Doymuş Yağ Doymamış Yağ Farkı

Ünlü TIME dergisi yılında üzerinde kocaman bir tereyağı fotoğrafının bulunduğu, ‘Tereyağı Yiyin!’ basılı bir kapakla yayınlandı. Derginin kapağı o zamana kadar alışılagelmişin dışında, ezber bozan bir slogan taşıyordu. Çok yankı yaptı. Hani tereyağı doymuş yağdı ve hani doymuş yağlar zararlıydı? Makale, 'Doymuş yağları azaltın' söylemlerinin Amerika Birleşik Devletlerinde toplum sağlığını düzeltemediğini tam tersine ila yılları arasında Tip 2 diyabet sıklığının neredeyse iki kat arttığına işaret ediyordu. Sebebini ise doymuş yağ oranı düşük ürünlerin tatlandırıcı, sağlıksız yağ ve bazı kimyasal maddeler içermesine bağlıyordu. Ayrıca yağı azaltmaya çalışanların diyetlerinde yağın yerini sağlıksız karbonhidratlar almaktaydı. Bu da şeker metabolizmasını olumsuz etkilediğinden diyabet dahil birçok hastalığa davetiye çıkartmaktaydı.

Kimyasal yapıları farklı

Geçen yazımı mucizevi bir yağ olan zeytinyağına ayırmıştım. Zeytinyağı doymamış bir yağ. Peki, nedir doymuş ve doymamış yağ arasındaki fark? En önemli fark kimyasal yapılarında. Doymuş yağlar oda ısısında katılaşır. Tereyağı gibi tüm hayvansal yağlar doymuş yağlardır. Doymamış yağlar ise oda ısısında sıvı halde bulunurlar. Doymamış yağların da 'tekli' ve 'çiftli' olmak üzere iki ayrı türü var.

■ Tekli doymamış yağlar: * Avokado, fındık, fıstık, ceviz gibi kabuklu yemişler, * Badem, yer fıstığı gibi kabuklu yemiş yağları, * Zeytinyağı ve susam yağı.

NOT: Bu yağları kullanmak isterseniz, üzerlerinde soğuk sıkım ibaresi bulunanları tercih edin.

■ Çoklu doymamış yağlar: omega 3 ve omega 6 yağ asitleridir. Omega 3 daha çok balıklarda bulunur. Omega 6 ise daha çok bitkisel kökenlidir. Bu yağlar vücudumuzda sentezleyemediğimiz için dışarıdan almamız gereken elzem yağlardır.

Ne kadar tüketmeli?

Peki, tereyağı ve diğer hayvansal yağlar gibi doymuş yağları yiyelim mi, yemeyelim mi? TIME dergisinin kapağında yapılan çağrı gibi doğal ve sağlıklı hazırlanmış hayvansal katı yağlar ve tereyağı zararlı değil, tam tersine sağlıklı beslenme programında bulunması gereken yağlar. Kişiden kişiye ve beslenme şekline göre farklılık gösterse de günlük yağ ihtiyacınız toplam kalori ihtiyacınızın yaklaşık yüzde ’unu oluşturmalı. Bu miktarın dörtte birini tereyağından, dörtte üçünü zeytinyağından temin etmeli. Unutmayın, vücudumuzun yağ olmadan sağlıklı olamaz ve düzenli çalışamaz!

Aromalı tereyağı

Sabah kahvaltılarında veya akşam üstü çay saatlerinde bir dilimekşi maya tambuğday ekmeğinizin üzerine sürmek için size özel tariflerimvar. Önce tereyağını bir tencerede hafif ateşte ısıtın. Tereyağının üzerine çıkan beyaz süt köpüklerini (kazein) tereyağından çıkartın. Soğuyan ve çok hafif katılaşan tereyağına eser miktarda deniz tuzu ekleyip karıştırın. Bu aşamada (tereyağınız çok katılaşmadan) aşağıdaki karışımlardan birini hazırlayabilirsiniz.

■ Ballı ve tarçınlı tereyağı: Tereyağına istediğiniz miktarda bal veya tarçın ekleyip karıştırın.

■ Sarımsaklı, otlu tereyağı diş ezilmiş sarımsak, maydanoz, dereotu, fesleğen, biberiye gibi otlar ilave edebilirsiniz. ■ Hardallı tereyağı: Tereyağına hardal ekleyip karıştırın. Et yemeklerinizin üzerinde nefis olur.

NOT: Aromalandırdığınız tereyağını yağlı kağıt yardımıyla rulo yaparak buzdolabında saklayabilirsiniz. İhtiyacınız olduğunda rulolanmış tereyağınızdan dilimler keserek kullanabilirsiniz.

Bol sporlu sağlıklı günler dilerim.

Yağların yapısındaki karbon atomları arasında bir yağ zinciri bulunur. Karbon bağlarının zincirleri hidrojenle bağlanır. Doymuş yağlar, hidrojen atomlarından zengin ve tek bağ bulunduran yağlardır. Doymamış yağlar ise karbon atomları arasındaki hidrojen bağlarında en az bir çift bağ bulunur. Çift bağın; bir tane olması tekli doymamış yağ olduğunu, birden fazla olması ise çoklu doymamış yağ olduğunu gösterir. Doymuş yağ ve doymamış yağlar arasındaki temel farklar aşağıdaki gibidir.

