан. Такси не
найдешь. Воспользуемся городским транспортом. Бедняга попал
под суд. Однако выиграл. К сожалению, этот матч наша команда
выиграть не сумела. Мы его проиграли. А они вдобавок и первенство
выиграли. Любезнейший). Не забудьте зайти к нам. Самый лучший
товар — у нас. Он отмахал длинный путь.
66
же сел в «долмуш» и уехал. Это, конечно, не что иное, как случайное
совпадение. Мне надоело каждый раз его обыгрывать. К тому же
после каждой партии он сходил с ума. Но из упрямства снова садился
шрать. Его вина была налицо. Боже! Как бы он не попал под суд и не
получил тюремного заключения ( и не получил подгода). — Даст Бог,
ограничатся штрафом (назначением штрафа). Надо зайти в полицейский
участок. Я не утверждаю, что он сошел с ума. Но в таком случае его
надо поставить на свое место.
3*
67
Neyse orası lâzım değil; her sabah aynı vapurla indiğim için her gün
hemen hemen aynı yüzlerle karşılaşıyordum. Bunların arasında bir yolcu
vardı ki beni dehşetli meraka düşürmüştü.
Kim olduğunu ne iş yaptığını, hatta ne dinden ne milliyetten olduğunu
bilmiyordum. Gençten bir adamdı. Güzel, çirkin, yakışıklı, yakışıksız, nasıl
olduğunun farkında bile değildim. Yalnız gözlüklü olduğunu biliyorum.
Bu adam her gün vapurda birkaç gazete alır, cebinden kalemini çıkanr;
okur, okur ve habre birçok kelimelerin altını çizerdi. Bir gün, beş gün, on
gün Hep böyle!.. Bu adamm ne yaptığını sözcüklerin altım niçin çizdiğini
çok merak ediyordum.
Hepimizin böyle merak ettiğimiz şeyler, vardır. Fakat çok defa sorup
öğrenmek cesaretini yahut fırsatını bulamayız. Ben de ne cesaret, ne de fırsat
bulabiliyordum. Adamın gazeteden baş kaldırdığı, bir an için olsun
etrafındakilerin yüzüne baktığı yoktu ki.
Bir gün yanındaki yere oturdum ve hangi sözcüklerin altım çizdiğine
baktım. Çok dikkat ettim; çok düşündüm ama sözcüklerin altını ne maksatla
çizdiğini bir türlü anlayamadım.
Deli olmak işten değildi. Hiç kimse ile konuşmuyordu ki onunla ahbap
olup sorayım. Ykpur köprüye gelinçe yerinden kalkar dosdoğru kapıya
yollanırdı.
Düşünüyordum: Bu kelimeleri niçin çizebilir? Belki bir ansiklopediye
hazırlık yapıyordur! Eğer öyle ise, pek garip bir usul.
Ancak işin iç yüzünü öğrenmek kolay değil. Siz benim yerimde
olsaydınız ne yapardım€1 Ben kurnazlığa baş vurmaya karar verdim, şöyle
bir çare buldum.
Bir gün tekrar adamın yanıbaşına oturdum. O yine elinde kalemi, hem
okuyor, hem çiziyordu. Bir zaman onu sessiz, sadasız seyrettikten sonra bir
aralık ansızın parmağımı uzatıp çizmediği bir kelimeyi göstererek:
— Atladınız! dedim.
— Hiç cevap vermedi, dönüp yüzüme bile bakmadı, gösterdiğim
kelimenin altını çizip işine devam etti. Fırsat bu fırsat. «Canım bu sözcüklerin
altını niçin çiziyorsunuz»? diye sorsaydım ya! Dilim tutuldu, soramadjm.
Aklım başıma geldiği zaman da aradan çok vakit geçmişti.
Bu işi ertesi güne sakladım. Ertesi gün yiiıe yanındaki yere oturdum.
Kafamı yaklaştırarak bir zaman yaptığı işi seyrettikten sonra damdan düşer
gibi:
— Bu çizdiğiniz sözcükleri ne yapıyorsunuz?
Diye sordum.
Başını bir saniye bana çevirdi. Günlerce uğraşarak topladığım cesareti bir
anda yok eden bir sertlikle:
— Lâzım mı?
Diye cevap verdi.
68
Aynaya bakmadım ama her halde kıpkırmızı kesilmiştim. Mahvoldum, rezil
oldum. Ne cevap verebildim, ne de bir şey yapabildim. Bir daha adamın
yanına da oturmadım.
***
69
Fakat herif inatçı çıktı. Çoktandır kendisini takip ettiğimi, hattâ geçenlendç
işine karıştığım için beni terslemek zorunda kaldığını, bu yüzden kavga
çıkarmak ıtediğimi ve sonunda kendisini denize attığımı iddia etti. Kısası altı
ayı giydik!
Hiç bir şeye yanmıyorum. O adam gazetedeki sözcüklerin altım ne diye
çiziyor, onu bir türlü öğrenemedim, deli olacağım!
(Rakım Çalapala)
Alışırma Aşağıdaki somlan yanıtlayın:
1. Okuduğunuz mizah öyküsünde başlıca kaç kahraman var? 2. Öyküyü
anlatan, birkaç yıl önce ne yüzden hapse girmişti? 3. İiban bir sivrisinek
öldürdüğü için hapis cezası (veya hatta para cezası) görür mü? 4, O yaz
nereye, ne için gitmişlerdi? 5. Hikâyeci istirahattan söz edeıken neden «sözde»
sözcüğünü kullanır? 6. Her sabah tstanbula indiği vapurda öykücünün
dikkatini çeken, merakım uyandıran adamı tarif eder misiniz*? Aledâdebir i ısan
mıydı? 7 .0 adam vapurda her gün ne yapardı? 8. Sözcüklerin altım çizmekte
amacı ne olabilirdi? 9. Beriki işin içyüzünü neden cğrenem:yordu? Nihayet
ne yaptı? Hazırladığı soruyu neden sormadı? Ertesi sabah sorunca ne
oldu? Öteki bizimkini azarladı mı? Kavga mı çıkardı? bağırıp çağırdı mı? Nasıl
oldu da berikini aptal yerine koyda? Bir sabah gencin ensesine konan
sivrisinek nasıl bir sinekti? Bununla ilgili olarak beriki, akl ndan ne gibi
ihtimalleri geçirdi? Sineğin konduğunu söylemeye neden cesaret
edemiyordu? Söyleseydi ne olabilirdi? Bizimki, sineği öldürmek için nihayet
fırsat bununca ne oldu? MaLkemede ne söyledi? Sivrisinek meselesini
niçin açmadı? Genç adamın söyledikleri neydi? Sonunda beriki
duyduğu hissi beyan edencen ne diyor? Yandığı şey neymiş?
40 НОМЕР BAHAR TÜRKİYE’DE FİYATI
Ни одна из религий не оправдывает насилия Hiç bir din şiddeti meşru görmez
Зачем нужны частные школы? Eğitimde özel teşebbüs niçin gerekli?
Между правдой и вымыслом: Тайны Айя-Софии Hayal ile gerçek arasında Ayasofya’nın sırları
Тайная любовная переписка Роксоланы и Сулеймана Великолепного
Hürrem ve Muhteşem Süleyman’ın
gizli kalmış aşk mektupları
funduszeue.info
СОДЕРЖАНИЕ
АКТУАЛЬНО GÜNCEL
Олимпийские игры в Сочи: Легко ли быть великим государством? Soçi Olimpiyatları: Büyük devlet olmak kolay mı? Эрдоган Оздемир Erdoğan Özdemir
29
ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA
РЕЛИГИЯ И НАСИЛИЕ DIN VE ŞIDDET
ИСТОРИЯ TARIH
Тайная любовная переписка Роксоланы и Сулеймана Великолепного Hürrem ve Muhteşem Süleyman’ın gizli kalmış aşk mektupları
34
Возможны ли преступления во имя религии? Din adına cinayet işlenebilir mi? Фузули Курбанов Fuzuli Kurbanov
10 ЛИЦОМ К ЛИЦУ YÜZ YÜZE
Религия и политика в современном мире Çağdaş dünyada din ve siyaset Алексей Малашенко Aleksey Malaşenko
Радикализм и терроризм в Казахстане: Миф и реальность Kazakistan’da radikalizm ve terör: Efsane ve gerçek Бахытжан Сатершинов Bakıtcan Saterşinov
14
Секреты математики раскрываются Matematiğin sırları bir bir çözülüyor Вопросы задает: Эрдоган Йылдыз Röpörtaj: Erdoğan Yıldız
36
ФИЛОСОФИЯ FELSEFE
18
Сезоны души в древней китайской философии Antik Çin felsefesinde ruhun dört iklimi Ванг Бо Wang Bo
40
ОБРАЗОВАНИЕ EĞITIM
Ислам – религия мира и милосердия Din adına işlenen cinayetlerin vebali М. Фетхуллах Гюлен M. Fethullah Gülen
23
Зачем нужны частные школы? Eğitimde özel teşebbüs niçin gerekli? Мустафа Бахар Mustafa Bahar
46
IÇINDEKILER ЫЙ ГОД ПЛАТФОРМЫ ДИАЛОГ ЕВРАЗИЯ / DİYALOG AVRASYA PLATFORMU YIL
ЛИТЕРАТУРА EDEBIYAT
Вневременность и современность поэзии: Тараса Шевченко Taras Şevçenko’nun şiirlerinin zamandan bağımsızlığı ve zamanlılığı Олександер Шокало Oleksandr Şokalo
50
«Мое учение – это моя жизнь» “Benim öğretim, kendi hayatımdan kaynaklanıyor” Ростислав Борисович Рыбаков / Rostislav Ribakov Мосты мира и любви, объединяющие Евразию Avrasya’yı birleştiren barış ve sevgi köprüleri АНАР / ANAR Нам удалось построить мост взаимопонимания в Евразии Avrasya’da karşılıklı Anlayış Köprüsü’nü kurmayı başardık Борис Мариан Boris Marian
ПУТЕШЕСТВИЕ GEZI
Плоды дружбы и взаимопонимания Karşılıklı dostluk ve anlayışın meyveleri Михаил Поздняков Mikhail Pozdnyakov
В сороковой раз «ДА»! / kez evet, yani “da” Тургай Коджа / Turgay Koca
54 ЛИЦОМ К ЛИЦУ YÜZ YÜZE
ПРИРОДА TABIAT
Сарез - драгоценная жемчужина Памира Pamir Dağlarının değerli incisi: Sarez Джамолиддин Якубов Camoliddin Yakubov
58
ПУТЕШЕСТВИЕ GEZI
Двуязычие не будет препятствовать развитию Кыргызского языка Çift dillilik Kırgız dilinin gelişmesine engel değil
Пещерный храм святого петра памятник христианства в Антакье Dünyanın ilk kilisesi: St. Petrus Джозеф Насех Jozef Naseh
79
Вопросы задает: Нурлан Кудайбердиев - Сейитбек Идирисов Röportaj: Nurlan Kudayberdiev - Seyitbek İdirisov
68 МНЕНИЕ УЧЕНОГО ENTELEKTÜEL BAKIŞ
Вчера деревенские мусульмане – сегодня новые горожане Dünün Müslüman köylüleri bugünün modern Müslüman aktörleri Ферхат Кентел Ferhat Kentel
84
ПУТЕШЕСТВИЕ GEZI
Города, манящие издалека: Узбекистан Herkesi çağıran şehirler: Özbekistan Халит Омер Чамджи Halit Ömer Camcı
ИСТОРИЯ TARIH
64
Айя-София и легенды о ней Ayasofya ve efsaneleri Сулейман Фарук Гёнджуоглу Süleyman Faruk Göncüoğlu
ТРАДИЦИИ GELENEKLER
73
Цивилизация и кочевничество Medeniyet ve göçebelik Мъярмаарсюрен Ууганбаяр Myağmarsüren Uuganbayar
89
К ЧИТАТЕЛЯМ / EDİTÖRÜN NOTU
Р
овно сорок раз призыв к диалогу эхом отражался в странах и городах Евразийского региона. И всякий раз это обращение встречало все новые отклики. Выдающиеся люди Евразии поддерживали призыв к миру, братству, любви, и каждый раз говорили ему – «DA» . И разве это не обязанность всех, кто живет на одной планете, на одном континенте, находится в одной лодке; тех, кто носит гордое звание Человека? Именно интеллигенция и народы Евразии впервые в истории взяли на себя обязательства улучшить наш мир. А журнал «DA» свидетельствует и будет продолжать свидетельствовать об этом историческом сближении. Журнал «DA» («Диалог Евразия») всегда выступал за диалог и сотрудничество – благодаря им преодолеваются барьеры предрассудков и возводятся мосты мира и любви. Наш журнал публикует статьи на разные темы - о культуре, искусстве, географии, образовании, экономике, экологии; на сегодняшний день по многим вопросам, которые мы старались осветить, собрана подробная информация/ В новом номере журнал рассказывает о том, как враждебные силы искажают религии, выступающие за мир во всем мире и проповедующие любовь, терпение, прощение и толерантность, представляют их источником террора и анархии. Также в этом номере мы приглашаем вас совершить путешествие, в ходе которого посетим церковь св. Петра в Антакье и окунемся в таинственную атмосферу удивительного храма – Айя –Софии. Отправившись на Дальний Восток, прислушаемся к словам древних китайских философов о жизни и любви, сказанных тысячи лет назад, и посмотрим на индийское кино, которое в последнее время приобрело поистине феноменальную популярность во всем мире. Вместе преодолеем бескрайние пустыни и ближе познакомимся с жизнью монголов - последних кочевников, чье общество, как и другие традиционные культуры, находится под угрозой исчезновения из-за влияния глобализации. Насладимся видом, открывающимся на Сарезское озеро с вершин Памира, а также заново откроем для себя ключевые пункты Шелкового пути, дошедшие до нас из глубины веков – Тараз, Самарканд, Бухару… А еще поговорим о жизни и математике с ученым из Казахстана, который сумел решить сложнейшую математическую задачу – одну из загадок тысячелетия, и познакомимся с вескими доводами известного педагога рассуждающего о частных образовательных учреждениях. В этом номере мы публикуем стихотворное объяснение в любви белорусского поэта Стамбулу. Благодаря источникам, дошедшим до наших дней, становимся свидетелями великой любви украинки Хюррем Султан и Сулеймана Кануни… Мы желаем вам приятного чтения и благодарим всех, кто вместе с нами в сороковой раз говорит «DA». До встречи в следующих номерах! Редколлегия 6 ВЕСНА • 40 НОМЕР
T
am 40 sayıdır ülke ülke, şehir şehir bir diyalog çağrısı yankılandı Avrasya topraklarında ve her seferinde bir aksi seda ile kabul gördü bu çağrı. Avrasya’nın güzel insanları, barışa kardeşliğe, sevgiye çağıran bu eli tuttu ve her seferinde DA (Evet) dediler.
Aslında aynı gezegeni, aynı kıtayı paylaşmanın, aynı gemide bulunmanın ve insan olmanın gereği de buydu. Avrasya insanı ve entellektüelleri bu tarihi yürüyüşe öncülük ederek daha güzel bir dünya için, büyük bir sorumluluk aldı. DA dergisi, bu tarihi yakınlaşmaya tanıklık etti ve etmeye devam edecek… Kültür, sanat, coğrafya, eğitim, ekonomi, ekoloji başta olmak üzere, birçok farklı konuda makaleler yayınlayan, dosyalar hazırlayan dergimiz, bugüne kadar onlarca meseleye ışık tuttu. Dergimiz bu sayısında da hayati bir konuyu kapağa taşıyor. Tanımı gereği, barış, huzur, sevgi, sabır, af ve hoşgörüyü öğütleyen dinlerin; karanlık odaklar tarafından terörün ve anarşinin kaynağı gibi gösterilmeye çalışıldığı ya da bu şekilde kullanıldığı gerçeğini ve bu acı durumun nedenlerini uzmanlarıyla tartışmaya açıyoruz. Bu sayıda ayrıca sizleri Antakya’da bulunan, dünyanın ilk kilisesi “Sen Pier”den alıp, dünyanın en muhteşem mabedi Ayasofya’nın esrarlı dünyasına bir yolculuğa çıkarıyoruz… Ardından Uzak Doğu’ya uzanarak, kadim Çin felsefesinin binlerce yıl öncesinden hayata ve sevgiye dair söylediklerine kulak verip, özellikle son zamanlarda dünya çapında bir fenomen haline gelen Hint sinemasına bir göz atıyoruz. Oradan bir başka diyara geçip, küreselleşmenin tehdit ettiği kültürler arasında yerini alan, son göçebe toplum Moğollar’ın hayatına yakından bakarken uçsuz bucaksız bozkırları birlikte aşacağız. İlerlyen sayfalarda Pamir Dağları’nın zirvelerine tırmanıp Sarez Gölü’nü seyre dalarak yola devam edip, İpekyolu’nun gözde şehirlerinden Taraz’ı, Semerkand’ı, Buhara’yı yeniden keşfe gideceğiz… Rotamızı Kazakistan’a çevirip dünyanın problemlerine matematikle çözüm arayan ve başka kimsenin çözemediği problemlere sayısal çözüm üreten Kazakistan’lı deha matematikçi ile matematiğe ve hayata dair sıcak bir söyleşi yapacak ve hazır matematiğe ve bilime değinmişken başka bir eğitimcinin dilinden de özel eğitim kurumlarının önemine dair önemli tespitleri okuyacağız… Belaruslu şair Mikhail Pozdnyakov’un mısralarında İstanbul’u seyredecek, Ukrayna’lı Hürrem Sultan’ın ve Kanuni’nin destansı aşklarını, kendi kalemlerinden okuyacağız. Daha nice sayılarda buluşmak dileğiyle keyifli okumalar… Da Dergisi
Диалог начинается с «да». Diyalog ‘evet’le başlar. Журнал «ДА» – издание Платформы Диалог Евразия DA dergisi bir Diyalog Avrasya Platformu yayınıdır. Ежеквартальный международный культурно-интеллектуальный журнал Üç aylık uluslararası düşünce ve kültür dergisi Весна , 40 номер Bahar- , Sayı: 40 Yaygın Süreli Yayın / T. C. Kültür Bakanlığı Sertifika No: УЧРЕДИТЕЛИ İMTIYAZ SAHIBI В ТУРЦИИ: ОТ ИМЕНИ АО «ФОН ДА АЖАНС ХИЗМ. САН. ВЕ ТИДЖ.» ЭРКАМ ТУФАН АЙТАВ. В РФ: НО «ФОНД СОДЕЙСТВИЯ РАЗВИТИЮ ЦЕНТРА ВОСТОЧНОЙ ЛИТЕРАТУРЫ РОССИЙСКОЙ ГОСУДАРСТВЕННОЙ БИБЛИОТЕКИ» FON DA AJANS HIZM. SAN VE TIC. AŞ. ADINA ERKAM TUFAN AYTAV ГЛАВНЫЙ РЕДАКТОР: ТУРГАЙ КОДЖА GENEL YAYIN YÖNETMENI: TURGAY KOCA КООРДИНАТОР ОБЩИЕ ПУБЛИКАЦИИ: ИБРАХИМ СЕЛЕК GENEL YAYIN KOORDINATÖRÜ: İBRAHIM SELEK ОТВЕТСТВЕННЫЙ РЕДАКТОР: ИСМАИЛ ТАС SORUMLU YAZI İŞLERI MÜDÜRÜ: İSMAIL TAS РЕДАКТОР РУССКОЙ ВЕРСИИ: НАТАЛЬЯ ТИМОФЕЕВА RUSÇA EDİTÖRÜ: NATALYA TİMAFEEVA РЕДАКТОР ТУРЕЦКОЙ ВЕРСИИ: ХАНДЕ ЭКШИОГЛУ TÜRKÇE EDİTÖRÜ: HANDE EKŞIOĞLU ДИЗАЙН: МУРАТ АДЖАР TASARIM: MURAT ACAR
РЕДАКТОРЫ ОТДЕЛОВ ALAN EDITÖRLERI CОЦИОЛОГИЯ SOSYOLOJI: УМИТ МЕРИЧ ÜMIT MERIÇ KУЛЬТУРА KÜLTÜR: ДЖЕМАЛЬ УШАК CEMAL UŞAK ЭКОНОМИКА EKONOMI: КАДИР ДИКБАШ KADIR DIKBAŞ НОВОСТИ HABERLER: ШАБEН ГЮЛЬ ŞABEN GÜL
КОНСУЛЬТАТИВНЫЙ СОВЕТ DANIŞMA KURULU АНАР ANAR (АЗЕРБАЙДЖАН AZERBAYCAN) ШЕРХАН МУРТАЗА ŞERHAN MURTAZA, ОЛЖАС СУЛЕЙМЕНОВ OLCAS SULEYMENOV, АБИШ КЕКИЛЬБАЕВ ABIŞ KEKILBAYEV, НУРЛАН ОРАЗАЛИН NURLAN ORAZALIN, МУХТАР ШАХАНОВ MUHTAR ŞAHANOV (КАЗАХСТАН KAZAKİSTAN) АСАН ОРМУШЕВ ASAN ORMUŞEV (КИРГИЗИЯ KIRGIZISTAN) РОСТИСЛАВ РЫБАКОВ ROSTISLAV RIBAKOV (РОССИЙСКАЯ ФЕДЕРАЦИЯ RUSYA FEDERASYONU) ХАЛИЛЬ ИНАЛДЖИК HALIL İNALCIK, КЕМАЛЬ КАРПАТ KEMAL KARPAT, ИЛЬБЕР ОРТАЙЛЫ İLBER ORTAYLI, МЕТЕ ТУНЧАЙ METE TUNÇAY (ТУРЦИЯ TÜRKIYE) Ответственность за статьи, опубликованные в журнале, несут авторы. Yazıların sorumluluğu yazarlarına aittir, dergiyi bağlamaz. Управ. информационным отделом: ШАБEН ГЮЛЬ İstihbarat ve Haber Bölüm Şefi: ŞABEN GÜL Отдел маркетинга: СЕРВЕТ БАЛКАЧ Abone, Reklam ve Dağıtım: SERVET BALKAÇ ([email protected]) Адрес Yönetim Yeri, İmtiyaz Sahibi ve Sorumlu Müdür Adresi Tophanelioğlu Cad. Aygün Sok. Altunizade Plaza, No: 4 Altunizade-Üsküdar/İstanbul-Türkiye Тел Tel: +90 () 90 25 Факс Faks: +90 () 90 26 Baskı: Elma Basım ПРЕДСТАВИТЕЛЬСТВА TEMSILCILIKLER ТУРЦИЯ TÜRKIYE +90 () 21 41 АЗЕРБАЙДЖАН AZERBAYCAN +99 14 74 БЕЛОРУССИЯ BELARUS + КАЗАХСТАН KAZAKISTAN + 62 КЫРГЫЗСТАН KIRGIZISTAN + МОЛДАВИЯ MOLDOVA + 23 ТАДЖИКИСТАН TACIKISTAN + УКРАИНА UKRAYNA + 38 29 ЭСТОНИЯ ESTONYA + 25 Türkiye’de fiyatı: TL. KKTC’de fiyatı: TL. Yıllık abone bedeli: 28 TL. Öğrenciler icin: 25 TL. Avrupa: 30 EURO ABD: 35 USD Abone hesap numaraları: Asya Katılım Bankası A.Ş. Taksim Şubesi, TL: USD: EURO: Posta çeki no: Подписной индекс: Каталог Пресса России Журнал «ДА» зарегистрирован в Министерстве по делам печати, телерадиовещания и средств массовых коммуникаций Российской Федерации Свидетельство о регистрации: ПИ İ от В России и странах СНГ цена договорная Журнал «ДА» зарегистрирован в Министерстве культуры, информации и спорта Республики Казахстан. Свидетельство о регистрации: Ж
funduszeue.info [email protected]
ПЛАТФОРМА ДИАЛОГ ЕВРАЗИЯ DIYALOG AVRASYA PLATFORMU ПРЕДСЕДАТЕЛЬ BAŞKAN
СВЕТЛАНА ВИНОКУРОВА SVETLANA VINOKUROVA СОПРЕДСЕДАТЕЛЬ EŞBAŞKAN
ХАРУН ТОКАК HARUN TOKAK ГЕНЕРАЛЬНЫЙ СЕКРЕТАРЬ GENEL SEKRETER
ИСМАИЛ ТАС İSMAIL TAS
ГЛАВНАЯ ТЕМА
РЕЛИГИЯ И НАСИЛИЕ
ГЛАВНАЯ ТЕМА: РЕЛИГИЯ И НАСИЛИЕ
Ни одна из религий не оправдывает насилия 8 ВЕСНА • 40 НОМЕР
DIN VE ŞIDDET
DOSYA: DIN VE ŞIDDET
Hiç bir din şiddeti meşru görmez SAYI: 40 • BAHAR 9
DOSYA
ГЛАВНАЯ ТЕМА
РЕЛИГИЯ И НАСИЛИЕ
Возможны ли преступления во имя религии? Din adına cinayet işlenebilir mi? СВЯЗЬ, устанавливаемая со Всевышним Создателем, должна основываться на искренности человека. Насилие же уничтожает искренность и подталкивает человека к лицемерию. Поэтому Аллах в священном Коране говорит: «Призывай на путь Господа мудростью и добрым назиданием и веди спор с ними наилучшим образом». 10 ВЕСНА • 40 НОМЕР
Фузули Курбанов
Fuzuli Kurbanov
ДОКТОР ФИЛОСОФСКИХ НАУК, ЗАВЕДУЮШИЙ ОТДЕЛА, ТЕОРИИ ПОЗНАНИЯ И ФИЛОСОФИИ НАУКИ, ИНСТИТУТА ФИЛОСОФИИ,СОЦИОЛОГИИ И ПРАВА, НАЦИОНАЛЬНОЙ АКАДЕМИИ НАУК АЗЕРБАЙДЖАНА
DR., AZERBAYCAN ULUSAL BILIMLER AKADEMISI, FELSEFE SOSYOLOJI VE HUKUK ENSTITÜSÜ, KOGNISYON TEORISI VE BILIM FELSEFESI BÖLÜMÜ BAŞKANI
С
о дня создания человечества на каждом этапе истории Всевышний Творец устанавливал связь с людьми посредством своих пророков и ниспосылал им откровения в виде свитков и книг, указующих прямой путь. Божественные откровения в разные времена посылались разным народам и племенам. Ислам – последняя религия откровения. Эта религия является подтверждением предыдущих божественных откровений, она принесла с собой принципы, которые ведут человека к счастью и в этой жизни, и после нее. Ислам, по своей природе являющийся религией мира и милосердия, выступает против насилия. Связь, устанавливаемая со Всевышним Создателем, должна основываться на искренности человека. Насилие же уничтожает искренность и подталкивает человека к лицемерию. Поэтому Аллах в священном Коране говорит: «Призывай на путь Господа мудростью и добрым назида-
Y
üce Yaratıcı, doğru yolu göstermek için, tarihin her aşamasında, peygamberleri aracılığıyla insanlarla bağ kurmuştur. İlahi vahiy farklı zamanlarda farklı millet ve kavimlere gelmiştir.
