Sembolik Oyun Türleri

5 Aralık

Oyuncak ya da nesnelerin işlevine göre oynanmasından ayrı olarak, nesneye bir işlev veya özellik verilerek o nesne ya da oyuncağın sembolik olarak yani –mış gibi kullanılmasıdır. Örneğin; çocuk bir yastığı bebekmiş gibi, ya da bir sopayı atmış gibi kullanılabilir.

Sembolik oyun okul öncesi yıllarda çok yoğun görülür. Sembolik oyun sürecine baktığımızda yaş döneminde çocukların daha çok çevresindeki nesne ya da oyuncaklarla oynadığını, 3 yaştan sonra sembolik oyunların çeşitlendiğini görürüz. Örneğin; arabayı telefon, tabağı direksiyon gibi kullandığını görürüz. Yaş ilerledikçe nesne veya oyuncak kullanmaya gerek kalmadan sembolik oyunlarını sürdürmeye başlayabilirler.

() Yaş: Çocuk çevresindeki olay ve kişileri kontrol eder. Bazen anne, baba rolüne girerek onların davranışlarını taklit eder.

() Yaş: Çocuk gerçek ve hayal arasındaki farkı henüz net ayırt edemediğinden çoğu kez hayal ettiklerinin gerçek olduklarına inanır. Bu yüzden bu dönemde çocuklarınıza “uyumazsan, yemeğini yemezsen öcüler gelecek gibi” ifadeler kullanmamalısınız.

() Yaş: Sembolik oyunun en önemli olduğu aşamadır. Oyun bu dönemde daha anlamlı bir hal alır. Çocuk oyunda gerçek hayatın ayrıntılarına da yer verir. Bu dönemde iş birlikçi oyuna da geçildiği için sosyalleşme önem kazanır. Bu yaşlardan önce çocuk benmerkezci yapıya sahip olduğundan sınırlı kalan oyunları, bu dönemde benmerkezci yapıyı terk etmeye başladıkları için oyunları genişlemeye başlar.

ÇOCUĞUMUN SEMBOLİK OYUN OYNAYIP OYNAMADIĞINI NASIL ANLARIM?

• Çocuk çevresinde veya o an ortamda bulunan nesneleri kullanabiliyor mu?
• Çocuğun kullandığı gerçek nesneler hangileri?
• Çocuk bu nesneleri nasıl kullanıyor?
• Çocuk bu nesneler ile basit oyunlar oynuyor mu?
• Çocuk bu nesneleri başka nesneler yerine koyup oynuyor mu?
• Çocuk oyun oynarken başka kişi ve olayların rollerine giriyor mu?
• Oyunlarında kelime kullanıyor mu?

OTİZMLİ ÇOCUKLAR VE SEMBOLİK OYUN

Otizmli çocuklarda sembolik oyuna geçişte zorluk gözlemlenebilmektedir. Bunun nedeni;

• Karşılıklı ilişki ihtiyacının farkında olmaması
• Başkalarının eylemlerinin farkında olmaması
• Hayal gücünü kullanmadaki sınırlılıklar olarak açıklanabilmektedir.

Çocukların sembolik oyun aşamalarına geçebilmeleri için duyusal gelişimlerinin ilerlemesi gerekmektedir. Bununla birlikte taklit becerilerini geliştirir. Otizm spektrum bozukluğuna sahip çocuklarda sembolik oyun gözlemleme yoluyla ve taklit etme yoluyla öğrendiğinden dolayı sembolik oyuna geçişte bu becerilerin kazanılmış olması ve destekleniyor olması önemlidir. Bu yüzden otizmli çocuklarda deneme yanılma yoluyla öğrenebildiği oyunlarda ( Lego-yapboz-puzzle) gibi daha iyi performans gösterirken, sembolik oyunlarda zorlanabilirler.

İnsan, diğer canlı yavrusundan farklı olarak bakıma muhtaç şekilde dünyaya gelmiştir. Öyle ki; bir ceylan yavrusu doğumundan sadece saatler sonra ayaklarının üzerinde durmaya başlar Muhtaç olma durumu genel bir çerçeveden bakıldığında insanın yaşamı boyunca sürmektedir. Bu durum sadece fiziksel ihtiyaçların karşılanması konusunda değil; zihinsel, duygusal ve sosyal ihtiyaçların karşılanmasını da beraberinde getirir. Çünkü insanın diğer canlılardan farkı sadece düşünebilmesi değil aynı zamanda biyo-psiko-sosyal bir canlı olmasıdır. Bu sebeple her insanın kendini her defasında deneyimlediği, duygusal ve sosyal anlamda doyum sağladığı özel bir alanı vardır. Gelişim basamağının ilk adımlarında kendini ve de çevresini tanımaya, anlamaya ve ilişki geliştirmeye çalışan okul öncesi dönem çocukları için ise bu alan bir nevi hayatının provasını yaptığı oyun alanıdır. Oyunun ve özellikle sembolik oyunun özüne inmek öncelikle insan yavrusunun duygusal, sosyal ihtiyaçlarını ve sonrasında gelişimine katkısındaki rolünü anlamayı beraberinde getirecektir.