• Doymuş yağ, yağ asidi zincirindeki moleküllerin arasında çift bağ bulundurmaz fakat doymamış yağlar en az bir adet çift bağ bulundurur.
• Doymuş yağlar oda sıcaklığında katı halde bulunurlar. Doymamış yağlar genellikle sıvı halde bulunur.
• Doymamış yağların erime noktası doymuş yağlara göre daha düşüktür.
• Doymuş yağlar, hayvansal gıdalarda bulunur fakat doymamış yağlar bitkisel gıdalarda bulunur.
• Doymuş yağlar, total kolesterolün ve kötü kolesterolün yükselmesine neden olur. Doymamış yağlar ise iyi kolesterolün yükselmesini sağlarken total kolesterolün dengelenmesini sağlar. 

Doymuş Yağların Temel Özellikleri Nedir?

Doymuş yağlar hidrojenden zengindir.  Yapısındaki karbon atomlarını bağlayan hidrojen zinciri tek bağdan oluşur. Doymamış yağlarda olmayan ve doymuş yağlarda bulunan özellikler aşağıdaki gibidir.

• Doymuş yağların yapısındaki karbon atomları arasında tek bağ bulunur.
• Doymuş yağlar oda sıcaklığında sıvı halde bulunurlar.
• Doymuş yağlar hayvansal besinlerde bulunurken doymamış yağlar bitkisel besinlerde bulunur.
• Doymuş yağlar kötü kolesterol olan LDL’ nin ve total kolesterolün yükselmesine neden olur. Doymamış yağlar iyi kolesterolün yükselmesini sağlar.

Doymamış Yağların Temel Özellikleri Nedir?

Doymamış yağlar, en az bir olmak üzere birden fazla çift bağ bulundurur. Yapısında bulunan en az bir karbonun bağı hidrojenle bağlı değildir. Doymamış yağlar, doymuş yağlara göre hidrojen içeriği düşük olan yağlardır. Doymuş yağlarda olmayan ve doymamış yağlarda bulunan özellikler aşağıdaki gibidir.

• Doymamış yağların yapısında en az bir adet çift bağ bulunur.
• Oda sıcaklığında genellikle sıvı yapıdalardır. Ancak buzdolabında katılaşma gösterebilirler.
• Doymamış yağlar, bitkisel kaynaklarda bulunur. 
• İyi kolesterol olan HDL’ nin yükselmesini sağlar ve total kolesterolü dengelerler.
• Yapısındaki çift bağ sayısına göre tekli ve çoklu doymamış yağ olarak ikiye ayrılır.
• Çoklu doymamış yağlar ise omega 3 ve omega 6 olmak üzere iki farklı grupta incelenir.

Yağ Nedir?

Kimyasal içeriğinde yüksek miktarda karbon ve hidrojen atomu bulunduran aynı zamanda oda sıcaklığında vizkozite oranı yüksek olan maddelere yağ denir. Vücudun enerji kaynağı yağlardır. Yağlar suyla karışamaz fakat diğer yağ türleriyle karışırlar. Birçok farklı alanda yağlar kullanılır. Özellikle yakıt, besin, boya ve makine sanayi alanlarında sıklıkla yağlar tercih edilir. Besin olarak yağlar, vücutta trigliserid olarak bulunur. Tüketilen besinlerin yaklaşık olarak %95‘i trigliseridlerdir. Vücut trigliseridi yakıt olarak kullanır. Yüksek miktarda bulunması ise obezite ile sonuçlanır.Yağlar temelde ikiye ayrılır. Bunlar doymuş yağ ve doymamış yağdır. Doymuş yağlar, genel olarak hidrojen atomlarından oluşur. Kötü kolesterolün ve total kolesterolün yükselmesine neden olurlar. Doymuş yağlar, hayvansal besinlerde bulunur. Doymamış yağlar, sağlık için faydalı olan ve total kolesterolü dengeleyen yağlardır. Genellikle bitkisel besinlerde ve deniz ürünlerinde bulunur. 

Trans Yağ Nedir?

Trans yağ, doymamış yağların hidrojen eklenerek yüksek sıcaklıklardan geçmesiyle elde edilen yağ türüdür. Genelde yapay yollarla üretilir. Endüstriyel trans yağların sağlığa birçok zararı bulunmaktadır. Trans yağlar, ucuz ve maliyeti düşük yağlardır. Uzun süre bozulmadan raflarda yerini alır.  Bu sebeple ambalajlı ürünlerde tercih edilir. Besinlerin daha lezzetli olmasını sağlayarak tüketicinin beğenisini kazanır. Endüstriyel alanlarda kullanılan trans yağların miktarları sınırlandırılmıştır. Bu uygulama, besinlerin sağlıklı yağlar ile hazırlanması için teşvik niteliğindedir.  Trans yağlar birçok besinde bulunur. Özellikle unlu mamülller, margrin, fast food ürünleri, donmuş gıdalar, dondurma, kahve kreması,  gofret ve çikolata gibi paketli gıdaların tümünde trans yağlar bulunur. Paketli ürün alınırken etiket okuması yapılmalı ve üzerinde yazılan değerlere göre tercih edilmelidir. Trans yağlar, kalp damar hastalıklarının oluşma riskini artırır. Kötü kolesterol olan LDL’ nin artmasını sağlar. Kan şekeri seviyesini bozar ve diyabete neden olur. İnflamasyon oluşumunu sağlarken ardından birçok farklı hastalık bu duruma eşlik eder. Damarların yapısını bozar ve kanseri tetikler.