İslam son vahiy dinidir. İnsanoğlunu bu hayatta ve ahirette mutluluğa götüren ilkeleri taşıyan bu din, daha önce indirilen ilahi dinlerin garantisidir. Aslında huzur ve merhamet dini olan İslam, şiddete karşıdır. Yüce Yaratıcı ile kurulan bağ, insanların samimiyetine dayalı olmalıdır. Şiddet ise samimiyeti yok ederek bir insanı ikiyüzlülüğe iter. Bu nedenle Kuran-ı Kerim’de Allah şöyle buyuruyor: “Sen insanları Allah yoluna hikmetle, güzel ve makul öğütlerle dâvet et, gerektiği zaman da onlarla en güzel tarzda mücadele et”. (16, ). İslam Peygamberi bütün hayatı boyunca bu ilahi emre uymuştur. İnsanların kalblerinde sevgi ve saygı uyandırmak için onlara, merhamet ve şefkatle davranmıştır. İnsanlığa kutsal gerçeği duyurabilmek uğruna, onu
DIN VE ŞIDDET
нием и веди спор с ними наилучшим образом». (16, ). Пророк Ислама всю свою жизнь подчинялся этому божественному приказу. Чтобы вызвать любовь и уважение в сердцах людей, он обращался к ним с милосердием и состраданием. Чтобы донести до людей святую истину, он тринадцать лет терпел страдания и оскорбления и не проклинал людей, побивавших его камнями, разбивших ему лицо и сломавших зуб, убивших его близких. Наоборот – подняв руки, он молил Аллаха об их прощении. В Исламе, объявившем, что «нет принуждения в религии», война носит оборонительный характер. Все войны, проведенные Пророком, были исключительно оборонительными. По канонам Ислама во время войны запрещено убивать людей, не участвующих в боевых действиях, укрывшихся в храмах. Запрет на убийство кого-либо и бесценность человеческой жизни священная книга мусульман – Коран выражает следующим образом: «По этой причине Мы предписали сынам Исраила (Израиля): кто убьет человека не за убийство или распространение нечестия на земле, тот словно убил всех людей, а кто сохранит жизнь человеку, тот словно сохранит жизнь всем людям». (9,32). Всевышний Аллах в этом аяте кроме запрета на убийство также указывает на то, что спасение жизни одного человека приравнивается к спасению всего человечества.
DOSYA
taşlayan, mübarek yüzüne vuran ve dişini kıran, yakınlarını öldürenlere beddua etmeden 13 yıl işkence ve ızdıraba katlanmıştır. Ellerini kaldırıp bu insanların bağışlanması için Allah’a dua etmiştir. “Dinde zorlama yoktur” diyen İslam’da, savaş savunma amaçlıdır. Hz. Peygamber tarafından yapılan bütün savaşlar sadece savunma amacını güdüyordu. İslam kanunlarına göre savaş sırasında çatışmaya katılmayan ve ibadethenelerde saklanan insanları öldürmek yasaktır. Bütün Müslümanların kutsal kitabı Kuran-ı Kerim, öldürme yasağını ve bir insan hayatının değerini şöyle anlatıyor: “İşte bundan dolayı İsrail oğullarına kitapta şunu bildirdik: “Kim katil olmayan ve yeryüzünde fesat çıkarmayan bir kişiyi öldürürse sanki bütün insanları öldürmüş gibi olur. Kim de bir adamın hayatını kurtarırsa sanki bütün insanların hayatını kurtarmış olur.” (5,32). Bu ayette öldürme yasağıyla beraber Yüce Allah, bir insanın hayatını kurtarmanın, bütün âlemi kurtarmaya denk olduğunu bildirmektedir. Canlı bomba olarak İslam adına masum insanları öldüren sözde Müslüman bazı insanların, bugün işlediği suçlara bakarsak, bu insanlar; kendi dinlerinin temellerini lekelemekle beraber bir de, yine o dine göre, bütün insanlığı öldürmüş gibi bir günah işlemektedirler. İslama göre ırklar, milletler, diller ve gelenekler düşmanca bir geçimsizliğin nedeni ola-
ŞIDDET ise samimiyeti yok ederek bir insanı ikiyüzlülüğe iter. Bu nedenle Kuran-ı Kerim’de Allah şöyle buyuruyor: “Sen insanları Allah yoluna hikmetle, güzel ve makul öğütlerle dâvet et, gerektiği zaman da onlarla en güzel tarzda mücadele et.” SAYI: 40 • BAHAR 11
ГЛАВНАЯ ТЕМА
РЕЛИГИЯ И НАСИЛИЕ maz, tam aksine, İslama göre bunlar çeşitlilik ve zenginliktir. Kuran-ı Kerimde bu durumdan şöyle bahsediliyor: “Ey insanlar! Biz sizi bir erkekle bir kadından yarattık. Birbirinizi tanıyıp sahip çıkmanız için milletlere, sülâlelere ayırdık. Şunu unutmayın ki Allah’ın nazarında en değerli, en üstün olanınız, takvâda (Allah’ı sayıp haramlardan sakınmada) en ileri olandır. “ (49,13). Hz. Muhammed (s.a.v.), ırka ve etnik kimliğe bakılmaksızın insanların huzur ve mutluluk içinde beraber yaşamalarının mümkün olmasından bahseden Kuran-ı Kerim’in bu ayetini açıkça uygulamıştır. Bir örnek verecek olursak, Hz. Resulullah (s.a.v.), farklı milletlerden ve dinlerden insanların yaşadığı Medine’ye hicret etmiş ve orada yaşayanların birbirinin haklarını girmemeleri için, bütün kavimlerin reisleri ile “Medine Anayasası” yapılmasını istemiş ve bu konuda oybirliğiyle karar alınmıştır. Dinlerarası ilişkileri düzenleyen “Medine Anayasası’na” göre hem Yahudi ve Hıristiyan cemaatleri, hem de Müslümanlar ibadet etmekte özgürdürler. Hz. Resulullah (s.a.v.) tarafından gayrimüslimlere tanınan bu haklar ve özgürlükler, insanlık tarafından ancak 14 yüzyıl sonra, yılında “İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin” vasıtasıyla tanınmıştır. İşin en kötüsü, sözde Müslüman bazı insanların kendilerini Peygamber Efendimizin takipçileri olarak görüp, İslam adına cinayet işlemeleridir. Oysa yukarıdaki Kuran-ı Kerim ayetlerine ve Hz. Peygamberin onları uygulama şekline bakarsak, meşru müdafaa durumları haricinde, ne Müslümanları, ne de diğer dinlerin mensuplarını herhangi bir sebepten dolayı öldürmenin hiçbir durumda serbest olmadığını (izin verilmediğini) görürüz. Hz. Muhammed’in (s.a.v.) yolunu takip eden Müslümanlar, her söz ve davranışlarının muhasebesini yapmalıdırlar. İslama atılan iftiralar karşısında Müslümanlara düşen, gerçek mümine yakışır şekilde davranmaktır. Aksi takdirde yanlış bir hareket yapan insanla birlikte –maalesef- bütün Müslümanlar hakkında negatif bir izlenim oluşmaktadır. Sonuç olarak belirtelim ki, bazı sözde Müslümanlar tarafından İslam adına işlenen suçlar, Kuran-ı Kerimin ve Hz. Peygamberin hadislerinin ilkeleriyle uyuşmuyor. Bir terörist Müslüman olduğunu iddia etse bile, aslında o gerçek müslümanın niteliklerini kaybetmiştir. 12 ВЕСНА • 40 НОМЕР
DIN VE ŞIDDET Если мы посмотрим на преступления, которые совершают сегодня некоторые «мусульмане», использующие живые бомбы и совершающие преступления от имени Ислама для убийства невинных людей, то мы должны будем засвидетельствовать, что они не только пятнают истинную сущность своей религии, но и становятся грешниками – убийцами всего человечества. Ислам не видит в существование разных рас, наций, языков и обычаев повода для враждебной розни, он считает это обстоятельство разнообразием и богатством. В Коране указанный аспект выражается так: «О люди! Воистину, Мы создали вас из мужчины и женщины и сделали вас народами и племенами, чтобы вы узнавали друг друга, и самый почитаемый перед Аллахом среди вас – наиболее богобоязненный». (49,13). Пророк Мухаммад (да благословит его Аллах и приветствует) явно претворял в жизнь значение этого аята Корана, указывающего на возможность совместного проживания людей в мире и благополучии независимо от их расовой и национальной принадлежности. Так, когда посланник Аллаха (да благословит его Аллах и приветствует) переселился в Медину, там жили люди разных национальностей и вероисповеданий. С целью соблюдения прав жителей по отношению друг к другу вместе с главами всех племен он пришел к единогласному решению о принятии «Конституции Медины». В соответствии с Мединской конституцией, которая регулировала межрелигиозные отношения, каждая еврейская и христианская община, а также мусульмане, были свободны в своем вероисповедании. Эти права и свободы представителей других религий, признанные посланником Аллаха (да благословит его Аллах и приветствует), человечество смогло признать только спустя 14 веков, в ом году, во «Всеобщей Декларации Прав Человека». Ирония же в том, что некоторые люди, лишь на словах считающиеся мусульманами,
причисляют себя к последователям Пророка и совершают убийства от имени Ислама. Обращаясь к вышеприведенным аятам Корана и тому, как следовал им Пророк, мы осознаем, что ни в коем случае нельзя убивать ни мусульман, ни представителей других религий, за исключением случаев самозащиты. Именно по этой причине в сегодняшнем мире мусульманам, следующим пути Пророка Мухаммада (да благословит его Аллах и приветствует), необходимо строго отвечать за каждое свое слово и деяние. В ответ на клевету в адрес Ислама, мусульмане должны вести себя как подобает истинным верующим. В противном случае складывается плохое мнение не только о человеке, совершившем ошибочное деяние, но и обо всех мусульманах. Отметим в конце, что преступления, совершаемые от имени Ислама некоторыми псевдомусульманами, не соответствуют принципам священного Корана и хадисам Пророка. Террорист может заявить о своей причастности к Исламу, но он – человек, утративший качества истинного мусульманина.
SAYI: 40 • BAHAR 13
DOSYA
ГЛАВНАЯ ТЕМА
РЕЛИГИЯ И НАСИЛИЕ
Религия и политика в современном мире
Çağdaş dünyada
din ve siyaset НА вопросы журнала «ДА» отвечает Алексей Малашенко, доктор исторических наук, востоковед, сопредседатель программы «Религия, общество и безопасность» в Московском Центре Карнеги. MOSKOVA Carnegei Merkezi ‘Din, Toplum ve Güvenlik’ programının ortak başkanı, tarih ve doğu bilimleri doktoru Aleksey Malaşenko ile din ve siyasete dair Какова роль религии в истории человечества? История человечества немыслима без религии, которая является одной из главных идеологических и культурных составляющих цивилизации. Без религии мир представить невозможно, ее нельзя полностью отделить, оторвать ни от одной из «мирских» проблем, будь то экономика или политика. Увы, приходится признать и то, что на протяжении тысячелетий религия часто бывала инструментом в руках самых разных сил, которые использовали ее в своих интересах и совершали именем Всевышнего далеко не богоугодные деяния. Разрешает ли религия убийства во имя Господа? В мире есть разные религии. Каждая имеет большое количество богословских направле14 ВЕСНА • 40 НОМЕР
İnsanlık tarihinde dinin rolü nedir? İnsanlık tarihini, medeniyetin ana ideolojik ve kültürel unsurlarından biri olan dinin dışında düşünmek mümkün değildir. Dünyayı dinden ayrı olarak düşünmek; toplumun, ekonomi veya siyaset ile ilgili olan herhangi bir sorunundan dini ayırmak imkansızdır. Maalesef binlerce yıl boyu dinin, Allah adına fakat Allah için makbul olmayan işlerde kullanıldığını kabul etmek zorundayız. Allah adına işlenen cinayetlere din açısından cavaz varmı? Dünyada çeşitli dinler var. Her dinin ise çok sayıda mezhebi var. Kutsal Kitapların da sayısız yorumu var. Aralarından bazıları; Allah için cinayeti makbul görüyorlar. Fakat benim görüşüme göre cinayeti haklı göstermek amacıyla Allah’ın ismini kullanmak, çoğu zaman, çeşitli siyasi, kişisel ve-
DIN VE ŞIDDET УВЫ, приходится признать и то, что на протяжении тысячелетий религия часто бывала инструментом в руках самых разных сил, которые использовали ее в своих интересах и совершали именем Всевышнего далеко не богоугодные деяния. MAALESEF binlerce yıl boyu dinin, Allah adına fakat Allah için makbul olmayan işlerde kullanıldığını kabul etmek zorundayız. ний, существует великое множество интерпретаций священных книг. Среди них есть и такие, которые допускают совершение убийства во имя Бога. Но мне кажется, что обращение ко Всевышнему для оправдания убийства есть зачастую прикрытие иных – политических, личных и прочих целей. Кто стоит за убийствами на религиозной почве, и каковы причины, ведущие к ним? За гибелью любого человека стоят люди, группы людей с конкретными практическими интересами. Они могут действовать весьма цинично, используя в своих целях в том числе искренне верующих людей. Кроме того, всегда были и есть религиозные фанатики, которые полагают, что они действуют во имя Бога, во имя веры, тем самым сражаясь за всеобщее благо. Сочетание цинизма одних и искренней веры других представляет огромную опасность для людей, для стран и государств, ибо эта «горючая смесь» провоцирует конфликты, а порой и войны. История показывает, что войны, в которых есть религиозная подоплека, оказываются жестокими. Не парадоксально ли, что на религиозной почве совершаются убийства и террористические акты, хотя все религии проповедуют прощение, милосердие, терпимость и обуздание гнева? Повторю, религия всегда использовалась как инструмент – политический, военный. К сожалению, это происходит и в наше время. К тому же надо признать, что, несмотря на призывы к добру и миру, каждая религия SAYI: 40 • BAHAR 15
DOSYA
ГЛАВНАЯ ТЕМА
РЕЛИГИЯ И НАСИЛИЕ
ведет борьбу за собственное влияние на умы людей, каждая считает, что именно она – самая совершенная и наиболее близка к истинному пониманию Бога. Между религиями всегда была и остается конкуренция, что вполне естественно. Но эта конкуренция порой становится очень жесткой. Не лучше ли рассматривать конкуренцию между религиями как одну из форм диалога между ними? В последние годы много спорят о «столкновении цивилизаций». Одни считают, что ничего подобного не происходит, а все разговоры на эту тему носят провокационный характер. Их оппоненты полагают, что «столкновение цивилизаций» – реальный феномен, и началось оно давным-давно. Думаю, отказавшись от страшного слова «столкновение», мы должны признать, что отношения между носителями разных цивилизаций и прежде, и теперь складываются непросто. Пожалуй, здесь уместно понятие «трение» – и это трение существует на самом деле. Все религии политизированы. Ислам не 16 ВЕСНА • 40 НОМЕР
ya diğer özel hedeflere ulaşmak sebebiyle gerçekleştirilir. Din adına işlenen cinayetlerin arkasında kimler var? Söz konusu cinayetlere yol açan sebepler nelerdir? Herhangi bir insanın ölümünün arkasında belli pratik amaçlarına ulaşmak üzere hareket eden insan grupları var. Bu insan grupları sinsi bir şekilde samimi iman sahibi olan insanları kullanarak hedeflerine ulaşmaya bakarlar. Bunun dışında Allah adına, din adına hareket edip insanlık uğruna mücadele ettiklerini sanan dini fanatikler eskiden vardı, bizim zamanımızda da var. İyiliğe inanmayan, şüpheci bir grup insanın sinizminin, diğer insanların samimi imanı ile birleşmesi, insanlar, ülkeler ve devletler için büyük bir tehlike yaratacak ‘yanıcı bir madde karışımı’ olur ve çeşitli çatışmalara, bazen de savaşlara yol açar. Tarih göstermiştir ki din münasebeti ile başlayan savaşlar çok acımasız olmuştur. Bütün dinler insanlara bağışlamayı, sabrı , merhameti, öfkeyi kontrol etmeyi emrederken , din adına terör
DIN VE ŞIDDET
DOSYA
olayları ve cinayetler yaşanması paradoks değil mi? Tekrar söleyeyim ki din her zaman siyasi veya askeri bir alet olarak kullanılmıştır. Maalesef bu olay bugünlerde de oluyor. Bunun dışında şunu da belirtmek lazım ki, hayır ve sulha yapılan bütün çağrılara rağmen her din, insanların akıllarını etkileyebilmek için mücadele verir. Her din kendini, üstün, mükemmel ve Allah’ın muradına en yakın din olarak tanıtır. Dinler arasında eskiden beri doğal bir rekabet vadır. Fakat bazen bu rekabet çok acımasız şekiller alıyor. Dinler arasındaki rekabet aralarındaki bir diyalog şeklinde uygulanırsa daha iyi olmaz mı?
исключение. Более того, именно мусульманские богословы и идеологи откровенно признают и считают естественной взаимосвязь религии и политики. Кому выгодны и кому наносят наибольший вред преступления, имеющие религиозную подоплёку?
Son yıllarda ‘medeniyetler çatışması’ çok tartışılan bir konu oldu. Böyle bir şeyin olmadığını, bu konuda bütün konuşulanların ise provakasyon özelliklerini taşıdığını düşünen şahıslar da var. Muarızları ise, ‘medeniyetler çatışmasının’ çok eskiden beri varolan bir fenomen olduğunu ileri sürmektedirler. Korkutucu bir kelime olan ‘çatışma’ ifadesinden vazgeçip farklı medeniyetlerin temsilcileri arasındaki ilişkilerin çok düzgün gitmediğini kabul etmek zorundayız. “Sürtüşme” ifadesi bu anlamda daha uygun olur sanırım ve bu sürtüşme gerçekten vardır. İstisnası olmadan bütün dinler bir dereceye kadar siyaset ile etkinleşimde bulunmaktadır ve İslam da bundan müstesna değildir. Din üzerinden işlenen suçlardan kimler yararlanır ve kime en çok zarar verir.
Такие преступления выгодны силам, заинтересованным в дестабилизации, тем, кто надеется именно в кризисной ситуации добиться наибольшего успеха. К сожалению, им это порой удается. Огромный вред деятельность такого рода наносит всем, вне зависимости от того, какую религию люди исповедуют. Апелляция к религии в политических конфликтах ведет к их расширению и ожесточению.
Toplumun istikrarının bozulmasını hedefleyen, bunalım durumları esnasında çok başarı elde etmeyi umabilecek durumdaki güçler böyle suçlardan yararlanırlar. Maalesef zaman zaman bu işi becermeyi başarıyorlar. Bu tarz olumsuzluklar, hangi dinden olursa olsun herkese çok büyük zarar verir. Siyasi çatışmalarda din dilini kullanma çatışmaların büyümesine ve şiddetlenmesine yol açar.
Хочу еще раз сказать: полностью бесконфликтными отношения между разными цивилизациями не бывали и едва ли когда-нибудь станут. Главное, чтобы конфликты не были острыми, не провоцировали политические и военные схватки. В конце концов, все мы принадлежим к единой общечеловеческой цивилизации.
Tekrar şunun altını çizmek isterim ki; medeniyetler arasındaki ilişkiler hiç bir zaman çatışmasız devam etmemişti, bugünlerde de devam edemez. Mühim olan, böyle anlaşmazlıklar kritik durumlara yol açmasınlar, siyasi ve askeri çatışmalarda provokasyon aracı olmasınlar. Sonuç olarak hepimiz insanlık medeniyetinin çocuklarıyız.
