Büyükşehir Olabilmek Için Nüfus

Doç. Dr. Ersan ÖZ / Pamukkale Üniversitesi, &#;&#;BF, Maliye bölümü, Mali Hukuk Anabilimdal&#; Ba&#;kan&#;, seafoodplus.info

Ülkemizdeki yerel yönetim kurulu&#;lar&#;ndan birisi ve en önemlisi belediyelerdir. Belediyeler il, ilçe, belde vb. yerle&#;im merkezlerinde temizlik, su, toplu ta&#;&#;ma ve imar faaliyetleri gibi kamu hizmetlerini yerine getiren kamu tüzel ki&#;ilikleridir. Ancak son y&#;llarda dünyadaki geli&#;melere paralel olarak, toplumun beklentilerinin artmas&#; ve ihtiyaçlar&#;n&#;n çe&#;itlenmesi nedeniyle belediyeler; sportif ve kültürel faaliyetler, e&#;itim ve ö&#;retim faaliyetleri gibi birçok alanda hizmet vermeye ba&#;lam&#;&#;t&#;r. Belediyelerin yapm&#;&#; oldu&#;u hizmetlerin bu denli çe&#;itlenmesi nedeniyle kaynak ihtiyaçlar&#; da artm&#;&#;t&#;r. Önceki y&#;llarda ya&#;anan köyden kente göç olgusu nedeniyle, bugün itibariyle Türkiye nüfusunun yakla&#;&#;k %80'i belediye te&#;kilat&#; bulunan yerle&#;im yerlerinde ikamet etmektedir.

Türkiye'de belediyeler, büyüklük ve kurulu&#; yerine göre büyük&#;ehir belediyeleri, il belediyeleri, ilçe belediyeleri, büyük&#;ehir ilçe belediyeleri ve belde belediyeleri olarak adland&#;r&#;lmaktad&#;r. Nüfusun i&#; bulma, e&#;itim vb. nedenlerle belirli kentlerde yo&#;unla&#;mas&#; ve il belediyelerinin bu ihtiyaçlar&#; kar&#;&#;lamakta yetersiz kalmas&#; nedeniyle büyük&#;ehir belediyeleri kurulmu&#;tur.

Belediyelerin gelirleri, öz gelirler, devlet yard&#;mlar&#;, borçlanmalar, cezalar ve genel bütçe vergi gelirlerinden ayr&#;lan paylardan olu&#;maktad&#;r. Toplam gelirleri içerisinde as&#;l önemli kalemi genel bütçe vergi gelirlerinden ayr&#;lan paylar olu&#;turmakta olup di&#;er gelirlerin oran&#; oldukça azd&#;r. Örne&#;in, &#;stanbul Büyük&#;ehir Belediyesi'nin y&#;l&#; bütçesine göre öngörülen tahmini gelir tutar&#; 6 milyon bin TL olup, bunun 5 milyon bin TL'sinin merkezi idare vergi gelirlerinden al&#;nacak paylardan olu&#;aca&#;&#; öngörülmü&#;tür. Büyük&#;ehir belediyeleri genel bütçe vergi gelirlerinden, il belediyelerine göre daha fazla pay almaktad&#;rlar. Bu nedenle büyük&#;ehir statüsünde bulunmayan il belediyeleri de büyük&#;ehir belediyesi statüsüne geçmek istemektedir.
Bugün itibariyle Türkiye'de 16 adet büyük&#;ehir belediyesi bulunmaktad&#;r. Büyük&#;ehir belediyesi olabilmek için say&#;l&#; Büyük&#;ehir Belediyesi Kanunu'nun 4'üncü maddesine göre, belediye s&#;n&#;rlar&#; içindeki ve bu s&#;n&#;rlara en fazla 10 bin metre uzakl&#;ktaki yerle&#;im birimlerinin son nüfus say&#;m&#;na göre toplam nüfusu binden fazla olan il belediyeleri olmalar&#; gerekmektedir. Ancak büyük&#;ehir belediyesi statüsünde bulunmayan illerin hiçbirisi &#;u an itibariyle bu &#;arta sahip de&#;ildir.
Ancak Türkiye Büyük Millet Meclisi &#;ç &#;&#;leri Komisyonu'nda kabul edilen kanun tasar&#;s&#;nda Ayd&#;n, Denizli, Mu&#;la, Tekirda&#;, Trabzon, &#;anl&#;urfa, Kahramanmara&#;, Bal&#;kesir, Van, Manisa, Hatay, Malatya ve Mardin illerinin büyük&#;ehir yap&#;lmas&#;na ili&#;kin hükümler bulunmaktad&#;r. Öteden beri belirtilen iller ve di&#;er il belediyelerinin birço&#;u da büyük&#;ehir statüsüne geçmek için taleplerini dile getirmektedirler.

