Koşma Kafiye Düzeni
Koşma nasıl Kafiyelenir?
İçindekiler:
- Koşma nasıl Kafiyelenir?
- Koşma kaç dörtlük?
- Karacaoğlan nazım biçimi nedir?
- Aşık edebiyatında hangi kafiye kullanılır?
- Koşma nasıl bulunur?
- Konularına göre koşma türleri nelerdir?
- Koşma nazım şekli konularına kaça ayrılır?
- Karacaoğlan Hangi akım?
- Semai hangi geleneğe aittir?
- Semai hangi edebiyat geleneğine aittir?
- Bir metnin koşma olduğunu nasıl anlarız?
- Koşmanın konularına göre aldığı isimler ve bunların modern şiirdeki karşılıkları nelerdir?
- Koşma konularına göre kaça ayrılır?
- Konularına göre koşmalar nelerdir?
Koşma nasıl Kafiyelenir?
Şair koşmanın son dörtlüğünde adını ya da mahlasını söyler. İlk dörtlüğün kafiye örgüsü xaxa ya da aaab biçiminde olur. Diğer dörtlüklerin ilk üç dizesi kendi arasında kafiyelenir, dördüncü dize birinci dörtlüğün son dizesiyle kafiyelenir.Koşma kaç dörtlük?
Koşmalarilk kıtasının birinci, ikinci ve dördüncü dizeleriyle öteki kıtalarının dördüncü dizeleri birbiriyle, kalan dizeler de kendi aralarında uyaklı şiirlerdir. Yani, koşmaların uyak örgüsü; genellikle: axax - bbbx - cccx... biçimindedir ve bir koşmagenellikle en az 3 en çok 12 dörtlükten oluşur.Karacaoğlan nazım biçimi nedir?
ÖRNEK SEMAİ: KaracaoğlanGüneydoğu Anadolu'da yaşayan Varsak boyu ozanlarınca söylenen şiirlere varsağı denilmiştir. Çok yaygın olmayan bir nazımbiçimidir, ölçüsü ve uyak düzeni semai gibidir. (8'li ölçü, abab / cccb / dddb...) özel bir ezgisi vardır.Aşık edebiyatında hangi kafiye kullanılır?
Hece ölçüsünün 8'li kalıbıyla söylenir. En az 3, en fazla 5-6 dörtlükten oluşur. Koşma gibi kafiyelenir. Kafiyedüzeni abab, cccb, dddb şeklindedir.Koşma nasıl bulunur?
Koşmadörtlüklerle söylenir. Dörtlük sayısı 3 ile 6 arasında değişir. Türk Halk edebiyatının en çok sevilen, en çok kullanılan nazım şeklidir. Genellikle 11'li hece ölçüsüyle söylenmekle birlikte 7'li, 8'li hece ölçüsüyle söylenmiş koşmalarda vardır.Konularına göre koşma türleri nelerdir?
Konularına göre koşmalardört başlıkta toplanır: güzelleme, koçaklama, taşlama, ağıt…Koşma nazım şekli konularına kaça ayrılır?
Koşmalarişlenen konularagöre çeşitli isimler alır (güzelleme, koçaklama, taşlama, ağıt). Bunlar aynı zamanda âşık edebiyatı nazımtürleridir.Karacaoğlan Hangi akım?
Karacaoğlan, Türk aşık edebiyatına yepyeni bir söyleyiş biçimi getirdi. Doğa benzetmelerini sık sık kullanır. Çok yalın ve temiz bir Türkçe kullanır. Kendisinden sonra gelen birçok ozanı derinden etkiledi.Semai hangi geleneğe aittir?
Çünkü semai, halk edebiyatına aitdiğer şiir türleri gibi sözlü Türk edebiyatının bir parçasıdır. Semai HangiDöneme Aittir? Semai, sözlü halk edebiyatı ile birlikte 11. yüzyılda ortaya çıkmıştır.Semai hangi edebiyat geleneğine aittir?
Semainin kelime anlamı, "işitilerek öğrenilen şiir" demektir. 8'li hece ölçüsüyle söylenen Âşık tarzı halk şiiri nazım şeklidir. Genellikle en az 3, en fazla 5 dörtlükten oluşurlar.Bir metnin koşma olduğunu nasıl anlarız?
Koşma özellikleri- Dörtlük sayısı genellikle 3-5 arasında değişmektedir.
- Hece ölçüsüyle yazılan koşmalar genellikle hecenin 8'li ve daha çok 11'li kalıbıyla yazılır.
- Lirik bir şiir türü olan bu nazım şeklinde aşk, ayrılık, doğa, savaş, kahramanlık gibi konular işlenir.
Koşmanın konularına göre aldığı isimler ve bunların modern şiirdeki karşılıkları nelerdir?
Koşmalar işlenen konulara göreçeşitli isimleralır (güzelleme, koçaklama, taşlama, ağıt). Bunlaraynı zamanda âşık edebiyatı nazım türleridir.Koşma konularına göre kaça ayrılır?
Koşmalarişlenen konulara göreçeşitli isimler alır (güzelleme, koçaklama, taşlama, ağıt).Konularına göre koşmalar nelerdir?
