Uzun Kaşıkla Yemek Yeme Hikayesi

Sofralardaki üç kardeşin hikayesi

Bugün sofra adabından söz edildiğinde aklımıza gelen belli başlı şeyler zorunluluklar var. Örneğin ağzı şapırdatmamak, ağızda yemek varken konuşmamak, çorbayı höpürdetmeden içmek, peçeteyi kucağa sermek gibi şeyler bunlardan birkaçı. Bunlar dışında bir de sofrada bulunması zorunlu olan gereçler var. Mesela tabak, bardak ve bir de çatal kaşık bıçak…

Şimdi tabak ve bardağı bir kenara bırakıp yemeklerle aramızdaki asıl bağa, yani çatal, kaşık ve bıçaklara odaklanalım. Bugün sofraların demirbaşı olan bu gereçler nasıl oldu da bu statüyü kazandılar? Her şeyden önemlisi nasıl doğdular, güçlerini birleştirdiler ve ellerimizin bir uzantısı haline geldiler? Onlar yokken ne yapıyorduk ve bugün türleri nasıl çeşitlendi?

Çeşitli kaynaklarda bu gereçlerin ortaya çıkışı, dönüşümü ve yayılmasına dair var olan bilgiler içinde kısa bir yolculuğa çıkmaya ne dersiniz?

En büyük kardeş, bıçak

Bu üç kardeş arasında ilk doğan, tahmin edeceğiniz üzere bıçak olmuş. Silah olarak kullanıldığı için herkesin yanında taşımayı bir zorunluluk olarak gördüğü bu kesici alet, çevredeki ağaç dallarının, bitkilerin ya da avların kesilmesinde de önemli bir yardımcı olmuş. Avcılıkta, tarımda, alet yapımında ve daha birçok farklı alanda kullanılmak üzere çeşitlenmiş de çeşitlenmiş.

Gel zaman git zaman, atalarımız yanlarında taşıdıkları bu küçük aleti, sofralarında yemek yerken de kullanmaya başlamışlar. Ama buradaki önemli nokta şu ki, herkes uzun yıllar boyunca bıçağını evden getirmiş. Yani yemek masasında her tabağın yanında bir bıçak bulunması geleneği yokmuş. Tabii o zamanlar çatal da olmadığından bıçaklar hem yiyecekleri kesmek hem de saplayıp ağza götürmek üzere çok amaçlı kullanıma sahipmiş.

yüzyılda Fransa Kardinali Richelieu tarafından yapılan reform, bıçaklarla ilgili bir diğer köşe taşı. Bu reformla beraber yemekte kullanılacak bıçakların sivri uçları yuvarlak hale getirilmiş. Bunun nedeniyle ilgili de iki farklı rivayet mevcut. İlki, yemek esnasında çıkabilecek kavgalarda insanların birbirini yaralamasını önlemek; ikinci de yemekten sonra bıçakların kürdan niyetine kullanılmasıyla ortaya çıkan çirkin ve tehlikeli görüntü.

Kesici ve delici bir alet olması sebebiyle özellikle silah amaçlı kullanılan bir aletin zaman içinde evrilerek sofralara kadar gelmesi; yemekten kahvaltıya, balıktan ekmeğe kadar farklı amaçlara göre çeşitlenmesi ve sofra adabının önemli parçası olması sizce de ilginç değil mi?

Ortanca kardeş, kaşık

İlk kez Taş Devri’nde kullanılmaya başlanan kaşığın atası deniz kabukları imiş. Sıvı gıdaların tüketimi konusunda devrim yaratacak derecede kolaylık sağlayan kaşığın adı, Latince ve Yunancada “spiral şekilli sümüklüböcek kabuğu” anlamına gelen “cochlea”dan türemiş; bu isimle alakası olmayan bugünkü şeklini ise MS 1. yüzyılda Romalılar vermiş.

İlk icat edilen bıçak olsa da “yemek yeme” amacıyla üretilen ve yıllar boyunca hem malzeme hem kullanım amacı anlamında çeşitlenen ilk sofra gereci aslında kaşık olmuş. Çatalın icadına ve sonrasında dünya çapında kabul görmesine kadar geçen süre boyunca da dünyanın çok büyük bir bölümünde insanlar kaşıkla ya da elleriyle yemek yemiş.

Elle yemenin de bir adabı varmış elbette. Asiller yüzük parmaklarını kesinlikle kullanmamak suretiyle 3 parmağını kullanırken, sosyoekonomik anlamda daha alt kesimler için böyle bir sınırlama bulunmazmış.

Ve masanın en küçüğü, çatal

Latince Furca kelimesinden İngilizceye Fork olarak geçen çatalın Türkçe karşılığı, yılında yazılan Tuhfetu’z Zekiyye fi’l-Lugati’t-Türkiyye’yede geçer ve “iki veya daha çok dişli tarım aleti” anlamındaki “çat” fiili ve “al” son ekinden türetildiği belirtilir.

