6 Şapkali Düşünme Tekniği

Düşünmenin öğretilmesi konusunda çalışmalar yapan Edward De Bono’nun 1980’lerin başında ortaya koyduğu Altı Şapkalı Düşünme Tekniği derslerde düşünmenin geliştirilmesinde kullanılabilecek yeni bir tekniktir. Bu teknik; düşünce kaynağının diğer yan düşüncelerle birleştirilmesinden oluşmaktadır ve tekniğin görevi; önemli kararlar, yargı ve hükümlerde bireye yardımcı olmaktır. Teknik, çok basit uygulanma özelliğine sahip olduğundan oyun niteliğindedir, sağladığı yararlardan bazıları şunlardır:

• Kolayca uygulanabildiği için öğretilmesi de kolaydır.
• Farklı düşüncelerin birbirine karışmasını önler.
• Tek tip düşünme yerine farklı düşünmelerine imkan tanır.
• Düşünme faaliyetlerinde egonun etkin olmasını önler, bağımsız kalan yetenekli beyinler ortaya konulan konuyu tümüyle inceleme fırsatı bulurlar. Yani yaratıcı düşünmeye kılavuzluk eder.
• Tarafların yapıcı keşiflerde bulunması için işbirliği sağlar ve tartışmaların uzamasını önler.
• Karar vermeyi kolaylaştırır.

Tekniğin diğer tekniklerde olduğu gibi sınıflarda uygulanması sırasında bazı dezavantajları da bulunmaktadır.

• Kalabalık sınıflarda uygulanması karışıklığa neden olacağından öğrenme hızını düşürebilir.
• Öğrencilerin renklerin oluşturduğu rolleri iyi benimsemeleri gerekmektedir.
• öğretmenin iyi bir rehber olması gerekmektedir.

Altı şapkalı düşünme tekniği insanların düşüncelerinde belli bir kalıpta kalmalarını, olaylara tek yönlü bakmalarını önlemektedir. Değişik açıdan düşüncelere yer verdiği için ortaya atılan konunun her yönden irdelenip, kararların doğru verilmesine olanak sağlar. Teknikte yer alan şapkalar birçok düşünme çeşidini de kapsamaktadır. Ayrıca tekniğin uygulanışı kolay ve zevkli olduğu için insanlar tarafından çabuk benimsenmektedir.

Genel olarak tekniğin işlevlerini özetlemek gerekirse:

• Tanımlanmış rolü belli kurallara göre oynama imkanı sağlaması,
• Dikkati yönlendirmesi,
• Bir olaya farklı açıdan bakabilmesi için uygun bir yöntem sunma,
• Beyindeki olası kimyasal temel,

Teknikte bir konuya farkı açılardan bakma esas alınmaktadır. Bu yöntemle duyguları, mantıktan; yaratıcılığı, bilgi birikiminden ayırarak çok yönlü olarak düşünme amaçlanmaktadır. Geniş kapsamlı düşünce şapkası altı değişik karakter ve bunlara uygun rollerle her biri farklı renkte ifade edilir. Önemli olan öğrencinin her rengin ifade ettiği rolü oynayabilmesidir (Semerci, 2003).

Altı şapkalı düşünme tekniği, daha iyi ve pratik düşünebilmekte ve eşsiz derecede pozitif yaklaşımlarda, karar vermede, yeni fikirler keşfetmede bireye yardımcı olmaktadır. Ancak teknikteki başarı bireyin nasıl düşündüğü= de bağlıdır. İnsanlar her ne kadar başlangıçta birbirlerine taban tabana zıt fikirlere sahip olsalar da, şapkaların renkleri değiştikçe tarafsız bir şekilde farklı fikirler sunabilmektedirler. Teknik sadece öğrencilerin düşünmelerine yardımcı olmakla kaplayıp, davranış kazandırmada, sınıfta disiplin sağlamada, yaşam sürecinde problem çözmede de önemli sonuçlar vermektedir.

Altı Şapka Düşünme Tekniği’nin amacı, ortaya konulan konu hakkında bireyin kendini riske sokmadan düşündüklerini söyleyebilmesini sağlamak, bireyin dikkatini düzenli bir şekilde bir noktadan bir diğerine yönlendirmesine yardımcı olmak, olaylara farklı açıdan (olumlu, yaratıcı vs.) bakmasını sağlamak, olayı her yönüyle gözler önüne sermektir. Teknik; insanların kişiliklerini, benliklerini çöküntüye uğratmadan fikirlerini savunabilmelerine de olanak vermektedir.