ГЛАВНОЕ, чтобы конфликты не были острыми, не провоцировали политические и военные схватки. В конце концов, все мы принадлежим к единой общечеловеческой цивилизации. MÜHIM olan, böyle anlaşmazlıklar kritik durumlara yol açmasınlar, siyasi ve askeri çatışmalarda provokasyon aracı olmasınlar. Sonuç olarak hepimiz insanlık medeniyetinin çocuklarıyız. SAYI: 40 • BAHAR 17
ГЛАВНАЯ ТЕМА
РЕЛИГИЯ И НАСИЛИЕ Радикализм и терроризм в Казахстане:
Миф и реальность Kazakistan’da radikalizm ve terör:
Efsane ve gerçek Бахытжан Сатершинов
ДОКТОР ФИЛОСОВСКИХ НАУК, ЗАВЕДУЮЩИЙ ОТДЕЛОМ РЕЛИГИОВЕДЕНИЯ ИНСТИТУТА ФИЛОСОФИИ, ПОЛИТОЛОГИИ И РЕЛИГИОВЕДЕНИЯ АКАДЕМИИ НАУК РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
И
з-за террористических актов, совершенных от имени Ислама особенно за последние лет, Ислам, который по сути своей является религией мира, стал восприниматься как религия террора. С момента провозглашения независимости Казахстан придерживается политики толерантности ко всем конфессиям и выступает за решение проблем мирным путем, но и здесь за последнее время произошло несколько неожиданных террористических актов «по религиозным причинам». То, что основанные на лжи радикальные движения внезапно заявили о себе, свидетельствует о том, что начался новый период в идеологии террора и осуществления ее на практике в Казахстане, и что при этом произошел переход от завуалированного вмешательства к открытым действиям. В результате в обществе стали говорить о «политическом Исламе», о котором раньше известно не было (некоторые считают, что за этим стоят внешние силы). Поэтому пришла пора отделить правду от вымысла. Каковы же причины неверного толкования Ислама? Дело в том, что некоторые интеллектуалы, чьи «знания об Исламе» не имеют ничего общего с правдой, кто понятия не имеет о религии и меряет ее меркой позитивизма и материализма или же евроцентризма и ориентализма, при трактовке Ис-
18 ВЕСНА • 40 НОМЕР
Bakıtcan Saterşinov
DR., KAZAKISTAN İLIMLER AKADEMISI, FELSEFE, SIYASI BILIMLER VE DIN BILIMI BÖLÜM BAŞKANI
Ö
zünde “barış dini” olarak bilinen İslam dini, özellikle son yıl boyunca din adına yapılan terör olayları sonrası, terör dini olarak algılanmaya başlandı. Bağımsızlığını ilan ettiği günden beri dinlerarası hoşgörü ile uzlaşma politikasını yürüten Kazakistan’da da son dönemde birdenbire birkaç “dini” kılıflı terör olayı yaşandı. Yalan yanlış bilgilerle oluşan radikal hareketlerin hiç umulmadık zamanda meydana çıkması, Kazakistan’da terör ideolojisi ve pratiğinin gelişmesinde yeni bir dönem olarak kabul edilmekte ve mudahale etmenin gizli bir döneminden açık bir döneme geçişini göstermektedir. Bunun neticesinde bu zamana kadar hiç bilinmeyen (ihtimal dış güçlerin oyunu olarak tanımlanmış) “Siyasi İslam” toplumda tanınmaya başlandı. Dolayısıyla bu konuda artık hurafe ile gerçeği ayırt etmek gerekir. Bu yanlış yorumların kaynaklarını şöyle izah edebiliriz: Dinden haberi olmayan, İslam’la ilgili “bilgileri” doğrularla örtüşmeyen bir kısım entellektüellerin, İslam dinini pozitivist ve maddeci yada eurocentric ve orientalistic prizmadan geçirerek, o prensipler temelinde anlatmasıdır. İkincisi, Kuran ve Sünnet’in “mana tefsirinin” göz ardı edilmesidir. Marifete ait ayetlerle olaylara bağlı olarak inen ayetleri birbirinden kopararak manayı -bütündeki ruhu- göz ardı etmek yoluyla fanatizme duçar olunmasıdır. Sonuç; yeni Haricilerin kendilerini farklı bir
DIN VE ŞIDDET
SAYI: 40 • BAHAR 19
DOSYA
ГЛАВНАЯ ТЕМА
РЕЛИГИЯ И НАСИЛИЕ БОЛЬШИНСТВО молодых людей Казахстана сейчас находятся в духовном поиске. Нужно помочь им найти правильный путь. Поэтому необходимо воспитывать интеллектуалов и в религиозной сфере. KAZAK gençlerinin çoğunluğu şu anda manevi arayış içindeler. Onlara yöntem göstererek müspet yolu bulmaları için yardımcı olmak lazım. Böylece din alanında da entelektüeller oluşturulmalı. лама руководствуются лишь этими принципами. Во-вторых, это происходит из-за игнорирования «тафсира» (толкования) Корана и Сунны. Вырвав аяты из контекста, тем самым изменив их суть, они ловят людей на крючок фанатизма. В итоге появляются Хариджиты наших дней, невежество которых используют в своих целях «наставники» террористов. В результате это приводит к тому, что между Исламом и террором проводятся параллели. Перейдем к воздействию ложного толкования, то есть рассмотрим последствия, к которым приводит искажение традиции. Дело в том, что в нашем обществе (особенно среди молодежи) растет интерес к религии. В то же время набирает обороты и религиозный радикализм. В частности это касается таких явлений в Исламе, как появившиеся из-за рубежа ваххабизм, салафиты, Хизб-ут Тахрир, «Призыватели» и др. Эти течения настроены против служения государству и народу, не подчиняются и не признают нормы общества, отвергают традиции почитания национальных ценностей. Есть и другие движения – это люди, называющие себя «зикиритами», «танрыджитами» и поклоняющиеся Эрваху; они считают мусульманами только казахов и ставят во главу угла исключительно их национальные традиции. Опасность, которую несут все эти течения, заключается в том, что их представители отгораживаются от государства и общества и разделяют людей на «своих» и «чужих». В результате политики религиозной умеренности, проводимой в период, когда страна пыталась отстоять свою независимость, такие деструктивные течения с помощью внешних сих проникли в наше общество и пустили в нем корни. Например, салафиты истинными мусульманами считают только себя и обвиняют тех, кто уважает традиции или не совершает молитву, называя их «неверными», «вероотступниками», «муртадами» (отрекшимися 20 ВЕСНА • 40 НОМЕР
uslupla sergilemeleri ve “terör odaklarının onlardaki bu cehaleti su-i istimal etmesidir. İşte bunun neticesinde İslam ile terör aynı çizgide gösterilmektedir. İslam’ı yalan yanlış yorumlamanın gerçekleşme sebeplerine gelince: Toplumumuzda, özellikle gençler arasında dine olan yöneliş artış göstermektedir. Fakat aynı zamanda dini radikalizm de güç kazanmaktadır. Bu, genellikle dışarıdan gelen Vahhabizm ile Selefiye, Hizb-ü Tahrir, Davetçiler gibi akımlarla ilgilidir . Bu akımlar devlete, millete hizmet edilmesini istemezler, toplumdaki kurallara uymazlar ve kabul etmezler, milli değerler sayılan gelenekleri reddederler. Buna karşı oluşan, “ancak Kazak milleti müslümandır” diye onlara ait gelenekleri ön plana çıkartan Zikirciler, Tanrıcılar ile Ervaha tapınanlar diye ayrı eğilimler vardır. Bunların hepsinden gelen tehlike ise, devletten, milleten ayrı kalarak kendilerine benzemeyenleri ötekileştirmeleridir. Bu tahrip edici akımlar, ülkemizin bağımsızlaşma çabaları sırasında, dine dair gelişen itidal siyasetinin neticesinde dış kaynakların etkisiyle topluma nüfuz ettiler ve kök saldılar. Selefiler yalnız kendilerini gerçek Müslüman sayarak geleneklere önem verenleri, ibadet yapmayanları “kafir, küfre düşmüş, murtet” diyerek kendilerince hüküm çıkartırlar. Kuran’ın savaş halleriyle ilgili olan bazı ayetlerini bağlamından kopararak, (belli bağlamlarda geçerli) ayetleri asıl prensipler gibi kabullenerek ve sadece şeyhlerine itaat ederek katı bir gerçekçilik ile fanatizme bağlı kalırlar. Böylece Kuran ile Sünnet’in temel unsurlarından, asıl faziletinden, ruhundan uzaklaşarak tam idrakinden mahrum kalırlar. İnsanlık kültürünün çeşitliliğinin ve toplumdaki çok renkliliğin, insanlığın milletlere ve uluslara ayrılmışlığının temelinde Yaratıcı’nın külli iradesini ve hepsinin bir hikmete binaen gerçekleştiğini anlamazlar. Bu, tehlike teşkil eden bir durum, bunu önlemek gerek. Onun için din eğitimini hukuk çerçevesinde sınırlayarak Din Kültürü derslerini okul ve üniversitelerde çoğaltmak lazım. Aynı zamanda Hanefi mezhebinin doğru anlatılması yoluyla dini faaliyetler yapılmalıdır. Kazakistan Diyanet Başkanlığı topluma zarar verecek dini akımları önlemek için doğru bilgi edinerek insanları bilgilendirmelidir. Hangi akımın nereden geldiğini haber vermelidir. Böylece toplum ak ile karayı ayırt edebilmelidir. Bu çalışmalar hızlı bir şekilde sistematik usulle icraata geçirilmelidirler
DIN VE ŞIDDET от ислама). Вырвав из контекста и тем самым изменив смысл некоторых аятов Корана, повествующих о военных действиях, салафиты принимают их за свои основные принципы, и подчиняясь только своим шейхам, действуют как жесткие материалисты и фанатики. Таким образом, они отдаляются от основных принципов, добродетелей, сути Корана и Сунны, и лишают себя их истинного смысла. Они не понимают, что в основе разделения всех людей на народы и нации, а также многообразия человеческой культуры и общества лежит всеобщая воля Создателя и его мудрость. Такое непонимание – очень опасная ситуация, которую нужно предотвратить. Поэтому необходимо ввести религиозное образование в правовое поле и увеличить количество уроков религиоведения в образовательных учреждениях. В то же время нужно, чтобы религиозная деятельность осуществлялась на основании правильного толкования Ханифитского мазхаба. Во избежание опасных ситуаций Отдел по делам религий в Казахстане должен получать достоверную информацию о деструктивных религиозных движениях и информировать о них общество. Нужно объяснять, откуда появилось то или иное течение, чтобы общество могло отличить белое от черного. Такая работа должна проводиться быстро и носить систематический характер, так как сложившаяся ситуация в первую очередь представляет опасность для молодежи. Большинство молодых людей Казахстана сейчас находятся в духовном поиске. Нужно помочь им найти правильный путь. Поэтому необходимо воспитывать интеллектуалов и в религиозной сфере. Основная цель поддержания Республикой Казахстан отношений с религиозными организациями – единение и духовное развитие общества, а также стабилизация внутренней политики. Государство не является приверженцем какой-либо религии, однако оно нуждается в нравственном и положительном социальном потенциале традиционных религий, которые укоренились на его территории исторически и культурно. Таким образом, оно пытается обеспечить единство общества, не впадая в крайность разделения граждан на верующих и неверующих. В Казахстане у религии и государства есть две точки соприкосновения: совместная работа по мирному универсальному и социальному регулированию, а также обновление культуры.
çünkü özellikle gençlerimiz yanlış yönlendirilmektedir. Kazak gençlerinin çoğunluğu şu anda manevi arayış içindeler. Onlara yöntem göstererek müspet yolu bulmaları için yardımcı olmak lazım. Böylece din alanında da entelektüeller oluşturulmalı. Kazakistan’ın dini organizasyonlarla olan ilişkilerinin temel gayesi, toplumu birleştirmek, manevi boyutuyla geliştirmek ve iç politikayı istikrarlaştırmaktır. Devlet kendini hiçbir dine angaje etmez, fakat tarihsel ve kültürel vizyonunda kök salmış geleneksel dinlerin olumlu ahlaki ve sosyal potansiyeline ihtiyaç duyar. Böylece dindar olanla olmayan ötekileştirmesine düşmeden, toplumu ayrıştırmadan birlik ve beraberliği inşa etmeye çalışır. Kazakistan’da devlet ile dini birleştiren iki ortak nokta vardır: Evrensel ve toplumsal uzlaşma nasihatı ve kültürlerin yenilenmesi.
SAYI: 40 • BAHAR 21
DOSYA
ГЛАВНАЯ ТЕМА
РЕЛИГИЯ И НАСИЛИЕ
Ислам – религия мира и милосердия Din adına işlenen cinayetlerin vebali
22 ВЕСНА • 40 НОМЕР
DIN VE ŞIDDET М. Фетхуллах Гюлен
С
лово «Ислам» означает «покорность Богу, стремление к спасению и миролюбие». К сожалению, Ислам - религию, в основе которой лежат эти идеи, кое-кто представляет синонимом терроризма. Это великая историческая ошибка, которая является, прежде всего, результатом непонимания сути Ислама и неспособности откликнуться душой на его призыв. Для Ислама человек ценен уже потому, что он человек. Об этом говорится в аяте: «Воистину Мы почтили сынов Адама» (Сура аль-Исра, 17/70). В Священном Коране прямо утверждается, что Ислам приравнивает убийство одного человека к убийству всего человечества, а спасение единственной человеческой жизни - к спасению жизни всех людей (Сура аль-Маида, 5/32). Невозможно представить, чтобы в авраамических религиях Божественного откровения, будь то иудаизм, христианство или мусульманство, допускался бы терроризм, тем более призывы к нему. Для Аллаха жизнь имеет великую ценность. Все живое запрограммировано на продолжение рода, и защита жизни, которую Создатель осуществляет через посланную им религию, для Него необычайно важна. В Исламе нет места жестокости, хушунету (грубости) и фанатизму. Ислам – это религия прощения и сафха - толерантности во всех ее проявлениях. (Термин «сафх» означает толерантность в большей степени, чем слова «простить» и «помиловать». Прощение иногда носит оттенок упрека, устыжения, снисхождения. А «сафх» означает терпимость без тени порицания. В Коране «прощение» и «сафх» упоминаются друг за другом, чтобы подчеркнуть их разное значение: Бакара 2/). Обращаясь к Священному Корану, мы видим, что в его основе - идеи прощения и смирения. В одном из аятов говорится: «Те богобоязненны, кто сдерживают свой гнев и прощают недостатки других. Аллах любит творящих добро» (Ал-и Имран, 2/). Искать Ислам нужно в его истоках, истории и на примере истинных последователей, а не в поступках и поведении тех несчастных, что искажают его смысл. Такие светочи любви и терпимости, как достопочтенный Мев-
DOSYA
M. Fethullah Gülen
İ
slâm kelimesi; ‘teslimiyet, selamete erdirmek ve barış tesis etmek’ manalarına gelir. Ne acıdır ki, temelde bu anlayışa dayanan İslâm dini, bugün, bir kısım çevreler tarafından terörizmle aynı şey gibi gösterilmektedir. Bu, çok büyük bir tarihi hatadır ve her şeyden önce İslâm’ın ruhunu bilememenin ve onu kendi ruhuyla kavrayamamanın neticesidir. Zira, İslâm’a göre insan, insan olduğu için değerlidir. “Doğrusu biz insanoğlunu çok şerefli yarattık.”(İsra sûresi, 17/70) ayeti bunu gösterir. Kur’an-ı Kerim’de de açıkça ifade edildiği üzere; İslam, tek bir insanı öldürmeyi, bütün insanları öldürme, tek bir insanın hayatını kurtarmayı da bütün insanların hayatını kurtarma olarak kabul etmiştir. (Mâide Sûresi, 5/32) Allah’ın gönderdiği semavi dinlerin, ister Yahudilik, ister Hıristiyanlık, isterse İslâm olsun, terörü, bırakın emretmeyi, ona müsaade etmesi bile düşünülemez. Allah nazarında hayat çok değerlidir. Bütün varlık; hayatı netice vermek üzere programlanmıştır ve Yüce Yaratıcı, gönderdiği Din ile, onu korumayı aslî değerlerden biri saymıştır. İslâmiyet’te sertlik, huşûnet ve bağnazlık yoktur. O, her yönüyle bir aff u safh (hoşgörü) dinidir. Kur’an-ı Kerim’e baktığımızda onun daima af ve müsamahayı esas aldığını görürüz. Bu bir ayet-i kerimede şöyle dile getirilir: “O takva sahipleri ki, öfkelerini yutarlar ve insanların kusurlarını affederler. Allah, iyilik edenleri sever.” (Al-i İmran, 2/) Müslümanlığı, onu yanlış temsil eden bir kısım zavallıların tavır ve davranışlarında değil,
НЕВОЗМОЖНО представить, чтобы в авраамических религиях Божественного откровения, будь то иудаизм, христианство или мусульманство, допускался бы терроризм, тем более призывы к нему. Для Аллаха жизнь имеет великую ценность. Все живое запрограммировано на продолжение рода, и защита жизни, которую Создатель осуществляет через посланную им религию, для Него необычайно важна. ALLAH’IN gönderdiği semavi dinlerin, ister Yahudilik, ister Hıristiyanlık, isterse İslâm olsun, terörü, bırakın emretmeyi, ona müsaade etmesi bile düşünülemez. Allah nazarında hayat çok değerlidir. Bütün varlık; hayatı netice vermek üzere programlanmıştır ve Yüce Yaratıcı, gönderdiği Din ile, onu korumayı aslî değerlerden biri saymıştır. SAYI: 40 • BAHAR 23
ГЛАВНАЯ ТЕМА
РЕЛИГИЯ И НАСИЛИЕ
ляна, Юнус Эмре, Ахмед Ясави, каждый вдох которых на протяжении всей жизни был исполнен кротости, стали настоящим символом такой веры. По выражению Юнуса Эмре, они были «безрукими, когда их ударят, немыми, когда их бранят», и по отношению к оскорбляющим их они вели себя так, «будто бы у них не было сердца, которое могло бы разбиться». На самом деле в основе террора – как в исламском мире, так и у других народов – лежат бедность, необразованность и невежество. С другой стороны, все приписываемые мусульманам террористические акты, были выполнены либо незрелыми душами, 24 ВЕСНА • 40 НОМЕР
kendi kaynaklarında, tarihinde ve hakiki temsilcilerinde aramak gerekir. Hazret-i Mevlana, Yunus Emre, Ahmed Yesevi gibi pek çok sevgi ve hoşgörü sultanı, hayatları boyu hep hoşgörü soluklayarak, birer sevgi ve hoşgörü âbidesi haline gelmişlerdir. Yunus’un tabiri ile dövene elsiz, sövene dilsiz ve incitene de gönülsüz oluvermişlerdir. Aslında, İslâm dünyasında da, başka milletlerde de terörün temelinde fakirlik, cehalet ve eğitimsizlik vardır. Öte yandan bugüne kadar Müslümanlığa maledilen terör olayları, bazen İslam’ı kendi derinliğiyle içine sindirememiş ham ruhların öncülüğüyle, bazen genç hissiyatların aşırı tahrik edilmesiyle, bazen harici
DIN VE ŞIDDET
DOSYA
ТО, что некие люди, внешне похожие на мусульман, минируют транспорт, убивают ни в чем не повинных людей, нападают на храмы, никак нельзя соотнести ни с Кораном, ни с Сунной, ни с Исламом. MÜSLÜMAN görünen bazı kimselerin, bomba yüklü araçlarla masum insanları katletmelerinin, mabedlere saldırmalarının; ne Kur’ân’la, ne Sünnet’le, ne de Müslümanlıkla telif edilmesi mümkün değildir. güçlerin Müslüman isim ve görünümündeki elemanlarıyla, bazen de insani duyguları ve korku hisleri baskı altına alınarak felç edilmiş katiller vasıtasıyla gerçekleştirilmiştir. Müslüman görünen bazı kimselerin, bomba yüklü araçlarla masum insanları katletmelerinin, mabedlere saldırmalarının; ne Kur’ân’la, ne Sünnet’le, ne de Müslümanlıkla telif edilmesi mümkün değildir. Ama maalesef günümüzde inanan gönülleri dilhun eden, mahcup duruma düşüren böyle bir tablo vardır. Elbette bu konuda dış mihrakların sinsi ve organize yönlendirmeleri vardır fakat aynı zamanda sorun İslâm’ın yanlış anlaşılması ve yanlış yorumlanmasından da kaynaklanmakta; denilebilir ki bu terör olayları en çok İslam’ı vurmaktadır. Sonuç itibariyle, bu tür zulüm ve cinayetler, Müslümanlığın yüzüne kara çalmaktadır.
Mü’mince mücadele tarzı
не позволившими Исламу со всей его глубиной проникнуть в их сердца, либо чрезмерно импульсивными молодыми людьми. Среди них могли быть и те, кто называют себя мусульманами и выглядят как мусульмане, но являются наемниками внешних сил или безжалостными убийцами, чьи человеческие чувства и страх подавлены психотропными препаратами. То, что некие люди, внешне похожие на мусульман, минируют транспорт, убивают ни в чем не повинных людей, нападают на храмы, никак нельзя соотнести ни с Кораном, ни с Сунной, ни с Исламом. Но эта ситуация, которая до боли ранит сердца верующих и
Bir kısım batılıların; karikatürler, gazeteler ve televizyonlar yoluyla İslâm aleyhine bulundukları durumlarda, hissî hareket ederek aynıyla mukabelede bulunmamalı ve İslam’la telif edilmesi mümkün olmayan davranışlardan uzak durarak, üslub namustur anlayışıyla, saldırıları, dinin temel esaslarına bağlılık içinde bertaraf etmeliyiz. İlk Müslümanların, Mekke’de 13 sene boyunca bir insanın tahammül etmesi mümkün olmayan nice hâdiseye katlandığını biliyoruz. Hz. Peygamber, Kâbe’nin karşısında başını yere koyup secdeye kapandığında, inkâr ve cehalete kilitlenenler, O’nun başına deve işkembesi koymuşlardır (Buhârrî, vudû’ 69). Bu zalimler, kaç defa onu taşa tutmuşlardır. (Buhârî, bed’ül’lhalk 7) Fakat O (s.a.v.) hiçbir zaman “Sizin başınıza da taş yağsın!” dememiştir. Aksine kendisine taş atan, dişini kıran, yanağını yaralayan, başını kanlar içinde bırakan insanlar karşısında bile ellerini kaldırmış ve “Allah’ım, kavmimi hidayet buyur. Çünkü onlar bilmiyorlar!” (AbdüSAYI: 40 • BAHAR 25
ГЛАВНАЯ ТЕМА
РЕЛИГИЯ И НАСИЛИЕ ставит их в положение виноватых, к сожалению, сегодня существует. Здесь несомненно присутствует скрытое влияние организованных внешних сил. Однако от террористических актов, совершаемых в силу непонимания и неправильной интерпретации Ислама, прежде всего страдает сам Ислам, ибо такая жестокость и убийства бросают тень на его репутацию.
Не отвечать гневом на гнев Когда на Западе представляют мусульман чудовищами, оскорбляют Ислам карикатурами, нападают в СМИ, не следует руководствоваться чувствами и отвечать тем же или вести себя неподобающим мусульманину образом. Мы должны победить несправедливые нападки, не отступая от основных принципов нашей религии и продолжая достойно следовать своим путем.
В Исламе террор не может быть средством для достижения цели, и террористов нельзя называть борцами за свободу. Даже если мусульманин станет террористом, это будет означать, что он уже перестал быть мусульманином. TERÖR, herhangi bir İslâmî gayeyi gerçekleştirmede asla vasıta olamaz ve teröriste hürriyet savaşçısı denemez. Müslümanların içinden terörist çıksa bile, böyle bir kişi Müslümanlığa ait vasıflarını kaybetmiş demektir. 26 ВЕСНА • 40 НОМЕР
Нам известно, что первые мусульмане в течение тринадцати лет в Мекке смиренно переносили многое, что невозможно вынести обычному человеку. Когда Пророк распростерся в земном поклоне перед Каабой, упорствующие в неверии и невежестве бросали на Его голову верблюжьи внутренности. Сколько раз эти жестокие люди кидали в него камни! Но Он (да благословит Его Аллах и приветствует) никогда не говорил: «Пусть дождь из камней падет на ваши головы!». Наоборот, даже перед теми, кто бросал камни, сломал зуб, поранил щеку, разбил до крови голову, Он поднял руки в молитве и воскликнул: «О Аллах, направь мой народ на истинный путь! Ибо они не ведают…». Так он не стал отвечать гневом на гнев своих врагов.
Кто и зачем нас обманывает К сожалению, не все люди, живущие сегодня на исламских территориях, способны здраво мыслить и знакомы со своими религиозными корнями. А те, кто желают управлять общественным мнением в соответствии с собственным сценарием, используют их психическую неуравновешенность в корыстных целях. Они видят наши слабости, порожденные невежеством и нуждой, и, обманув незрелые души или одурманив наркотиками, используют их как пешки в своей игре. Так они обманывают людей.
laziz el-Buhârî, Keşfü’l-esrâr, 1/13) demiş ve kendisine düşmanlık eden insanlara öfkeyle mukabelede bulunmamıştır.
Paranoya ihtiyacı ve aldatılan kitleler Maalesef şurası da bir gerçek ki, bugün, İslâm coğrafyasında cehalet ve fakr u zaruretten kaynaklanan zaaflar vardır. Bu zaafları kullanan, hastalıklı duyguları tetikleyerek kendi çıkarlarına göre dünyada kamuoyu oluşturmak isteyenler, belli senaryolar hazırlamış ve bazı insanları aldatmak, beyin yıkamak yoluyla bu senaryolarda figüran olarak kullanmışlardır. Evet, ihmal edilmiş, cehalete mahkûm bırakılmış nesilleri aldatıp kullanmışlardır.
Terörist asla hürriyet savaşçısı değildir Terör, herhangi bir İslâmî gayeyi gerçekleştirmede asla vasıta olamaz ve teröriste hürriyet savaşçısı denemez. Müslümanların içinden terörist çıksa bile, böyle bir kişi Müslümanlığa ait vasıflarını kaybetmiş demektir. Terörist Müslüman olamayacağı gibi, Müslüman da terörist olamaz. Kaldı ki İslâm, aslında savaşı da hoş görmemiş, bir insanlık realitesi ve beşer tarihinin en göze çarpan bir vakıası olmasına rağmen onu öncelikle savunma maksadına bağlamıştır. Savaşın bile belli kuralları vardır. Efendimiz (s.a.v.) bir orduyu uğurlarken şöyle buyurmuştur: “Dinimiz; kadınlara, çocuklara ve mabedlere sığınmış insanlara ilişilmesini yasaklamıştır.” Dolayısıyla günümüzde din adına işlenen bu cinayetlerle Kur’ân ve Sünnet’in ortaya koyduğu disiplinleri telif etmek mümkün değildir. Başkalarına kendi sistemini dayatma dinin ruhuna zıttır. Topla, tüfekle, şiddet, hiddet ve kaba kuvvetle insanların üzerine gitmenin, kendince savaş ilan ederek gidip bir alış veriş merkezini işgal etmenin, masum insanları rehin almanın Müslümanlıkla telif edilebilir bir yanı yoktur. Kötülüğe aynıyla mukabelede bulunmayı zalimce bir kaide kabul ediyor ve insanca davranmayı her halükârda vahşice davranmaya tercih ediyoruz. Zaten inanan bir gönül, bu tür davranışlara tenezzül edecek kadar aşağılara düşmez/düşemez. Bu açıdan, küçülüp yakınlaşan günümüz dünyasında bize düşen, dini doğru temsil etmek, herkese karşı saygılı olmak ve her anlayışı saygıyla karşılamaktır.