 

Büyük&#;ehir olma talebinin alt&#;nda yatan as&#;l neden, büyük&#;ehir belediyelerinin genel bütçe vergi gelirlerinden ald&#;klar&#; paya ilaveten büyük&#;ehir belediye s&#;n&#;rlar&#; içinde yap&#;lan genel bütçe vergi gelirleri tahsilât&#; toplam&#;ndan %5 pay almas&#;d&#;r. Söz konusu ilave gelir pay&#; büyük&#;ehir olmay&#; oldukça cazip k&#;lmaktad&#;r. Nitekim &#;ç &#;&#;leri Komisyonu'nda kabul edilen kanun tasar&#;s&#;na göre bu oran&#;n %6 olaca&#;&#; öngörülmektedir.

&#;l özel idareleri ve belediyelere genel bütçe vergi gelirleri tahsilât&#; toplam&#; üzerinden ayr&#;lacak paylara ili&#;kin esas ve usuller say&#;l&#; &#;l Özel &#;darelerine ve Belediyelere Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakk&#;nda Kanun'da düzenlenmi&#;tir. Buna göre genel bütçe vergi gelirleri tahsilat&#;ndan normal il belediyeleri %, büyük&#;ehir belediyeleri % + büyük&#;ehir belediye s&#;n&#;rlar&#; içinde yap&#;lan genel bütçe vergi gelirleri tahsilat&#; toplam&#;ndan %5 pay almaktad&#;rlar. Normal illerin büyük&#;ehir olmak istemelerinin en büyük nedeni de bu % 5'lik pay&#; alabilmektir.

say&#;l&#; yeni Yasa öncesinde özel tüketim vergisi ve özel ileti&#;im vergisi genel bütçe vergi gelirleri toplam&#;na dahil edilmemekteydi. say&#;l&#; &#;l Özel &#;darelerine ve Belediyelere Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakk&#;nda Kanun'un 8'inci maddesinin 1-c bendi ile yap&#;lan düzenleme ile Özel Tüketim Vergisi Kanunu'nun 8'inci maddesinin 1-d bendi ile yap&#;lan düzenlemede ise özel ileti&#;im vergisinin, genel bütçe vergi gelirleri toplam&#;na dahil edilmesi yönünde düzenleme yap&#;lm&#;&#;t&#;r. Özel tüketim vergisi ve özel ileti&#;im vergisinin genel bütçe vergi gelirlerine dahil edilmesi nedeniyle vergi gelirleri toplam&#; önemli miktarlarda artm&#;&#; olacakt&#;r. Böylece il özel idareleri ve belediyelere pay tahsisi esnas&#;nda dikkate al&#;nacak rakam büyüyecektir. Ancak yasal düzenleme gere&#;i büyük&#;ehir belediyelerinin pay&#; hesaplan&#;rken, y&#;l&#;na kadar, özel tüketim vergisi, genel bütçe vergi gelirleri içerisinde dikkate al&#;nmayacakt&#;r. y&#;l&#;ndan itibaren, büyük&#;ehir belediyelerinin pay&#; hesaplan&#;rken, özel tüketim vergisinin, genel bütçe vergi gelirleri içerisinde dikkate al&#;nacak olmas&#;, büyük&#;ehir belediyelerinin vergi gelirleri tahsilat&#;ndan alaca&#;&#; pay&#; daha da art&#;racak olmas&#;, il belediyelerinin büyük&#;ehir belediyesine dönü&#;me isteklerini daha da art&#;rmaktad&#;r.
Bu durum yeni büyük&#;ehir olacak il belediyelerinin önemini ve sahip olaca&#;&#; kaynaklar&#; daha da art&#;rmaktad&#;r. Çünkü çok küçük olan ve personel maa&#;lar&#;n&#; bile ödemekte zorlanan belediyelere aktar&#;lan kaynaklar büyük&#;ehir belediyesi bütçesinde toplanacakt&#;r. Tüm il s&#;n&#;rlar&#; büyük&#;ehir belediye s&#;n&#;r&#; kabul edilece&#;inden, tüm ilde toplanan vergi gelirleri üzerinden %6'l&#;k pay al&#;nacakt&#;r. y&#;l&#;ndan itibaren özel tüketim vergisi ve özel ileti&#;im vergisi üzerinden de Büyük&#;ehir belediyelerine %6 pay aktar&#;lacakt&#;r.