İnsanlar renklere karşı farklı tepkiler gösterirler karşılaşılan farklı renkleri aynı anda algılamanın duygu merkezine hipotalamus vasıtasıyla etki ettiği bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Ayrıca seçilen rengin bireyin karakterini, bilinçaltı isteklerini belirttiği ve hayat koşulları hakkında bilgi verdiği de bilinmektedir (Sun, 1994). İnsanlar çoğu zaman özellikle duygularını renklerle ifade etme eğilimindedirler. Ressamın yapmış olduğu resimde kullandığı renkler her insan tarafından farklı çağrışımlarla farklı algılanabilmekte ve anlamlandırmaktadır.

Beyaz Şapka Düşünme Tekniği

Beyaz (renksiz) tarafsızlığın simgesidir. Olgular, rakamlarla ilgilenilir. Elde edilen verilerin objektif sunumu, bilgi ihtiyacını ve eksikliğini kapsayan düşünme tarzıdır. Birey amaca ulaşmak için düşünmeye başladığında öncelikle olayın haritasının çizilmesi, rotanın belirtilmesi gerekmektedir. Olayların haritasının çıkarılması için beyaz şapkanın ortaya koyduğu olgu, rakam ve verilere sahip olunmalıdır.

Beyaz şapka düşünmesi, Browning’ın Analitik düşünmesiyle özdeştir. Analitik düşünmede de olgu, rakam ve somut düşünce esastır. Analitik düşünenler olay analizi yapmada başarılıdırlar. Olayların analizinin yapılması sırasında amaca ulaşmak için mutlak doğrulara ihtiyaç duyulur. Beyaz şapka takan düşünür de bulduklarını tarafsız bir şekilde ortaya koyar ve salt gerçek bilgilere ulaşmak için sorular sorar.

Kırmızı Şapka Düşünme Tekniği

Kırmızı kişilikte birey kendine güvenmektedir. Risk almayı ve kazanmayı sever duyguları anlatımı tepkiseldir. Arzulu iştahlı ve hırslıdır. Altı şapkalı düşünme tekniğinde ise Kırmızı öfke, tutku ve duyguyu çağrıştırır. Kırmızı şapka olaylara akılcı bakmak yerine tepkiler, duygular ve sezgilerle bakmaktadır. Diğer bir değişle kırmızı şapka ile duygular görünür hale gelir. Kırmızı şapka; duyguların ortaya konmasıyla, onların düşüncenin bir parçası haline gelmelerini sağlar. Düşünme sürecinde beyaz şapkada çizilen haritanın yönünü kırmızı şapkanın ortaya koyduğu duygular belirlemektedir. Her kararın arkasında bir değer yargısı ve duygu bulunmaktadır. Kırmızı şapka iki türlü duyguyu kapsar. Bunlar bilinen korku, nefret gibi kuvvetli duygular ve önsezi, sezgi, duyu, beğeni, estetik duygusu gibi gerçekleştirilemeyen duygulardır.

Siyah Şapka Düşünme Tekniği

Mantıksal olumsuzluk, ihtiyat, ikaz ve yargının şapkasıdır. Siyah şapka düşünmesi, daima mantıklıdır ancak duygusal değildir Olaylara her zaman mantıklı olumsuzlukla bakar. Bu şapkanın özelliği herkes tarafından kullanılabilecek doğru yanlış mantığına dayalı gerçekçi veriler sunmasıdır.

Beyaz şapka düşünmesiyle ortaya çıkan veriler, siyah şapka ile sorgulanır. Bu şapkanın diğer bir görevi de ileride ortaya çıkabilecek risklere, tehlikelere, eksiklere ve potansiyel sorunlara dikkat çekmektir. Siyah şapka düşünürü yanlış ve hatalı olan şeyleri gösterir, neyin deneyime ve kanıtlanmış doğrulara uymadığını, neyin neden işleyemeyeceğini gösterir. Bir fikrin bilinenle ne kadar uyum sağlayabildiğini görmek için geçmişte kıyaslayarak veya gelecekte ne gibi olumsuzluklara yol açacağını belirlemek için değerlendirmeler yapar. Bu yönüyle Browning’in yapısal düşünmesine benzeşmektedir.