Oyunun Okul Öncesi Dönemdeki Yeri

Okul öncesi dönem ( ay) kritik kazanımların elde edildiği (konuşma, okuma-yazma gibi) ve fiziksel, duygusal, zihinsel ve sosyal gelişim alanlarının iç içe geçmiş bir örüntü halinde birbirlerini etkilediği önemli bir basamaktır. Örneğin; psiko-motor gelişiminde bir sorun yaşayan çocuğun sosyal gelişimi de etkilenmektedir çünkü akranlarının rahatlıkla gerçekleştirdiği bir eylemi gerçekleştiremiyor olmak sosyal çevresinden geri çekilmesine sebebiyet verecektir. Gelişim alanlarının desteklenmesi gereken bu süreçte oyunun rolü büyüktür.

İçinde duyguların, düşüncelerin, davranışların ve sosyal ilişkilerin her seferinde yeniden düzenlendiği ve geliştirildiği; aynı zamanda deşarj olunabilen bir rahatlama alanıdır. Poyraz’ a () göre oyun, çocuğun hayatına deneyim, üretim, akranları ile ilişki kurabilme, duygularını ifade etme ve mutluluk sağlama gibi hem eğlendiren hem de gelişimine katkısı olan çok yönlü etkinliklerin tümüdür (Aktaran Hürtürk, ). Çok kapsamlı etkinlik alanı olan oyunun birçok türü vardır. Bu türlerden biri özellikle Piaget’nin üzerinde durduğu ve önemsediği, -mış gibi yapma sanatı olarak da nitelendirilebilinecek sembolik oyundur.

Sembolik Oyunun Okul Öncesinde Sosyal-Duygusal Gelişime Katkısı

Sembolik oyun, bir diğer ifadesi ile imgesel oyun Piaget’ in bilişsel gelişim evrelerinden işlem öncesi dönem için önemini vurguladığı oyun türüdür. Çünkü bu dönem sembollerin kullanılmaya başlandığı dönemdir. Sembol demek dile girmek demektir, dil ise beraberinde diğerleri ile ilişkiye geçmeyi getirmektedir. Aynı zamanda bu yaş aralığının başlangıcında görülen benmerkezciliğin sonlara gelindiğinde yerini sosyalleşmeye bıraktığı görülmektedir. Çocuk bu gelişim sürecini oyuna da yansıtmaktadır. Piaget, sembolik oyunu 3 evrede şekillendirmiştir. İlk evre çocuğun kendi davranışlarını taklit ettiği, 2. evre başkalarının davranışlarını taklit etmeye başladığı ve son evrede ise oyunların artık bir plan çerçevesinde geliştiği evredir (Johnson ve diğerleri, ; aktaran Hürtürk, ).

Sembolik oyun ile duygularını tanımaya başlayan çocuk bir süre sonra etkileşim halinde olduğu sosyal çevresinde duygularını düzenlemeye ve uyum geliştirmeye de başlamaktadır. Bir anaokulunda çocuk oyunlarının içeriği ve oyun davranışlarının incelenmesi üzerine serbest oyun zamanlarında olan çocuklar ile yapılan araştırmaya göre oyun türlerinden en fazla tercih edilenin imgesel oyun olduğu, bunu tercih eden çocuklar gözlemlendiğinde ise anlık duygularını ve sıkıntılarını daha rahat ifade ettikleri ve çocukların bu ortamda keşfedildiği sonucu elde edilmiştir (Hürtürk, ). 

Oyun, sadece çocukların dünyasında var olan ve yetişkinlikte kaybolan bir etkinlik değildir. Sembolik oyunun izleri tiyatro sahnelerindedir. Oyun, duyguların ifade edilişindedir. Oyun, insan ilişkilerindedir. Oyun, hayat boyu bizimledir…

Psikolog Laçin SEVİN

Kaynak :

Hürtürk, Ç. (). Okul Öncesi Dönemdeki Çocukların Oyunlarının İçeriği ve Oyun

Davranışlarının İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Doğu Akdeniz Üniversitesi, Kuzey Kıbrıs.

funduszeue.info

Johnson, L., Bruhn, R., Winek, J., Krepps, J. & Wiley, K. (), The Use Of Child Centered Play Therapy And Filial Therapy With Head Start Families: A Brief Report, Journal of marital and family therapy, 25(2),

Poyraz, H. (). Okul Öncesi Dönemde Oyun ve Oyuncak. Ankara: Anı Yayıncılık.