TBMM &#;ç &#;&#;leri Komisyonu'nda kabul edilen kanun tasar&#;s&#;na göre, büyük&#;ehir statüsünde olacak olan 29 ilin, büyük&#;ehir belediye s&#;n&#;rlar&#; içerisinde tahsil edilen genel bütçe vergi gelirleri toplam&#; üzerinden alacak olduklar&#; paylar y&#;l&#;nda gerçekle&#;en vergi tahsilat&#; tutarlar&#; dikkate al&#;nd&#;&#;&#;nda a&#;a&#;&#;daki gibi hesaplanacakt&#;r (toplam do&#;ru olmakla birlikte, yay&#;mlanacak sayfa problemi nedeniyle baz&#; illerin ayr&#;nt&#;s&#; yans&#;t&#;lmam&#;&#;t&#;r).

(Tasar&#;ya göre, büyük&#;ehir belediye s&#;n&#;rlar&#; içerisinde tahsil edilen genel bütçe vergi gelirleri tahsilat&#;n&#;n % 6's&#; büyük&#;ehir belediye pay&#; olarak ayr&#;lacakt&#;r. Ayr&#;lan tutar&#;n % 60' &#; do&#;rudan ilgili büyük&#;ehir belediyesine aktar&#;lacak, kalan % 40'&#;n % 70'i nüfusa göre, % 30'u ise yüzölçümüne göre büyük&#;ehir belediyeleri aras&#;nda payla&#;t&#;r&#;lacakt&#;r.)

Tasar&#;ya göre, Türkiye genelinde toplanan genel bütçe vergi gelirleri tahsilat&#;n&#;n %'i büyük&#;ehir statüsünde olacak olan 29 ilin ilçe belediyelerine ayr&#;lacakt&#;r.

(Ayr&#;lan tutar&#;n %90'&#; ilçe nüfusuna göre, %10'u ise ilçe yüzölçümüne göre büyük&#;ehir ilçe belediyeleri aras&#;nda payla&#;t&#;r&#;lacakt&#;r. Ancak ilçe belediyesinin pay&#;na dü&#;en tutar&#;n %30'u büyük&#;ehir belediye pay&#; olarak ayr&#;lacak ve ilçe belediyesinin ba&#;l&#; oldu&#;u büyük&#;ehir belediyesine aktar&#;lacakt&#;r)
Büyük&#;ehir statüsünde olacak olan 29 ilin ilçelerinin nüfuslar&#; ve yüzölçümleri toplam&#;, ba&#;l&#; olduklar&#; büyük&#;ehirin toplam&#;n&#; verece&#;inden, il baz&#;nda büyük&#;ehir belediyelerinin ilçelerine dü&#;ecek paylar y&#;l&#;nda gerçekle&#;en vergi tahsilat&#; tutarlar&#; dikkate al&#;nd&#;&#;&#;nda a&#;a&#;&#;daki gibi hesaplanacakt&#;r (toplam do&#;ru olmakla birlikte, yay&#;mlanacak sayfa problemi nedeniyle baz&#; illerin ayr&#;nt&#;s&#; yans&#;t&#;lmam&#;&#;t&#;r).