Sarı Şapka Düşünme Tekniği

Sarı kişilikteki insan iyimserdir, her şeyin bir çaresi vardır, umutsuzluğa gerek yoktur, yeni arayışlar ve umutlar hep vardır. Hayatta olumsuzluklar varsa başka bir konuda bu durum düzeltilebilir. Tekniğe göre Mantıksal olumluluktur. Bir önerinin neden işe yarayacağı ve sunduğu faydalar açısından değerlendirilmesini sağlar. Sarı şapka değerli ve yararlı olan şeyleri araştırır ve bunlara mantıksal destek sağlamaya çalışır. Yapıcı ve üreticidir. Çeşitli alternatiflerle olaylara farklı açılardan olumlu bakılmasını sağlar. Bu şapka düşünmesinden somut teklifler ve öneriler çıkar. Hayallere izin verir. Fırsatçı düşünmedir. Siyah şapkadaki ‘eğer’ araştırmasında, riskler ve tehlikeler söz konusu iken San şapkadaki ‘eğer’ araştırmasında risklerin olumlu karşılığı olan fırsatlar yer alır.

San şapka düşünmesinde amaç; ortaya konulan konuya olası yarar sağlayacak fikirlerin bulunması ve daha sonra bu fikirlere destekleyici gerekçeler sunulmasıdır. Bu destekleme işiyle ileri sürülen fikir güçlendirilmeye çalışılır. Bu fikirlerin yeni olması gerekmez, eski fikirler de etkili şekilde kullanılabilir.

Yeşil Şapka Düşünme Tekniği

Yeşil kişiliğe sahip birey kendine değer verir, doğrularında ısrarcıdır. Dışarıdan bakıldığında bir fikrin, idealin ilkenin kararlılığı görülür. Tekniğe göre; Yaratıcılığın, alternatiflerin ve değişimin şapkasıdır. Yeşil şapka yaratıcı düşünme ile ilgilidir. Bu şapkayı takan kişi bir fikirden yola çıkarak yeni fikirler üretir. Şapkanın temelinde alternatifler aranması vardır. Aynca kışkırtmalar da önemlidir. Düşünme faaliyetlerinde amaç bir yargıya varmak iken Yeşil şapkada esas olan ise harekettir. Burada yargının yerini hareket alır. Hareketten kasıt ortaya atılan fikirleri yeni fikirler için basamak olarak kullanmaktır. Yeşil şapka takan kişi çılgınca fikirler üretme hakkına sahiptir.

Mavi Şapka Düşünme Tekniği

Mavi kişilikteki birey, kendine ve çevresine sahip çıkabilen, birlik bütünlük sağlayabilen, bütünü görebilen bir yapıya sahiptir. Mavi şapka kontrol şapkasıdır. Konunun kendisine değil, konu hakkındaki düşünme faaliyetlerine bakar. Mavi şapka düşünme faaliyetini düzenler, bu faaliyet üzerine düşünce geliştirir, üzerinde düşünülecek konulan tanımlar, odak noktası belirler, sorunları tanımlar, yerine getirilmesi gereken düşünme görevlerini saptar.

Mavi şapka takan kişi kendisine veya başkalarına diğer beş düşünme şapkasından hangisini takmasını ve ne zaman şapkaları değiştirmesi gerektiğini söyler. Düşünme sürecini gözleyerek, kurallara dikkat edilmesini sağlar. Mavi şapkanın en önemli rollerinden biri de konu üzerinde odaklanmanın sağlanmasıdır. Soru sormak düşünmeyi odaklamanın en basit yoludur. Sorulacak sorunun da doğruluğuna, yapısına, odak noktasına uygunluğuna dikkat edilmelidir.

6 Şapkalı Düşünme Tekniğiniz Özellikleri

Kaynak:

Herhangi bir konuya farklı bakış açılarından bakmak amacıyla 6 ayrı düşünme biçiminin kullanıldığı tekniğe altı şapkalı düşünme tekniği denir. Bu teknik, sorunlara yaratıcı çözümler getirmeyi ve herhangi bir olaya tek bir bakış açısından bakmamayı sağladığı için önemlidir. Altı şapkalı düşünme tekniği belli bir konuda karar vermeyi, duygu ve mantığı birbirinden ayırt ederek düşünmeyi kolaylaştırır.