Konularına göre koşmalardört başlıkta toplanır: güzelleme, koçaklama, taşlama, ağıt…Ana madde: Güzelleme
Güzellemeler coşku ve övgü içerikli şiirlerdir. Sevilen kişilere veya varlıklara karşı olan bağlılığı ifade etmek için yazılırlar. Güzellemelerde ele alınan konular ayrı ayrı ya da birlikte ele alınabilir.[22] Özele indirgendiğinde, temel güzelleme temleri: bir kadına, at gibi Türk kültüründe önemli yeri olan hayvan ya da varlıklara, doğaya... duyulan sevgidir. Bunun yanında güzellemeler özlem gibi düşünsel-estetik konuları da işler. Güzellemeler halk edebiyatında en çok tercih edilen türlerdendir. Bugün güzellemeler anlamsal boyutta özellikle adlandırma bazında modern edebiyata da tesir etmiştir. Örneğin Tuna'yı anlatan bir seyahat kitabına Tuna Güzellemesi[23] adı verilirken, İkinci Yeni şiirinin temsilcilerinden Cemal Süreya'nın anlam bakımından güzellemeye yaklaşan bir şiirinin adı da Güzelleme[24] dir. Güzelleme yalnızca koşma biçimine mensup şiirler için kullanılan bir tabir olmayıp, anlamsal bir içeriği vardır. Bunun için güzelleme konularını işleyen semailer de güzelleme olarak değerlendirilir.[25] Güzelleme türünün en önemli temsilcisi olarak lirik söyleyişleriyle 17. yüzyıl halk ozanı Karacaoğlan kabul edilmektedir.[26]
| « Kömür gözlüm ne salının karşımda, Gündüz hayalimde, gece düşümde. Bir güzelin sevdası var başımda, Yar sevdası çetin olur yaradan.[26] » |
Örneğin bu şiirde Karacaoğlan, yârini ne kadar sevdiğini lirik bir söylemle dile getirmiştir. İşte güzellemeler, anlatılan duyguyu lirik bir biçimde övgüyle anlatan Türk halk şiiri ürünleridir.
Koçaklamalar[değiştir kaynağı değiştir]
Ana madde: Koçaklama
Koçaklama genel bir tür kavramından çok, yiğitlik ve meydan okuma içerikli şiirlere verilen addır. Yani koçaklama semaiye veya koşmaya özgü bir tür değildir; genel ve anlamsal bir kategoridir. Örneğin halk destanları da bir koçaklamadır. Kısacası koçaklamalar bir nevi epik kavramının halk şiirindeki yansımasıdır. Bunu TDK'nın tanımında şöyle ifade edilmektedir:
- "Halk edebiyatında biçimi ne olursa olsun, konusu yiğitlik, savaş, kahramanlık olan veya bir kahramanı öven, kahramanlık duygularını canlandıran şiir, yiğitleme."[27]
Battalname gibi Divan edebiyatı geleneğinden beslenen ürünlerin yanında, bugün dahi hamasi (yiğitliklerden söz eden) bir anlayışla yazılan birçok modern şiire rastlamak mümkündür. Türk halk edebiyatına baktığımız zaman ise karşımıza iki tür koçaklama anlayışı çıkar. Bunlardan ilki duygusal koçaklama, ikincisi ise coşkun koçaklamadır.
Duygusal koçaklama, olayın psikolojik bir analize tabii tutularak kahramanlık yönlerinin yanında trajik yönlerinin de ön plana çıkarıldığı koçaklama türüdür. Bu tür eserlerde coşkun bir yiğitlik teminin ardında duygu gizlidir. Birçok kahramanlık bildiren halk destanı bu ulamda incelenir. Kayıkçı Kul Mustafa'ya ait olan Genç Osman Destanı bu tür koçaklamaların güzel bir örneğidir. Eserde yalnızca hamasi duygular yoktur; Genç Osman'ın öldürülüşünün ardından asker ve padişah nazarında yaşanan üzüntü hali de tahlil edilmiştir. Duygusal koçaklamalar halk tarafından çok sevilen bir türü oluşturur, bunun için bu eserler genellikle halk hikâyesi oluşum sürecinin bir parçası haline gelir. Örneğin Genç Osman Destanı halk öyküsü oluşum süreci bakımından incelenen ilk eserlerden biridir.[28]
Coşkun koçaklama, en yaygın koçaklama türüdür. Bu tür koçaklamalarda ozanın korkusuz ve meydan okuyan bir söyleyişi vardır. Gerek savaş meydanındaki kahramanlıklar gerekse mevcut düzene karşı yapılan başkaldırı bu yolla ifade edilir. Otoriteler tarafından coşkun koçaklamaların en güzel örnekleri Köroğlu ve Dadaloğlu ait koçaklamalar olarak kabul edilir.[29] Köroğlu'nun bir koçaklaması şöyledir:
| « Benden selam olsun Bolu Beyi’ne Çıkıp şu dağlara yaslanmalıdır Ok gıcırtısından kalkan sesinden Dağlar seda verip seslenmelidir[30] » |
bu yapıtta da olduğu gibi, coşkun koçaklamalarda psikolojik bir sentezden çok bir meydan okuma ve korkusuz söylem üzerinde durulmaktadır.
Taşlamalar[değiştir kaynağı değiştir]
Koşma, Divan edebiyatındakigazellere yakınlık gösterir. Gazeller de, sevgiliyi ve onun güzelliğini betimleyen şiirlerdir. Konuyu özele indirgediğimizde; koşma türleri olan güzellemelerin klasik edebiyatta kaside ve gazele -nitekim koşuk sözü Kâşgarlı Mahmud tarafından kaside olarak anlamlandırılmıştır[5]-; yergi içeren şiirler olan taşlamaların hicviyelere, ölüme karşı duyulan üzüntüyü aktaran bir tür olan ağıdın mersiyeye konu itibarıyla benzediği görülmektedir.[11]