Kanun tasar&#;s&#;n&#;n 4'üncü maddesi ile büyük&#;ehir belediyesi bulunan illerde "yat&#;r&#;m izleme ve koordinasyon merkezleri" kurulacakt&#;r.
Genel bütçe vergi gelirleri tahsilat&#;n&#;n %?i, büyük&#;ehir belediyesi olan illerdeki yat&#;r&#;m izleme ve koordinasyon merkezlerine, bu kanun ve di&#;er kanunlarla verilmi&#; olan görev ve hizmetlerin yürütülmesi amac&#;yla ayr&#;lacakt&#;r. Ayr&#;lan bu pay, genel bütçe vergi gelirleri tahsilat&#; toplam&#;ndan, vergi iadeleri dü&#;üldükten sonra kalan net tutar üzerinden hesaplanacakt&#;r. Maliye Bakanl&#;&#;&#; tahsil edilen pay&#;n %60?&#;n&#; e&#;it olarak do&#;rudan, %40?&#;n&#; ise yat&#;rm izleme ve koordinasyon merkezleri aras&#;nda nüfus esas&#;na göre da&#;&#;tacakt&#;r.
Tasar&#;ya göre, büyük&#;ehir belediyesi bulunan illerde kurulacak olan "yat&#;r&#;m izleme ve koordinasyon merkezlerine" ayr&#;lacak olan ödenekler y&#;l&#;nda gerçekle&#;en vergi tahsilat&#; tutarlar&#; dikkate al&#;nd&#;&#;&#;nda a&#;a&#;&#;daki gibi hesaplanacakt&#;r (toplam do&#;ru olmakla birlikte, yay&#;mlanacak sayfa problemi nedeniyle baz&#; illerin ayr&#;nt&#;s&#; yans&#;t&#;lmam&#;&#;t&#;r).

Yap&#;lan hesaplamalardan da görülece&#;i üzere, büyük&#;ehir statüsüne kavu&#;acak olan iller, eski statülerine göre çok yüksek tutarda kayna&#;a kavu&#;acaklard&#;r. Bu kaynaklar&#;n büyük&#;ehir belediyeleri taraf&#;ndan etkin ve verimli bir &#;ekilde kullan&#;lmas&#; durumunda, bu illerde yerel yönetim hizmetlerinin kalitesinin artaca&#;&#;, büyük altyap&#; yat&#;r&#;mlar&#;n&#;n yap&#;labilece&#;i, hizmetlerin il genelinde en ücra yerlere kadar götürülebilece&#;i dü&#;ünülmektedir.

Dezavantajlar neler?

95/ Say&#;l&#; Bakanlar Kurulu Karar&#; gere&#;ince, normal il belediye s&#;n&#;rlar&#; içerisinde, di&#;er &#;artlar&#; ta&#;&#;malar&#; kayd&#; ile basit usulden faydalanmakta olan baz&#; mükellefler, s&#;n&#;rlar&#; içerisinde faaliyet gösterdikleri il belediyesinin, büyük&#;ehir belediyesine dönü&#;mesi ile birlikte basit usulden faydalanma haklar&#;n&#; kaybedecekler ve ertesi takvim y&#;l&#; ba&#;&#;ndan itibaren gerçek usulde vergilendirileceklerdir. Yine belirtilen i&#;leri yapmak amac&#;yla ilk defa mükellefiyet tesis ettirecek olan mükellefler de basit usulden faydalanamayacaklar ve gerçek usulde vergilendirileceklerdir. Büyük&#;ehir belediyesine dönü&#;türülecek il belediyesi s&#;n&#;rlar&#; içerisinde, 95/ Say&#;l&#; Bakanlar Kurulu Karar&#;'nda belirtilen faaliyetlerde (Her türlü emtia imalat&#; ile u&#;ra&#;anlar, her türlü emtia al&#;m-sat&#;m&#; ile u&#;ra&#;anlar, in&#;aat ile ilgili her türlü i&#;lerle u&#;ra&#;anlar, motorlu ta&#;&#;tlar&#;n her türlü bak&#;m ve onar&#;m i&#;leriyle u&#;ra&#;anlar, e&#;lence ve istirahat yerlerini i&#;letenler) bulunan mükellefler aç&#;s&#;ndan, il belediyesinin büyük&#;ehire dönü&#;mesi dezavantaj olu&#;turmaktad&#;r.