DIN VE ŞIDDET
Террорист не может быть борцом за свободу В Исламе террор не может быть средством для достижения цели, и террористов нельзя называть борцами за свободу. Даже если мусульманин станет террористом, это будет означать, что он уже перестал быть мусульманином. Как террорист не может быть мусульманином, так и мусульманин не может быть террористом. Более того, Ислам, являясь самой естественной для человеческой сущности религией и выдающимся явлением в истории человечества, вовсе не приветствует войну и допускает ее прежде всего как оборону. Существуют определенные правила ведения такой войны. Пророк (да благословит его Аллах и приветствует!), провожая войско, сказал: «Наша религия запрещает воевать с женщинами, детьми и людьми, укрывающимися в храмах». Поэтому подобные убийства,
совершаемые сегодня от имени религии, недопустимо связывать ни с Кораном, ни с правилами, установленными Сунной. Навязывание своей системы взглядов другим противоречит духу религии. Нападение на людей с оружием в руках, принуждение и применение насилия, вторжение террористов в торговые центры и захват невинных людей в заложники – все это не согласуется с Исламом. Мы считаем, что отвечать злом на зло – жестокое правило, и в любой ситуации выступаем не за варварские, а за гуманные действия. Ведь сердце верующего никогда не смирится с жестокостью. Поэтому в мире, который становится все более тесным, нам нужно показывать, что такое истинный Ислам, на собственном примере, с уважением относиться к каждому человеку и его взглядам. SAYI: 40 • BAHAR 27
DOSYA
АКТУАЛЬНО
Олимпийские игры в Сочи Легко ли быть великим государством?
Soçi Olimpiyatları
Büyük devlet olmak kolay mı?
28 ВЕСНА • 40 НОМЕР
GÜNCEL Эрдоган Оздемир
Erdoğan Özdemir
ДОКТОР ПОЛИТИЧЕСКИХ НАУК, РОССИЙСКАЯ АКАДЕМИЯ НАУК
DR., RUSYA BILIMLER AKADEMISI, SIYASAL BILIMLER
С
толицей XXII зимних Олимпийских игр, в которых приняли участие около 6 тысяч спортсменов из 88 стран, стал российский город на берегу Черного моря – Сочи. Олимпиада стартовала 7-го февраля с торжественной церемонии на стадионе «Фишт» и такой же блестящей церемонией завершилась го февраля. Церемония открытия, на которой присутствовали около 40 тысяч зрителей, началась световым лазерным шоу. На ней присутствовали президент России В. В. Путин, председатель КНР Си Цзиньпин, премьер-министр Японии Синдзо Абэ, премьер-министр Италии Энрико Летта, премьер-министр Норвегии Эрна Солберг и премьер-министр Турции Реджеп Эрдоган. Для России было очень важно провести эти Олимпийские игры. Президент Путин го июля го года заявил: «Я с уверенностью могу сказать, что если бы мы не обеспечили целостность нашей страны, не преодолели противостояние на Кавказе лет назад, если бы не изменили экономическое положение, не решили наши социальные проблемы, то не увидели бы никаких Олимпиад». На церемонии закрытия Россия показала шоу, которое оживило известные всему миру фигуры российской истории и культуры: цирк и балет, музыка – Россия приложила массу усилий, чтобы все прошло на высшем уровне. Однако мы понимаем: этим блистательным шоу Россия хотела продемонстрировать, что она считает свою национальную культуру частью мировой, что ее культурное влияние на другие народы велико – и наоборот. Без преувеличения можно сказать, что и Олимпиадой, и грандиозным шоу в Сочи Россия хотела заявить всему миру, что она крепко стоит на ногах, что она сильна и ей по плечу организовать праздник такого масштаба. То, что в подготовке к Олимпиаде были задействованы 7 тысяч человек, приехавших из 83 регионов страны, что на организацию было истрачено 50 миллиардов долларов, подтверждает сказанное. Здесь были потрачены не просто деньги: во всех регионах России, во всех учебных
S
eksen sekiz ülkeden yaklaşık 6 bin sporcunun katıldığı Kış Olimpiyatları’na Rusya’nın Karadeniz kıyı şehri Soçi ev sahipliği yaptı. 7 Şubat’ta Fişt stadyumunda görkemli bir açılışla başlayan olimpiyatlar, 23 Şubat’ta yine görkemli bir kapanışla sona erdi. Kırk bine yakın seyircinin katıldığı açılış töreni, ışık ve lazer gösterileri ile başladı. Törene devlet başkanı Putin’in yanı sıra, Çin devlet başkanı Şi Cinping, Japonya Başbakanı Şinzo Abe, İtalya Başbakanı Enrico Letta, Norveç Başbakanı Erna Solberg ve Başbakan Erdoğan katılırken; Almanya Şansölyesinin, ABD, İngiltere, Hollanda başkanlarının olumsuz cevap vererek katılmamaları dikkat çekti. Kış olimpiyatlarına ev sahipliği yapmak Rusya için önemliydi. Başkan Vladimir Putin, 27 Temmuz tarihinde bu ev sahipliğinin Rusya için önemini şöyle belirtmişti: ‘Artık emin olarak şunu söyleyebilirim ki eğer ülkemizin bütünlüğünü sağlayamasaydık, eğer Kafkasya’nın sene önce Rusya’ya karşı almış olduğu karşıt pozisyonu kıramasaydık, eğer ekonomideki kötüye gidişi değiştiremeseydik, eğer sosyal problemlerimizi çözemeseydik olimpiyatlara ev sahipliği yapamazdık.”
БЕЗ преувеличения можно сказать, что и Олимпиадой, и грандиозным шоу в Сочи Россия хотела заявить всему миру, что она крепко стоит на ногах, что она сильна и ей по плечу организовать праздник такого масштаба. RUSYA bu olimpiyatlarla dünyaya bir nevi gövde gösterisi yapmış ve hala güçlü olduğunu, dünya çapında büyük organizasyonlar yapabileceğini göstermek istemiştir.
Olimpiyatların kapanış töreninde Rusya tarihi ve kültüründen dünyaca tanınmış figürlerin canlandırıldığı bir geçit töreni düzenlendi. Sirk, bale gösterileri ve müzik ziyafetleriyle, organizasyon için en üst düzeyde emek sarfeden
SAYI: 40 • BAHAR 29
актуально
заведениях – от средних школ до университетов – прошла пиар-компания, связанная с Олимпиадой в Сочи. Эту задачу восприняли как общенациональную. И чемпионом Олимпиады стала Россия, получившая 13 золотых, 11 серебряных, и 9 бронзовых наград. Второе место досталось Норвегии, которая выиграла 11 золотых, 5 серебряных и 10 бронзовых медалей. Канада, добившаяся 10 золотых, 10 серебряных и 5 бронзовых медалей, заняла третье место. Россия, став в целом обладателем 33 медалей, побила свой собственный рекорд, установленный на Олимпийских играх го года в норвежском Лиллехаммере. Обсуждая организацию Олимпиады, уместно упомянуть об отношениях между Турцией и Россией в спортивной индустрии. Работа турецких строительных компаний в Сочи получила хорошие отзывы. Президент Путин поблагодарил премьер-министра Эрдогана за успешный вклад турецких строитель-
30 ВЕСНА • 40 НОМЕР
Rusya’nın, kendi kültürünün dünya kültürü ile özdeşleştiğini, diğer kültürlere etkisini ve onlarla iletişiminin ne kadar güçlü olduğunu göstermek istediğini anlıyoruz. Hatta diyebiliriz ki Rusya bu olimpiyatlarla dünyaya bir nevi gövde gösterisi yapmış ve hala güçlü olduğunu, dünya çapında büyük organizasyonlar yapabileceğini göstermek istemiştir. Olimpiyat organizasyonunda Rusya’nın 83 bölgesinden 7 bin kişinin görev alması, organizasyona 50 milyar dolar harcama yapılması bu düşüncemizi teyid eder mahiyettedir. Bu süreçte şehir havaalanı yenilendi, yeni yollar ve yeni spor tesisleri yapıldı. Sadece para harcanmadı; Rusya’nın tüm bölgelerinde, orta seviyeli okullardan üniversitelere kadar her düzeyde Soçi olimpiyatları tanıtımları yapıldı. Herkes ülkesi adına olimpiyatlara sahip çıkmalı atmosferi oluşturuldu. Buna ülkenin milli davası olarak bakıldı ve sonuçta 13 altın, 11 gümüş ve 9 bronz madalya ile Rusya olimpiyat şampiyonu oldu. İkinci olan Norveç 11 altın, 5 gümüş ve 10 bronz madalyanın sahibi
Güncel ных компаний в подготовку Олимпиады и пожелал успеха турецким спортсменам на этих Играх. Хотя Турция и не стала призером на Зимней Олимпиаде в Сочи, она имеет опыт в организации международных зимних игр. В ом году в городе Эрзерум Турция провела ую Зимнюю Универсиаду. На Олимпиаде в Сочи были спортсмены из нашей страны, представлявшие лыжные виды спорта и фигурное катание. В лыжной гонке Турцию представили Келиме Четинкая, Сабахаттин Оглаго, в горных лыжах – Тугба Коджага, Эмрэ Шимшек, в фигурном катании – Алиса Агафонова и Альпер Учар. Президент Российской Федерации Владимир Путин в ответ на критические комментарии по поводу Олимпиады заявил, что в результате совместной работы с Международным Олимпийским Комитетом недостатки были устранены, и выразил свою благодарность новым председателям Международного Олимпийского Комитета Жаку Рогге и Томасу Баху. Путин подчеркнул, что весь мир увидел новую, готовую к сотрудничеству Россию. Мэр города Сочи Анатолий Пахомов передал олимпийский флаг председателю МОК Томасу Баху. А тот в свою очередь вручил его передал флаг Ли Сок Рэ - мэру города Пхенчхан в Южной Корее, который станет столицей зимних Олимпийских игр в ом году. С 7-го по е марта в Сочи пройдут Паралимпийские Игры. Ну и как, читатель? Легко ли быть великим государством?
olurken, Kanada 10 altın, 10 gümüş ve 5 bronz madalya alarak üçüncü sıraya oturdu. yılında Norveç’in Lillehammer kentinde gerçekleştirilen olimpiyatlarda Rusya 23 toplam madalya ile kırdığı rekoru bu yıl da 33 madalya alarak tekrar kırdı. Rusya Federasyonu Başkanı Vladimir Putin, Olimpiyat eleştirilerine, Uluslararası Olimpiyat Komitesi ile birlikte çalışıldığını, eksikliklerin birlikte giderildiğini belirterek ve Olimpiyat Komite Başkanları Jacques Rogge ve Thomas Bach’a teşekkür ederek cevap verdi. Başkan Putin ayrıca, bütün dünya yeni ve işbirliğine açık bir Rusya gördü, dedi. Soçi Belediye Başkanı Anatoliy Pahomov, olimpiyat bayrağını Uluslararası Olimpiyat Komitesi Başkanı Tomas Bach’a verdi. Bach, bayrağı Kış Olimpiyatları’na ev sahipliği yapacak olan Güney Kore’nin Pyeongchang şehrinin Belediye Başkanı Lee SeokRae’ye teslim etti. kış olimpiyatları devam edecek ve Mart tarihlerinde Paralimpik Oyunları gerçekleştirilecek. Rusya, Karadeniz kıyı şehri Soçi’de olimpiyatları gurur ve coşkuyla taşıyor. Ne dersiniz, büyük devlet olmak kolay mı?
SAYI: 40 • BAHAR 31
актуально
Великая любовь султана Sultanların
aşkı
32 ВЕСНА • 40 НОМЕР
Güncel
SAYI: 40 • BAHAR 33
Тайная любовная переписка Роксоланы и Сулеймана Великолепного Hürrem ve Muhteşem Süleyman’ın
gizli kalmış aşk mektupları
Любовные стихи Сулеймана к Хюррем Ты та, с кем я, моя любимая, светлая луна, Мой близкий друг, родная, царица всех красавиц, госпожа моя … Ты - рай мой, смысл моей жизни, Райский напиток, Весна, радость моя, смысл моих дней, моя любовь, твой образ вышит в моем сердце, Моя смеющаяся роза, Источник радости, вкус моего напитка, средоточие веселья моего, мой лучезарный свет, мой светоч. Златовласая, гранат мой, апельсин, ты свет моих ночей и свет моих покоев… Ты - мой Стамбул, мой караван, любимая моя, ты достойна всей Анатолии и греческих земель. Ты Бадахшан – источник драгоценного рубина, моя кыпчаг¹, ты мой Багдад, мой Хорасан. Прекрасные волосы, тонкие брови, горящие глаза твои свели меня с ума! Если я умру, то по твоей вине, ведь ты проникла в мою кровь, Спаси меня, о беспощадная красавица, любовь моя. Я славлю тебя у твоих дверей, Будто бы мой извечный долг - восхвалять тебя. Мое сердце переполняет печаль, а глаза – слезы. Я – Мухибби³, любящий, что-то случилось со мной, я словно пьян. Я стал сам не свой. ¹ Кыпчаг – народность, обитавшая в Xl-XV веках в степях от Каспийского до Черного морей, в настоящее время проживает в Египте и Сирии. ² Муххиби-литературный псевдоним султана Сулеймана.
34 ВЕСНА • 40 НОМЕР
Süleyman’dan Hürrem’e Aşk Şiiri
Birlikte olduğum, sevgilim, parıldayan ayım, Can dostum, en yakınım, güzellerin şahı sultanım… Hayatımın, yaşamımın sebebi cennetim, Kevser şarabım, Baharım, sevincim, günlerimin anlamı, gönlüme nakşolmuş resim gibi sevgilim, Benim gülen gülüm, Sevinç kaynağım, içeceğimdeki lezzet, eğlenceli meclisim, nurlu parlak ışığım, meş’alem. Turuncum, narım, narencim, benim gecelerimin, visal odamın aydınlığı… İstanbul’um, Karaman’ım, Bütün Anadolu ve Rum ülkesindeki diyara bedel sevgilim. Değerli lal madeninin çıktığı yer olan Bedahşan’ım ve Kıpçağım, Bağdad’ım, Horasan’ım. Güzel saçlım, yay kaşlım, gözleri ışıl ışıl fitneler koparan sevgilim, hastayım! Eğer ölürsem benim vebalim senin boynunadır çünkü bana eza ederek kanıma sen girdin, Bana imdad et, ey insafı olmayan güzel sevgilim. Kapında, devamlı olarak seni medhederim, seni överim, Sanki daima seni övmek için görevlendirilmiş gibiyim. Yüreğim gam ile, gözlerim yaşlarla dolu. Ben Muhibbi’yim, sevgi adamıyım, bana bir şeyler oldu, sarhoş gibiyim. Bir hoş hale geldim.
Письмо Хюррем Султан к Султану Сулейману () Из архива Музея дворца Топкапы № E
Hürrem Sultan’dan Kanuni Sultan Süleyman’a mektup () Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi No. E
Послаю Вам платье, на которое упали мои слезы
Gözyaşlarımı döktüğüm elbisemi gönderdim
Мой Султан, мой Падишах,
Sultanım Padişahım,
Свои молитвы я посвящаю Вашему прекрасному лику и очам, один взгляд которых избавляет меня от всех невзгод. Я надеюсь, что Аллах примет молитвы Вашей рабыни, которая каждое мгновение стонет от тоски и сможет обрести покой лишь рядом с Вами. Примите никчемное роптание Вашей беспомощной и несчастной в своих страданиях рабы, которая не находит себе места от боли, причиняемой тоской. Я смогу обрести покой лишь рядом с Вами. Невозможно описать счастье, которое я ощущаю, когда мы вместе. Воспоминания о тех днях и мгновениях, которые я провела рядом с Вами, всегда будут жить в моем бедном сердце. По крайней мере я нахожу некоторое утешение в нашем прошлом и в воспоминаниях. Если веющие ветры донесут Вам мою боль, Вы поймете, что состояние Вашей рабы подобно соловью, грустно и печально поющему свою песнь. Когда я не с Вами, у меня иссякают силы, и я не могу найти утешения. Никто не в силах утолить мою боль. Если бы Вы увидели мое полное печали сердце, которое стонет от боли расставания, Вы бы сразу поняли как я больна и несчастна. Жизнь моя, мой дорогой, мой султан! Единственное чего я прошу у Аллаха – снова воссоединиться с Вами и еще раз взглянуть на Ваш лучезарный лик, лишь только этого жаждет мое сердце. Пусть больше не будет расставаний! Конечно же, я молю Господа, чтобы мой султан, мой шах, которого я люблю душой и сердцем, был счастлив и в этом, и в том мире. Пусть он всегда одерживает победу над своими врагами. Мне хорошо известно, что судьбой было предопределено, чтобы мой султан увидел и полюбил свою рабу, даровал ей счастье и покой. Чтобы утер слезы своей пленницы и подарил ей радость. Благодаря моему султану я нашла истинный путь и обрела веру. Поэтому я стану счастливой только в тот день, когда воссоединюсь с Вами. Я послала Вам платье, на которое упали мои слезы. Носите его ради меня. Мой султан, придворные и Ваши сыновья шлют Вам свое приветствие. Все надеются припасть к вашим ногам. И еще я желаю Вам счастья в обоих мирах, мой султан! Ваша бедная и презренная пленница Хюррем.
Dualarım o güzel yüzünüz ve bir bakışıyla bütün dertlerimi yok eden güzel gözleriniz içindir. Her an hasretinizle inleyen ve ancak size kavuştuğunda huzur bulacak olan bu kulunuzun duaları inşallah kabul buyurulur. Hasret acısıyla kıvranan ve çektiği ıztıraplar yüzünden perişan olan bu çaresiz kulunuzdan, bu değersiz sızlanmaları kabul ediniz. Ben sadece sizin yanınızda huzur bulabiliyorum. Sizin yanınızda olmaktan duyduğum mutluluğu anlatmaya kalemler yetmez. Sizinle birlikte olduğumuz anların hatırası, sizin yanınızda geçirdiğim günlerin anısı bu miskinin gönlünde hep yaşamaktadır. Hiç olmazsa sizinle yaşadıklarımız, sizinle ortak anılarımız sayesinde biraz olsun teselli bulabilmekteyim. Esen rüzgarlar çektiğim acıları size ulaştırsa anlarsınız ki, kulunuzun durumu feryat ve figan eden bülbül gibidir. Sizden ayrı kaldığımda dermanım, takatim kalmıyor. Kimse acılarımı dindiremiyor. Gamla dolu gönlümü görseniz, ayrılık acısıyla inleyen bir ney gibi, hasta ve perişan olduğumu hemen anlarsınız. Ömrüm, azizim, sultanım! Allah’tan tek dileğim ve yüreğimin biricik arzusu, size tekrar kavuşabilmek ve ışık saçan yüzünüze bir defa daha bakabilmektir. Artık bir daha ayrılık olmasın! Rabbimden elbette dilerim ki; benim sultanım, candan ve gönülden sevdiğim şahım, dünyada ve ahirette hep mutlu olsun. Düşmanlarına karşı daima zaferler kazansın. İyi biliyorum ki, benim sultanım bu kulunu, kaderin bir cilvesi ile gördü ve sevdi, bu kuluna mutluluk ve huzur ihsan etti. Bu cariyesinin gözyaşlarını dindirip sevindirdi. Sultanım sayesinde doğru yolu bulup iman ettim. Bu yüzden mutlu olacağım gün sadece size kavuşacağım gündür. Size gözyaşlarımı damlattığım bir elbise gönderdim. Hatırım için giyesiniz. Sultanım saray halkının ve oğullarınızın çok selamları vardır. Herkes ayağınıza yüz sürmeyi murad eder. Bundan başka her iki cihanda mutluluğunuzu dilerim sultanım! Fakir ve hakir cariyeniz Hürrem
SAYI: 40 • BAHAR 35
ЛИЦОМ К ЛИЦУ
МУХТАРБАЙ
ОТЕЛБАЕВ MUHTARBAY
ÖTELBAYEV Секреты математики
раскрываются
Matematiğin sırları bir bir çözülüyor Вопросы задает: Эрдоган Йылдыз
М
ухтарбай Отелбаев – казахский ученый, известный во всем мире. Доктор физико-математических наук, профессор Мухтарбай Отелбаев родился в году в Джамбульской области. Под его руководством выросли 70 докторов и кандидатов наук, не говоря о магистрах. Являясь директором Математического института Евразийского Национального Университета им. Л. Н. Гумилева, Мухтарбай Отелбаев вошел в историю как ученый, решивший шестую из семи самых сложных задач, известную как «уравнения Навье-Стокса». Знаменитый Математический институт Клэя обещает премию размером в 1 миллион долларов за решение каждой из этих семи задач. Решение системы уравнений Навье-Стокса в общем случае дает возможность рассчитывать движение жидкостей и газов, что позволяет предсказывать такие стихийных бедствия как цунами, тайфуны и торнадо.
36 ВЕСНА • 40 НОМЕР
Röpörtaj: Erdoğan Yıldız
M
uhtarbay Ötelbayev, Kazakistan’ın yetiştirdiği dünyaca tanınmış bir bilim adamı. Kazakistan’ın Jambul Eyaleti’nde yılında dünyaya gelen Prof. Dr. Muhtarbay Ötelbayev yıllar içinde 70 doktora ve sayısını hatırlamadığı kadar çok master öğrencisi yetiştirdi. Aynı zamanda halihazırda Astana’da bulunan L.N Gumilyov - Avrasya Üniversitesi Matematik Enstitüsü Başkanı Ötelbayev, ‘Navier - Stokes denklemleri’ olarak bilinen ve dünyanın çözüm bekleyen en zor 7 sorusundan 6.sını çözerek tarihe geçti. Clay, Matematik Enstitüsü tarafından belirlenen bu 7 denklemin çözümü için soru başına bir milyon dolar ödül vaad ediliyor. Bu Matematik problemlerinin çözümü ile; gaz hareketleri öngörülebiliyor ve bu yolla tornado, tayfun ve tusunami gibi doğal afetlerin nasıl meydana geldiği hesaplanıyor.
YÜZ YÜZE Есть ли у вас собственный метод работы? Какие условия вам нужны для продуктивной деятельности? Мои исследования не требуют какой-либо особой обстановки. И дома, и вне его я не теряю любви к науке и всегда нахожусь в рабочем процессе. Меня постоянно занимают определенные идеи, а когда приходится отвлекаться на другие дела, то буквально возникает сильная головная боль. Если нужно оформить какие-то наброски или поработать над статьей, я без колебаний погружаюсь в эти занятия. Что важно для вас в математике? Математика – это область, которая важна не только для моей собственной жизни, но и для всего человечества. Чтобы подняться на новую ступень понимания, необходимо развивать абстрактное мышление. Утверждая, что дважды два равно четырем, вы уже делаете это. Что подтолкнуло вас к работе в науке? Мои собственные склонности. Я поверил, что буду успешен в ней. И вижу результат своего труда. Очевидно, что не всем дано достичь успеха в математике. Но есть один интересный аспект: математика, по сравнению с другими точными науками, не требует больших финансовых затрат. Если физика и химия нуждаются в лабораториях и определенной технической базе, то математика обходится без этого. Поэтому даже бедные страны имеют возможность заявить о себе в этой области. В ом году вы были награждены Знаком Почета «Золотой Человек»… Да, в ом году я получил государственный Знак Почета «Золотой Человек», в ом году – международную премию, за которую боролись коллеги из Ирана, Турции, Пакистана. В ом году мне вручили государственную премию. Наград много – целый мешок медалей. Оцените, пожалуйста, сегодняшнее положение математической науки в мире. В таких странах как Россия, США, в европейских странах, несмотря на высокий уровень развития технологий, уровень матема-
Size ait bir çalışma metodu var mıdır? Verimli çalışmalar yapabilmek için hangi ortamları ve zamanı tercih edersiniz? Yaptığım çalışmalar belli bir ortama veya duruma bağlı değil, İster ev ortamında, ister dışarıda, hiçbir an ilme olan aşkımı yitirmedim. Her zaman çalışma sürecindeyim. Kafama takılan düşüncelerin peşinde gezinirim. Farklı işlerle meşgul olduğum zamanlarda bile beyin sancısı çekerim dersem mübalağa etmiş olmam. Dolayısıyla çalışmalarımı sürdürmek için şuyum olsun, buyum olsun, diye şart koşmam. Kayıt edilmesi gerek şeyler varsa veya bir yazı üzerinde çalışma yapılması gerekiyorsa, tereddütsüz üzerine yoğunlaşarak vakit sarf ederim. Genel anlamda matematik dalının sizin için önemi nedir? Matematik, sadece benim özel hayatım için değil, tüm insanlık için önemli bir bilim dalıdır. Daha bilinçli olması için İnsanoğlunun soyut düşüncede gelişmesi önemlidir. İki çarpı ikinin dörde eşit olduğunu soyut düşünce açısından değerlendirmeye tabi tutsanız, beyninizin gelişmekte olduğunu göstermiş olursunuz. Sizi bu alanda çalışmaya sevk eden şey nedir? Bu alan kendi tercihim. Bu alanda başarılı olabileceğime inandım. İşte şahit olduğunuz gibi çalışmalarımın neticesini görmekteyim. Matematikte başarılı olmak sizce nedir? Matematik alanında başarılı olmanın herkese nasip olmadığı belli. Fakat enteresan yanı şudur, gelişmek veya geliştirmek isteyenler için diğer sayısal bilim dallarına göre pek masraflı değildir. Mesela, bir kimya için, fizik için laboratuvarlar kurulmalı; çeşitli altyapılar oluşturulmalıdır fakat matematik için böyle bir masrafa gerek yoktur, dolayısıyla fakir ülkeler de bu dalda kendilerini rahatlıkla ispat edebilirler. yılında “Altın Adam” Devlet Nişanı verildi size Evet, “Altın Adam” Devlet Nişanı’na yılında sahip oldum. yılında İran, Türkiye, Pakistan gibi ülkelerin katıldığı zirvede yine ödül aldım. Sonra yılında Devlet Ödülü takdim edildi. Ödüller çok. Çanta dolusu madalya var.