&#;yi Grup Ya&#;lar Aras&#;nda Yer Alan Doymam&#;&#; Ya&#;lar Üzerine

Vücudun ihtiyac&#; olan ve temel yap&#; ta&#;lar&#;ndan olan ya&#; son derece önemli bir besin maddesidir. Ya&#;lar vücut &#;s&#;s&#;n&#;n korunmas&#;n&#;, organlar&#;n korunmas&#;n&#;, vitaminlerin emilimini ve vücutta enerji üretilmesini sa&#;lar. Bu nedenle de düzenli olarak temin edilmelidir. Ancak ya&#; çe&#;itlerinden insan sa&#;l&#;&#;&#;na uygun olan&#; seçilmeli ve a&#;&#;r&#;ya kaçmadan gerekli miktarda tüketilmelidir.

Yani diyet yap&#;yorsan&#;z bile ya&#; tüketimini hayat&#;n&#;zdan ç&#;karman&#;z do&#;ru de&#;ildir. Bunun yerine vücudunuz için gerekli olan ya&#; çe&#;itlerini uzmanlara dan&#;&#;arak tercih etmelisiniz. E&#;er herhangi bir sa&#;l&#;k problemi veya g&#;da hassasiyeti yoksa da ya&#;lar konusunda bilinçlenerek tüketimi düzenlenebilir. Bu nedenle ya&#;lar&#;n içeriklerini ve doymu&#; ya&#; veya doymam&#;&#; ya&#; oldu&#;unu bilmek gereklidir.

Doymam&#;&#; Ya&#; Nedir?

Hem diyet yapan ki&#;iler hem de sa&#;l&#;&#;&#;na dikkat edenler için ‘ya&#;&#;n faydal&#; olanlar&#; hangileridir ve doymam&#;&#; ya&#; nedir?’ sorular&#;n&#;n yan&#;tlar&#; son derece önemlidir. Vücutta üretilmeyen; ancak vücudun ihtiyaç duydu&#;u ya&#; çe&#;itlerine doymam&#;&#; ya&#; ad&#; verilir. Bu ya&#;lar vücutta üretilmedi&#;i için mutlaka d&#;&#;ar&#;dan takviye edilmelidir.

Doymam&#;&#; ya&#;lar oda s&#;cakl&#;&#;&#;nda s&#;v&#; halde bulunan ve genellikle bitkisel olan yani bitkilerde yer alan ya&#; çe&#;itleridir. Ayr&#;ca doymam&#;&#; ya&#;lar temel olarak iki çe&#;itte ele al&#;n&#;r: tekli doymam&#;&#; ya&#; asitleri ve çoklu doymam&#;&#; ya&#; asitleri. Sa&#;l&#;k aç&#;s&#;ndan bu çe&#;itler aras&#;nda herhangi belirgin bir fark yoktur.

Doymam&#;&#; ya&#; iyi grup ya&#; ad&#; da verilen ya&#; gurubunun içerisinde yer al&#;r. Yani doymam&#;&#; ya&#;lar insan vücuduna iyi gelen bir yap&#;ya sahip denilebilir. Ancak yine de tüketilme miktar&#; ve tüketim &#;ekline dikkat edilmelidir. Herhangi bir g&#;da tolerans&#; veya yiyeceklere ba&#;l&#; olarak de&#;i&#;en de&#;erlere sahip olan ki&#;ilerin mutlaka tüketmeden önce doktorlar&#;na dan&#;&#;mas&#; gerekir.

Doymam&#;&#; Ya&#; Asitleri ve Özellikleri

Birle&#;erek ya&#;lar&#; olu&#;turan maddelere ya&#; asidi ad&#; verilir. Ya&#; asitlerinin say&#;s&#; ya&#;lar&#;n türlerini belirleyen temel yap&#; ta&#;lar&#;d&#;r. Ya&#; zincirinde yer alan ya&#; asitleri tek karbon ba&#;&#; içeriyorsa tekli doymam&#;&#; ya&#; asitleri olarak adland&#;r&#;l&#;r. Bu ya&#;lar oda s&#;cakl&#;&#;&#;nda s&#;v&#; haldeyken buzdolab&#; &#;s&#;s&#;nda kat&#;la&#;maya ba&#;lar. Tekli doymam&#;&#; ya&#; çe&#;itleri aras&#;nda f&#;nd&#;k, f&#;st&#;k, avokado, kanola ya&#;&#; zeytin ya&#;&#; ve susam gibi çe&#;itler bulunur.

Ya&#; zincirinde bulunan ya&#; asitlerinin çift karbon ba&#;&#;na sahip olanlar&#;na ise çoklu doymam&#;&#; ya&#; asitleri ad&#; verilir. Bu ya&#;lar oda s&#;cakl&#;&#;&#;nda s&#;v&#; veya yumu&#;ak &#;ekilde bulunur. &#;nsan sa&#;l&#;&#;&#; için son derece önem arz eden çoklu doymam&#;&#; ya&#; asitleri örnek verilecek olursa herkesin bildi&#;i ve uzmanlar&#;n sürekli önerdi&#;i Omega-3 ve Omega-6 ya&#;lar&#;d&#;r.