say&#;l&#; Büyük&#;ehir Belediyesi Kanunu'nun uyguland&#;&#;&#; büyük&#;ehir belediye s&#;n&#;rlar&#; ve mücavir alanlar&#; içinde yer alan bina, arsa ve arazilerden al&#;nan emlak vergisi oranlar&#;, say&#;l&#; Emlak Vergisi Kanunu'nun 8 ve 18'inci maddelerine göre, di&#;er yerlerde bulunan bina, arsa ve arazilerden al&#;nan emlak vergisi oranlar&#;na göre yüzde art&#;r&#;ml&#; uygulanmaktad&#;r. Bu nedenle, büyük&#;ehir belediye s&#;n&#;rlar&#; ve mücavir alanlar içinde bulunan bina, arsa ve arazilerden, di&#;er yerlerde bulunan bina, arsa ve arazilere göre iki kat emlak vergisi al&#;nmaktad&#;r. Bu durum, il belediyesinden büyük&#;ehir belediyesine dönü&#;en yerlerin, belediye s&#;n&#;rlar&#; ve mücavir alanlar içinde gayrimenkulü bulunan mükellefler aç&#;s&#;ndan ek bir yük getirecektir. Yeni durumda, eskiden ödedikleri emlak vergilerinin yüzde fazlas&#;n&#; ödeyeceklerdir. Örne&#;in, daha önce konutu için binde 1 oran&#;nda emlak vergisi ödeyen bir ki&#;i, konutunun yeni kurulacak büyük&#;ehir belediyesi s&#;n&#;rlar&#; içinde kalmas&#; durumunda, binde 2 oran&#;nda emlak vergisi ödeyecektir.

Büyük&#;ehir belediye s&#;n&#;rlar&#; ve mücavir alanlar içinde bulunan gayrimenkullerden al&#;nan emlak vergisi oranlar&#;n&#;n yüzde fazla olmas&#;n&#;n ard&#;ndan, bu gayrimenkullerden al&#;nan, ta&#;&#;nmaz kültür varl&#;klar&#;n&#;n korunmas&#;na katk&#; pay&#; da iki kat&#;na ç&#;kmakta, büyük&#;ehir belediyesine dönü&#;türülecek il belediyesi s&#;n&#;rlar&#; içerisinde gayrimenkulü bulunan mükellefler, eski duruma göre iki kat Emlak Vergisi ve ta&#;&#;nmaz kültür varl&#;klar&#;n&#;n korunmas&#;na katk&#; pay&#; ödeyeceklerinden, bu yönüyle il belediyesinin büyük&#;ehire dönü&#;mesi bunlar aç&#;s&#;ndan dezavantaj olu&#;turmaktad&#;r.
Görüldü&#;ü üzere, tüm büyük&#;ehir aday&#; illerin, büyük&#;ehir olduklar&#;nda kar&#;&#;la&#;aca&#;&#; ek mali yükümlülükler oldu&#;u gibi, büyük&#;ehir statüsünün kazand&#;raca&#;&#; ek mali kazançlar da bulunmaktad&#;r. Görünen o ki, il say&#;s&#; 81, ilçe say&#;s&#; , belde say&#;s&#; ve köy say&#;s&#; olan Türkiye yak&#;n zamanda 29 büyük&#;ehirli büyük bir ülke olacakt&#;r.