МАТЕМАТИКА – это область, которая важна не только для моей собственной жизни, но и для всего человечества. Чтобы подняться на новую ступень понимания, необходимо развивать абстрактное мышление. MATEMATIK, sadece benim özel hayatım için değil, tüm insanlık için önemli bir bilim dalıdır. Daha bilinçli olması için İnsanoğlunun soyut düşüncede gelişmesi önemlidir. SAYI: 40 • BAHAR 37
лицом к лицу тики заметно падает. А в Азербайджане, Турции – наоборот, растет. Дело в том, что западные страны стали слишком богатыми, население их становится все ленивей. Например, в Америке сегодня активно работают математики из Пакистана, Китая, Вьетнама. Похожая ситуация и в Европе. Взгляните на наш регион – мы справляемся своими силами. Хотя нам и не платят таких больших денег, как на Западе, мы все равно «держим планку». В Казахстане, например, высокий уровень развития математической науки. Кто-то еще из казахских математиков получил мировое признание? Я знаю более десяти таких ученых. В мире математики хорошо известен профессор Аскар Джумадилов. Этот молодой математик – лауреат премии Мура. Все знакомы с результатами работ Уалбая Умирбаева, Тынысбека Кальменова, Ерлана Нурсултанова – эти казахские ученые также известны во всем мире. Конечно, Запад особым образом воспринимает и Казахстан, и другие тюркские страны. Поэтому, когда у нас открывают что-то новое, там и удивляются, и завидуют. Какие ведущие математики повлияли на вас как на ученого? Сильнее всего повлияли мои московские преподаватели: Борис Левитан, Петр Лизоркин, Виктор Садовничий. А также азербайджанец Мираббас Гасимов, узбеки Шав-
38 ВЕСНА • 40 НОМЕР
Bugün dünya çapında matematiğin seviyesini değerlendirir misiniz? Avrupa, Rusya, Amerika gibi ülkelerde her ne kadar teknoloji gelişiyor olsa da, matematiğin seviyesi ciddi manada düşüyor. Fakat Azerbaycan, Türkiye gibi ülkelerde tam tersine yükseliyor. Bu düşüşün sebeplerini açabilir misiniz? Çünkü batılı ülkeler zengileşti. Genelde zenginleşen ülkelerin halkı daha tembel olur diye düşünüyorum. Mesela, Amerika’ya bakalım. Pakistanlı, Çinli, Vietnamlı vs. matematikçiler var. Avrupa da hemen hemen aynı. Bizim coğrafyaya bir göz atın. Biz kendi gücümüzle yapıyoruz ne yapıyorsak. Batı’da ödenen büyük paralar bize ödenmiyor, fakat ona rağmen seviyemiz yüksek. Sadece Kazakistan’ı ele alın. Matematiğin seviyesinin ne kadar yüksek olduğu görülecektir. Dünyaca tanılan başka Kazak matematikçileri var mı? Benim bildiğim 10’dan fazla matematikçi var. Prof. Dr. Askar Cumadilov’u dünya matematikçileri çok iyi bilir. Genç bir matematikçi ve ‘The Moore Ödülü’nün sahibi. Dr. Ualbay Ömırbayev’i herkes tanır. Yine Prof. Dr. Tınısbek Kalmenov, Dr. Yerlan Nursultanov gibi matematikçilerimiz dünyaca ünlüdürler. Tabi ki Batı’nın Türki milletlere, Kazakistan’a bakışı farklıdır. Dolayısıyla yenilikler keşfettiğimiz zaman onlar hem şaşkına dönüyorlar hem de imreniyorlar. Sizi etkileyen matematikçiler oldu mu? Beni en çok etkileyen Moskova’daki öğretmenlerim oldu. Mesela, Boris Levitan, Petro Lizorkin, Victor Sadovnichiy, Azeri Mirabbas Gasımov, Özbek Şavkat Alimov, Taşmuhamed Sarımsakov, bizim (Kazak) Asan Taymanov gibi dünyaca meşhur matematikçilerden etkilendim. Yine şu anda birlikte çalıştığımız Rıskul Oynarov ile Askar Cumadildayev etkileyici bilim adamlarıdırlar. Kainatın yaratılışında matematiğin yeri nedir? Basitçe cevap verecek olursak, tüm ilim dalları anlaşılamayanı açıklamak için vardırlar. Tabii ki ilmi anlamak için dili bilmek gerekir. Bence tüm ilimlerin başında ancak “dil” vardır ve herşey kendi dilinde konuşur. İşte dilden sonra gelen en önemli bilim dalı, matematiktir. Çün-
yüz yüze кат Алимов, Ташмухамед Саримсаков, казахский ученый Асан Тайманов. И коллеги, с которыми я работаю: Рыскул Ойнаров и Аскар Джумадилдаев. Какое отношение имеет математика к описанию Вселенной? Все науки существуют для того, чтобы объяснять непонятное. Очевидно: для того, чтобы изучать науку, необходимо овладеть ее языком. Я думаю, что в любой науке главенствует ее язык, и все науки говорят на своих языках. А над всеми ними возвышается математика. Ведь если не уметь считать, не уметь моделировать, то понять жизнь будет невозможно. Поэтому роль математики в описании Вселенной чрезвычайно велика. Что вы можете сказать о средневековых мусульманских математиках? В средние века математиками с мировыми именами в основном были мусульмане. Всем известно, что такие математики, как Аль-Фараби, Аль-Харезми, Насыруддин Туси были представителями тюркского мира. Выходцы из него становились учеными, странствуя в поисках знаний в разных землях. Они получали прекрасное образование в Багдаде и Самарканде. Действительно, в то время они многое сделали для мира и человечества. Растет ли новое поколение математиков?
kü hesaplamayı bilmezsek, yorum yapmayı bilmezsek, hayat yaşanmaz hale gelir. Dolayısıyla kainatın yaratılışında matematiğin yeri çok önemlidir. Orta Çağ’da yaşamış Müslüman matematikçilerle ilgili görüşünüz nedir? Genelde Orta Çağ’ın dünyaca ünlü matematikçileri Müslümandı. El-Farabi, El-Harezmi, Nasıruddin Tusi gibi sayısı çok olan matematikçilerin çoğunluğunun Türk Dünyası’ndan neşet ettiklerini herkes bilir. Çünkü Türk Dünyası’ndan çıkan alimler, ilmin peşinde değişik topraklara hicret ederek ilim sahibi olmuşlar. Bağdat’da, Semerkand’da eğitim almışlar. Hakikaten o zamanlar, dünyanın yapısına etki eden, toplumlara yön veren alimlerdi. Yeni nesil matematikçiler yetişiyor mu?
Иногда я посещаю начальные школы. В одном классе я как-то встретил несколько учеников – человек пять, которые любят и понимают математику. Что касается старшеклассников, то у них особого интереса нет. Это происходит потому, что учителя не владеют результативными методиками обучения.
Bazen ilkokulları ziyaret ederim. Bir sınıf içinden matematiği seven ve anlayan öğrenciye rastlamışımdır. Fakat lise öğrencilerine gelince pek ilgileri yoktur. Çünkü öğretmenler verimli ders verme metodolojisine sahip değiller.
Вы нашли решение шестой из семи самых сложных задач, известных как «проблемы тысячелетия». Что будете делать, получив премию?
“Millenyum Denklemleri” olarak bilinen dünyanın en zor 7 denkleminden altıncısını çözdünüz. Ödülü kazanırsanız, ne yapacaksınız?
Даст Бог, получу. Я мечтаю о создании музея. Если Музей Улем откроется, передам деньги ему. Например, если он будет открыт в городе Туркестане, где находится мавзолей Ходжи Ахмеда Яссави, то я готов вручить ему эти деньги. Потому что я убежден: если этот проект осуществится, наша родина даст миру множество ученых.
İnşaallah, ödülü alırım diye düşünüyorum. Hayalimde bir müze çalışması var. Eğer Ulemalar Müzesi açılırsa, ona vakfetmeyi düşünüyorum. Mesela, Hoca Ahmet Yesevi Hazretlerinin bulunduğu Türkistan kentinde yapılırsa, vermeye hazırım. Çünkü bu proje gerçekleşirse, özellikle bizim dünyamızdan birçok ulemanın neşet etmesine vesile olur, diye düşünüyorum.
Я думаю, что в любой науке главенствует ее язык, и все науки говорят на своих языках. А над всеми ними возвышается математика. Ведь если не уметь считать, не уметь моделировать, то понять жизнь будет невозможно. DILDEN sonra gelen en önemli bilim dalı, matematiktir. Çünkü hesaplamayı bilmezsek, yorum yapmayı bilmezsek, hayat yaşanmaz hale gelir. SAYI: 40 • BAHAR 39
ФИЛОСОФИЯ
Сезоны души в древней китайской философии Antik Çin felsefesinde
ruhun dört iklimi Ванг Бо
Wang Bo
ЗАВЕДУЮЩИЙ КАФЕДРОЙ ФИЛОСОФИИ ПЕКИНСКОГО УНИВЕРСИТЕТА
PEKIN ÜNIVERSITESI FELSEFE BÖLÜM BAŞKANI
Ч
еловечество было свидетелем жизни великих людей как на Востоке, так и на Западе. Они оказали значительное влияние на формирование и изменение нашего мира. В этой статье мы расскажем о таких людях, а в качестве примера приведем китайских философов. Мы попытаемся объяснить, как они видели наш мир, человеческую душу и жизнь, а также понять, чем мы им обязаны.
40 ВЕСНА • 40 НОМЕР
İ
nsanlık hem Doğu’da hem Batı’da büyük ruhlara şahit olmuştur. Dünyamızı büyük ölçüde o ruhlar oluşturmuş ve değiştirmişlerdir. Burada o büyük ruhlardan bahsedeceğim ama alanım gereği örneklerim Çinli filozoflar olacak. Onların bu dünyayı, sahip olduğumuz canımızı ve hayatımızı nasıl yorumladıklarını, geçmişte bizlere neler verdiklerini anlatmaya çalışacağım. Araştırmamız Çin kültürü ile alakalı, fakat bu
FELSEFE Наше исследование касается китайской культуры, но это не значит, что оно не затрагивает другие культуры. На самом деле то, что мы называем жизнью и существованием – одно и то же: и то, и другое не принадлежит какому-либо одному народу или государству. Тема моего исследования – Душа. Определение души, которое дает философия, верно лишь отчасти. Я не утверждаю, что мое определение подойдет всем, но если говорить простым и понятным языком, то философия – это наука о душе. А сезоны – это весна, лето, осень и зима (что знают все, проживающие в умеренном климате). Четыре времени года задают ритм мира и ритм жизни. Каждая пора привлекательна по-своему и имеет свое предназначение. На примере сезонов я попытаюсь объяснить такие разные и не похожие друг на друга элементы древней китайской философии, как конфуцианство, моизм, даосизм и легизм.
Весна души: Конфуцианство Если вы живете там, где есть полноценные четыре сезона, то вам известно: весна приносит тепло и дает жизнь. Исследуя все аспекты и тенденции конфуцианства (от произведений до жизни его представителей), мы убедимся, что оно символизирует весну. Самым главным в конфуцианстве является символ «рен» (ихсан – искреннее служение, помощь, человечность), который можно объяснить через другой иероглиф – «аи»,
SAYI: 40 • BAHAR 41
философия onun başka kültürler tarafından paylaşılmadığı manasına gelmez. Aslında can ve hayat dediğimiz aynı şeydir; onlar sınır tanımazlar, ırk veya devlet sınırlarını aşmışlardır. Benim alanım Ruh… Felsefenin yaptığı tanım, onun sadece bir kısmını oluşturmaktadır. Herkesi tatmin edebilecek bir tarif verebileceğimi iddia etmiyorum, fakat basit ve direk olarak söylemek gerekirse, felsefe, ruh hakkındaki bilim dalıdır. Dört mevsim ise ilkbahar, yaz, sonbahar, kıştır. Ilıman iklimde yaşayan bütün insanların bildiği ve tecrübe ettiği gerçektir bu. Bunlar dünyanın ve hayatın ritmidir. Her iklim kendi özellikleri ile insanların dikkatini celbeder ve farklı manalar yüklenir. Ben burada iklimleri bir araç olarak kullanacak, Antik Çin felsefesinde değişik ve birbirinden farklı olan Konfüçyanizm, Mohizm, Taoizm ve Legalizmi anlatmaya çalışacağım.
Ruhun baharı: Konfüçyanizm Dört iklimin tamamen hissedildiği bir yerde yaşıyorsak baharın bize hissettirdikleri; ılıklık ve hayat emareleridir. Tüm yönleri veya eğilimleri ile incelediğimizde, gerek eserleri gerekse de temsilcilerinin hayatları ile Konfüçyanizmin bahara ait olduğunu görürüz. Ana noktasını ‘ren’ (yardım, insancıllık) oluşturur. Eğer başka bir karakter ile ‘ren’ı açıklamaya kalksaydık bu sevgi, aşk manasına gelen ‘ai’ olurdu. Konfüçyüs, öğrencilerinin sorularını cevaplarken, ‘ihsan sahibi insanı sever’ diye meşhur bir cevap vermiştir. Bu anlamlandırmadan yola çıkarak Konfüçyüsçü felsefenin bir ‘sevgi felsefesi’ olduğunu söyleyebiliriz. Peki, sevgi nedir? Konfüçyanizmin sevgiye bakışını 3 açıdan inceleyebiliriz. Öncelikle bu akıma göre sevginin nasıl bir temeli olduğunu anlamalıyız. Sevgi beden ve ruhun kökü olarak görülmektedir. Guo Dianchu; sevginin, bedende doğduğunu söyler. Bu şarttan yola çıkarak sevginin insana ihsan edilmiş bir şey olduğunu söyleyebiliriz. Hatta diyebiliriz ki, insan sevgiden dolayı insandır. Böyle bir anlayışa göre sevgi insanın özüdür. İşte bundan dolayı Mencius, ‘başkalarına karşı bir iyi duygu beslemeyen insan değildir,’ demiştir. İkinci olarak sevgi, insandan dış çevreye doğrudur, yani insanın diğer insanlara veya dünyaya karşı gösterdiği tavırdır. Başka şekilde ifade edecek olursak, sevgi insanın kendisi42 ВЕСНА • 40 НОМЕР
Felsefe
означающий любовь. Отвечая на вопросы учеников, Конфуций произнес знаменитую фразу: «Искренний человек любит других людей». Основываясь на этом, можно сказать, что философия конфуцианства – это философия любви. Но что такое любовь? С точки зрения конфуцианства можно рассмотреть три подхода к любви. Во-первых, следует понять, что является основой любви. Согласно этому учению любовь рассматривается как корень души и тела. По словам Гуо Дяньчу, любовь рождается из плоти, то есть можно утверждать, что любовь - дар людям. Даже можно сказать, что человек является человеком благодаря любви. В соответствии с таким пониманием любовь – это человеческая сущность. Вот поэтому Мэн-цзы говорил: «Тот, кто не питает хороших чувств к другим, не человек». Во-вторых, любовь направлена от человека вовне, то есть она проявляет отношение человека к другим людям и к миру в целом. Другими словами, любовь не направлена на того, кто ее испытывает, человек не может питать любовь к самому себе. Это пояснение к выражению «Искренний человек любит людей». Согласно конфуцианству, человек – существо социальное, неспособное существовать отдельно от общества. Таким образом, люди должны уметь ладить с другими людь-
ПО словам Гуо Дяньчу, любовь рождается из плоти, то есть можно утверждать, что любовь - дар людям. Даже можно сказать, что человек является человеком благодаря любви. В соответствии с таким пониманием любовь – это человеческая сущность. GUO Dianchu; sevginin, bedende doğduğunu söyler. Bu şarttan yola çıkarak sevginin insana ihsan edilmiş bir şey olduğunu söyleyebiliriz. Hatta diyebiliriz ki, insan sevgiden dolayı insandır. Böyle bir anlayışa göre sevgi insanın özüdür. ne doğru değildir, insan kendi kendine bir sevgi içinde bulunamaz. Bu ‘ihsan sahibi insanı sever’ sözünün anlatmak istediğidir. Konfüçyanist akım insanı bir sosyal varlık olarak kabul eder, toplumdan ayrı yanlız bir yaşam şeklini kabul etmez. Bundan dolayı insan, diğer insanlar ile olan ilişkilerine çözüm getirmek zorundadır. Sadece ‘ben’ değil, her ne kadar başka isimleri, kimlikleri olsa bile diğerleri de insandır. İşte böyle bir anlayış ihsandır, sevgidir. Ve ancak buna göre hareket edildiğinde ‘insan sevilir’. Üçüncü olarak sevgide, insanın kendisi, diğer insanlar ve dünya bir bütün haline gelir. ‘Ren’ karakterinde (bu karakterde , insan ve iki rakamının karakteri birleşmiştir) iki insanın bir arada resmedilmesinin anlamı, baba-oğul, hükümdar-tebaa, karı-kocanın beraberliğidir. SAYI: 40 • BAHAR 43
философия Bu ikililerin bütünlüğünden, her şeyin, bir bütün olduğuna ulaşılır. Böyle bir bakış ile Konfüçyanistlerin dünyaya olan tavırları net ve açıktır: Sevgi, dünyayı bir bütün haline getirmektedir, dolayısı ile her bireyin hayatının anlamı kendisi ve bütün arasındaki ilişkilerdedir.
Ruhun yazı: Mohizm
ми. Нужно помнить не только о своем «я», но также и о том, что, хотя у каждого есть свое имя и характер, все мы – люди. Вот что значит искренность, вот что значит любовь. И лишь тогда человек является любящим, когда он поступает в соответствии с этими принципами.
ФИЛОСОФ – идущий путник, для которого размышление гораздо важнее готового ответа. Теплота конфуцианства, зной моизма, прохлада даосизма, леденящий холод легизма наряду с описанием духа и мировоззрения китайца говорит и о содержании его жизни и бытия. 44 ВЕСНА • 40 НОМЕР
В-третьих, в любви соединяются воедино сам человек, другие люди и весь мир. Иероглиф «рен» означает соединение двух людей, единство отца и сына, правителя и народа, мужа и жены. Единение распространяется на все, то есть все является одним целым. Отношение конфуцианства к миру четкое и ясное: любовь объединяет весь мир, поэтому смысл жизни каждого человека - в отношениях с другими людьми.
Лето души: Моизм При слове «лето» мы вспоминаем палящий зной, иногда проливной дождь и сильные грозы. По мере того, как все вокруг созревает, лето становится гораздо насыщенней весны. Это состояние соответствует моизму. Основатель учения Мо-цзы не был удовлетворен идеями конфуцианства и избрал идеалистический путь, развивающий концепцию любви. Согласно моизму, других людей нужно любить, словно себя самого, а другие страны так, будто это твоя страна. Согласно философии конфуцианства для любви нужно на-
Yaz mevsiminin akla getirdiği kavurucu sıcak, bazen sağanak yağmur ve sert fırtınalardır. Herşeyin daha da olgunlaşması ile yaz sanki bahardan çok daha kalabalık gözükmektedir. Bu tam da Mohizme uymaktadır. Akımın kurucusu Mo zi; Konfüçyanistlerin fikirleri ile tatmin olmamış, sevgiyi daha da ileriye götüren idealist bir yol seçmiştir. Başkalarını kendisi gibi, başka ülkeleri kendi ülkesi imiş gibi görmekten bahsetmiştir. Yani Konfüçyanistler en azından kan bağlarına bağlı bir sevgiden bahsederken Mohizm bunu da yıkmaya çalışmıştır. Bu bakımdan gerçek hayatın bir meydan okuması ile karşı karşıyadır.
Ruhun sonbaharı: Taoizm Sonbahar bir ikilem mevsimidir. Kazanma ve kaybetme, başarı ve çaresizlik iç içedir, ayrılamazlar. Rüzgârla beraber yaprakların düşüşü insanda kelimeler ile tarif edilemeyecek bir hüzün hâsıl eder. Bu dönemin şairleri, gençlikte, hüzün denen şeyin tadının bilinmediğinden, onun yaşlılıkta anlaşıldığından bahsederler. Onlar için sonbahar ‘olgun’ bir iklimdir. Başarı veya başarısızlıktan gelen tecrübeler insanın ruhunu uyararak olgunlaştırır, heyecanlar biter ve soğukkanlılık kalır. Olgunluk demek büyüme zamanlarının muhasebesini yapmak demektir. Bu akımın temsilcileri olan Laozi ve Zhuangzi ile Konfüyüsçü akımın temsilcisi Konfüçyüs arasındaki diyalog hiç bitmemiştir. Taoizmde sevgi, aşk bir ateştir. Bize sıcaklık verebildiği gibi zarar da verebilir.
Ruhun kışı: Legalizm İlkbahardaki doğuşu, yazdaki büyümeyi ve bahardaki olgunlaşmayı kışın dondurucu soğuğu takip etmektedir. Legalizmin en önemli temsilcisi olan Han Fei; ‘savaşan hanedanlıklar’ döneminin sonlarında yaşamış, insanın şer olarak doğduğu düşüncesini savunmuştur. Ona
Felsefe личие кровных уз, а моизм идет дальше, пытаясь разрушить это условие. И здесь реальная жизнь бросает вызов моизму.
Осень души: Даосизм Осень – двойственное время года. Победа и поражение, успех и отчаяние тесно связаны друг с другом и неразделимы. Облетающие листья вызывают у людей печаль, невыразимую словами. Поэты этого периода говорят: печаль неизвестна молодости, но знакома старости. Они считают осень сезоном зрелости. Опыт, полученный через успех или неудачи, закаляет дух, поэтому волнение исчезает, остается хладнокровие. Зрелость – это время, когда надо предвидеть итоги периода роста. Диалог представителей этого учения Лао-цзы и Чжуан-цзы с Конфуцием никогда не заканчивался. В даосизме любовь - это огонь, который может как согреть, так и обжечь.
göre problemlerin çözümü sevgide değil, çıkardadır. İnsanlar arasındaki ilişkiler sevgiye değil çıkara dayanmaktadır. Hatta daha da ileri giderek Konfüçyanist akımda baba-oğul arasındaki sevgi tezine karşı çıkmış, erkek ve kız evlatlara olan farklı tavırlardan yola çıkarak orada da çıkardan bahsetmiştir.
Sonsöz Kısacası filozof devamlı yürüyen bir yolcudur, onun için hazır bir cevaptansa düşünmek daha önemlidir. Konfüçyanizmin sıcaklığı, Mohizmin yakıcılığı, Taoizmin soğukkanlılığı, Legalizmin soğuk donduruculuğu; Çin insanının ruha ve dünyaya bakış açılarını anlatmakta, can ve hayatın içeriğini açıklamaktadır. Sevginin yanında çıkarın da hayatımızda bir etkisi olduğu muhakkak. Fakat dostluk, aşk, fedakârlık gibi gerçekler de bizi duygulandıran şeylerdir. Bunları unutmak da Han Fei gibi klasik Legalistlerin acıklı kaderlerine denktir.
FİLOZOF devamlı yürüyen bir yolcudur, onun için hazır bir cevaptansa düşünmek daha önemlidir. Konfüçyanizmin sıcaklığı, Mohizmin yakıcılığı, Taoizmin soğukkanlılığı, Legalizmin soğuk donduruculuğu; Çin insanının ruha ve dünyaya bakış açılarını anlatmakta, can ve hayatın içeriğini açıklamaktadır.
Зима души: Легизм Вслед за весенним рождением жизни, летним ростом и осенней зрелостью приходит леденящий холод зимы. Самый известный представитель легизма Хань Фэй жил в эпоху «воюющих царств» и утверждал, что человек рождается злым. Согласно ему, решением всех проблем является не любовь, а выгода. Межличностные отношения основаны не на любви, а на корыстных интересах. Продвинувшись еще дальше, он выступил против тезиса конфуцианства о любви между отцом и сыном, и, основываясь на разном отношении к дочерям и сыновьям, он и это объяснял выгодой.
Заключение Философ – идущий путник, для которого размышление гораздо важнее готового ответа. Теплота конфуцианства, зной моизма, прохлада даосизма, леденящий холод легизма наряду с описанием духа и мировоззрения китайца говорит и о содержании его жизни и бытия. Нет никаких сомнений, что так же как на нашу жизнь влияет любовь, влияют на нее и соображения выгоды. Но дружба, любовь, самопожертвование - это то, что пробуждает в нас чувства. Забыть о них – значит разделить печальную судьбу таких классических легистов, как Хань Фэй.