Doymu&#; Ya&#; Doymam&#;&#; Ya&#; Fark&#; Nedir?

Ya&#; seçimi yaparken bilinmesi gereken en önemli &#;ey, ya&#;lar aras&#;ndaki farkt&#;r. Ya&#;lar aras&#;ndaki temel fark bilinirse daha bilinçli ve do&#;ru ya&#; tüketimi sa&#;lanabilir ve bu sayede vücuda gerekli ya&#;lar al&#;n&#;rken ayn&#; zamanda kilo alman&#;n ve sa&#;l&#;k sorunlar&#; ya&#;aman&#;n da önüne geçilebilir. Öncelikle doymu&#; ya&#; grubunun kolesterol miktar&#;n&#; art&#;rd&#;&#;&#;n&#; bilmek gerekir. Yani kolesterol hastal&#;&#;&#; olanlar&#;n doktor kontrolünde tüketmesi &#;artt&#;r. Doymu&#; ya&#;lar genellikle hayvansal ya&#;lar olarak bilinir. Margarin, tereya&#;&#;, iç ya&#;lar, süt ve süt ürünleri, yumurta, palm ya&#;&#;, Hindistan cevizi ya&#;&#; ve kakao ya&#;&#; doymu&#; ya&#;lar&#;n ba&#;&#;nda gelir. Doymu&#; ya&#;lar&#;n en zararl&#; hali ise trans ya&#; içeren besinler tüketilirse ortaya ç&#;kar. Yap&#;s&#; i&#;lemler sonucu bozulan ve genellikle paketlenmi&#; ürünlerin içeri&#;inde bulunan trans ya&#; son derece zararl&#;d&#;r. Kanser ba&#;ta olmak üzere pek çok farkl&#; sa&#;l&#;k problemine yol açar.

Bunun d&#;&#;&#;nda doymu&#; ya&#; günlük tüketim miktar&#;n&#;n, günlük al&#;nan kalorinin en fazla %10’u kadar olmas&#; gerekir. Doymam&#;&#; ya&#;lar&#;n ise daha fazla tüketilmesinde herhangi bir sak&#;nca görülmez. Hatta günlük tüketim miktar&#;n&#;n doymu&#; ya&#; çe&#;itlerinden doymam&#;&#; ya&#;lara do&#;ru geçi&#;in art&#;r&#;lmas&#; önerilir. Çünkü hayvansal ya&#;lar&#;n yani doymu&#; ya&#;lar&#;n fazla tüketimi kolesterol, obezite, kalp hastal&#;klar&#; gibi sa&#;l&#;k problemlerine yol açabilir. Doymam&#;&#; ya&#;lar ise vücut çal&#;&#;mas&#;na katk&#; sa&#;lar ve sa&#;l&#;&#;&#; olumlu yönde etkiler.

Sonuç olarak genel anlamda doymu&#; ya&#;lar insanlarda ciddi hastal&#;klara yol açabilirken, doymam&#;&#; ya&#;lar sa&#;l&#;k problemlerinin önüne geçmeyi sa&#;lar.

Doymam&#;&#; Ya&#; Örnekleri: Doymam&#;&#; Ya&#; &#;çeren Besinler

Sa&#;l&#;&#;a yararl&#; olarak nitelendirilen doymam&#;&#; ya&#;lar&#; içeren pek çok besin bulunur. Ancak bu ya&#;lar genellikle direkt olarak ç&#;kar&#;l&#;r veya üretilir. Yani ya&#;lar&#; yiyeceklere ekleyerek tüketmek ve bu yolla vücuda girmesini sa&#;lamak daha mant&#;kl&#; olur. Bu besinler ve doymam&#;&#; ya&#; içeren yiyecek gruplar&#; içerisinde:

• Bal&#;k Çe&#;itleri ( Somon, Ton Bal&#;&#;&#;, Sardalya, Uskumru gibi bal&#;klar ba&#;l&#;ca Omega-3 kaynaklar&#;d&#;r.)
• Keten Tohumu (Tohum olarak keten bitkisinden elde edilir.)
• Avokado
• Ye&#;il Yaprakl&#; Sebzeler
• Soya Ya&#;&#; (Soya fasulyesinden elde edilir.)
• Kabuklu Kuru Yemi&#; Çe&#;itleri
• F&#;nd&#;k, Ceviz, Badem ve F&#;st&#;k Ya&#;&#;
• Kanola Ya&#;&#; (Kanola bitkisinden elde edilir.)
• Zeytin Ya&#;&#;, Ayçiçek Ya&#;&#;

Soya ya&#;&#;, f&#;nd&#;k ya&#;&#;, zeytin ya&#;&#;, ayçiçek ya&#;&#;, badem ya&#;&#;, f&#;st&#;k ya&#;&#; salatalara ve yemeklere lezzet vermek amac&#; ile kullan&#;labilir. Keten tohumu da haz&#;r paketlerde tohum olarak sat&#;ld&#;&#;&#; için, ayn&#; &#;ekilde salatalara veya yemeklere eklenerek tüketilebilir. Avokado pek çok farkl&#; çe&#;itte kullan&#;labilir, meyve olarak yemek zor geliyorsa ezilerek ekme&#;e sürülebilir veya ya&#;&#;ndan faydalanmak için farkl&#; tariflerde kullan&#;labilir. Bunun d&#;&#;&#;nda kabuklu kuru yemi&#; tüketimi ve bal&#;k tüketimi ile sa&#;l&#;kl&#; ya&#;lar al&#;nabilir. Böylece doymam&#;&#; ya&#; ihtiyac&#; kolayl&#;kla kar&#;&#;lan&#;r.