Tarım aletinden aldığı ihamla oldukça uzun bir süre iki dişli olarak kullanılan çatalların anavatanı ise Antik Yunan.  Ateşte cızbız pişen etleri almak için kullanılan bu çatalları aslında bugün de görmek mümkün. Ancak yüzyıldan sonra ilk olarak üç, sonrasında da bugün bildiğimiz dört dişli formuna kavuşan çatallarla ilgili oldukça ilginç bir bilgi de “kadınsı bulunması” konusu.

Öyle ki, ’lü yıllara kadar dünyanın çeşitli bölgelerinde, erkekler tarafından kadınsı olduğu gerekçesiyle çatal kullanılmamış. Çatal gibi basit görülebilecek bir gerecin böylesine sosyolojik bir temeli olması oldukça şaşırtıcı.

İlk olarak yüzyılda kullanılmaya başlandığı görülen çatal, gerçekten de sofralarda medenileşmeye giden bir yolu açtığı için devrim niteliğinde bir buluş olmuş. Zira katı yiyecekler bıçakla kesilip elle yenebiliyor; sıvı gıdalar içinse kaşık kullanılabiliyorken çatala ne gerek vardı ki!

Ama gelin görün ki kişisel temizlik ve elit bir görünümün giderek önem kazanması bir kez daha icatlara gebeymiş.

Çatalın yıllık hikayesi

MS 7. yüzyılda Ortadoğulu zenginlerin sofralarında görülen; yüzyılda Bizans’tan İtalya’ya taşınan çatal başlangıçta burada pek de hoş karşılanmamış. Tanrının elleri yaratmaktaki amacına karşı ters düştüğü savunulan bu icadın kilise tarafından engellenmesiyle, toplum tarafından kabul görmesi ve yaygınlaşması haliyle çok uzun yıllar almış.

Avrupa’da kilisenin etkisiyle kullanımı engellenen çatal tekrar sofralara döndüğünde bu kez “kadınsı bulunması” sebebiyle erkekler tarafından kullanılmamış. Ta ki yüzyıla kadar…

İtalya’da Rönesans’ın etkisiyle yaşanan toplumsal değişiminle kişisel bakımın ve temizliğin giderek önem kazanması, çatalın başta İtalya olmak üzere Avrupa toplumunda kullanımını yaygınlaştırmış.

Başlangıçta üst gelir seviyesindekiler için ulaşılabilir olan çatal, Sanayi Devrimi’yle beraber herkese hitap edebilir hale gelmiş.

Osmanlı’dan günümüzeçatal kaşık ve bıçak

Osmanlı’dan günümüze kadar geçen sürede, kendi sofra kültürümüzde bu gereçlerin kullanımı da aslında Avrupa’ya göre oldukça yeni. Yani Bizans’ta çatalın kullanılıyor ve İtalya’ya kadar tanıtılıyor olması, sonrasında İstanbul topraklarında bu kültürün yerleşmesine yetmemiş.

Lezzetiyle ünlü olan Osmanlı mutfağında pişen yemeklerden katı olanlar elle yenir, sıvılar için kaşık kullanılırmış. Ancak Rönesans’ın etkisi giderek genişleyip Osmanlı topraklarını da etkisi altına almaya başlayınca yer sofraları ve elle yeme kültürü yerini yavaş yavaş daha Avrupai bir kültüre bırakmış. Tabii bu değişim öyle hemen kabullenilmemiş. Saraydan başlayarak yavaş yavaş halka yayılmış. Her zaman olduğu gibi…

Herkesin tarzı başka

2. Mahmut’la beraber kültürümüze giriş yaptığı belirtilen çatal kaşık bıçak kullanma kültürü bugün de çeşitli şekillerde varlığını sürdürüyor. Altın ve gümüş olmasa da paslanmaz çelik malzemenin sunduğu kolaylık ve parlaklıkla hem sunumlarımızı daha şık bir görünüme kavuşturuyor, hem de daha temiz, sağlıklı ve pratik bir sofra kültürünü sürdürüyoruz.

Özel davetlerde daha kalabalık, zengin bir duruş sergileyen klasik çatal kaşık bıçak takımlarını; her gün ailemizle paylaştığımız sofralarda ise günlük setleri tercih ediyoruz. Bazen de bunları ayrı ayrı alarak kendi zevkimize ve ihtiyacımıza göre kendi takımımızı yaratıyoruz.

Siz de kendi tarzınızı konuşturacağınız ister klasik ister günlük çatal kaşık bıçak takımlarında en uygun fiyatlı ve zevkli tasarımlara göz atmak için Bernardo web sitesini ziyaret edebilirsiniz.