Çocuklar için sembolik oyun, çocuğun hayal gücünü kullanarak bir nesneye kendi görevi dışında, yepyeni bir anlam ve görev yükleyerek kurduğu oyundur.

Çocuk gelişiminde, çocuğun doğası gereği her şeyi oyuna çevirmeye, her nesneyi oyuncak olarak kullanabilmeye meyillidir. Bir plastik tabak direksiyona, yan yana konulmuş iki sandalye arabaya, bir süpürge sapı ata, beraber kurulan bir oyunda anne çocuğa, çocuk anneye dönüşebilir.

Sembolik Oyun Ne Zaman Başlar?

Sembolik oyun 24 ay arası kademeli olarak ortaya çıkmaya başlar, 24 ay itibari ile artık kesin olarak kendini gösterir, ve yaş ilerledikçe daha da karmaşık senaryolar üzerinden oynanır. Sembolik oyun aslında çok önemli bilişsel becerilerin gelişmesinin hem sinyalidir, hem de bu becerileri besler ve destekler. Çocuk doğduğu andan itibaren etrafını gözlemler ve öğrenmeye başlar. Sembolik oyuna geçmeden önce etrafında sıklıkla gördüğü objelerin görevlerini öğrenmeye başlamıştır. Sembolik oyun ile birlikte nesneleri farklı nesnelerin yerine koymaya başlar, -mış gibi davranmayı öğrenir. Eline aldığı bir muzu kulağına götürüp telefonla konuşuyormuş veya boş bir bardaktan su içiyormuş gibi yapabilir. Bu oyunlarla çocuk dil becerilerini geliştirir, soyut kavramları anlama yeteneği kazanır, sosyal ipuçlarını okumayı ve anlamlandırmayı, kendini denetlemeyi öğrenir, bunların yanında başkalarının zihninde olup bitenleri tahmin etmeyi, olaylara onların perspektifinden bakabilmeyi, duygu ve düşünceleri okuyabilmeyi öğrenir.

Oyunun Faydaları Nedir?

Çocuk oyunu her ne kadar yalnızca eğlenmek için kuruyor olsa da, aslında çocuk gelişim oyunları, çocuk için hayatın bir provası ve öğrenmek için en verimli alandır. Mükemmel bir gözlemci olan çocuk etrafında gördüğü duyguları, rolleri ve davranışları oyununda tekrarlar, içselleştirir. Başkalarının yerini aldığı oyunlarda, bir öğretmen, baba veya doktor olduğunda, hayatı başkaları gözünden görmeyi ve yorumlamayı, bu rollerde olmayı öğrenir. Çocuk aktivitelerinde bir arkadaş grubu ile oynadıkları sembolik oyunlarda sıralarını beklemeyi, başkalarının fikirlerini dinlemeyi, uzlaşmayı ve sözlü olarak problemleri çözmeyi öğrenirler.

Ücretsiz üye olarakeğitici oyunları gör!

Çocuğunuzun gelişimini en iyi şekilde takip edin

Aylık gelişim bilgilerini görün ve takip edin

’den fazla eğitici oyunla çocuğunuzun gelişimine katkıda bulunun

Annelik ve babalık hakkında uzmanlarla görüşün

Sembolik Oyun Örnekleri

Sembolik oyunun ortaya çıkması için belirli bir bilişsel gelişim seviyesine gelinmiş olması gerekir, fakat anne babaların da sembolik oyunu teşvik etmesi oldukça faydalıdır. Çocuğunuz ile sık sık sohbet etmeli, günlük hayattan, günlük hayatta karşınıza çıkan problemler ve çözüm yolları hakkında konuşmalısınız, bol bol kitap ve hikayeler okumalı, çevresini tanımasına yardımcı olarak etraftaki nesnelerin işlevlerini tanıtmalı, ve doğayı keşfetmelerini teşvik etmelisiniz. Sembolik oyuna geçen çocuğunuz ile siz de hayal gücünüzü kullanarak oyunlar oynayabilir, yapılandırılmamış oyuncaklar tercih edebilirsiniz. Unutmayın oyun, çocuk gelişiminin vazgeçilmez bir parçası, çocuğunuz oyun oynarken öğreniyor ve hayata hazırlanıyor. Sizler de ona oyunları için fırsat vermeli sembolik oyun dünyalarını zenginleştirmek için teşvik etmelisiniz.