Doymam&#;&#; Ya&#;lar Neden Daha Sa&#;l&#;kl&#;d&#;r?

• Vücudun ihtiyac&#; olan ya&#;lard&#;r.
• Vücuda d&#;&#;ar&#;dan al&#;nmalar&#; gerekir.
• Vücudun daha sa&#;l&#;kl&#; çal&#;&#;mas&#;na katk&#; sa&#;lar.
• Kan dola&#;&#;m&#;n&#;n h&#;zlanmas&#;n&#; ve daha iyi çal&#;&#;mas&#;n&#; sa&#;lar.
• Kan&#;n p&#;ht&#;la&#;mas&#;n&#; engeller.
• Vitaminlerin emilimini art&#;r&#;r.
• Bitkisel olduklar&#; için daha hafif yap&#;ya sahiptir ve tüketilmesi ki&#;iye rahats&#;zl&#;k vermez.
• Kolesterol dü&#;ürmeye yard&#;mc&#; olur.
• Kalp hastal&#;klar&#; riskini azalt&#;r.

Bu nedenle besinlerdeki ya&#; çe&#;itleri iyi bir &#;ekilde analiz edilmeli, doymam&#;&#; ya&#; tüketimi bir uzmana dan&#;&#;&#;larak art&#;r&#;lmal&#;d&#;r. Bitkilere olan alerjilerin daha fazla olmas&#; nedeni ile bitkisel ya&#;lar&#;n tüketiminde dikkatli olunmas&#; önerilir.

Doymam&#;&#; Ya&#; Zararl&#; M&#;?

Her besin maddesinde oldu&#;u gibi ya&#; çe&#;itlerinde de fazla tüketim hiçbir zaman önerilmez. Vücuda son derece faydal&#; olan su tüketimi bile uzmanlar taraf&#;ndan s&#;n&#;rland&#;r&#;l&#;r. Bu nedenle doymam&#;&#; ya&#;lar&#;n sa&#;l&#;k için olumlu katk&#;lar&#; bulundu&#;u için bilinçsizce tüketilmesi do&#;ru de&#;ildir. Çünkü fazla ya&#; vücutta depolanmaya ba&#;lar ve bu da farkl&#; sorunlara neden olabilir. Ancak doymu&#; ya&#;lara oranla doymam&#;&#; ya&#;&#;n daha fazla tüketilmesi insan sa&#;l&#;&#;&#;na yararl&#; olur. Örne&#;in, uzmanlar&#;n önerisi hafta en az 2 kez bal&#;k tüketilmesinden yanad&#;r, bal&#;klarda bol olarak bulunan Omega-3 en önemli doymam&#;&#; ya&#; çe&#;ididir ve bu ya&#; yaln&#;zca d&#;&#;ar&#;dan al&#;nabilir.

Ancak doymu&#; ya&#;lar&#; tüketilirken çok daha fazla dikkat edilmelidir. Bu ya&#;lar&#;n fazla tüketilmesi sa&#;l&#;&#;a direkt olarak zarar verir. Günlük hayvansal ya&#; tüketim miktar&#;n&#;n çok iyi ayarlanmas&#; gereklidir. Miktar ayarlamak zor olabilece&#;i için hayvansal ya&#;lar&#;n yerine bitkisel, yani doymam&#;&#; ya&#; asidi kullan&#;m&#; art&#;r&#;lmal&#;d&#;r. Bu iyi ya&#; çe&#;itleri hem yemeklerin lezzetini art&#;r&#;r hem de hayvansal ya&#;lar&#;n yerini rahatl&#;kla alabilir. Bu sayede daha sa&#;l&#;kl&#; ve daha uzun bir ömür sürmek mümkün olur.

Doymu&#; Ya&#; Nedir? Doymam&#;&#; Ya&#; Asitleri Zararl&#; M&#;? yaz&#;m&#;z&#; inceleyebilirsiniz.

Doymu&#; Ya&#; Asitleri: Sa&#;l&#;kl&#; m&#; Tehlikeli mi?

Yüksek enerjisi nedeniyle diyet yapanlar&#;n tüketmekten kaç&#;nd&#;klar&#; ya&#;lar, vücut için önemli ve elzem besin maddeleridir. Ya&#;lar&#;n vücuttaki en önemli görevi A, E, D ve K gibi ya&#;da eriyen vitaminlerin kullan&#;m&#;n&#; sa&#;lamakt&#;r.

Kalp sa&#;l&#;&#;&#;n&#; korumaya yard&#;mc&#; olur ve ayn&#; zamanda osteoporoz riskine kar&#;&#; vücutta salg&#;lanan hormonlar&#;n çal&#;&#;mas&#;n&#; düzenler. Ayr&#;ca organlar etraf&#;nda yer alarak vücudu darbelere kar&#;&#; korur ve vücut &#;s&#;s&#;n&#; korumaya yard&#;mc&#; olur.