Günümüzde her gün kullanılan eşyalardan bazıları da çatal, kaşık ve bıçaklardır. Peki, çatal, kaşık ve bıçak nasıl icat edilmiştir? İnsanlar elleriyle yemek yemeyi nasıl bırakmışlardır? Birlikte inceleyelim.

Çatal, Kaşık ve Bıçak Nasıl İcat Edilmiştir?

İnsanlar yüz binlerce yıl önce yemeklerini ilk pişirmeye başladıklarında, keskinleştirilmiş taşlar ve sopalar, sıcak yemeklerini parçalayıp tüketmelerine yardımcı oldu. Kabuklar ve içi boş hayvan boynuzları da yaygın olarak kullanılıp kaşığın erken gelişmesine yol açtı. Deniz kabuklarının ardından metal ile üretilen kaşıklar ortaya çıktı. Ancak kaşık kullanımından ziyade ilk zamanlarda bıçak kullanımının daha yaygın olduğu görüldü. Aslında M.Ö. yılında önce taş, sonra bronz ve son olarak da demir ile yapılan bu bıçaklar ile insanın mekanik evriminin izini sürmek mümkündür.

Ortaçağ Avrupası’na bakıldığında özenle oyulmuş bıçakların kemik veya fildişi kulplarla süslendiği görülür. İlk sofra bıçaklarının, yiyeceklere saplamak ve onu tutmak için kullanılan keskin, sivri uçları vardı. O dönemde bıçakların bu denli keskin olması çeşitli kazalara yol açınca Fransız Kardinal Richelieu ucu sivri olan bıçakların kullanımı yasaklayınca günümüzün modern bıçaklarının ilk hali üretilmiş oldu. Bıçağın yanı sıra çatallar ise, Antik Yunan zamanından beri kullanılmaya başlandı. Fakat sofralarda etkin bir şekilde kullanılması ’lü yıllara dayanır. Bu nedenle çatal bıçak takımına eklenen son eşya çataldır. Antik Yunan ile birlikte Eski Mısır ve Çin’de de görülen çatallar, bir süre sonra İpek Yolu üzerinden Venedik’e yayıldı. Venedik'te kaydedilen en eski çatal kanıtlarından biri, Bizans prensesi Theodora Anna Dukena Selvo'nun düğününü konu alan yüzyıl hikayesidir.

Çatallar ilk üretildiklerinde iki uçlulardı. Kullanım ömrü boyunca çatallar, görünümü ve kullanılabilirliği açısından birçok farklı görünüme sahip oldular. İlk kullanımında çatal sadece iki dişe sahipti ve tasarımı kullanıcının iyi bir deneyim yaşamasını engelliyordu. Yüzyıllar geçtikçe tasarımı yavaş yavaş modern görünüme benzemeye başladı. Bugün bildiğimiz çatal, 4 sivri uç ve hem yiyecekleri delmeye hem de kepçeye almaya uygun kıvrımlı tasarımıyla yüzyılda Almanya'da tanıtıldı. yüzyılın başlarında, paslanmaz çeliğin icadı, mutfak eşyalarının kolay üretimini mümkün kıldı. Çatal, hijyen idealleri değişmeye başladıkça daha popüler hale geldi. Özellikle ilerleyen yıllarda salgın hastalıkların baş göstermesi ile birlikte hem soylular hem de halkın içinden olan kişiler elleri ile yemek yemeyi bıraktılar. Bu gelişmeler sonucunda çatal, kaşık ve bıçak bir arada kullanılmaya başlandı. Bu gelişme ile birlikte sofralarda her bir kişiye özel olarak tabak ve bardak kullanımı da yaygınlaşmaya başladı.

Danimarka’daki Aarhus &#;niversitesi’nin yaptığı araştırma, insanların farklı m&#;zik t&#;rlerini dinlerken yaptıkları yemek se&#;imlerini inceledi. Araştırmaya g&#;re yemek saatlerinde dinlenen m&#;zik, o &#;ğ&#;nde hangi yemeğin yeneceğine dair kararları etkiliyor. Sonu&#;ları Appetite dergisi i&#;in kaleme alan araştırmacılar, yavaş m&#;zik dinleyenlerin daha sağlıklı yiyecekler se&#;me olasılığının daha y&#;ksek olduğunu bildirdi.

Birmingham &#;niversitesi’nde yılında yapılan bir araştırma kapsamında, televizyon gibi sesli ve g&#;rsel uyaranların dikkat dağınıklığına etkileri &#;zerine 24 &#;alışma analiz edildi ve dikkatimiz dağıldığında bir sonraki &#;ğ&#;nde de daha fazla yemek yediğimiz sonucuna varıldı.