Altı Şapkalı Düşünme Tekniği Örnekleri

“Babamın sözünü tutmalıyız” cümlesi ile ilgili altı şapkalı düşünme tekniği şu şekilde kullanılır:

Kırmızı şapka: Babamın sözünü tutmalıyım. Çünkü o bu zamana kadar bizim için her türlü fedakarlığı yaptı.

Siyah şapka: Babam fedakardır ama bazen otoriter davranabilir. Kendi özerkliğim elde etmek için onun sözüne her zaman uymayabilirim.

Yeşil şapka: Babam en küçük sorunlara bile pratik çözümler sunabilir. Bu yüzden onun yenilikçi yönü benim için de faydalı olabilir.

Sarı şapka: Babam benden daha tecrübelidir. Bu yüzden onun sözünü tutmak benim için de iyi olacaktır.

Beyaz şapka: Herhangi bir olayda etrafımdaki insanlardan etkilenmem doğal bir şeydir. Ancak bu durum, her zaman babamın sözünü dinlemem gerektiğini göstermez. Dolayısıyla hem onun sözünü hem de kendi düşüncelerimi gözden geçirmem gerekebilir.

Mavi şapka: Birden fazla kişinin görüşünü alarak herkesin haklı ve haksız olduğu tarafları ortaya çıkarırım. Gruptaki herkesin düşüncelerini dinledikten sonra ortak bir çıkarım yapabilirim.

Altı Şapkalı Düşünme Tekniğinin Kullanım Alanları Nelerdir?

Altı şapkalı düşünme tekniğinin kullanım alanları şu şekilde sıralanabilir:

• İş yerlerinde problem çözerken
• Herhangi bir konuda karar verme aşamasında
• Toplantılarda
• Farklı görüşlerin olduğu bir ortamda ortak çözüm bulmada
• Eğitimde (çok boyutlu düşünmeyi öğretmek için)

Altı Şapkalı Düşünme Biçiminin Amaçları Nedir?

Altı şapkalı düşünme biçiminin amaçları şu şekilde sıralanabilir:

• Herhangi bir konuya farklı açılardan bakmak
• İletişimi geliştirmek
• Olaylara duygular ve mantığı birbirinden ayıracak şekilde yaklaşmak
• Sorunlara yaratıcı çözüm önerileri sunmak
• Farklı fikirlerin olduğu bir ortamda ortak bir sonuç belirlemek
• Birbirinden farklı görüşler arasında geçiş yapmayı sağlamak
• Bir konuya tek bir bakış açısıyla yaklaşmamak

6 Renk Şapkalı Düşünme Tekniğindeki Şapkalar ve Anlamları Nedir?

Mavi şapka analiz eden, karar veren ve düşünme sürecini düzenlemeyi temsil eden bir şapkadır. Beyaz şapka kesin bilgiyi, tarafsız olmayı simgeler. Yeşil şapka yaratıcı ve yeni fikirlerin ortaya konmasını teşvik eder.Kırmızı şapka mantıktan sıyrılarak duygulara yönelmeyi ifade eden bir düşünme biçimidir. Sarı şapka olayın sunduğu fırsatları ve avantajları değerlendirmeyi sağlar. Siyah şapka ise konunun olumsuz ve tehlikeli yanlarını düşünmeyi destekler.

6 Renk Şapkalı Düşünme Tekniğindeki Şapkalar Nelerdir?

6 renk şapkalı düşünme tekniğindeki şapkalar şunlardır:

1. Beyaz şapka
2. Kırmızı şapka
3. Siyah şapka
4. Sarı şapka
5. Yeşil şapka
6. Mavi şapka

1. Beyaz Şapka

Beyaz şapka, tarafsız düşünmeyi ve kesin bilgiyi temsil eder. Hangi bilgilere sahip olduğumuzu, ihtiyaç duyabileceğimiz bilgileri nasıl elde edeceğimizi belirlememizi sağlar. Beyaz şapka, herhangi bir konuya daha objektif bakmak için önemlidir.

2. Kırmızı Şapka

Kırmızı şapka, mantığın aksine duyguları, tutkuyu ve sezgiyi temsil eder. Öznel fikirlerimizi ifade etmemiz gerektiği durumlarda kırmızı şapkayı kullanmak fayda sağlar.