&#;nsan vücudunun fonksiyonlar&#;n&#; yerine getirebilmesi için gerekli olan en önemli kaynak ya&#;lar&#;n bir gram&#; yakla&#;&#;k olarak 9 kalori içerir. Günlük olarak al&#;nmas&#; gereken kalorinin en az %’u ya&#;lardan gelmelidir.

Tüketim miktar&#; kadar tüketilen ya&#;&#;n cinsi de oldukça önemlidir: Ya&#;lar içeri&#;inde bulunan karbon say&#;lar&#; ve karbonlar aras&#;ndaki çift ba&#; durumuna göre s&#;n&#;fland&#;r&#;l&#;r. Karbon say&#;s&#;na göre uzun, orta ya da k&#;sa zincirli olarak 3’e ayr&#;lan ya&#; asitleri, karbonlar aras&#;ndaki çift ba&#;a göre doymu&#; ya&#; doymam&#;&#; ya&#; olarak ikiye ayr&#;l&#;r.

Ya&#; depolama kapasitesi s&#;n&#;rs&#;z olan vücut besinlerle ald&#;&#;&#; ya&#;&#; enerji olarak kullan&#;r ve fazlas&#;n&#; depolar. Gereksinim gördü&#;ünde depo ya&#;lar&#; kullan&#;r.

Doymu&#; Ya&#; Nedir?

Hidrojen aç&#;s&#;ndan zengin olan doymu&#; ya&#; asitleri yap&#;s&#;nda yer alan karbonlar aras&#;nda tek ba&#; bulunur. Doymu&#; ya&#; asitlerinin gliserol ile birle&#;mesi doymu&#; ya&#;lar&#; olu&#;turur. Tereya&#;&#;nda bulunan ve kendine has aromas&#;n&#; yaratan doymu&#; ya&#; asidi bütirik asit, Ara&#;idonik asit, Sitrik asit, Palmitik asit, Miristik asit, Laurik asit doymu&#; ya&#;lara örnek olarak verilebilir.

Doymu&#; ya&#; çe&#;itleri kat&#; ya da yar&#; kat&#; halde besinlerde bulunur. Doymu&#; ya&#;lar&#; meydana getiren ya&#; asitlerinin zincirlerini olu&#;turan karbon ba&#;lar&#;n&#;n tamam&#; hidrojenle ba&#;l&#;d&#;r. Besinlerle hiç doymu&#; ya&#; al&#;nmasa da vücut protein ve karbonhidrat metabolizmas&#; sonucu olu&#;an moleküllerden doymu&#; ya&#; sentezleyebilir. Vücut için elzem bir ya&#; asidi olmad&#;&#;&#;ndan dolay&#; besinlerle al&#;nmamas&#; önemli bir eksiklik de&#;ildir.

Peki, zeytinya&#;&#; doymu&#; ya&#; m&#;d&#;r? Zeytinya&#;&#; çoklu doymam&#;&#; ya&#; asidi, tekli doymam&#;&#; ya&#; asidi ve %14 oran&#;nda da doymu&#; ya&#; asidi içeren bir ya&#; çe&#;ididir. Vücut fonksiyonlar&#;n&#;n düzenli olarak yerine getirebilmesinde önemli fonksiyonlar&#; olan zeytinya&#;&#; a&#;&#;r&#; tüketildi&#;inde içeri&#;indeki doymu&#; ya&#; asitleri nedeniyle zararl&#; olabilir. Yüksek kalorisi nedeniyle kilo al&#;m&#;na sebep olabilir ve ayr&#;ca iltihaplanmay&#; artt&#;rabilir. Kan damarlar&#;nda t&#;kanmaya neden olarak kan&#;n ak&#;&#;kanl&#;&#;&#;n&#; azalt&#;r ve damar sertli&#;i gibi problemlere neden olabilir.

Genellikle hayvansal kaynakl&#; g&#;dalarda bulunan, a&#;&#;r&#; tüketimi sonucunda kalp ve damar hastal&#;klar&#;na neden olan, uzun sürekli tüketimde ciddi kilo al&#;m&#; olu&#;turan bir ya&#; türüdür. Besinlerde s&#;k s&#;k bulunur.

Doymu&#; Ya&#;lar&#;n Özellikleri Nelerdir?

Doymu&#; ya&#;lar&#;n içeri&#;indeki tüm karbon atomlar&#; hidrojenle doldurulmu&#;tur. Bu nedenle oda s&#;cakl&#;&#;&#;nda kat&#; ya da yar&#; kat&#; halde bulunurlar. Vücut taraf&#;ndan metabolize edilmeleri uzun zaman al&#;r.

Doymu&#; ya&#;lar&#;n özellikleri nedeniyle enerji olarak kullan&#;lmak yerine depo edilmeye daha uygundur. Uygun ko&#;ullarda muhafaza edilmediklerinde patojen bakteriler nedeniyle çok çabuk bozulabilen doymu&#; ya&#;lar, buzdolab&#;nda ya da serin, nem almayan, karanl&#;k alanlarda a&#;z&#; kapal&#; olarak saklanmal&#;d&#;r.