SAYI: 40 • BAHAR 45
ОБРАЗОВАНИЕ
Зачем нужны частные школы? Eğitimde özel teşebbüs
niçin gerekli? Мустафа Бахар
ДОЦЕНТ, Д-Р, РУКОВОДИТЕЛЬ КАФЕДРЫ ИЗМЕРЕНИЙ И ОЦЕНКИ, УНИВЕРСИТЕТА ФАТИХ
Н
а полемику, которая ведется о частных и государственных школах, оказывают влияние разные элементы общества – от властей всех уровней до обычных граждан. В этих спорах обсуждается функциональность и эффективность образовательных учреждений. Существование частных школ – важное условие контроля за качеством системы образования. В случае с частными школами можно говорить об экономической ответственности как о важной составляющей сферы образовательных услуг. Функционирование частных школ в некотором роде подобно бизнес-процессам и демонстрирует надежность, хорошие результаты и конкурентоспособность. Ведь в частном секторе существует правило: неудачники проигрывают. А в государственных школах преподавательский состав подобной ответственностью не отличается.
46 ВЕСНА • 40 НОМЕР
Mustafa Bahar YRD. DOÇ. DR., ÖLÇME VE DEĞERLENDIRME ANABILIM DALI BAŞKANI, FATIH ÜNIVERSITESI
Ö
zel okul, devlet okulu tartışmaları ülkelerdeki otoritenin merkeziliğinden ülke nüfusuna ve sosyo-ekonomik düzeylerin yapılanmasına kadar farklı unsurlardan etkilenir. Buna bağlı olarak da işlevsellikleri ve verimlilikleri ile ilgili tartışmalar değişmektedir. Bugünkü tecrübemize göre performans kalitesinin kontrolü için özel okulların varlığı önemli görünmektedir. Eğitimde önemli bir kavram olan hesap verebilirlik (accountability) özel okullarda mümkün olmaktadır. Belli ölçüde ticari bir kuruma benzer şekilde işleyişinin olması özel okulları zarar etmeyen, sağlıklı işleyen, başarının takip edilmesinin zorunlu olduğu kurumlar yapmaktadır. Nitekim özel teşebbüste başarısız olan kaybeder Hâlbuki devlet okullarında eğitim kadroları bu konuda yeterli sorumluluğa sahip değildirler. Özel okullar saygınlık veya soylulukla ilgili nedenlerle değil eğitiminin niteliği nedeniyle tercih edilmelidir/edilmektedir. Çok iyi olanaklara sahip olan öğrencilerin dışında (özel ders vb.) kalanlar için özel okulda eğitim alma getirisi yüksek bir seçenektir. Çocuğa evde küçük bir destek vermekle özel okula gerek kalmayacağı
EĞITIM
Частные школы родители выбирают не изза высокого статуса или престижа, а потому, что они дают качественное образование. Получение образования в частных школах – хорошая альтернатива для тех учеников, у семей которых нет возможности нанять репетиторов. Некоторые считают, что необходимость в частных школах отпадет, если родители будут сами помогать ребенку дома – но начав заниматься, они будут вынуждены делать это постоянно, что особенно трудно, если оба родителя работают. Частные школы служат своеобразным критерием оценки эффективности государственных школ, так как помогают последним оценить свою работу, проверить качество образования в сравнении. Подтверждением качественного образования частных школ Турции служат награды, получаемые их учениками на международных олимпиадах. Такие успехи свидетельствуют об эффективности обучения в частных школах и поднимают планку достигнутых результатов. Например, проходной балл в государственных естественно-научных лицеях выше, чем в частных, но, несмотря на это, ученикам государственных учебных учреждений не удается достигнуть результатов, которых добиваются ученики частных школ. Пока будет продолжаться контроль качества образования в
varsayımı, sonunda velilerin düzenli olarak her zaman yardım yapmalarını zorunlu kılmaktadır. Özellikle babanın ve annenin çalıştığı durumlarda bu imkânsızdır. Özel okullar ayrıca devlet okullarının kendilerini test etmelerine, kalitelerini kontrol etmelerine, mihenk taşı işlevi görerek kıyas yapmalarına katkı sağlamaktadır. Türkiye’deki özel okulların uluslararası olimpiyatlarda aldıkları dereceler ortadadır. Bu başarılar özel okulların kendilerini ispatlamalarına, başarı çıtasını yukarı çıkarmaya katkı sağlamaktadır. Örneğin devlet fen liseleri, öğrenci alımında özel fen liselerine göre daha yüksek puanla öğrenci aldığı halde özellerle aynı başarıyı gösterememektedir. Kalite denetimi sürdükçe özel okullar, eğitim sistemine çok yardımcı olacaktır. Nitekim özel okulların yaygınlaşması ile birlikte Türkiye’nin uluslararası bilim olimpiyatlarında aldığı derecelerde de çok belirgin artış olmuştur. Özel okullara karşı çıkılmasındaki bir neden eşitsizlik getirdiği varsayımıdır. Ancak, her şeyden önce, öğrencileri başarısızlıkta eşitlemek kabul edilebilir bir şey değildir ve dahası insanların kazanılmış hakları ellerinden alınamaz. Bu durumda daha iyi bir seçenek; dezavantajlı öğrencilere ayrılacak kontenjanla eşitliğe katkı sağlamak olacaktır.
ЧАСТНЫЕ школы служат своеобразным критерием оценки эффективности государственных школ, так как помогают последним оценить свою работу, проверить качество образования в сравнении. ÖZEL okullar ayrıca devlet okullarının kendilerini test etmelerine, kalitelerini kontrol etmelerine, mihenk taşı işlevi görerek kıyas yapmalarına katkı sağlamaktadır. SAYI: 40 • BAHAR 47
Образование ПРИЧИНОЙ негативного отношения к частным школам является представление о том, что они якобы порождают неравенство. Однако недопустимо, чтобы ученики равнялись на худшее, и нельзя лишать людей их законных прав. Гораздо лучшим решением стало бы выделение квот в частных школах для учеников из малообеспеченных семей, что обеспечит равенство возможностей. ÖZEL okullara karşı çıkılmasındaki bir neden eşitsizlik getirdiği varsayımıdır. Ancak, her şeyden önce, öğrencileri başarısızlıkta eşitlemek kabul edilebilir bir şey değildir ve dahası insanların kazanılmış hakları ellerinden alınamaz. Bu durumda daha iyi bir seçenek; dezavantajlı öğrencilere ayrılacak kontenjanla eşitliğe katkı sağlamak olacaktır.
48 ВЕСНА • 40 НОМЕР
частных школах, они будут приносить большую пользу образовательной системе. Ведь с распространением частных образовательных учреждений значительно повысилось и качество выступления Турции на международных научных олимпиадах. Причиной негативного отношения к частным школам является представление о том, что они якобы порождают неравенство. Однако недопустимо, чтобы ученики равнялись на худшее, и нельзя лишать людей их законных прав. Гораздо лучшим решением стало бы выделение квот в частных школах для учеников из малообеспеченных семей, что обеспечит равенство возможностей. Что касается изучения иностранных языков, разнообразия образовательного материала, возможности участия и организации социальных, культурных или спортивных мероприятий, то здесь обучение в частных школах имеет больше преимуществ, а неповоротливость государственных школ очевидна. При выборе школы нужно принимать во внимание такие факторы, как качество образования, возможности, которые школа предоставляет детям, а также бюджет, руководство, преподавательские кадры. Наряду с профессионализмом преподавателей очень важно их отношение к ученикам. Согласно исследованиям, для достижений учеников гораздо важнее хорошее отношение к ним учителей, чем преподавательский профессионализм. Решающим фактором успеха учащихся частных школ оказывается отношение преподавателей. Кроме того, исследования показали, что руководство и преподаватели частных школ отличаются лучшими лидерскими способностями, чем их коллеги в государственных школах. Если всерьез говорить о контроле качества образования, увеличение числа частных школ может быть идеальным решением, особенно для стран с большим количеством обучающихся детей. Благодаря частным школам снижается нагрузка на государственные учебные заведения в регионах с большой концентрацией учащихся. Учебные учреждения, образование в которых имеет комплексный, динамический характер, а его качество способно удовлетворить потребности нового века, являются поистине жизненной необходимостью.
Yabancı dil öğretimi, eğitim materyali zenginliği, sosyal, kültürel, sportif alanlardaki katılımcı ve yönlendirici etkinlikler açısından özel okullar daha avantajlıdır. Bu noktada devlet okullarının hantal kaldığı açıktır. Herhangi bir okulun seçiminde okulun eğitim kalitesi, sağladığı imkânlar, bütçesi, yönetimi, personeli hesaba katılmalıdır. Bunların içinde en büyük öneme sahip olan, çok sayıda araştırmanın gösterdiği gibi, öğretmen kadrosudur. Öğretmen kadrosunun kalitesinin yanında, öğrenciye karşı tutumu da çok önemlidir. Araştırmalar öğretmen tutumunun öğrenci başarısında öğretmen kalitesinden daha önde geldiğini göstermektedir. Öğretmenlerin tavırları özel okulların başarısını belirleyici konumdadır. Bu aynı zamanda sorumlu davranışları da getirmekte, okul eğitim kadrosunun birbirleri ve öğrencileri ile uyumunun önemini göstermektedir. Ayrıca araştırmalar müdürlerin ve öğretmenlerin; özel okullarda daha fazla öğretim liderliği davranışları sergilediğini göstermektedir. Başarının denetlenmesi kaydıyla, özel okulların sayısının artırılması özellikle belli nüfusun üstünde öğrenciye sahip ülkeler için ideal bir çözüm olabilir. Özel okullar öğrenci yoğunluğu yaşanan yerlerde devletin yükünü hafifletmektedirler. Yeni yüzyılın ihtiyaçlarını karşılayacak nitelikte eğitim verebilecek etraflı düşünebilen, dinamik kurumlar hayati bir gerekliliktir.
Eğitim
funduszeue.info
SAYI: 40 • BAHAR 49
ЛИТЕРАТУРА Вневременность и современность поэзии
Тараса Шевченко
Taras Şevçenko’nun şiirlerinin zamandan bağımsızlığı ve zamanlılığı Олександер Шокало
Oleksandr Şokalo
ПИСАТЕЛЬ, КУЛЬТУРОСОФ (УКРАИНА, КИЕВ)
YAZAR, KÜLTÜR VE FELSEFE UZMANI (UKRAYNA, KIEV)
арас Григорьевич Шевченко (– ) – великий украинский поэт, прозаик, драматург, художник (гравер, живописец), фольклорист, этнограф, академик Императорской Академии художеств. В литературном наследии Т. Шевченко центральное место занимает поэтический сборник «Кобзарь», сыгравший огромную роль в становлении новой украинской литературы и украинского литературного языка.
aras Grıgoroviç Şevçenko büyük Ukrayna şairi, yazarı, oyun yazarı, ressam, gravör, folklorcu, etnograf ve İmparatorluk Sanat Akademisi üyesiydi. Yeni Ukrayna edebiyatının ve Ukrayna dilinin temelinde, Şevçenko’nun ‘Kobzar’ isimli şiir kitabı vardır.
Т
Большой русский писатель, Нобелевский лауреат Иван Бунин () сказал о Тарасе Шевченко: «Совершенно гениальный поэт!» и сознался, что его восхищает больше всего вневременность поэзии Шевченко и украинской народной песни. Сам Шевченко понимал «вневременность» как «безвічність» (безвечность) – то, что живет извечно и вне времени. Вневременные, «безвечные» постижения Шевченко всегда современны, поскольку несут в себе непреходящую духовную сущность жизни. Вневременная поэзия Шевченко стала основой для всех последующих поколений украинских поэтов: одним она дала импульс к их духовному саморазвитию, другие подражали ей буквально, а иные пытались преодолеть ее неминуемое влияние и тщеславно возвыситься над Поэтом. Сам Шевченко ни над кем не возвышался, хотя и удивил своих литературных современников появлением «Кобзаря» – поэтического 50 ВЕСНА • 40 НОМЕР
T
Büyük Rus yazarı ve Nobel ödülü sahibi İvan Bunin () Taras Şevçenko’nun gerçekten dahi bir şair olduğunu ve kendisinin, onun şiirlerindeki ‘zamandan bağımsız’lığa hayran kaldığını söylemişti. Şevçenko, ‘zamandan bağımsızlığı’ ‘sonsuzluk’ yani zaman dışılık, öncesiz ve sonrasız var oluş, olarak tanımlardı. Şevçenko’nun fikirleri, hayatın ezeli manevi esasını açıkladığı için zamansızdır. Şevçenko’nun zamandan bağımsız şiirleri kendinden sonraki Ukrayna şairleri için bir temel olmuştur. O şiirler bazılarının manevi gelişimene doğrudan katkı yapmış, bazıları ise onu taklit etmeye çalışmışlardır. Şevçenko’dan üstün olma hırsına kapılıp onun şiirlerinin tesirini yok etmeye çalışanlar da olmuştur. Şevçenko ise kimseden üstün olmaya çalışmamıştı, o sadece ‘Kobzar’ isimli şiir kitabını çıkartarak yaşadığı çağın edebiyat temsilcilerini şaşırtmıştı. Kitabının ismi olan Kobzar daha sonra şairin sembolik ismi oldu. Şevçenko; şiir yeteneği, medeni cesareti, açık görüşlülüğü, yenilikçiliği (o zamanki şiir geleneğine aykırı olarak basit halk şarkısı uslubunu kullanmaya başlamıştı) gibi özellikleriyle Ukrayna edebiyatında herkesten farklı olduğunu belli etmişti.
EDEBIYAT сборника, название которого стало символическим именем самого поэта: Кобзарь. Поэзия Шевченко сразу стала принципиально новым явлением в украинской литературе. Поэтический талант, гражданская смелость и мировоззренческая ясность позволили Шевченко писать простым народнопесенным слогом в противовес тогдашнему книжному языку. Кобзарь – народный поэт, он олицетворил всю многовековую украинскую песенную традицию, представленную в феномене кобзарства. Кобзарство – реликтовое, архетипическое явление украинской песенной традиции. Большой польский поэт Адам Мицкевич () возвестил: «Украинские просторы являются столицей лирической поэзии. Отсюда песни неизвестных поэтов распространялись часто по всей Славянщине». Такими безымянными поэтами были кобзари. Кобзарь – народный певец, духовный подвижник, хранитель глубинной памяти, носитель «вневременности». Украинское кобзарство родственно подобным духовным реликтам других народов, по-разному называвших своих певцов: риши, кави, рапсоды, филиды, бояны, джегуако, ашуги, акины, хафизы… Но суть была одна – это просветленные мудрецы, носители глубоких знаний и ясной морали. Подобное явление есть и в иранской культуре: поэта-лирика Шамседдина Мухаммеда () звали в народе «Хафиз» – Певец. Под этими знаковыми наименованиями два больших национальных поэта широко известны в мире. В песенной культуре иранских народов хафизы – народные певцы, хранители глубокого знания выполняют такую же духовную функцию, что и украинские кобзари. Стихи Хафиза как народные песни до сих пор поют таджики, иранцы, афганцы. Почти все поэтическое наследие Шевченко (всего в полном собрании «Кобзаря» стихотворения) положено на народную и профессиональную музыку: только хоровых произведений с вариантами написано свыше , не считая сольных. Это уникальное явление в мировой культуре. В чем секрет такой популярности Кобзаря? Шевченко – один из самых правдивых поэтов и своей эпохи, и нашего времени: его правда всегда остается для человека актуальным мировоззренческим ориентиром и моральным императивом. Вот что молодой
Kobzar isimli, kitabında Ukrayna halk şarkısının geleneğini teşhir etmişti. Kobzarstvo, Ukrayna şarkı geleneğinde arketip bir olgudur. Büyük Polak şair Adam Mitskeviç () şöyle demiştir: ‘Ukrayna toprakları lirik şiirlerin memleketidir. Buradan isimsiz şairlerin şarkıları tüm Slav topraklarına yayılmaktadır.’ Bu isimsiz şairlere Kobzar denir. Kobzar: milli ozan, hatıraların muhafızı, ‘zamansızlığın’ hamilidir. Başka milletlerin de Ukrayna kobzarlarına benzer isimsiz şarileri vardır: Rişi, Kavi, Rapsod, Filid, Boyan, Ceguako, Şık, Akin, Hafız… Onlar da aydın, düşünür, bilge ve manevi mirasın hamilleriydiler. Ukraynalılar sevdikleri şair ve ozan Taras Şevçenko’ya Kobzar ismini verdiler. Buna benzer bir durum İran kültüründe de var. Bu halk da lirik şair Şemseddin Muhammed’i (), Hafız olarak adlandırmıştır. Bu iki büyük milli şairin ünü tüm dünyaya yayılmıştır. Ukrayna’nın kobzarları gibi İran’ın “hafız”ları, manevi görevi yerine getiren milli ozanları bilgeliğin muhafızlarıydılar. Hafız’ın şiirleri hala Tacikler, İranlılar ve Afganlar tarafından milli şarkılar olarak söylenir. Şevçenko’nun neredeyse tüm şiir mirası ( şiir içeren Kobzar kitabı) hem profesyonel müzisyenler tarafından, hem halk tarafından bestelenmiştir. ’den fazla koro parçası, bir çok da solo parçası yapılmıştır. Bu, dünyada eşi görülmemiş bir olaydır. Peki, Kobzar’ın bu yaygın ününün sırrı nedir? Şevçenko yaşadığı çağın ve zamanımızın en dürüst şairlerinden biridir. Doğruluğu, insanlar tarafından, daima hayat pusulası olarak algılanacaktır. Genç şair Rusça yazılan ‘Trizna’ (‘Cenaze Duası’) () isimli şiirinde insan özünü şu şekilde anlatmıştı:
ШЕВЧЕНКО – один из самых правдивых поэтов и своей эпохи, и нашего времени: его правда всегда остается для человека актуальным мировоззренческим ориентиром и моральным императивом. ŞEVÇENKO yaşadığı çağın ve zamanımızın en dürüst şairlerinden biridir. Doğruluğu, insanlar tarafından, daima hayat pusulası olarak algılanacaktır. SAYI: 40 • BAHAR 51
Литература ВСЕМУ уродливому, преходящему Шевченко противопоставляет безвечную духовную сущность. В его вневременном постижении человека объединились трагический образ родной земли и ее светлый сакральный лик. ŞEVÇENKO şiirlerinde bütün çirkin ve gelip geçici olanın karşısına insanın zamandan bağımsız, ebedi, manevi aslını koymaktadır.
поэт говорит о сущности человека в русскоязычной поэме «Тризна»() : Без малодушной укоризны Пройти мытарства трудной жизни, Измерить пропасти страстей, Понять на деле жизнь людей, Прочесть все черные страницы, Все беззаконные дела… И сохранить полет орла И сердце чистой голубицы! Се человек!.. Именно чистым сердцем чувствует человек свое истинное стремление, чего не понять умом, обремененным предвзятыми мыслями, навязчивыми идеями, которые Шевченко называет «полуидеи, полувздор». Шевченко – один из самых совестливых поэтов мира: его слово разоблачает притворство прошлого и нынешнего времени. Чрезвычайно острую сегодня проблему сохранения человеческой души – жизненной программы человека – раскрыл Шевченко в «Подражании 11 псалму»() : Мій боже милий, як то мало Святих людей на світі стало. Один на другого кують Кайдани в серці… Всему уродливому, преходящему Шевченко противопоставляет безвечную духовную сущность. В его вневременном постижении человека объединились трагический образ родной земли и ее светлый сакральный лик. Тарас Шевченко в стихотворении «Садок вишневый круг хаты» представил и свою мечту, и мечту всего украинского народа о счастливой жизни среди родной природы. Сад – это символ человеческой культуры, взлелеянной вдохновенным трудом человека, где каждый цветок, каждое дерево имеют свой цвет, свои ароматы и приносят свои плоды. Шевченко – один из самых прозорливых поэтов мира: постигнутая им духовная сущность жизни стала моральным ориентиром для людей разных культур. Истинная поэзия не знает ни пространственных, ни временных границ. Так Великий Кобзарь Украины сказал свое вещее, вневременное слово на все века жизни родного народа и всего человечества. Совестливость, правдивость Шевченко –источник духовного причастия, действующего и в нашей нынешней жизни, когда мы чистым сердцем воспринимаем вдохновенные слова Кобзаря как знаки вневременности, безвечности духа.
52 ВЕСНА • 40 НОМЕР
Yüreksizce sitem yapmadan Zor hayatın azaplarını çekip İhtiras uçurumlarının derinliğini ölçüp İnsanları, hayatı gerçek haliyle kavrayıp Bütün yasadışı işleri ve kara sayfaları okuyup, Kartalın uçuşunu ve güvercinin temiz kalbini muhafaza etmek! Bu bir insan!.. İnsan, önyargıyla, Şevçenko’nun ‘yarım fikir’ olarak tarif ettiği katı düşüncelerle dolu bir akılla kavrayamayacağı nice insani atılımı temiz kalbiyle hisseder. Şevçenko en vicdanlı şairlerinden biridir. Söyledikleri geçmişin ve zamanımızın sahtekarlığını açığa çıkartmaktadır. İnsanın hayati meselesi olan insan ruhunu muhafaza etme görevini Şevçenko ‘ Mezamirin Taklidi’nde şöyle () anlatır: Şefkatli Tanrım, Dünyada çok az aziz insan kalmış, insanlar kalplerinde birbirine zincir vururlar Şevçenko şiirlerinde bütün çirkin ve gelip geçici olanın karşısına insanın zamandan bağımsız, ebedi, manevi aslını koymaktadır. Taras Şevçenko çok sevdiği ‘Ev etrafındaki Vişne Bahçesi’ isimli şiirinde, memleketinin topraklarında mutlu bir hayatla ilgili kendisinin ve Ukrayna halkının hayalini anlatmıştı. Sonuç olarak bahçe; içinde her çiçeğin, her ağacın kendi rengi, kendi kokusu ve kendi meyveleri olan, özenle bakılmış insan kültürünün sembolüdür. Şevçenko dünyanın en öngörülü şairlerinden biridir. Hayatın manevi mahiyetine dair kavrayışı çeşitli kültürlerin insanları için ahlaki bir pusuladır. Gerçek şiirler için mekan ve zaman sınırlaması yoktur. Ukrayna’nın büyük Kobzarı da milletinin ve tüm insanlığın gelecek asırlarına hikmetli ve zaman dışı sözünü söylemiştir. Şevçenko’nun insafı ve dürüstlüğü, manevi hayata kaynaklık etmeye devam etmektedir. Kobzar’ın ilhamla söylediği ruhun zamansızlığı ve ebediliğidir ve bizim temiz kalbimizle ondan algıladıklarımız hayatımız üzerinde tesirini göstermektedir.
ПУТЕШЕСТВИЕ
Плоды дружбы и взаимопонимания Karşılıklı dostluk ve anlayışın meyveleri Михаил Поздняков
Mikhail Pozdnyakov
ПОЭТ, ПИСАТЕЛЬ, ПРЕДСЕДАТЕЛЬ МИНСКОГО ГОРОДСКОГО ОТДЕЛЕНИЯ СОЮЗА ПИСАТЕЛЕЙ БЕЛАРУСИ
ŞAIR, YAZAR, BELARUS YAZARLAR BIRLIĞI MINSK ŞEHRI ŞUBE BAŞKANI
С
февраля года в Минске работает общественное объединение «Диалог Евразия», которое содействует установлению творческих, культурных, научных контактов между учреждениями и организациями Беларуси и Турции, налаживанию всесторонних дружественных связей между нашими народами и странами. Буквально с первых шагов деятельность Платформы «ДА» в Минске поддержали творческие организации, издательства, Союз писателей Беларуси. Наши коллеги стали активными участниками многочисленных мероприятий, проводимых новым общественным объединением, что обеспечило широкую возможность глубже познакомиться с историей, литературой, искусством, культурой Турции, её трудолюбивым, мудрым и мужественным народом. Это способствовало заключению договора о творческом сотрудничестве между Союзом писателей Беларуси и Союзом писателей и журналистов Турции, развитию и укреплению литературных связей, обмену творческими проектами и планами. Появились переводы произведений турецких писателей и поэтов на белорусский язык, выполненные лауреатом Государственной премии Миколой Метлицким. В Турции тепло приняли белорусских писателей, а в Беларуси – турецких. В наших странах прошли незабываемые встречи авторов с читателями, с общественностью.