3. Siyah Şapka

Siyah şapka, herhangi bir olayın tehlikeli ve olumsuz taraflarını değerlendirmemizi sağlar. Kötümserliği temsil eden siyah şapka, bir karar alırken o kararla ilgili doğabilecek risklere karşı uyardığı için önemlidir.

4. Sarı Şapka

Sarı şapka, pozitif düşünmeyi ve iyimserliği temsil eder. Herhangi bir olaya ilişkin fırsatları ve faydaları göz önünde bulundurmak açısından sarı şapka kullanılışlıdır.

5. Yeşil Şapka

Yeşil şapka üretkenliği, verimliliği ve yaratıcılığı simgeler. Herhangi bir konuda sınırların dışında düşünmek, yeni fikirler ortaya atmak açısından önemlidir.

6. Mavi Şapka

Mavi şapka ise analiz etmeyi, serinkanlı olmayı temsil eder. Düşünme sürecinin yönetilmesi ve düzenlenmesini sağladığı için karar verme aşamasında daha sakin davranmayı sağlar.

Altı Şapkalı Düşünme Tekniklerini Kim İcat Etti?

Altı şapkalı düşünme tekniği, Maltalı bir doktor, psikolog ve filozof olan Edward De Bono tarafından 1980’li yılların başında ortaya atıldı. Bono, 6 şapkalı düşünme tekniklerini ilk kez devlet kurumlarında danışmanlık yaptığı dönemlerde kullandı ancak Bono, bu tekniklerin gündelik sorunları çözmek için pratik bir araç olmasını istedi. İlk defa 1985 yılında “Six Thinking Hats” (Altı Şapkalı Düşünme Tekniği) adlı kitabında altı şapkalı düşünme tekniğini anlattı ve o zamandan beri tekniği birkaç kez gözden geçirdi.

2021 senesinde vefat eden Edward De Bono, problemleri dolaylı olarak çoğunlukla yaratıcı ve şaşırtıcı yollarla çözme yöntemlerinin de mucidi olarak görülmektedir. Edward De Bono, insanların bir konuda farklı yaklaşımları kullanarak düşünebildiğini öne sürmüş ve bu alanda yaptığı incelemeleri bir teoriye dönüştürmüştür. Edward De Bono'ya göre insanlar nasıl farklı açılardan düşünebileceklerini öğrendiklerinde çok daha yaratıcı fikirler ortaya atabilmektedir.

Altı Şapkalı Düşünmenin Faydaları Nelerdir?

Altı şapkalı düşünmenin faydaları şunlardır:

• Organizasyon becerilerini geliştirir.
• Yaratıcılığı arttırır.
• Düşünme yetilerini geliştirir.
• İletişim yeteneklerini arttırır.

Altı Şapkalı Düşünme Tekniği Dezavantajları Nelerdir?

Altı şapkalı düşünme tekniği dezavantajları şunlardır:

• Farklı fikirlere açık olmayan kişiler için uygulanması zor olabilir.
• Acil çözülmesi gereken problemlerde altı şapkalı düşünme tekniği uygulanamayabilir.
• Konunun net olarak belirlenemediği durumlarda kullanılması uygun değildir.
• Kalabalık gruplarda altı şapkalı düşünme tekniğini uygulamak zordur.
• Etkili iletişim ve aktif dinlemenin sağlanmadığı gruplarda altı şapkalı düşünme tekniği uygulanırken sorun yaşanabilir.

Altı Şapkalı Düşünme Tekniği Nasıl Uygulanır?

Altı şapkalı düşünme tekniği şu şekilde uygulanır:

• Tartışma grubu oluşturulur.
• Gruba çalışmanın amacı anlatılır. 
• Problem belirlenir.
• Problem, her bir şapka üzerinden düşünülür ve çözüm bulunur.
• Şapkaların kullanım sırası tartışmanın konusuna göre belirlenir.
• Tartışmaya mavi şapkadan başlanır ve tartışma mavi şapka ile biter.
• Bulunan çözümler şapkalara göre sınıflandırılarak not alınır.
• Altı (6) şapkalı düşünme tekniği ile üretilen çözümler gözden geçirilir.
• Elde edilen çözüm önerilerinden hangisinin uygun olduğu grup tarafından tartışılır.
• Ortak bir karar verilerek sorunun çözülmesi sağlanır.