Oda s&#;cakl&#;&#;&#;nda saklanan doymu&#; ya&#;lar s&#;cakl&#;k ve bakterilerin etkisi ile gliserol ve ya&#; asitlerine parçalan&#;r. Aç&#;&#;a ç&#;kan ya&#; asitleri bakterilerin deste&#;i ile farkl&#; bile&#;ikler olu&#;turur. Olu&#;an yeni bile&#;ikler ya&#;&#;n tad&#;n&#; ac&#;la&#;t&#;r&#;r ve ayn&#; zamanda lezzetini bozarak sa&#;l&#;&#;&#; tehdit edebilir.

Doymu&#; ya&#;lar yüksek &#;s&#;ya maruz kald&#;&#;&#;nda yap&#;s&#;n&#; de&#;i&#;tirir. Dumanlanma ya da yanma olarak adland&#;r&#;lan bu durum kar&#;&#;s&#;nda doymu&#; ya&#;lar ya&#; asitleri ve gliserole ayr&#;l&#;r ve yeni bile&#;ikler olu&#;turur. Olu&#;an bu yeni bile&#;enler insan sa&#;l&#;&#;&#;n&#; tehdit eden kanserojen maddelerdir. Bu nedenle doymu&#; ya&#;lar ile pi&#;irilen yemeklerin dü&#;ük &#;s&#;da ve yava&#; yava&#; pi&#;irilmesi önerilir.

Doymu&#; Ya&#; Hangi Besinlerde Bulunur?

Hayvansal kaynakl&#; besinlerde yüksek oranda doymu&#; ya&#; asidi bulunmas&#;na ra&#;men hemen hemen tüm ya&#;lar az miktarda da olsa doymu&#; ve doymam&#;&#; ya&#; asitlerinin her ikisini de içerir.

• Dana, koyun, s&#;&#;&#;r ve keçi eti ba&#;ta olmak üzere her çe&#;it k&#;rm&#;z&#; et doymu&#; ya&#; aç&#;s&#;ndan zengin bir kaynakt&#;r.
• Tavuk, hindi, ördek gibi kümes hayvanlar&#;n&#;n derileri ve sakatatlar da doymu&#; ya&#; aç&#;s&#;ndan zengindir.
• Tam ya&#;l&#; süt kullan&#;larak haz&#;rlanan peynir, kaymak, tereya&#;&#; ve yo&#;urt gibi besinler ile yumurta sar&#;s&#; da doymu&#; ya&#; kayna&#;&#;d&#;r.
• Bunlara ek olarak palmiye ya&#;&#;, Hindistan cevizi ya&#;&#;, zeytinya&#;&#;, kuyruk ya&#;&#;, hurma ya&#;&#; ve kakao ya&#;&#; da bitkisel kaynakl&#; doymu&#; ya&#; içeren besinler aras&#;nda yer al&#;r.
• Ayr&#;ca yer f&#;st&#;&#;&#; ya&#;&#;, soya ya&#;&#;, kanola ya&#;&#;, ayçiçe&#;i ya&#;&#; ve zeytinya&#;&#; da az miktarda bile olsa doymu&#; ya&#; içerir.

Peki, doymu&#; ya&#; helal mi? Ülkemizde genel olarak tüketilen etler helal kesilen ve dinen izin verilmi&#; hayvanlardan elde edilir. Dini aç&#;dan uygun olmayan domuz eti de doymu&#; ya&#; aç&#;s&#;ndan zengin bir besindir. Ancak sat&#;n al&#;nan ürünlerde domuz eti ibaresi yer alm&#;yor ise dini aç&#;dan herhangi bir sorun te&#;kil etmez.

&#;lginizi çekebilir: Aspir Ya&#;&#; Faydalar&#; Nelerdir? Nas&#;l Kullan&#;l&#;r?

Doymu&#; Ya&#; Zararl&#; M&#;?

Sa&#;l&#;kl&#; bir beslenme program&#;nda doymu&#; ve doymam&#;&#; ya&#;lar&#;n al&#;nmas&#; önemlidir. Dikkat edilmesi gereken nokta ise bu ya&#;lar&#;n miktar&#;d&#;r. Günlük olarak al&#;nan enerjinin %10’unun kat&#; ya&#;lardan yani doymu&#; ya&#;lardan al&#;nmas&#; uygundur.

Önerilen miktar&#;n üzerinde al&#;nan doymu&#; ya&#;lar kalp ve damar hastal&#;klar&#;na yakalanma riskini artt&#;rabilir. Doymu&#; ya&#;lar vücutta kötü kolesterol olarak bilinen LDL’nin artmas&#;na ve damarlarda birikmesine neden olur. Ayn&#; zamanda vücut total kolesterolü de yükselir. Damarlarda biriken kolesterol kalbe giden kan ak&#;&#;&#;n&#; azaltarak kalbi yorar ve kalp krizi riskini art&#;r&#;r. Ayn&#; zamanda damarlarda biriken kolesterol kan bas&#;nc&#;nda da art&#;&#;a sebep olur ve yüksek tansiyon riskini art&#;r&#;r.

&#;nsülin direnci geli&#;imine neden olarak tip 2 diyabet ve obezite gibi sa&#;l&#;k sorunlar&#; olu&#;turabilir. Ayr&#;ca yüksek oranda tüketilen doymu&#; ya&#;lar&#;n metabolizmas&#; sonucu olu&#;an serbest radikaller kanser hücresi olu&#;umunu destekler. Hayvansal kaynakl&#; besinlerde yüksek oranda doymu&#; ya&#; bulundu&#;undan dolay&#; et ile haz&#;rlanan yemeklere ekstradan ya&#; eklenmemesi gerekir.

Hayvansal kaynakl&#; besinlerin a&#;&#;r&#; tüketimi yüksek protein al&#;nmas&#;na da neden olur. Bu durum böbrek hastal&#;klar&#;na, gut gibi eklem hastal&#;klar&#;na yakalanma riskini de art&#;r&#;r. Vücuttaki fazla suyun birikmesini sa&#;layarak ödem olu&#;mas&#; da doymu&#; ya&#;&#;n zararlar&#; aras&#;nda say&#;labilir.

&#;lginizi çekebilir: M&#;s&#;rözü Ya&#;&#; M&#; Ayçiçek Ya&#;&#; M&#; Sa&#;l&#;kl&#;?

Doymu&#; Ya&#; Kilo Yapar m&#;?

Doymu&#; ya&#;lar&#;n da di&#;er ya&#; çe&#;itlerinde oldu&#;u gibi 1 gram&#; 9 kaloridir. Sa&#;l&#;kl&#; bir diyet program&#;nda günlük olarak al&#;nan kalorinin en fazla %10’u doymu&#; ya&#;lardan gelmelidir. Ortalama günlük olarak kalori alan bir ki&#;inin diyetinde, doymu&#; ya&#;dan gelen kalori miktar&#; en fazla olabilir. Bu miktar göz önüne al&#;narak günlük al&#;nmas&#; gereken maksimum doymu&#; ya&#; miktar&#; gram aras&#;nda olmal&#;d&#;r. Yüksek oranda kalori içerdi&#;inden dolay&#; önerilen miktar&#;n üzerinde doymu&#; ya&#; tüketmek fazla ya&#;&#;n depolanmas&#;na neden olur.

Metabolize edilmesi oldukça zor olandoymu&#; ya&#;lar özellikle bölgesel o kilo alman&#;n en önemli nedenidir. Ya&#; dokusu toksin maddelerin ve vücuttaki fazla suyun en kolay yerle&#;ti&#;i alanlard&#;r. Ya&#; dokusu artt&#;kça vücuttaki toksin madde miktar&#; ve ödem de artar. Toksin maddeler ve ödem vücudun metabolizma h&#;z&#;n&#; yava&#;lat&#;r. Ayn&#; zamanda insülin direnci olu&#;turarak i&#;tah merkezini etkiler. &#;nsülin direnci sonucunda tokluk merkezi görevini tam olarak yerine getiremez ve daha fazla yeme iste&#;i ortaya ç&#;kar.

&#;lginizi çekebilir: Sade Ya&#; Nedir? Nas&#;l Yap&#;l&#;r? Tarifli Anlat&#;m&#;

Doymu&#; Ya&#; Türleri Neden Zararl&#;?

Bu sorunuza &#;öyle yan&#;t vermek daha do&#;ru olacakt&#;r: Doymu&#; ya&#;lar, kalbe giden damarlar&#;n kolayca ve k&#;sa sürede t&#;kanmas&#;na neden oluyor. Kalbinize giden damarlar&#;n hasar görmesi ve t&#;kanmas&#; ise birçok ciddi hastal&#;&#;&#; meydana getiriyor. Bu nedenle doymu&#; ya&#; tüketimi, sa&#;l&#;&#;&#;n&#;z&#; ciddi oranda etkileyece&#;inden zararl&#; besinler grubunda yer almaktad&#;r.

Besinlerin Doymu&#; Ya&#; &#;çerdi&#;ini Nas&#;l Anlar&#;z?

Besinleri bilinçli tüketmek istedi&#;inizde ald&#;&#;&#;n&#;z her ürünün içeri&#;ine birkaç dakika göz atman&#;z önerilir. Çünkü içerik k&#;sm&#;nda hangi ya&#;&#; ne kadar bar&#;nd&#;rd&#;&#;&#;n&#; görebilirsiniz. Özellikle de sa&#;l&#;kl&#; beslenmek ad&#;na doymu&#; ya&#;lardan kaç&#;yorsan&#;z, etiket okuma al&#;&#;kanl&#;&#;&#;n&#; kazanmal&#;s&#;n&#;z. &#;çerik k&#;sm&#;nda margarin, deri ya&#;&#;, palm ya&#;&#;, tam ya&#;l&#; mand&#;ra hayvanlar&#;n&#;n ya&#;&#; yer al&#;yorsa doymu&#; ya&#; içermektedir.

&#;lginizi çekebilir: K&#;zartma Ya&#;&#; Neden Köpürür, Kaç Kere Kullan&#;l&#;r?

Trans Ya&#; Nedir? &#;çeren Besinler, Zararlar&#;

Tereya&#;&#; Nas&#;l Yap&#;l&#;r? Faydalar&#; ve Zararlar&#;

Margarin Nedir? Nas&#;l Yap&#;l&#;r? Zararlar&#; Nelerdir?

Tereya&#;&#; Kaç Kalori? Besin De&#;erleri, Kilo Ald&#;r&#;r M&#;?

Doymu&#; ve Doymam&#;&#; Ya&#; Fark&#; Nedir? Doymam&#;&#; Ya&#; &#;çeren Besinler