Впервые в Беларуси были изданы книги выдающегося турецкого учёного, философа, писателя и поэта Фетхуллаха Гюлена «Диалог и толерантность», «Критерии, или Огни 54 ВЕСНА • 40 НОМЕР
2
yılında Minsk’te faaliyet göstermeye başlayan Diyalog Avrasya Derneği halen iki ülke arasında (Belarus ve Türkiye) kültür ve bilim alanlarında işbirliğini geliştirmek için çalışıyor. Belarus Yazarlar ve Yayıncılar Birliği olarak ülke halkları arasında dostluk ilişkilerinin geliştirilmesi için Diyalog Avrasya’nın yürüttüğü yapıcı faaliyetlere başlangıcından itibaren destek verdik. Diyalog Avrasya Platformu Belarus’ta, Türkiye’nin köklü tarihi, edebiyatı, sanatı ve kültürü üzerinden Türk halkını tanıtmaktadır. Bu bağlamda Belarus Yazarlar Birliği ve Türkiye Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı arasında imzalanan bir işbirliği protokolu kapsamında yaratıcı projelere, sanata destek verilmekte, ve ülke edebiyatları arasında etkileşimlerin geliştirmesi amaçlanmaktadır. Bu amaçla bugüne kadar Türk yazar ve şairlerin eserleri Belarus diline çevrildi. Bu çevirilerin ilkini devlet ödüllü çevirmen Nikolay Metlistki gerçekleştirdi. Türkiye, Вelaruslu yazarları çok sıcak karşıladı ve tabii ki Belaruslular da Türklere aynı sıcaklıkla mukabele etti. Türkiye’nin önde gelen insanlarından, ilim adamı, yazar ve şair Fethullah Gülen’in kitaplarından “Diyalog ve Hoşgörü”, “Ölçü ve Yoldaki Işıklar’ çevrildi, yayınlandı. Düzeltisi benim tarafımdan yapılan yazar Harun Tokak’ın ‘Onlar Sabahı Bekleyemediler’ adlı kitabı basıldı. Beyefendi ve zarif insan, yazar Harun Tokak beyi Yazarlar Birliğinin misafiri olarak Belarus’ta ağırlamak özellikle onur vericiydi. Bugün olduğu gibi gelecekte de, Harun Tokak beyin imzalı kitabını, arkadaşlarımıza, yakın-
GEZI
в дороге»; книга прозы известного турецкого писателя Харуна Токака «Они не дождались утра» (мне посчастливилось редактировать ее перевод). Мне довелось встретиться с её автором в Минске на презентации этой интересной и талантливой книги в зале Почётных гостей Союза писателей Беларуси. С гордостью храню, перечитываю, показываю своим друзьям, родным, детям и внукам экземпляр с дарственной надписью уважаемого Харуна Токака. А в Турции переведена на турецкий язык и издана книга известного белорусского писателя Николая Чергинца «Сыновья», который также побывал в гостеприимной Турции. Вот в такой творческой и очень теплой атмосфере сотрудничества, дружбы и взаимопонимания мы и получили приглашение от Платформы «Диалог Евразия» сформировать писательскую делегацию для поездки в культурную столицу Турции Стамбул. Горжусь, что возглавить эту писательскую делегацию из восьми человек посчастливилось мне. В неё вошли известные в нашей стране литераторы: прозаик, публицист и поэт, главный редактор журнала «Гаспадыня» Зиновий Пригодич; прозаик, литературовед и публицист, заместитель председателя Минского городского отделения Союза писателей Беларуси Наталия Костюченко; прозаик, публицист и поэт, ответственный секретарь газеты «Літаратура і мастацтва» Ирина Тулупова; поэт и переводчик Елизавета Полеес; поэт Алина Легостаева; детская писательница Янина Жабко; прозаик, публицист и поэт Валерий Чудов.
larımıza, dostlarımıza ve torunlarımıza gururla göstereceğiz. Diğer yandan Belaruslu meşhur yazar Nikolay Çergenes’in ‘Oğullar’ kitabının Türkce’ye tercüme edilmesi ve Türk kitap severlerle buluşturması da ayrıca mutluluk vericiydi. Bugün memnuniyetle söyleyebilirim ki, bu kısa sürede Diyalog Avrasya ve Yazarlar Birliği yoluyla kurduğumuz bu işbirliği, iki ülke insanları arasında yaratıcı ve samimi ortamlar geliştirdi. Diyalog Avrasya Derneği; Belarus Yazarlar Birliği’nden bir yazar heyetini Türkiye’nin kültür başkenti İstanbul’a davet etti. Davet edilen sekiz kişilik heyetin başkanı olarak bu davetten çok gurur duydum. . Bu heyette ülkemizin önemli şair-yazarları ve tanınmış gazeteci yazarları vardı: Gaspadiniya Dergisi’nin genel yayın yönetmeni şair ve yazar Zinovi Prigodiç; Belarus Yazarlar Birliği Minsk Şehri Şube Başkan Yardımcısı romancı, edebiyat eleştirmeni ve gazeteci Natalia Kostjuchenko; Litaratura i Mastatstva Gazetesi idari sekreteri, romancı, denemeci ve şair Irina Tulupova; şair ve çevirmen Elizabeth Polees; şair Alina Legostaeva; çocuk kitabı yazarı Janina Zhabko; romancı, denemeci ve şair Valery Çudof. Türkiye ziyaretimizde bize Diyalog Avrasya Derneği’nden Türk arkadaşlarımız İhsan Dilekçi ve Zafer Eldem eşlik ettiler. Bizleri edebi eserler yayınlayan yayın evleri ile büyük bir holdingin bünyesinde faaliyet gösteren Yağmur Dergisi’ne, Zaman Gazetesi’ne, Kimse Yok mu Derneği’ne, Fatih Koleji’ne ve elbette Diyalog Avrasya Platformunu’nun merkez ofisine götürüp bu büyük şehirle tanıştırdılar. Bizi en çok şaşırtan ve etkileyen geleneksel bir Türk ailesi SAYI: 40 • BAHAR 55
Путешествие Мы активно знакомились с литературной, редакционно-издательской, культурной, общественной жизнью мегаполиса. Побывали в издательском холдинге, в редакциях журнала “Ярмур” (“Дождь”) и газеты “Заман” (“Время”), в общественном фонде “Есть ли кто-нибудь?”, в штаб-квартире Платформы “Диалог-Евразия”, колледже “Фатих”, других организациях. С восхищением увидели многие удивительные достопримечательности, погостили в обычной турецкой семье Купались в Мраморном море, катались на теплоходе по красивейшему Босфору, загорали на незабываемом островном пляже, бродили по утопающему в цветах острову. И, безусловно, были очень рады общению, диалогу, турецкому радушию, знакомству с огромным удивительным городом, его богатейшей историей. Так получилось, что все мы оказались в Турции впервые в жизни. И просто влюбились в эту замечательную страну, такую понятную и близкую по духовным устремлениям. Поэтому уже в Стамбуле стали возникать наши первые произведения о поездке, о стране, её истории и людях. Вернувшись в Минск, мы на многочисленных творческих встречах в школах, вузах, в музеях и библиотеках, в трудовых коллективах рассказывали и рассказываем о великолепном Стамбуле, о красивой стране, о её гордом и трудолюбивом народе. Написали и опубликовали в литературных изданиях статьи, очерки, рассказы, стихи, посвящённые незабываемой поездке в Турцию. А затем мне удалось собрать написанное нами и издать отдельной книгой “Рукопожатие над Босфором” в серии “Библиотека Минского городского отделения Союза писателей Беларуси”. Осуществить этот проект помогло издательство “Четыре четверти”, директор которого Лилиана Фёдоровна Анцух стала большим другом Платформы “Диалог Евразия” и основала серию “Библиотека турецкой литературы”. Презентации этой книги прошли
56 ВЕСНА • 40 НОМЕР
tarafından misafir edilmekti. Orada en iyi şekilde ağırlandık: Yüzdük, güzel İstanbul boğazını gemiyle gezdik, adaların sahilinde unutulmayacak bir şekilde güneşlendik ve Ada’da güzel kokulu çiçeklerin içinde, dolaştık. Türk insanının samimiyeti, büyük ve aynı zamanda şaşırtıcı zengin tarihiyle bu güzel şehir aracılığıyla aşinalık ve iletişim kurduğumuz için son derece mutlu olduk. Heyetteki yazarlarımız ilk defa Türkiye’yi ziyaret ediyordu ve bu harika ülkenin manevi atmosferine âşık oldular. Doğrusu ülkenin tarihi ve insanları hakkında düşüncelerimiz İstanbul gezisiyle başladı. Geziden döndüğümden beri Minsk’te sanatkültür gecelerinde, okullarda, müzelerde, ve ülkenin farklı kütüphanelerinde kitap-kültür severlere, Türkiye’de geçirdiğimiz zamanı , ihtişamlı İstanbul’u, ülkenin güzelliklerini ve çalışkan insanlarını anlatıyorum. Türkiye’de edindiğimiz unutulmaz izlenimleri dergilere makale, deneme, öykü, şiir olarak yazdık. Ve sonra bu yazılanları toplayıp ‘Boğaz’da Tokalaşmak’ adlı bir kitap oluşturduk. Kitabı Belarus Yazarlar Birliği kitap serisinden bir eser olarak basıp, merkez kütüphanesinde sunumunu yaptık. Kitabın basımında emeği geçen 4x4 Basım Evi müdürü Liliyana Ansuh, Diyalog Avrasya Derneği ile başlattıkları Türk Kitap Serisi’ne bu kitabı da ekleyerek ülkenin en ücra köşelerine kadar ulaştırdılar. Minsk’te Merkez Puşkin Kütüphanesi’nde gerçekleştirilen kitap sunumuna gelen Türkiye Belarus Büyükelçisi Cevat Nezihi Özkaya; iki ülke arasında ilişkilerin derinleşmesindeki katkılarından dolayı kitaba emeği geçenlere ve Diyalog Avrasya Derneği Müdürü Sezer Çakmak’a övgü dolu sözler söyledi. İstanbul’dan Minsk’e döndükten sonra; aktif bestecilikle uğraşan ve şarkılar söyleyen sanatçı arkadaşım Aleksander Yakimenko’ya bu geziyi anlattım. Bir gün sonra beni aradı ve “Boğaz üzerindeki şehir’ şarkısını telefonda seslendirdi. Bu şarkı da
Gezi во многих учреждениях страны. А в Минской областной библиотеке имени А.С. Пушкина на презентации этой книги присутствовали Посол Турции в Беларуси господин Незихи Озкая и новый директор Платформы “ДА” господин Сезер Чакмак. Гости высоко оценили значимость этой книги в расширении и углублении сотрудничества между нашими странами. По возвращении из Стамбула в Минск я предложил белорусскому композитору и исполнителю песен, моему другу Александру Якименку, с которым нас связывает многолетнее сотрудничество, посмотреть мои стихи из “Турецкого цикла” для возможного переложения на музыку. Через день он позвонил и напел по телефону уже готовую песню. Вскоре я получил ноты, и мы успели поместить песню “Город на Босфоре” в книгу “Рукопожатие над Босфором”. Позже Александр написал ещё две на мои стихи из этого же цикла – “Стамбулу” и “В Мраморном море”. Песни зазвучали на многочисленных концертах в самых разных уголках страны, находя всё больше благодарных слушателей. Недавно я перевёл “Город на Босфоре” на русский язык, и теперь эта песня, уверен, зазвучит ещё шире, прославляя не только величие Стамбула и турецкое гостеприимство, но и наше сотрудничество, направленное на взаимопонимание, доверие, диалог во имя Мира и Добра на всей Земле. Михаил Поздняков, поэт, прозаик, переводчик, критик, языковед, публицист, председатель Минского городского отделения Союза писателей Беларуси Город на Босфоре Звонкий вечер плывёт над Стамбулом, Небо звёздами радует взор, И ему отзывается гулом И живыми огнями Босфор.
birkaç düzeltmeyle Boğazda Tokalaşmak adlı kitaba eklendi. Bu şarkı, geziye katılan Yazarlar Birliği üyesi yazarlarımızın içten sevgi ve dostluk dileklerini, İstanbul ve Türkiye hakkındaki samimi düşüncelerini içeriyor. Bu şarkıdan sonra Alexander Yakimenko benim ‘İstanbul’ ve ‘Marmara Denizi’ adlı iki şiirimi daha besteledi. Bu şarkılar ülkenin birçok yerinde konserlerde dinleyicilerin beğenisine sunuldu. Bir süre önce ‘Boğaz Üzerindeki Şehir’ şarkısının sözlerini Rusça’ya tercüme ettim. Bu şarkı; İstanbul’un ihtişamını, Türk insanının misafirperverliğini ve işbirliğimizi överek dünyada barış ve iyilik için karşılıklı anlayışı, güveni ve diyaloğun önemini vurguluyor. Boğaz Üzerindeki Şehir Akşamın sedası yüzüyor istanbul’un üzerinde , Göz alıcı ışıklarıyla yıldızlar, Ve musikisiyle cevap veriyor Canlı, ışıklarıyla efsunlu Boğaz.
Колыбель всех народов святая, Не приехать сюда я не мог. Я смотрю в твои очи, читая Золотые скрижали эпох.
Medeniyetlerin kutlu beşiği! Sana gelmeden yapamadım. Senin gözlerine bakıyorum Altın çağlarının zamanından.
Восхищают дворцы и мечети, Парки, пристани и корабли Всех друзей тебе радостно встретить Всем радушием щедрой земли.
Saraylara ve camilere hayran; Parkları, iskeleleri ve gemileri. Seninle karşılaşan bütün dostlar mutlu, Ey bütün kalbini açan mekân.
Открываешь с почтением двери И пленяешь своей красотой, Символ славы, культуры и веры, Древний ты и всегда молодой.
Tevazuyla açıyorsun kapılarını Güzelliğinle esir ediyorsun sonra… Zaferin, inancın ve kültürün sembolü… Ey eski çağlardan kalmış genç!
Я восторженно в сердце вбираю Силу и обаянье веков, И частичку души оставляю, Чтоб с тобою мне встретиться вновь.
Kalbimden sana akan hayranlıktır. Yüzyılların çekiciliği ve gücün… Gidiyorum ruhumdan bir parça bırakarak Senle ben elbet bir gün yine karşılaşacağız.
SAYI: 40 • BAHAR 57
Сарез ПРИРОДА
драгоценная жемчужина Памира
Sarez Pamir Dağlarının değerli incisi
Джамолиддин Якубов
Camoliddin Yakubov
ГЛАВНЫЙ РЕДАКТОР ГАЗЕТЫ «НАВРУЗГОХ», ТАДЖИКИСТАН
NAVRUZGOH GAZETESI REDAKTÖRÜ, TACIKISTAN
С
арезское озеро – одно из живописнейших озер Таджикистана. Это уникальное и удивительное по своей красоте озеро находится в центре высочайшей горной системы – Памира. Сарезское озеро с давних времен привлекает путешественников, учёных, экспертов, писателей, журналистов и просто туристов. В ночь с 5 на 6 февраля года (в
58 ВЕСНА • 40 НОМЕР
S
arez Gölü; Tacikistan’ın en güzel manzaralı göllerinden biridir. Tam anlamıyla benzersiz, mucizevi bir güzellik olan bu göl, Pamir Dağları’nın ortasındadır. Sarez Gölü eskiden beri gezginlerin, bilim adamlarının, gazetecilerin ve turistlerin ilgi odağı olmuştur. yılının Şubat gecesi saat ’te Pamir’de dağları hareket ettiren 7 şiddetinde bir deprem
TABIAT
olur. Dağın dev gibi bir parçası yerinden kopup hızlanarak Murgab Vadisi’ne kaydı. Uşak kışlağının sakinlerinden hiç biri; güzel manzaralı kışlağın ve etrafının bir anda büyük bir toplu mezara döneceğini aklına getiremezdi. Deprem sonucunda yıkılmış dağ altında kalmış kışlakta Usoy adını alacak metre yüksekliğinde doğal bir baraj oluşmuştu. Bugün Usoy barajı, dünyanın doğal afetler sonucunda oluşmuş en büyük barajı sayılır. Depremden 6 ay sonra Murgab nehrinin suları sahillerinden taşınca yıkım yerinden yirmi kilometre mesafe yukarıda bulunan Sarez kışlağı su altında kalmıştı. Kışlağın sakinleri evlerini ve tarlalarını bırakıp yeni yerlere taşınmışlardı. Kışlak gölün suları altında kalınca, göle Sarez ismi verilmişti.
по местному времени) на Памире произошло 7-балльное землетрясение, которое заставило двигаться горы. Огромная часть горы сорвалась с места и, набирая скорость, громадная масса рухнула в долину Мургаб. Никто из жителей кишлака Усой не мог предположить, что в один миг их живописный кишлак и его окрестности превратятся в большую братскую могилу. В результате землетрясения образовалась естественная плотина высотой метров, которая получила название по имени погребенного кишлака
Olağanüstü güzelliği nedeniyle Sarez gölüne halk arasında, “Pamirin değerli incisi” dendi. Suyuna kayan bulutların yansıdığı koyu lacivert göl, şeffaf gökyüzü altında parlar. Gölde Marinka ve Osman balıkları yaşar. Bugün Sarez gölü, dağ deresi boyunca yukarıya doğru 58 kilometreye kadar uzanmaktadır. En derin yeri metre, ortalama derinliği ise metre olan gölün, biriken suyun toplam hacmi 17 kilometre küptür.
Sarez Gölü’nün Bekçileri Göle en yakın kışlak, 33 ailenin yani yaklaşık kişinin yaşadığı Barçadiv kışlağıdır. Sokakları teraslı şekilde yapılmış evler ve göl arasındaki mesafe metredir. Barçadiv’in 76 yaşındaki sakini Mavlodod Maskayev’in yaptığı gözlemlere göre son yarım yüzyıl içinde göldeki suyun seviyesi 20 met-
В народе озеро Сарез называют драгоценной жемчужиной Памира за его необыкновенную красоту. Темносиняя вода сияет под прозрачным небом, в ней отражаются скользящие облака. OLAĞANÜSTÜ güzelliği nedeniyle Sarez gölüne halk arasında, “Pamirin değerli incisi” dendi. Suyuna kayan bulutların yansıdığı koyu lacivert göl, şeffaf gökyüzü altında parlar. SAYI: 40 • BAHAR 59
природа – Усой. Теперь Усойская плотина считается самой большой в мире дамбой, возникшей в результате природных катаклизмов. Через полгода воды реки Мургаб затопили расположенный в двадцати километрах выше завала кишлак Сарез. Местные жители бросили дома и огороды и перебрались на новые места. Кишлак скрылся в водах озера, которое в память о селении получило имя Сарез.
НА севере Сарез ограничен западной оконечностью хребта Музкол, максимальная высота вершин которого достигает метров. SAREZ Gölü’nün kuzeyinde zirvelerinin yüksekliği metreye varan Muzkol sıradağı bulunur.
В народе озеро Сарез называют драгоценной жемчужиной Памира за его необыкновенную красоту. Темно-синяя вода сияет под прозрачным небом, в ней отражаются скользящие облака. В озере водятся рыбы – маринка и осман. Сегодня Сарезское озеро растянулось на 58 километров вверх по ущелью. Максимальная глубина его составляет метров при средней глубине метр, а объем скопившейся воды достиг 17 км³.
Смотрители озера Сарез Ближе всего к озеру находится кишлак Барчадив, где живет 33 семьи –около человек. Улицы расположены террасами, причем расстояние от домов до Сарезского озера составляет от до метров. По наблюдениям летнего жителя Барчадива Мавлодода Маскаева за полвека уровень воды в озере поднялся на 20 метров. Первым наблюдать за уровнем воды в озере начал его прадед Кабул Курбонбеков, служивший смотрителем озера с до года. В его обязанности входило ежедневное измерение уровня. Его сын Мамадниёз Кабулов также в течение пятнадцати лет наблюдал за озером. В шестидесятые годы родственник Мамадниёза Кабулова Мирзоолим Олимов после окончания Алма-Атинского метеорологического училища в течение двадцати двух лет (с по год) работал начальником метеостанции Ирхт. Сегодня сын Мавлодода Маскаева Саодаткадам служит начальником управления эксплуатации системы «Усой» при Комитете по чрезвычайным ситуациям и гражданской обороне Республики Таджикистан.
Туризм Путь к озеру из долины реки Бартанг (Мургаб) начинается в кишлаке Нисур и пролегает через перевал Жарногдашттаг к кишлаку Барчадив. Отсюда тропа ведет вверх по 60 ВЕСНА • 40 НОМЕР
re yükseldi. Göldeki suyun seviyesinin takibini üstlenen ilk insan yıllarında gölün bekçiliğini yapan Maskayev’in dede babası Kabul Kurbonbekov olmuştu. Ondan sonra oğlu Mamadniyoz 15 yıl boyunca göle bakmıştı. 60’lı yıllarda Mamadniyoz Kabulov’un akrabası Mirzoolim Olimov, Alma-Atı meteoroloji okulundan mezun olunca yaklaşık yirmi yıl boyunca () İrht meteoroloji istasyonunda çalışmıştı. Bugün Mavlodod Maskayev’in oğlu Saodatkadam Tacıkistan Cumhuriyeti Olağanüstü Durumlar ve Sivil Savunma Kurulunun ‘Usoy’ sistemi işletme idaresinin müdürlüğünü yapıyor.
Turizm Bartang (Murgab) vadisinden göle giden yol Nisur Kışlağında başlayıp Jarnogdaşttag dağ geçidi üzerinden Barçadiv kışlağına kadar devam eder. Bu yerden itibaren patika yolu, bazı yerlerde dağ boğazından çok yükselerek bazı yerlerde suya kadar inerek Murgab’ın sol kıyısından yukarıya doğru gider. Göle gitmek için özel bir izin almak gerekli. Rehber olmadan göle varmak imkansız. Sarez bölgesi turistlerin güvenliğini sağlamak üzere korunma altındadır. Hurmaher deresine yakın bir yerde patika yolu sağa dönüp dik şekilde Usoy tepesine doğru yukarı çıkar. Arkasından ilk olarak Şadau Gölü’nün sonra Sarez Gölü’nün manzarasını seyretmek mümkün olur. Şadau Gölü’nün oluşum nedeni Sarez Gölü’nünkü ile aynıdır. Ancak uzunluğu Sarez gölünün uzunluğu ile kı-
Tabiat левому берегу Мургаба, то поднимаясь высоко над ущельем, то спускаясь к самой воде. Для посещения озера необходимо иметь специальное разрешение. Без проводника до озера не добраться. Зона Сарез охраняется, чтобы обеспечить безопасность туристов. Недалеко от ручья под названием Хурмахер тропа сворачивает направо и круто поднимается на Усойский завал. За ним взгляду сначала открывается озеро Шадау и только потом – озеро Сарез. Шадау имеет то же происхождение, что и Сарез, но по сравнению с последним оно небольшое – длина его всего 4 километра. Шадау по красоте ничем не уступает Сарезскому озеру; вода в нем яркого бирюзового цвета, тогда как в Сарезе она темно-синяя. Берега Сарезского озера очень круты, и пройти по ним чрезвычайно трудно. Поэтому туристы вдоль них не ходят, а предпочитают прокладывать маршруты к легендарному озеру через горные перевалы. На севере Сарез ограничен западной оконечностью хребта Музкол, максимальная высота вершин которого достигает метров. На западе и юге озеро окружают отроги Рушанского и Северо-Аличурского хребтов; по сей день многие их вершины (высотой до метров) остаются непокоренными.
Международное сообщество и Сарез За более чем вековую историю существования озера здесь побывало свыше 40 научных экспедиций. После обретения независимости в Таджикистане проведено четыре международных конференции по проблемам Сарезского озера. На одной из последних конференций в Душанбе, которая называлась: «Сарезское озеро: лет существования и пути рационального использования его водных ресурсов», обсуждались меры по снижению рисков, связанных с возможным прорывом естественной дамбы. На конференции эксперты обсудили широкий ряд вопросов: воздействие изменений климата, использование водных ресурсов в гидроэнергетике, удовлетворение потребности в чистой питьевой воде и воде для орошения, а также оценили систему наблюдения за сейсмическими волнами в Сарезском озере и в Бартангской долине.
yaslanırsa daha kısadır; sadece 4 kilometre… Şadau’nun güzellik açısından Sarez Gölü’nden geri kalır yanı yoktur. Şadau’nun suyunun rengi turkuaz, Sarez’inki ise koyu laciverttir. Çok dik olduğundan Sarez Gölü’nün kıyılarından yürümek aşırı zordur. Bu yüzden turistler efsanevi göle ulaşmak için dağ geçitlerinden giden yolu kullanmayı tercih ederler. Sarez Gölü’nün kuzeyinde zirvelerinin yüksekliği metreye varan Muzkol sıradağı bulunur. Güneyinde ve batısında yüksekliği metreye kadar olan tepelerine bugüne kadar tırmanmayı kimsenin beceremediği Ruşan Ve Kuzey Aliçur sıradağlarının kolları yer alır.
