Beyinde Bakır Birikmesi

Wilson hastalığı; bakır elementinin karaciğer, beyin ve diğer hayati organlarda birikmesiyle oluşan, nadir görülen kalıtsal bir hastalıktır. Bakırın karaciğer ve zamanla diğer bazı organlarda ilerleyici toksik birikimi sonucu bulgular gelişir. Wilson hastalığının belirti ve semptomları genellikle ilk olarak 5 ile 45 yaşları arasında ortaya çıkar ve çoğunlukla gençlik yıllarında başlar. Erken teşhis edilip tedavi edilmezse siroz, karaciğer yetmezliği ve kalıcı nörolojik hasara neden olabilir.

Wilson hastalığı, Kinnier Wilson tarafından yılında karaciğer sirozuna eşlik eden dejeneratif nörolojik bir hastalık olarak tanımlanmıştır. Hastalığın otozomal resesif bir kalıtım gösterdiği ’lı yıllarda ve kromozomda ATP7B geninde mutasyon sonucu ortaya çıktığı ’te gösterilmiştir. Erkekleri ve kadınları eşit sayıda etkileyen Wilson hastalığı, tüm ırklarda ve etnik gruplarda görülebilir. Tahminler değişmekle birlikte, Wilson hastalığının dünya çapında yaklaşık ila kişiden birinde meydana geldiğine inanılmaktadır. Ülkemiz gibi akraba evliliklerinin fazla olduğu bölgelerde daha sık görülmektedir.

Wilson Hastalığı’nın Nedenleri

Wilson hastalığı, otozomal çekinik geçişli bir bakır (Cu) metabolizması bozukluğudur. Çekinik genetik hastalıklar, biri anneden diğeri babadan alınan iki gen tarafından belirlenir. Çekinik genetik bozukluklar bir kişi, her bir ebeveynden birer tane olmak üzere, aynı özellik için anormal bir genin iki kopyasını miras aldığında ortaya çıkar. Kişi ebeveynlerinden bir normal gen ve bir bozuk gen alırsa, kişi hastalık için sadece taşıyıcı olur ve genellikle semptom göstermez. Taşıyıcı iki ebeveynin etkilenmiş bir çocuğa sahip olma riski her hamilelikte %25&#;tir. Her gebelikte anne baba gibi taşıyıcı çocuk sahibi olma riski %50&#;dir. Bir çocuğun her iki ebeveynden de normal genleri alma şansı %25&#;tir. Erkekler ve kadınlar için risk aynıdır. Bu durumda Wilson hastalığına sahip olmak için her bir ebeveynden kusurlu genin bir kopyasını almak gerekir. Yalnızca bir anormal gen alındığında, kişi hasta olmaz, taşıyıcı olur ve ancak bu geni çocuklarına geçirebilir.

Yakın akraba olan ebeveynlerin, akraba olmayan ebeveynlere göre aynı anormal geni taşıma ihtimalleri daha yüksektir, bu da çekinik genetik bozukluğu olan çocuklara sahip olma riskini artırır. Bakır, vücutta birçok proteinin önemli bir kofaktörüdür (enzimlerin aktive olması için yardımcı molekül). Günlük bakır ihtiyacı mg olup, gereksinimden fazlası karaciğerden safra yolu ile atılmaktadır. Serbest Cu (Bakır) ileri derecede toksik olduğu için, hücre içinde metallotiyoneinlere (düşük molekül ağırlıklı, metal bağlayıcı proteinler) bağlanarak nontoksik (zehirli olmayan) formda bulunmaktadır.

Wilson Hastalığı kromozom üzerinde bulunan ve bakır taşımasından sorumlu bir proteini kodlayan gendeki (ATP7B geni) mutasyonlar sonucu gelişmektedir. ATP7B genindeki mutasyonlar hem bakırın safrayla atılımında azalmaya neden olur, hem de seruloplazmine bağlanmasını bozar. Seruloplazmin bakır taşıyıcı bir protein olup dolaşımdaki bakırın %90’nı taşımaktadır. Safra yolları ile atılımı bozulan bakır; öncelikle karaciğer hücrelerinde birikir, karaciğerin bakırı depolama kapasitesi dolunca hasara uğrayan hepatositlerden dolaşıma geçen bakır diğer organlarda (beyin, göz, böbrek, kemik, kalp, pankreas) birikip fonksiyon bozukluğuna neden olur.

Wilson Hastalığı Belirtileri

Wilson Hastalığı’nın doğal seyri, bakırın hepatositlerde asemptomatik birikimi ile başlar. Klinik tablo çok değişkendir ve herhangi bir yaşta başlayabilir. Karaciğer hastalığı ile tanı almış, 2 yaşında hastalar bildirilmiş olsa da Wilson hastalığında belirtiler nadiren 5 yaşından önce başlar. Hastaların çoğu yaş arası belirti verir. Küçük yaşta aile taraması veya bozuk karaciğer fonksiyon testlerinin araştırılması sırasında tanı alan hastalar çoğunlukla asemptomatiktir. Hastalık en sık hepatik ve nöropsikiyatrik tutulum bulgularıyla kendini gösterir.

Yirmi yaşından önceki hastalar daha çok hepatik, erişkinler ise nörolojik ve psikiyatrik belirtiler gösterme eğilimindedir. On yaş altında hastaların %83’ü hepatik, 18 yaş üstü hastaların ise %74’ü nörolojik belirtilerle başvurur.

Wilson hastalığının belirti ve semptomları, hangi organın etkilendiğine bağlı olarak büyük ölçüde değişir. Diğer hastalıklar veya durumlarla karıştırılabilme riski olduğundan Wilson hastalığı sadece bir doktor tarafından ve teşhis testleri ile tespit edilebilir. Genel anlamda Wilson hastalığının belirtileri şöyle sıralanabilir;

• Yorgunluk, iştahsızlık veya karın ağrısı
• Cildin ve gözün beyazlarının sararması (sarılık)
• Altın-kahverengi göz rengi değişikliği (Kayser-Fleischer Halkaları)
• Bacaklarda ödem, karında sıvı birikmesi
• Konuşma, yutma veya fiziksel koordinasyon ile ilgili sorunlar
• Kontrolsüz hareketler veya kas sertliği
• Bazı hastalarda sadece karaciğer veya nörolojik tutulum vardır, ancak çoğunda her ikisi de görülmektedir.

Wilson Hastalığının Karaciğer ile İlgili Belirtileri

Wilson hastalarında her tip karaciğer hastalığı görülebilir. Karaciğer hastalığı genellikle nörolojik bulgulardan öncedir ve asemptomatik hipertransaminazemiden siroz ve komplikasyonlarına veya akut karaciğer yetmezliğine kadar değişen geniş bir yelpaze içindedir.

• Asemptomatik hipertransaminazemi: Sıklıkla tesadüfen saptanır. Diğer nedenler dışlandıktan sonra Wilson hastalığı akla getirilmelidir.

• Karaciğer yağlanması: Karaciğer biyopsisi veya ultrasonografi ile gösterilen karaciğer yağlanmalarında Wilson hastalığı da araştırılmalıdır.

• Hepatomegali

• Safra kesesi taşları: Ergen hastalarda genellikle siroz varlığında devam eden hemoliz sonucu gelişir. Bozuk atılımdan dolayı bu taşlarda bakır düzeyi düşük bulunmuştur.

• Akut hepatit: Hastaların %25’i akut hepatit tablosunda başvurur. Bu hastalarda enfeksiyöz hepatitler dışlandıktan sonra Wilson hastalığı araştırılmalıdır.

• Kronik hepatit: Özellikle ergenlikte % hasta bu tablo ile başvurur. Bununla birlikte nörolojik ve psikiyatrik semptomların varlığı şüpheyi artırır. Karaciğer disfonksiyonuna neden olan yağlı karaciğer hastalıkları veya otoimmun hepatit ile ayırıcı tanı önemlidir çünkü bu hastaların çoğu obezdir ve Wilson hastalarında da düşük titrede oto antikor (sıklıkla antinükleer antikor) varlığı ve IgG yüksekliği gösterilmiştir.

• Siroz, portal hipertansiyon

• Akut karaciğer yetmezliği (AKY): Hastaların %12’si akut karaciğer yetmezliği tablosunda başvurur. Genellikle ergenlerde akut ikterik hepatit hızla karaciğer yetmezliğine ilerler. Diğer nedenlere bağlı AKY tablosuna benzerse de bazı bulgular Wilson hastalığını işaret eder. Karaciğer yetmezliği ile kendini gösteren Wilson hastalığında tipik olarak yüksek total bilirübin (TB) düzeyi (>17,5 mg/dl) (bir kısmı hemolize bağlı), göreceli olarak daha az yükseklik gösteren serum transaminaz düzeyleri ( IU/l), düşük alkalen fosfataz düzeyi (ALP) (Zn eksikliğine bağlı olarak gelişen) görülür. Bu bulgular Wilson hastalığı için patognomonik olmasa da immün olmayan hemolitik anemi varlığı, AST/ALT > 2,2 ve ALP/ Bil < 4 (özellikle <1 ) ise kuvvetle Wilson hastalığı düşünülmelidir. Bu oranların duyarlılığı %83, özgüllüğü ise %’dür.

Akut karaciğer yetmezliği olan hastalarda çoğunlukla altta yatan fibrozis veya siroz vardır. Bu hastalarda Wilson hastalığının erken tanımlanması, grade 3/4 hepatik ensefalopati gelişmeden plazmaferez gibi tedavilere imkân sunması ve karaciğer transplantasyonuna erken karar verilmesi ayrıca aile taraması için önemlidir. Hastaların çoğu tıbbi tedaviye cevap vermez ve karaciğer transplantasyonu gerektirir. İlaç tedavisini kesen hastalarda da AKY gelişebilir.

• Hepatosellüler karsinom: Nadirdir. Siroz zemininde gelişebilirse de rutin tarama önerilmez.

Wilson Hastalığının Nörolojik Belirti ve Semptomları

Wilson hastalığında nöropsikiyatrik belirtiler sıklıkla ’lu yaşlarda ortaya çıksa da nadiren 10 yaş öncesinde da görülebilmektedir. Karaciğer tutulumu ile başlangıç gösteren çocukluk çağı Wilson hastalarının %’sında tanı sırasında nörolojik semptomların eşlik ettiği gösterilmiştir. Nörolojik bulgular bazal ganglionlar ve serebellumun tutulumuna bağlıdır. Önce tek bir semptom şeklinde başlayıp zamanla diğer motor bozukluklar gelişir. Sıklıkla gözlenen belirtiler şöyle sıralanabilir;

• Hatırlama ve dil gelişimi gibi bilişsel fonksiyonlarda hafif gerilik.
• Nörolojik tutulum Parkinson hastalığına benzer akinetik-rijid sendrom, ataksi, tremor veya distonik sendrom şeklinde görülebilir.
• Disartri (konuşma bozukluğu) en sık görülen semptomdur.
• Koordinasyon bozukluğu (el yazısı bozulması) ve okul performansında düşme erken semptomlardır.

Wilson hastalığının semptomları ilerlediğinde hastalar yatağa bağımlı hale gelebilir. Bazen davranış bozukluğu ve psikiyatrik semptomlar da nörolojik ve hepatik bulgulardan önce görülebilir, zamanla organik demans ve şizofreni benzeri bulgular gelişebilir.

Wilson Hastalığının Gözdeki Semptomları

Wilson hastalığında bakır depolanmasına bağlı olarak ortaya çıkan ve klinik bulgulardan biri olan gözdeki KayserFleischer (K-F) Halkası sıklıkla (%95) nörolojik tutulum gösteren hastalarda gözlenirken, sadece karaciğer hastalığı olanlarda %50 oranında rastlanmaktadır. Görülmemesi Wilson hastalığı olmadığı anlamına gelmez.

Hemolitik Anemi

Wilson hastalığında ilk bulgulardan biri akut hemoliz de olabilir. Hemoliz daha çok akut karaciğer yetmezliği ile seyreden Wilson hastalığına eşlik eder. Dolaşıma geçen bakırın oksidatif etkisine bağlıdır. Wilson hastalığında akut hemoliz sıklığı %6,9 olarak bildirilmiş olup sadece akut hemoliz kliniği ile gelip Wilson hastalığı tanısı alan olgular da bildirilmiştir. Hemoliz hafif ve kronik seyirli de olabilir.

Diğer organlarda bakır birikmesi şunlara da neden olabilir:

• Tırnaklarda mavimsi renk değişikliği
• Böbrek taşı
• Erken osteoporoz veya kemik yoğunluğu eksikliği
• Artrit
• Menstrüel düzensizlikler
• Düşük kan basıncı

Kaynak:
funduszeue.info
funduszeue.info
funduszeue.info
funduszeue.info

Wilson hastalığı karaciğer, beyin ve diğer hayati organlarda bakır birikmesi sonucu ortaya çıkan ve nadir görülen kalıtsal bir hastalıktır. Wilson hastalığı genellikle yaş arasındaki insanlarda görülse de daha küçük yaşlarda ve daha ileri yaşlarda da tespit edilebilir.

Wilson hastalığı otozomal resesif kalıtsal bir hastalıktır. Genetik hastalıklar, biri babadan diğeri anneden olmak üzere iki gen tarafından belirlenir. Hem anne hem baba hastalıklı gen taşıyorsa doğacak çocuklarından biri Wilson hastası olacaktır. Wilson hastalığı erkekleri ve kadınları eşit sayıda etkileyen nadir bir hastalıktır. Hastalık tüm ırklarda ve etnik gruplarda bulunur. Tahminler değişmekle birlikte, Wilson hastalığının dünya çapında yaklaşık ila kişiden birinde meydana geldiğine inanılmaktadır.

Wilson hastalığının belirti ve semptomları, hangi organın etkilendiğine bağlı olarak büyük ölçüde değişir. Diğer hastalık veya durumlarla karıştırılabilirler.

Karaciğerle ilgili belirtiler:

Zayıflık, yorgun hissetmek, kilo kaybı, mide bulantısı, kusma, iştah kaybı, kaşıntı,

sarılık veya cildin sararması, ödem veya bacak ve karın şişmesi, karın ağrısı veya şişkinlik, deride örümcek ağına benzeyen kan damarları oluşması, kas krampları

Nörolojik belirtiler: Beyinde bakır biriktiğinde aşağıdaki belirtiler oluşur. 

Hafıza, konuşma veya görme bozukluğu, anormal yürüyüş, migren, salya, uykusuzluk hastalığı, elleri kullanırken beceriksizlik, kişilik değişiklikleri, ruh hali değişiklikleri, depresyon,okuldaki problemler, İleri aşamalarda hareket sırasında kas spazmları, nöbetler ve kas ağrısı gelişebilir.

Gözde görülen belirtiler: 

Kayser-Fleischer halkaları, Katarakt

Diğer organlarda bakır birikmesi sonucu ortaya çıkan belirtiler:

Tırnaklarda mavimsi renk değişikliği, böbrek taşı, erken osteoporoz veya kemik yoğunluğu eksikliği, Menstrüel düzensizlikler, düşük kan basıncı

Wilson hastalığı nasıl tedavi edilir?

Tedavinin ana prensibi fazla bakırın vücuttan uzaklaştırılmasıdır. Bunun için bakırı bağlayıp atılımını sağlayan ilaçlar kullanılır. İkinci aşamada tedavide bakır düzeylerinin korunması sağlanmalıdır. Bu aşamada çinko ve başka ilaçlar kullanılır. Üçüncü aşamada ise hastanın serum bakır düzeyi düzenli izleme alınır.

Wilson hastalarının yüksek bakır içeren şu gıdaları tüketmeleri önerilmez: 

Kurutulmuş meyve, karaciğer, mantarlar, fındık, kabuklu deniz hayvanı, çikolata, multivitaminler

Ayrıca, evde bakır su boruları varsa değiştirilir. İlaçlara yanıt vermeyen karaciğer yetmezliği olan hastalarda karaciğer nakli düşünülebilir. 

KAYNAKÇA: funduszeue.info