Uluslararası topluluk ve Sarez Göle yüzyıl boyunca 40 bilim heyeti gelmiştir. Tacıkistan bağımsız olduktan sonra Sarez Gölü’nün sorunları konusunda dört uluslararası konferans düzenlenmiştir. ‘Sarez Gölü Yıllık Tarih: Su Kaynaklarını Rasyonel Kullanma Yöntemleri’ başlığı altında düzenlenen son toplantıda doğal barajın ihtimali patlaması ile ilgili risklerin azaltılması için uygulanacak tedbirler konusu ele alınmıştır. Bu konferansta çeşitli konular uzmanları tarafından incelendi: İklim değişikliğinin tesiri, su kaynaklarının Hidro-Enerji sanayide kullanılması, temiz içme suyu ve sulama suyu ihtiyaçlarının karşılanması… Ayrıca Sarez Gölü ve Bartang Vadisi’ndeki sismik dalgalanma takibi ve sisteminin değerlendirilmesi gerçekleştirilmiştir.
ЗА более чем вековую историю существования озера здесь побывало свыше 40 научных экспедиций. После обретения независимости в Таджикистане проведено четыре международных конференции по проблемам Сарезского озера. GÖLE yüzyıl boyunca 40 bilim heyeti gelmiştir. Tacıkistan bağımsız olduktan sonra Sarez Gölü’nün sorunları konusunda dört uluslararası konferans düzenlenmiştir. SAYI: 40 • BAHAR 61
ПУТЕШЕСТВИЕ
Города, манящие издалека
Узбекистан
62 ВЕСНА • 40 НОМЕР
GEZI
Herkesi çağıran şehirler
Özbekistan
SAYI: 40 • BAHAR 63
Путешествие Халит Омер Чамджи ПУТЕШЕСТВЕННИК, ПИСАТЕЛЬ
Е
сть города, которые издалека манят вас к себе. Еще в детстве вы впервые слышите их голоса, исподволь обволакивающие, проникающие в сознание: «Приходи, я тысячу лет терпеливо жду тебя…». Спустя некоторое время, все еще не побывав там, вы с удивлением осознаете, что ощущаете себя жителем далекого города. Есть такие города, притягивающие к себе. В конце концов, я оформил визу в Узбекистан, чтобы посетить два самых таинственных и заманчивых для меня города. Узбекистан – страна с тысячелетней историей: Ташкент, Самарканд, Бухара, великолепная Ферганская долина… Край великих имен – от Имама Бухари Шах-и Накшибенди до Тимура. Попав туда, вы понимаете, что чужие, как вы считали, герои проницательно смотрят на вас из глубин общечеловеческой истории. Страна, расположенная между реками Сырдарья (Сейхун) и Амударья (Джейхун), интересна не только с исторической точки зрения, но и с географической. Горные пейзажи, чередующиеся с видами долин вокруг Ферганы, равнины, окружающие Самарканд и Бухару – эти бескрайние горизонты наполняют душу умиротворением. Многие известные путешественники, такие как Ибн Бату, Марко Поло, Арминиус Иембери, Руй Гонсалес де Клавио, гордились тем, что увидели Самарканд. Вот и я, подобно средневековому страннику, прибыл в город, заранее очарованный его историей.
Площадь Медресе Прогулку по городу стоит начать с площади Регистан, хранящей память о Тамерлане и его подарке. Площадь, которая стала лицом и символом Самарканда, образована внешними дворами трех великих медресе: медресе Улугбека, основанное в ом году одним из самых выдающихся астрономов мира Улугбеком, где он преподавал, и которое считалось в то время известнейшим университетом; медресе Ширдор, построенное в ом году, с изображением льва и солнца на воротах, и замыкающее площадь медресе Тилла-Кари, строительство которого за64 ВЕСНА • 40 НОМЕР
Halit Ömer Camcı SEYYAH, YAZAR
S
iz farkında olmadan sizi çağıran şehirler vardır. Sakince sizi sarıp sarmalamaya, kapsamaya başlayan seslerini daha çocukluğunuzda duymaya başlamışsınızdır: “Gel, bekliyorum, buradayım, bin yıldır sabırla senin geleceğin günü gözlüyorum…” der sesi. Bir zaman sonra, henüz gitmeden zaten oralı olduğunuzu, daha önce fark etmediğinize şaşarsınız. Herkese seslenen, herkesi çağıran bir şehir vardır. Sonunda beni çağıran birçok şehirden en alımlı, en gizemli iki şehre gitmek üzere Özbekistan vizesi için başvurdum. Özbekistan, bin yılların ülkesi… Taşkent, Semerkant, Buhara, görkemli Fergana Vadisi… İmam Buhari’den Şah-ı Nakşibendi ve Timur’a kadar büyük isimlerin memleketi… Oralara gittiğiniz zaman anlıyorsunuz ki, başkalarının zannettiğimiz birçok isim insanlığın ortak sarmalı tarihin içinden size el sallıyor, gülümsüyor, olgunlukla bakıyor. Sirderya (Seyhun) ve Amuderya (Ceyhun) nehirleri arasında kalan ülke, tarihî birikimlerinin yanı sıra coğrafi güzellikleriyle de görülmeye değer bir yer. Fergana tarafındaki dağlıkyaylalık arazi, Semerkant ve Buhara’daki düz ovalar, insana uzun ufuklarla birlikte ferahlık hissi ve seyahat şevki veriyor. Semerkant, İbn Batuta’dan Marco Polo’ya, Arminius Vambery’den Ruy Gonzales de Clavijo’ya kadar birçok seyyahının görmekle iftihar ettiği bir yer. Ben de halkaya bu çağdan dâhil olmakla mest bir ‘gezgin’ olarak şehre ulaştım.
Gezi кончилось в ом году. Эти величественные архитектурные памятники завораживают попадающих сюда посетителей. Этому волшебному месту стоит уделить несколько часов. Стены украшены аятами и хадисами из бирюзовой мозаики. Сооружения, пережившие землетрясения, войны и времена пренебрежения, пришли в упадок, но после реставрации снова обрели былую красоту и величие. Миниатюры, которые продают во внутренних дворах в качестве сувениров – словно ключи от прошлых веков, которые можно взять в руки.
Гавань без моря Тамерлан, чья жизнь прошла в походах и войнах, решил прожить последние годы в Самарканде – «городе-гавани без моря». Он приложил много сил для реконструкции и застройки города. А почувствовав приближение смерти, приказал ускорить работы, и через двадцать дней город обрел новый облик.
Шах-и Зинде и обсерватория Улугбека Обязательно нужно увидеть комплекс Шах-и Зинде, чьи бирюзово-голубые купола на первый взгляд кажутся простоватыми для Самарканда. В этот комплекс входят кельи-клетки, где когда-то дервиши предавались аскезе, а также медресе, мечеть и мав-
Recistan meydanı: İlmin kapısı, medreseler şehri Semerkant Şehri gezmeye Timur’un hatırası ve hediyesi olan Recistan Meydanı’ndan başlamak gerekiyor. Semerkant’ın yüzü ve sembolü olan bu meydan, üç büyük medresenin ön avlularından oluşuyor: Dünya tarihinin en büyük astronomlarından Uluğ Bey’in ’de yaptırdığı ve dersler verdiği döneminin en büyük üniversitesi sayılan Uluğ Bey Medresesi, kapısında aslan ve güneş tasviri olan ve yılında yapılan Şirdor Medresesi, yılında inşaatı bitirilen ve meydanı bütünleyen Tilla-Kari Medreseleri meydanın ziyaretçilerini büyüleyen mimari yapılar… Büyülenmişçesine gezeceğiniz bu mekâna saatler ayırmanız gerekiyor. Duvarlara turkuaz renkli çinili küçük taş parçaları ile yazılmış hatlarda ayetler ya da hadisler var. Yapıldıkları günden bu zamana depremler, savaşlar ve ihmallerle tahrip olmuş yapılar, restorasyonlarla yeniden can bulmuşlar. Medreselerin iç avlularında hediyelik eşya olarak satılan minyatürler, geçmiş yüzyılları anlayabilmemiz için elimize almamız mümkün olan ipuçları gibi.
Bibi Hatun Medresesi ve Camii Uzun ömrü savaşlarla, altüst oluşlarla geçen Timur, hayatının son yıllarını bir ‘sakin denizsiz liman’ olan Semerkant’ta geçirmeyi seçmiş ve şehri, biraz da zorlayarak, yeniden imar ve inşa ettirmiş. Ölümünün yaklaştığını
SAYI: 40 • BAHAR 65
Путешествие золеи. Мечеть и медресе облицованы фаянсом, что превращает храм и школу в музей под открытым небом. Стоит посетить и обсерваторию Улугбека, где когда-то работал Али Кушчу, и музей, в котором представлены работы Улугбека. Побывав здесь, вы поймете, почему Самарканд называют центром Восточного Ренессанса.
Родина дынь и арбузов Климат Узбекистана позволяет выращивать уникальные плоды. На всю Среднюю Азию своим невероятным вкусом славятся дыни и арбузы. К счастью для Узбекистана (и к нашему сожалению) их невозможно довезти до любой другой страны. Чтобы попробовать эти дыни, нужно приехать в Узбекистан самому.
Бухара – бирюзовая мечта Бухара, расположенная неподалеку от Самарканда, дополняет его величие и великолепие. Город выглядит как живописное полотно, его историческое ядро совсем не пострадало от времени. Считается, что Бухара существовала уже лет назад, этот город упоминается даже в надписях Кюль-Тегина. Первое, что бросается в глаза – очень похожие на виденные в Самарканде архитектурные ансамбли: медресе Мир-и Араб, мечеть Хан и минарет Калян. Почти в историческом центре Бухары расположена крепость из светлого кирпича. Для того, чтобы можно было взглянуть на нее сверху, соорудили металлическую вышку (и что интересно – заперли на замок). Подъем наверх с целью сделать несколько фотосним-
da hissederek bu işin hızlıca yapılmasını emretmiş ve koca şehir 20 günde yeni kimliğine kavuşturulmuş.
Şah-ı Zinde ve Uluğ Bey Rasathanesi Semerkant için sıradan gözüken turkuaz mavisi kubbeleri ile ziyaret edilmesi gereken diğer önemli adreslerden biri de Şah-ı Zinde Külliyesi. Külliyeyi tamamlayan bütünü; bir dönem derviş çilehanesi olarak kullanılan hücre odaları, medrese, cami ve türbeler oluşturuyor. Medrese ve cami kısımlarında çinilerle yapılmış mimari tasarımlar mekânı, bir okul ve ibadethaneden çıkararak adeta bir açık hava müzesine dönüştürmüş. Ayrıca bir dönem Ali Kuşçu’nun da çalışmalarını sürdürdüğü Uluğ Bey Rasathanesi ve Uluğ Bey’in çalışmalarının gösterildiği müzeyi de ziyaret etmenizi hararetle tavsiye ederim. Buraları gezerken Semerkant’ın neden Doğu Rönesansının merkezi olduğunu anlayacaksınız.
Gerçek ve leziz kavun karpuzlar memleketi Özbekistan iklimi itibariyle meyvenin bol yetiştiği bir ülke Özellikle kavun ve karpuzları bütün Orta Asya’da tadına doyulmazlığı ile biliniyor. Bir başka ülkeden getirilecek meyveler listesine ebatlarından dolayı giremeyecek olması bizim için büyük bir kayıp ama Özbekistan için büyük bir talih. O kavunları tadabilmek için Özbekistan’ı ziyaret etmekten başka çareniz yok.
Turkuaz mavisi bir rüya şehir: Buhara Semerkant, hemen yanında yer alan Buhara ile büyük ve muhteşem bir manzarayı tamamlıyor. Tablolardan çıkmış gibi duran, tarihî dokusu nerede ise hiç bozulmamış bir yer İki bin beş yüz yıllık bir tarihi olduğu tahmin edilen Buhara’nın ismi Kültigin yazıtlarında da anılıyor. Şehirde özellikle göze çarpan yapılar, tıpkı Semerkant’taki gibi medreseler ve camilerden oluşan külliyeler. Mir-i Arab Medresesi, Kalyan minaresi ile Khan Camii; turkuaz çinileri ve gökyüzünü süsleyen kubbeleriyle şehre silüetini vererek dikkat çeken bir merkez. Buhara’nın, klasik şehir merkezinin hemen yanında açık toprak rengi tuğlaları, büyük cüssesi ile ziyaretçilerini bekleyen görkemli bir ka-
66 ВЕСНА • 40 НОМЕР
Gezi
ков потребует от вас немало усилий, но картина, открывающаяся с высоты, того стоит. Впереди – крепость, позади – бирюзовые купола, рядом с вышкой – просторная мечеть с деревянными колоннами, перед ней – водоем, наполненный проточной водой. Такие водоемы, спасая город от зноя пустыни, насыщают его воздух свежестью высокогорной долины. В городе было устроено таких водоемов, но только 27 из них дожили до наших дней. Вокруг них расположены чайханы и кафе, где можно пообедать, выпить чаю или кофе.
Мавзолей Шах-и Накшибенд Важнейшее место, которое необходимо посетить в Бухаре – это мавзолей великого исламского суфия Шах-и Накшибенди. Здесь в души путешественников нисходят покой и умиротворение, так же, как и в большой мечети, которая находится в розовом саду, окруженном плакучими ивами. В Узбекистане в подобных местах посетителей встречают ученики медресе, и в конце экскурсии проходит короткая молитвенная церемония. В разных местах эти церемонии могут проводиться по-разному, но перед каждой молитвой читаются аяты из Корана. Язык дружбы и радушия везде одинаков. В Узбекистане, в каждом его городе или деревне, гостей встречают улыбками, обнимают, как друзей, приглашают в дом. Прислушайтесь к зову Самарканда и Бухары. Не теряйте времени, спешите побывать там. Доброго вам пути!
lesi var. Kaleyi yukarıdan görebileceğiniz metal bir kule yapmışlar ama ilginçtir kapısına da kilit vurmuşlar. Ama çıkıp bir kare fotoğraf alma imkânı bulmak için çektiğiniz zahmete değen bir manzara ile karşılaşıyorsunuz. Önde kale, arkada turkuaz kubbeler Kulenin hemen yanında ahşap sütunlardan geniş bir cami ve önünde de büyük bir kurnadan akan su ile dolan bir havuz var. Böyle havuzlar yayla havası kuruluğundaki bu çöl şehrine nefes aldırıyor. Çölün ortasında kurulmuş bir kent olduğu için serinlemek amacıyla şehrin birçok yerine ’nin üzerinde havuz yapılmış ancak günümüze bunlardan sadece 27 tanesi ulaşmış. Bu havuzların her birinin etrafına yemek yiyebileceğiniz ve çay-kahve içebileceğiniz mekânlar kurulmuş.
Şah-ı Nakşibend türbesi Buhara’da uğranılacak önemli adreslerden biri, İslam tarihinin büyük mutasavvıflardan Şah-ı Nakşibendî Türbesi. Salkım söğütlerin çevrelediği gül bahçesi içinde büyük ve dinginlik veren Camii’yle ziyaretçisine huzur veren bir mekân. Özbekistan’da böyle mekânları ziyarete gelenleri medrese talebeleri karşılıyor ve ziyaret sonunda kısa bir dua seremonisi yapılıyor. Ayrıca mekâna göre değişmekle birlikte her duadan önce Kur’an’dan ayetler okunuyor. Dostluğun ve misafirperverliğin dili her yerde aynı Özbekistan’da her şehir, köy ve kasabada güler yüzle karşılanıyor, evlere misafir ediliyor ve dostça kucaklanıyorsunuz. Bizi çağıran Semerkant ve Buhara’nın sesine kulak vermek gerekiyor. Onu görmeye daha fazla geç kalmayın. Şimdiden yolunuz açık olsun.. SAYI: 40 • BAHAR 67
ЛИЦОМ К ЛИЦУ
Двуязычие не будет препятствовать развитию Кыргызского языка
Çift dillilik Kırgız dilinin gelişmesine engel değil Вопросы задает: Нурлан Кудайбердиев - Сейитбек Идирисов
В
беседе с известным писателем, поэтом и драматургом, публицистом, председателем Национальной комиссии по государственному языку при Президенте Кыргызской Республики Эгемберди Эрматовым журнал “ДА” получил ответы на многие важные вопросы.
Röportaj: Nurlan Kudayberdiev - Seyitbek İdirisov
D
a Dergisi, ünlü şair-yazar, tiyatro yazarı, yayıncı, Kırgız Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Kırgız Dil Kurumunun başkanı Egemberdi Ermatov’un sanat dünyasının derinliklerine dair samimi bir kapı aralayıp şairlik geçmişine, bununla beraber Kırgızca’nın bugünü ve geleceği ile ilgili önem arz eden sorulara cevap almaya çalıştı.
Уважаемый Эгемберди-мирза, расскажите, как начинался ваш путь в сложный, увлекательный и заманчивый мир поэзии.
Öncelikle kendi sanat serüveninizden yola çıkalım. Okuyucularımıza zor fakat ilginç olan şairlik dünyanızdan söz eder misiniz?
Путь творчества и труден, и интересен. Каждый вступает на этот путь по-своему. Кыргызы говорят: в каждом человеке с рождения заложено творческое начало, а развивается оно в зависимости от окружения. Во-первых, интерес к литературе пробудил мой старший брат Эрдоолет. С детства он любил читать, и я читал вслед за ним. Трилогия о Манасе, “Эр Тоштюк”, “Курманбек” и другие малые эпосы были прочитаны мной еще в детстве, в 4-ом или в 5-ом классе. Помню, как я запоем прочел “Дон Кихот” великого Сервантеса. Во-вторых, я рано потерял отца, поэтому рос особенно чувствительным. А мать была хорошей расказчицей, и мы, дети, часто слушали ее истории о наших предках. Ее любовь к литературному слову, к фольклору пробудила во мне тягу к миру литературы. Кроме того, у отца был предок по материнской линии, Туяк – известный акын во времена Кокандского ханства. На свадебных и других торжествах, на поминках я не раз слышал песни, сочиненные Ту-
Sanat hem zor, hem ilginç bir yolculuk Bu yolculukta yazarlar farklı farklı konularda, faklı yönlerde yola devam ederler. Kırgızlarda söylenegelen bir laf vardır: Her insanın içinde sanat tohumu var, bu tohum yaşadığı çevreye, ortama göre filizlenir. Edebiyat ile ilgilenmeme kendi öz abim Erdöölöt vesile olmuştur. O gençliğinde çok kitap okurdu. Ben de bu kitaplara ilgi duyar ve akabinde onun kitaplarını ben de ilgiyle okurdum. Manas destanının üç cildini, Ertöştük, Kurmanbek vb. küçük destanları bitirdiğimde sınıf öğrencisiydim. Ünlü İspanyol yazar Cervantes’in Don Kişot romanını günde tamamladığımı hatırlıyorum. Edebiyat çevresine katılmamın bir sebebi de çok erken yaşta edebiyata, ayrıca masallara olan ilgimdi. Bir de küçüklüğümde babamın Hakkın rahmetine kavuşmuş olması duygusal yetişmeme neden olmuştur. Annem söz ustası idi, ecdadımızın tarihini çok anlatırdı. Onun sözlü edebiyata, masallara olan ilgisi duygularımı, kalbi duyarlılığımı uyandırmış ve bu sırlarla dolu edebiyat dünyasına girmeme vesile olmuştur.
68 ВЕСНА • 40 НОМЕР
ЭГЕМБЕРДИ ЭРМАТОВ YÜZ YÜZE
Эгемберди Эрматов учился в школе-интернате города Кызыл-Кыя. В ом году закончил педагогическое образование в городе Оше. В ом гг.. служил в рядах Советской Армии. После окончания в ом году Литературного института им. А.М. Горького в Москве был литературным сотрудником в газете «Кыргызстан маданияты». Работал в газете «Кыргыз руху», журналах «Мурас», «Тулпар». В середине го года жил в селении Кок-Талаа Кадамжайского района. До го года более десяти лет преподавал мировую литературу в Педагогическом институте при Баткенском университете. С го года депутат Жогорку Кенеша Кыргызской Республики. Его произведения появились в печати в ом году, первый сборник стихов “Ак дил” (“Чистое сердце”) был издан в ом году. Автор и составитель сборников стихов «Шаар жана тоолук» (“Город и горцы”), «Oмур издери» (“Следы жизни”), «Туяктын ыры» (“Песня Туяка”), «Саймалуу таш», «Махабат» (“Любовь”), «Исфайрам авазы» (“Голос Исфайрама”), поэмы «Мухаммед пайгамбар» (“Пророк Мухаммед”), драмы «Аксаткын менен Кулмырза» (“Аксаткын и Кулмырза”). Переводчик поэзии И. Чавчавадзе. Перевел на кыргызский язык многие произведения восточных поэтов. С го года член Союза писателей СССР. Заслуженный деятель культуры Кыргызской Республики ( г.). Народный акын Кыргызской Республики (г.).
EGEMBERDİ ERMATOV
Egemberdi Ermatov ilköğrenimini Kızıl-Kıya şehrinde yatılı okulda görmüştür. Askerlik hizmetini Sovyet askeriyesinde yapmıştır. senesinde Oş Pedagoji EnstitüsündenmezunolmuşardındanMoskova’dakiMaksimGorkiEdebiyatEnstitüsü sınavlarınıkazanaraksenesindeburadanmezunolmuştur.‘’KırgızistanMadaniyatı’’gazetesininedebiyatbölümündeçalışmıştır.“KırgızRuhu”gazetesinde ve“Muras”,“Tulpar”dergilerindebölümbaşkanı,editörvegenelyayınyönetmeni olarak çalışmıştır. yılına kadar on yıldan fazla Batken üniversitesinin Kızıl-Kıya şehrindeki Pedagoji Enstitüsünde dünya edebiyatı dersleri vermiştir. senesinde parlamento seçimlerinde milletvekili seçilmiş, yılına kadarmilletvekilliğinisürdürmüştüryılındaCumhurbaşkanlığınabağlı Kırgız Dil Kurumuna Başkan olarak atanmıştır. Yazarın eserleri senesindenitibarenbasınyayınkurumlarındayayımlanmayabaşlamıştır.“AkDil” adlı ilk şiir kıtabı senesinde basılmıştır. Şairin“Şehir ve Dağlı”,“Ömür İzleri”,“Tuyaktın Şiirleri”,“Saymaluu Taş”,“Mahabat”,“İsfayram Avazı”adlı şiir kitapları bulunmaktadır. Ayrıca,“Muhammed Peygamber”destanı, “Aksatkın ile Kulmırza”oyunlarının yazarıdır. İ. Çavçavadze’nin eserlerini ve doğu edebiyatının şiirlerini Kırgızca’ya aktarmıştır. yılı SSCB Yazarlar Birliği üyesidir. Kırgız Cumhuriyeti halk şairi seçilmiştir. ().
Çalışmada ile yılları arasında Amerika Birleşik Devletleri’nin Florida Eyaleti’nin Jacksonville şehrine göç eden Ahıska Türklerinin kimliklerini oluşturan unsurlar, göç süreci içerisinde ele alınmıştır. Araştırmanın amacı, Ahıska Türklerinin Amerika’ya göç etme nedenlerinin, yaşadıkları sorunların ve göç sürecinin Ahıska kimliği üzerindeki yansımalarının ortaya konulmasıdır. Araştırmanın verileri, yılının Ocak-Mart ayları süresince Jacksonville’de yaşayan Ahıska Türklerinden elde edilmiştir. Ahıska Türklerinin sosyal gerçekliklerini onların bakış açılarından anlamak önemli olduğu için çalışmada 9 Ahıska Türkü ile derinlemesine görüşme yapılmış ve gündelik hayatlarını geçirdikleri mekânlarda katılımlı gözlem gerçekleştirilmiştir. Araştırmada Ahıska Türklerinin ABD’ye göç etmeden önce maruz kaldıkları ayrımcılık, en önemli sorun olarak ortaya çıkmıştır. Bunun yanı sıra Ahıska Türklerinin ABD’ye zorunlu olarak ve akrabalarıyla birlikte göç ettikleri ve göç ettikten sonra da Ahıska kimliğinin temel unsurlarını korudukları gözlenmiştir. Ahıska Türklerinin kimliğini belirleyen temel unsurlar ise Türklük, Türkçe ve Müslümanlık olarak saptanmıştır. In this study, elements constituting identities of Ahiska Turks who migrated to Jacksonville, Florida, between and was tackled in terms of migration process. The objective of this study is to present the reasons why the Ahiska Turks migrated to United States, the problems they faced before migration, and the effects of migration process on their identities. Data are obtained during January-March, from Ahiska Turks who live in Jacksonville, Florida. In-depth interviews with 9 Ahiska Turks and the participant observation was conducted in spaces where they spend their daily lives by forming an interaction in order to comprehend their social realities from their own point of view. The study revealed that discrimination toward Ahiska Turks before their migration to the United States was the most important problem they had. Further, It was observed that the Ahiska Turks involuntarily migrated to the United States with their families and they preserved the fundamental elements of their identities after their migration. Moreover, the basic elements determining the identity of Ahiska Turks are found to be Turkishness, Turkish, and Islam.
çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası